A estación interurbana de Lugo (1913-1924)

Inaugurada a estación interurbana de Monforte en febreiro de 1914, sería a quenda de Lugo. Jose Ruiz Medina visitara Lugo en varias ocasións desde setembro de 1913. O lugar escollido sería a esquina das rúas Castelar (hoxe rúa do Teatro) e Manuel Becerra (hoxe rúa Progreso), no número 2 da primeira rúa, nos baixos da fonda Oriental e próximo á futura sede da rede urbana. A localización preferida era outro local da rúa da Raíña, pero as 'informalidades' do dono fixeron isto imposible. A data prevista de inauguración sería abril ou maio. 

Esquina de Castelar con Manuel Becerra. Lugar onde se localizaba o baixo ocupado pola Compañía Peninsular en 1914. Mapa de 1910. IGN.

O persoal chegaría o 2 de marzo de 1914 a Lugo para traballar no proxecto.  Nesa data xa están traballando en tender o cable desde Monforte, aínda que padecen varios atrasos polos temporais. O 15 de abril chega o xefe técnico Jose Ruiz Medina, xunto co xefe de montadores Francisco Aguilar, a Lugo para inspeccionar as obras xa finalizadas. O 27 de abril de 1914 realizáronse as primeiras probas con Monforte, Leon, Madrid e Córdoba ás que o responsable do servizo Eduardo del Pan invitou a varios medios. Como faltaba o mobiliario da central a data de inauguración adiouse ao 1 de xuño de 1914 ás seis da tarde, sendo a terceira de Galicia tras Monforte e Ourense.

Ubicación da central telefónica interurbana na rúa Castelar 2. Postal. Ano descoñecido.

A inauguración acudirían representantes da sociedade lucense e da prensa, que recibirin un lunch do hotel Méndez Núñez, invitados polo xefe da central o Sr. Mariano Arturo Fuentes Zaldívar, que sería director por bastantes anos. A primeira conferencia de pago sería con Xixón.

A estación estaba disponible só con horario limitado ata as oito da tarde. A Camara de Comercio de Lugo presionaría para aumentar o horario, que se faría efectivo uns meses mais tarde da apertura da central da Coruña, en marzo de 1915 pasado o horario a ser das oito da mañá ás dez da noite. En anos posteriores se seguiría ampliando o servizo.

En xuño de 1915 o Hotel Méndez Núñez conéctase, a falta de rede urbana, directamente á central interurbana, para poder chamar desde o propio hotel, sen ter que desprazarse á central. Trataríase do primeiro caso documentado deste caso en Galicia. Non sería o único, o xornal La Provincia, conectaríase directamente a central interurbana, sen pasar pola urbana, obtendo autorización en decembro de 1923.

Un intento de suicidio

O 10 de xuño de 1920 ocorreu un intento de suicidio na central telefónica, cando o oficial de teléfonos de 18 anos D. Justo Pérez Fafián, veciño do barrio de Paraday, pegouse un tiro sobre as cinco e cuarto da tarde. Sen perda de tempo foi recollido e levado á casa de socorro, onde o médico de garda, D. José Lomas (auxiliado polos practicantes Triviño e López) que detectaron unha ferida de catro centímetros na eminencia frontal dereita con orificio de entrada e saída, pero superficial. Cando se soubo o acontecido foi á central o xuiz de instrucción Sr Prada Vaquero para tomar declaración ao ferido, que se negou a detallar as causas, pero parece relacionado cuns amoríos contrariados. 

En xuño de 1921 Justo sería destinado a central interurbana da Coruña.

As queixas de 1924

Marzo de 1924 chega con queixas da prensa local á nova política da Compañía Peninsular que tasaba ás chamadas nos locutorios desde que comezan a entrar no locutorio, en lugar desde que se establece a chamada. Esta medida encende á prensa que padece bastantes avarías no servizo e demoras no establecemento de conferencias, a pesar de pagar un abono mensual  

Para saber máis:

• La idea moderna  diario democrático en Lugo  Num. 6970 (05/02/1914); Num. 6992 (19/02/1914); Num. 7008 (10/03/1914); Num. 7025 (31/03/1914); Num. 7045 (24/04/1914); Num. 7075 (01/06/1914); Num. 7076 (02/06/1914); Num. 7118 (22/07/1914); Num. 7909 (10/04/1917); Num. 7910 (11/04/1917)
• El Eco de Galicia  diario católico é independiente  Num. 2345 (21/02/1914)
• El Correo de Galicia  Diario independiente de avisos y noticias Num. s.n. (04/03/1914); (18/03/1914); (03/06/1914); (22/07/1914) 
• Galicia nueva  periódico regional, primer diario de Villagarcía Año VIII Número 2611 - 5 de marzo de 1914
• La voz de la verdad  diario católico con censura eclesiástica Num. 948 (26/09/1913); Num. 1112 (16/04/1914); Num. 1123 (29/04/1914); Num. 1150 (02/06/1914); Num. 1542 (30/03/1915); Num. 1560 (09/06/1915); Num. 1653 (08/09/1915); Año VII Número 2413 - 24 de maio de 1917
• El regional  diario de Lugo Num. 10135 (28/04/1914); Num. 10162 (01/06/1914); Num. 10163 (02/06/1914); Num. 11056 (22/12/1916)
• El Correo gallego  diario político de la mañana Ano XXXVII Número 12025 - 29 de maio de 1914
• Gaceta de Galicia  Diario de Santiago. Decano de la prensa de Compostela Num. 93 (03/05/1914); Num. 110 (04/06/1914)
• Faro de Vigo - 2 de xuño de 1914
• El norte de Galicia  diario político y de información Num. 3855 (24/09/1913); Num. 3894 (10/11/1913); Num. 3908 (02/06/1914); Num. 4543 (17/12/1916); Num. 5488 (11/06/1920)
• La Región  diario independiente, de intereses generales, de noticias y avisos Ano V Número 1306 - 3 de xullo de 1914; Ano V Número 1307 - 4 de xullo de 1914
• El Diario de Pontevedra  periódico liberal Ano XXXI Número 9069 - 27 de xullo de 1914
• El Progreso  diario liberal Año XII Número 3591 - 20 de agosto de 1919; Ano XVI Número 4914 - 4 de decembro de 1923; 
• El Orzán  diario independiente Año III Número 716 - 12 de xuño de 1920
• El Eco de Santiago  diario independiente Año XXV Número 10139 - 12 de xuño de 1920
• El Compostelano  diario independiente Ano I Número 101 - 12 de xuño de 1920
• La Integridad diario católico Num. 9350 (11/06/1921)
• La Voz de Galicia de 12 de xuño de 1920
• La Provincia  diario de información y de intereses generales Año I Número 159 - 4 de decembro de 1923; Ano XVII Número 4991 - 4 de marzo de 1924

Os primeiros anos da telefonía interurbana en Santiago (1914-1923)

Tres representantes da Compañía Peninsular de Teléfonos chegan a Santiago de Compostela o 15 de abril de 1914 para facer os estudos de implantación do novo servizo na cidade. O teléfono era unha forte demanda da prensa, principal usuario do telégrado, xa que o servizo se prestaba cunha deficiente calidade.

A central irá a ser instalada nos baixos da rúa Vilar nº 25, sendo dirixidos os traballos polo Sr. Soriano. Ademais de destatar na prensa a calidade dos locutorios forrados de terciopelo ou dos teléfonos da casa Edison, poñen a súa ollada nos retretes, que serán do tipo water-closet recibidos desde o estranxeiro. O director será Jose Gutierrez Zurbano, contacto como telefonista a Eugenio Hurtado, dous ordenanzas e dous repartidores de telefonemas.

A inauguración seria o 9 de setembro de 1914 onde se emiten telefonemas a numerosas poboacións. O primeiro sería un ao presidente Eduardo Dato para felicitalo na decisión de manter a España neutral na primeira guerra mundial. Entre as 50 persoas na inauguración, estarían na inauguración varios concelleiros de Santiago, o xeneral Reixa, o tenente coronel o Sr Dato, o xuiz Fuentes, e outras autoridades e representantes da prensa. Ofreceuse un lunch por parte da Casa de Blanca. Sería a última en inaugurarse da primeira fase en Galicia. Faltaría por concluir o enlace de Santiago con Pontevedra, polo que para comunicar estas dúas cidades a chamada pasaría por Betanzos, Lugo, Monforte, Ourense e Vigo.

O primeiro usuario de pago desta central sería Francisco Ramallo cunha conferencia con Manuel Lobit de Ourense. En febreiro de 1916 conéctanse as redes urbana e interurbana, de tal maneira que os usuarios do primeiro, previo troco do teléfono, poden facer conferencias interurbana desde os cadanseus domicilios.

En canto aos directores, se pasaría de Jose Gutiérrez Zurbano a Benigno Marín Herrero e deste a Luis Royo Polo, procedente de Madrid en maio de 1917. Luis sería moi popular en Santiago chegando ao punto de sair na revista Vida Gallega.  Nos seus primeiros meses tería que lidiar coa suspensión temporal das comunicacións, decretada polo goberno e con novos proxectos. Así extendería a rede co enlace con Vilagarcía e Pontevedra, a ampliación do vestíbulo da estación, o doble fío telefónico con Betanzos e o nomeamento de novos oficiais con Antonio Sande e Antonio Fernández.

Luis Royo Polo en Vida Gallega. 25 de setembro de 1917.

Luis sería trasladado a Madrid en xullo de 1918, sendo sustituido polo segundo xefe da estación de Monforte D. Manuel Cortés. Manuel Cortés duraría pouco (sería destinado a Burgos) porque en agosto dese ano sería destinado como xefe da central, D. Vicente Cenalmor, procedente da central de Ferrol onde estaba desde a apertura do servizo. 

 

En xaneiro do 1919 sería nomeado xefe D. Víctor Acero, así coma os ascensos dos oficiais Sr Sande e Fernández. Víctor sufriría unha grave doencia, a gripe do 19, en marzo de 1920 que causaría o ser pronto pasamento, causando certa conmoción. Compañeiros e oficiais da compañía en Galicia participan do seu enterro. 

Temporalmente viría a Santiago o director da central de Betanzos, D.Santos Velasco, que sería sustituido por D. Antonio Martín e Francisco Caballero, da central de Madrid (que en 1921 sería destinado a Bilbao), e D. Félix Alba de Bilbao (ascendido a Oficial segundo en 1921 e destinado a Gijón en 1923). Sería nomeado o alumno de medicina D. Antonio Fernández e Fernández coma novo director, ata ese momento oficial de recadación, que era fillo do secretario da sucursal do Banco de España. Outros compañeiros nesas datas serían Fernando Fernández e Manuel Carballeira.  O cargo de xefe pasa a ser desempeñado, de maneira interina, por D. Primitivo Alba, pasando a D. Antonio Marín e Marín, procedente de Valladolid, en outubro de 1922. Os oficiais Ramón Castro (procedente de Gijón) e Sr. Tojo (de Vigo) chegarían en 1923, así coma o regreso de Antonio Martín de Marcos, que estivera uns meses na central de Vigo.

Victor Acero en Vida gallega do 25 de maio de 1920

Para saber máis:

• La Voz de Galicia. 16 de abril de 1914
• El Eco de Santiago  diario independiente Ano XIX Número 6562 - 17 de abril de 1914; Ano XIX Número 6683 - 8 de setembro de 1914; Ano XIX Número 6685 - 10 de setembro de 1914; Ano XXI Número 7144 - 9 de marzo de 1916; Ano XXII Número 9142 - 10 de marzo de 1917; Ano XXII Número 9188 - 5 de maio de 1917; Ano XXII Número 9254 - 28 de xullo de 1917; Ano XXII Número 9256 - 31 de xullo de 1917;  Ano XXII Número 9283 - 1 de setembro de 1917; Ano XXIII Número 10047 - 9 de xullo de 1918; Ano XXIII Número 10058 - 2 de agosto de 1918; Ano XXIV Número 10108 -  29 de xaneiro de 1919; Ano XXV Número 1077 - 9 de marzo de 1920; Ano XXV Número 10136 - 9 de xuño de 1920; Ano XXV Número 10149 - 25 de xuño de 1920; Año XXVI Número 10346 - 29 de xaneiro de 1921; Ano XXVI Número 10674 - 1 de setembro de 1921; Ano XXVI Número 10678 - 6 de setembro de 1921; Ano XXVIII Número 11423 - 27 de marzo de 1923
• Diario de Galicia periódico de la mañana, telegráfico, noticiero y de información general Num. 1616 (18/04/1914); Num. 1621 (24/04/1914); Num. 2074 (12/08/1915); Num. 2818 (02/09/1917); Num. 2930 (23/12/1917); Num. 3198 (18/07/1918); Num. 3221 (01/08/1918)
• La idea moderna  diario democrático en Lugo  Num. 7041 (20/04/1914); Num. 7129 (10/09/1914)
• El Correo de Galicia  Diario independiente de avisos y noticias Num. s.n. (12/05/1914);  (11/09/1914); Num. 4894 (09/03/1917)
• Gaceta de Galicia  Diario de Santiago. Decano de la prensa de Compostela Num. 112 (06/06/1914); Num. 125 (05/07/1914); Num. 146 (31/07/1914);  Num. 182 (10/09/1914); Num. 183 (11/09/1914); Num. 20 (22/02/1916); Num. 101 (04/05/1917) ; Num. 150 (31/07/1917); Num. 169 (03/08/1918); Num. 182 (20/08/1918)
• La Correspondencia Gallega  diario de Pontevedra  Ano XXVI Número 7345 - 4 xullo 1914
• El Correo gallego  diario político de la mañana Ano XXXVII Número 12094 - 7 de agosto de 1914;  Ano XLI Número 14688 - 31 de xullo de 1918; Ano XLV Número 15958 - 18 de outubro de 1922
• El Diario de Pontevedra  periódico liberal Ano XXXI Número 9093 - 24 de agosto de 1914; Ano XXXI Número 9109 - 11 de setembro de 1914; Ano XXXV Número 10275 - 18 de xullo de 1918; Ano XXXVII Número 10871 - 25 de xuño de 1920
• El Eco de Galicia  diario católico é independiente  Num. 2545 (10/09/1914)
• El regional  diario de Lugo Num. 10254 (10/09/1914)
• El norte de Galicia  diario político y de información Num. 3988 (10/09/1914)
• El Noroeste Ano XIX Número 9806 - 10 de setembro de 1914
• Noticiero de Vigo  diario independiente de la mañana Ano XXIX Número 11905 - 10 de setembro de 1914
• La voz de la verdad  diario católico con censura eclesiástica Num. 1242 (11/09/1914);  Año X Número 3255 - 9 de marzo de 1920
• El Ideal gallego  diario católico, regionalista e independiente Num. 253 (18/12/1917); Num. 926 (05/03/1920); Num. 929 (09/03/1920)
• El Progreso  diario liberal Año XI Número 3140 - 21 de febreiro de 1918
• Galicia nueva  periódico regional, primer diario de Villagarcía Año XII Número 4616 - 19 de xullo de 1918
• El Compostelano  diario independiente Ano I Número 30 - 8 de marzo de 1920; Ano I Número 112 - 1920 xuño 25; Ano II Número 292 - 31 de xaneiro de 1921; Ano II Número 377 - 14 de maio de 1921; Ano III Número 804 - 18 de outubro de 1922;  Ano IV Número 1074 - 22 de setembro de 1923
• La Integridad: diario católico: Num. 8971 (09/03/1920)
• La Región  diario independiente, de intereses generales, de noticias y avisos Ano XI Número 3026 - 9 de marzo de 1920
• Galicia nueva : periódico regional, primer diario de Villagarcía: Año XIV Número 5101 - 9 de marzo de 1920
• Vida gallega  ilustración regional Ano XII Volume VIII Número 144 - 25 de maio de 1920
• Faro de Vigo: 31 de decembro de 1918; 19 de outubro de 1922

Os atrasos da Compañía Peninsular en Galicia (1908 - 1913)

O 8 de xuño de 1908 adxudícase a rede telefónica do Noroeste, tras quedar en varias ocasións a poxa deserta, á Compañía Peninsular de Teléfonos do Sr. Enrique Parellada Pallás. Estaba previsto o inicio das obras no seguinte mes e a dispoñibilidade do servizo no seguinte ano, pero a realidade sería outra. Unha vez construída a rede ata León, pasarían a montar a rede a Lugo-Betanzos-Coruña e, nun posterior momento, o ramal Ourense-Vigo-Pontevedra-Santiago. Como estacións secundarias pediríase á compañía a construción das de Vilagarcía e Cortegada, que naquel momento pensábase que sería sede veraniega da familia real. 

Adxudicación publicada na Gaceta de Madrid de 29 de xullo de 1908

Toda esta rede debería estar dispoñible na primavera de 1910, pero, pola guerra de Melilla, decidiuse comezar a construír a rede do Sur, poñendo como novas datas xaneiro de 1911 para Lugo e Coruña e setembro de 1911 para Ourense, Vigo e Pontevedra. A finais de outubro de 1910 aínda non comezaran as obras e increméntase a polémica. Cansos de agardar, en outubro de 1911 o presidente da Cámara de Comercio de Santiago viaxa a Madrid para reunirse con Director Xeral de Comunicacións e conseguir o seu apoio para atopar unha solución. A demora debíase ao compromiso da Compañía Peninsular en rematar a rede do Sur, por mandato gobernamental, pero terminada esta non comezan as obras da conexión con Galicia

Isto motiva que o 27 de outubro de 1911 sexa a Cámara de Comercio de Lugo a que lidere as mobilizacións e envíe comunicacións ás cámaras e prensa pedindo que o 6 de novembro de telegrafíe reclamado a rede ao presidente do goberno (Sr Canalejas), ó ministro de gobernación (Sr. Barroso) e ao director de Correos e Telégrafos.

A resposta chega por parte do ministro Barroso, publicada o 16 de decembro de 1911, onde indica que a concesión está rescindida de fato ao non terminar os traballos a Compañía Peninsular nun prazo de 3 anos desde a concesión (vencido en xullo de 1911) e anuncia unha nova poxa, que non acaba por realizarse. Por contra, nunha entrevista da Cámara de Comercio de Santiago con Director de Comunicación comenta que foi a propia compañía a que renunciara á concesión ao non poder satisfacer as condicións da poxa gañada tres anos antes. Sorprendentemente, o 10 de marzo de 1912 apróbase no consello de ministros unha prórroga de 30 meses adicionais en favor da compañía, que levanta certo malestar na prensa local.

O intento de recuperación da rede galega 

En paralelo ás demoras, recupérase o proxecto de 1907 de Álvaro López Mora. Tras unha forte reclamación na prensa aproveitando a Exposición Rexional de Santiago en 1909, mentres non se instale o servizo da Compañía Peninsular, a Dirección de Correos e Telégrafos, por parte do Sr Francos Rodríguez, decide o 26 de novembro de 1909, reinstaurar o servizo telefónico entre Vigo, Pontevedra, Santiago, A Coruña e Ferrol, instalando un novo arame condutor para evitar os problemas causados ao servizo telegráfico. Coma no caso anterior, o político Álvaro López Mora intercede por recuperar este servizo. O 18 de xullo de 1910 noméanse dous oficiais segundos de telégrafos, D. Pedro Pérez Sánchez e D. Aurelio Álvarez Manzaneda como responsables da rede de telefonía.

Álvaro López Mora. Director Xeral de Comunicacións en 1907.

Entre Coruña en Vigo existían tres fíos para o servizo telegráfico, que non son suficientes para cursar todas as mensaxes. Ademais, o persoal do servizo tampouco resulta ser suficiente. A prensa, un dos maiores utilizadores do servizo telegráfico, é o principal afectado, e mostra as súas dúbidas sobre que ocasionará adicar un fío dos tres existentes ao novo servizo telefónico. 

O proxecto non termina por concretarse e volve reclamarse na prensa e por parte de concellos e cámaras de comercio no período entre febreiro e abril de 1911 a Bernardo Sagasta, o director de Correos e Telégrafos nese momento. En maio de 1911 serían os concesionarios de redes urbanas, con Mariano Martín Villoslada (neste momento concesionario da rede de Santiago de Compostela e director da de Vigo) como un dos máis activos, os que reclamarían esa interconexión ante a pasividade da Compañía Peninsular. En setembro de 1911 xa serían os concellos, asumindo que a Compañía Peninsular desistira da instalación, os que requirirían a dirección de Correos e Telégrafos a reactivación do servizo.  Nunca se recuperaría.

Comeza a instalación da rede interurbana

O 26 de novembro de 1912 anúnciase que están próximas a comezar,  cando termine o tendido de Madrid a Xaén (na primavera de 1913), as obras de conexión con Monforte de Lemos con Madrid, con dous circuítos escalonados e outro directo ata Madrid  Do cadro da central de Monforte sairán os fíos a Lugo-Coruña e outro a Ourense-Vigo-Pontevedra. A instalación será xestionada polo galego Aurelio Rey Mouriño (inspector da sección extremeña e xefe da estación de Cabeza del Buey).

O 30 de abril de 1913 aparece unha mención a unha entrevista co Sr. Baldebey, enxeñeiro da Compañía Pensinsular, onde comenta que unha brigada xa está a traballar na liña de León o Monforte.  D. Luis de Armiñán, director xeral de Correos e Telégrafos, envía unha carta ao Faro de Vigo o 2 de agosto de 1913, explicando os problemas que padecía a rede de telefonía activada por López Mora en 1907 e os plan da Compañía Peninsular para ter telefono en Galicia nun prazo menor de un ano.

O xefe de brigada da Compañía Peninsular, Jose Iniesta Calvo, solicita autorización aos ferrocarrís do Norte para planificar a instalación da rede desde Monforte de Lemos a Coruña. Comezan a recibirse postes e arame de cobre no porto de Vigo e a rede comeza a ser unha realidade.

Borrador do mapa de conectividade da Compañía Peninsular de Teléfono. Ano 1910. 

Para saber máis:

• El Correo gallego  diario político de la mañana Ano XXXI Número 10088 - 9 de xuño de 1908; Ano XXXIII Número 10842 - 8 de outubro de 1910; Ano XXXIV Número 11178 - 10 de novembro de 1911; Ano XXXIV Número 11212 - 20 de decembro de 1911; Ano XXXVI Número 11644 - 15 de maio de 1913
• El Noroeste Año XIII Número 4665 - 9 de xuño de 1908; Año XIII Número 4669 - 13 de xuño de 1908; Ano XVI Número 5571 - 19 de febreiro de 1911; Ano XVI Número 5576 - 24 de febreiro de 1911; Año XVI Número 5601 - 21 de marzo de 1911; Ano XVI Número 5767 - 14 de setembro de 1911; Año XVII Número 6305 - 1 de decembro de 1912
• La Voz de Galicia 9 de xuño de 1908; 26 de novembro de 1909; 9 de decembro de 1909; 27 de febreiro de 1911; 14 e 24 de setembro de 1911;11 de novembro de 1911; 12 e 20 de marzo de 1912; 30 de novembro de 1912
• La Correspondencia Gallega  diario de Pontevedra Ano XX Número 5500 - 11 xuño 1908; Ano XX Número 5502 - 13 xuño 1908; Ano XXII Número 6075 - 25 maio 1910; Ano XXIII Número 6301 - 25 febreiro 1911; Ano XXIII Número 6366 - 16 maio 1911;  Ano XXIII Número 6490 - 18 outubro 1911; Ano XXIII Número 6501 - 2 novembro 1911; Ano XXIII Número 6511 - 14 novembro 1911; Ano XXIV Número 6821 - 26 novembro 1912; Ano XXIII Número 6535 - 13 decembro 1911; Ano XXIV Número 6845 - 24 decembro 1912; Ano XXV Número 6946 - 30 abril 1913
• Faro de Vigo - 12 de xuño de 1908; 7 de febreiro de 1909; 10 de decembro de 1909; 26 de novembro de 1909; 20 de setembro de 1910; 25 de febreiro de 1911; 16 de maio de 1911; 18 de outubro de 1911; 13 e 16 de decembro de 1911; 1 e 5 de agosto de 1913; 5 e 12 de decembro de 1913
• El Correo de Galicia  Diario independiente de avisos y noticias Num. s.n.(06/03/1909); (25/11/1909); (27/11/1909); (09/12/1909); (16/05/1911); (14/09/1911); (11/03/1912); (13/12/1913)
• El Eco de Santiago  diario independiente Anno XIV Número 8576 - 7 de xuño de 1909; Ano XIV Número 8577 - 8 de xuño de 1909; Anno XIV Número 8721 - 26 de novembro de 1909; Ano XIV Número 8731 - 9 de decembro de 1909; Ano XV Número 8614 - 9 de marzo de 1910; Año XVI Número 8867 - 18 de xaneiro de 1911; Ano XVI Número 8930 - 7 de abril de 1911; Ano XVI Número 9053 - 16 de setembro de 1911; Ano XVIII Número 6106 - 17 de maio de 1913
• El norte de Galicia  diario político y de información Num. 2712 (27/11/1909); Num. 2723 (13/12/1909); Num. 2847 (17/05/1910) 
• El Eco de Galicia  diario católico é independiente Num. 903 (27/11/1909); Num. 1141 (20/05/1910), Num. 1262 (06/10/1910); Num. 1555 (14/09/1911); Num. 1591 (31/10/1911); Num. 1310 (01/12/1910); Num. 1630 (14/12/1911)
• La Libertad Num. 238 (23/04/1910)
• Galicia nueva  periódico regional, primer diario de Villagarcía Año III Número 810 - 18 de decembro de 1909
• Diario de Galicia periódico de la mañana, telegráfico, noticiero y de información general Num. 672 (24/02/1911); Num. 689 (17/03/1911); Num. 736 (14/05/1911); Num. 907 (08/12/1911);  Num. 916 (20/12/1911); Num. 1200 (30/11/1912); Num. 1445 (21/09/1913); Num. 1514 (13/12/1913
• El Diario de Pontevedra  periódico liberal Ano XXVIII Número 8106 - 18 de maio de 1911; Ano XXIX Número 8352 - 14 de marzo de 1912; Ano XXX Número 8813 - 20 de setembro de 1913; Ano XXX Número 8889 - 17 de decembro de 1813
• Gaceta de Galicia  Diario de Santiago. Decano de la prensa de Compostela Num. 262 (01/11/1911); Num. 310 (30/12/1911) 
• La voz de la verdad  diario católico con censura eclesiástica Num. 369 (23/12/1911) ; Num. 435 (13/03/1912)
• Noticiero de Vigo  diario independiente de la mañana Ano XXVI Número 11047 - 10 de novembro de 1911

Os dous proxectos de rede interurbana de 1907

22 de novembro de 1906. Reúnense no congreso representantes políticos de Galicia, Oviedo, León, Valladolid, Santander e Palencia (Sr. Miro, Rendueles, Azcárate, Lomas e Monteiro Villegas) para tratar o tema da liña de telefonía interurbana do Noroeste, que era a que faltaba por construir en España. Estímanse 2,5 millóns de pesetas como investimento necesario.

Nos políticos locais estaba todavía o recordo das limitacións de conectividade na proposta de servizo de anos antes, polo que axiña comezan a mobilizarse en Pontevedra, para non quedar fora do proxecto. Involucran aos deputados Vincenti e González Besada.

Artigo satírico sobre Eugenio Montero Ríos. La Libertad Num. 66 (29/11/1906)

O 17 de decembro comunícase que se reservou no orzamento 500.000 pesetas para a instalación da nova liña, pero se paraliza no Senado, ante a firme oposición do Sr. Allendesalazar, o Conde de Romanones.

A rede galega de 1907

O director xeral de Correos e Telégrafos Sr. Álvaro López Mora aproba en xaneiro de 1907 a creación do servizo telefónico entre Vigo, Santiago e Coruña, que se prestaría sobre os actuais cables do servizo telegráfico. Os concellos deben asumir a responsabilidade de construir os locutorios.  Pontevedra, Ferrol, Vilagarcía, Ourense e Lugo reclaman tamén sumarse a este servizo para o que fan peticións incluso ao ministro de fomento, o galego Augusto González Besada.  López Mora confirma que queda limitado ás tres cidades por ausencia de aparatos telefónicos, que se solicitan a Alemaña, e que tan pronto como estean dispoñibles se sumarían Pontevedra e Ferrol, ou Pontevedra e Vilagarcía segundo outras fontes.

Faro de Vigo. 22 de xaneiro de 1907

Os concellos comezan a traballar na construción dos locutorios, involucrando aos arquitectos municipais, incluso Pontevedra que parece xa obter a autorización. No caso de Pontevedra, dadas as reducidas dimensións do local, pénsase en cambiar a un novo. Os primeiros en estar listos son os de A Coruña e Santiago. As primeiras probas parecen ser o 22 de febreiro de 1907, cando xa dispoñen os teléfonos nas centrais.  Xa neste mes aparecen os primeiro contratempos. López Mora deixa o posto en favor do xeneral Espinosa de los Monteros, que xa non está a favor de compartir o cable do telégrafo co teléfono e aposta por unha nova instalación.

O 12 de abril constan probas de conectividade entre as cidades de A Coruña (co Sr. Ramón García López), Santiago (o Sr. Baena), Pontevedra (co Sr. Asenjo del Río) e Vigo (con Enrique Holgado). Enrique leu unha novas do Faro de Vigo, desde Pontevedra as fillas do director cantaron a melodía "Meus amores" de Baldomir e desde Santiago conectaron un gramófono con música rexional.

Ferrol comeza a reclamar a conexión, xa que vese fora desta rede galega e da rede do Noroeste que se está a publicar. O xefe da estación, o Sr Borrás, recomenda ao concello que financie o locutorio necesario.

Prezos dos telefonemas (15 palabras), bonificando nun 50% o custe se son para axendar una conferencia

• A Coruña - Santiago: 0,55 pesetas
• Vigo - Pontevedra: 0,55 pesetas
• Resto de enlaces: 1,05 pesetas

Prezos das conferencias (3 minutos)

• A Coruña - Santiago: 0,75 pesetas
• Vigo - Pontevedra: 0,55 pesetas
• Santiago - Pontevedra: 0,75 pesetas
• Resto de enlaces: 1,25 pesetas

O 10 de xuño de 1907 celébranse unha novas probas coa presenza de políticos e a prensa (Faro de Vigo, El Diario de Pontevedra, El Eco de Santiago e El Noroeste) que se saudaron, probáronse gramófonos. Desde Pontevedra Elisa Asenjo,  a filla do director, volveu actuar cantando outra peza. No caso de Santiago foron a cantante María Naveira, o pianista Antonio García Giménez e o violinsta Luisito Inquierdo. Dase por inaugurado o servizo o de 16 de xuño de 1907.

O éxito do servizo implica a súa propia morte. O teléfono entre as cidades implican grandes retrasos no servizo telegráfico e o Sr. Lacierva, ministro de gobernación, decide suspender o servio telefónico en setembro de 1907.

 El Eco de Santiago  diario independiente Ano XII Número 3576 - 30 de setembro de 1907

O proxecto de rede do Noroeste de 1907

Publícase o 4 de abril de 1907 na Gaceta de Madrid a poxa para a contrución da rede que debe unir Madrid con Galicia, Asturias e Santander, por un importe máximo de 2.522.416 pesetas. En principio selecciónanse as estacións de Lugo, A Coruña, Ourense, Pontevedra e Vigo. Esta rede estaría pensada para coexistir coa rede galega que estaba en construcción, na que xa estaban en construcción os locutorios de Coruña, Santiago e Vigo. No caso de Coruña prevé a instalación tamén dunha mesa de probas para verificar que a liña está operativa.

Gaceta de Madrid. 4 de abril de 1907

A rede será conectará Galicia con Madrid desde Ponferrada, pola vía do tren chegando ata Aranga, tras pasar por Monforte e Lugo. Desde Aranga vai ata Betanzos pola estrada e desde Betanzos a Coruña por ferrocarril. Desde Monforte a Ribadavia via Ourense por ferrocarril,. Desde Rivadavia por estrada a Redondela e desde Redondela a Vigo e Pontevedra por ferrocarril. Esta poxa quedará deserta.

Sairá publicada unha nova poxa o de 12 de novembro de 1907, cubrindo as catro capitais, Vigo, Santiago, Ferrol, Monforte e Betanzos. Nesta ocasión será Tui, que tiña conectividade na rede telegráfica polo seu carácter fronteirizo a que reclame, pola vía do deputado Ordoñez, a que se inclúa no proxecto. A poxa péchase o 3 de xaneiro de 1908. Unha nova vez, queda deserta esta subasta segundo sae publicado na prensa de abril de 1908

Gaceta de Madrid. 12 de novembro de 1907

Para saber máis:

• Noticiero de Vigo diario independiente de la mañana Ano XXII Número 9712 - 21 de novembro de 1906; Ano XXII Número 9736 - 19 de decembro de 1906
• El Correo gallego  diario político de la mañana Ano XXIX Número 9586 - 24 de novembro de 1906; Ano XXIX Número 9614 - 27 de decembro de 1906; Ano XXX Número 9666 - 26 de febreiro de 1907;  Ano XXX Número 9668 - 28 de febreiro de 1907; Ano XXX Número 9673 - 6 de marzo de 1907; Ano XXX Número 9722 - 3 de maio de 1907; Ano XXX Número 9873 - 30 de outubre de 1907; Ano XXX Número 9874 - 31 de outubro de 1907; Ano XXX Número 9888 - 16 de novembro de 1907
• Faro de Vigo. 24 de novembro de 1906; 28 de decembro de 1906; 22, 23, 26 e 27 de xaneiro de 1907; 7, 20 e 23 de febreiro de 1907; 1 e 2 de marzo de 1907; 18 de xuño de 1907
• La Voz de Galicia. 24 de novembro de 1906; 27 de decembro de 1906; 24 e 25 de xaneiro de 1907; 6 e 26 de febreiro de 1907; 16 de marzo de 1907; 6, 7 e 14 de abril de 1907; 9 de xuño de 1907; 15 de setembro de 1907; 16 de novembro de 1907; 3 de abril de 1908
• La Correspondencia Gallega  diario de Pontevedra  Ano XVIII Número 5043 - 28 novembro 1906; Ano XVIII Número 5045 - 30 novembro 1906; Ano XVIII Número 5058 - 17 decembro 1906; Ano XIX Número 5090 - 25 xaneiro 1907;  Ano XIX Número 5095 - 31 xaneiro 1907;  Ano XIX Número 5110 - 20 febreiro 1907; Ano XIX Número 5156 - 17 abril 1907; Ano XIX Número 5191 - 31 maio 1907;  Ano XIX Número 5205 - 17 xuño 1907; Ano XIX Número 5286 - 24 setembro 1907 ; Ano XIX Número 5331 - 16 novembro 1907
• El Diario de Pontevedra  periódico liberal Ano XXIII Número 6784 - 29 de novembro de 1906; Ano XXIII Número 6804 - 22 de decembro de 1906; Ano XXIII Número 6807 - 27 de decembro de 1906; Ano XXIII Número 6809 - 29 de decembro de 1906; Ano XXIV Número 6829 - 23 de xaneiro de 1907; Ano XXIV Número 6837 - 1 de febreiro de 1907; Ano XXIV Número 6840 - 5 de febreiro de 1907; Ano XXIV Número 6842 - 7 de febreiro de 1907; Ano XXIV Número 6895 - 13 de abril de 1907; Ano XXIV Número 6934 - 31 de maio de 1907; Ano XXIV Número 6943 - 11 de xuño de 1907; Ano XXIV Número 6859 - 28 de febreiro de 1907; Ano XXIV Número 7024 - 18 de setembro de 1907: Ano XXIV Número 7060 - 30 de outubro de 1907;  Ano XXIV Número 7072 - 14 de novembro de 1907
• Galicia  revista quincenal ilustrada Ano II Número 11 - 1 de xaneiro de 1907
• El Eco de Santiago  diario independiente Ano XII Número 3707 - 23 de xaneiro de 1907; Ano XII Número 3727 - 15 de febreiro de 1907;  Ano XII Número 3353 - 4 de marzo de 1907; Ano XII Número 3384 - 13 de abril de 1907; Ano XII Número 3466 - 10 de xuño de 1907; Ano XII Número 3467 - 11 de xuño de 1907; Anno XII Número 3569 - 21 de setembro de 1907; Ano XII Número 3576 - 30 de setembro de 1907
• Gaceta de Galicia  Diario de Santiago. Decano de la prensa de Compostela Num. 19 (23/01/1907); Num. 29 (05/02/1907); Num. 38 (16/02/1907); Num. 82 (13/04/1907); Num. 130 (11/06/1907); Num. 247 (31/10/1907)
• El norte de Galicia  diario político y de información Num. 1778 (25/01/1907); Num. 1889 (12/06/1907); Num. 2068 (14/11/1907) 
• Galicia  revista quincenal ilustrada Ano II Número 14 - 15 de febreiro de 1907
• El Noroeste Ano XII Número 4259 - 19 de febrero de 1907; Ano XII Número 4309 - 19 de abril de 1907; Ano XII Número 4353 -  9 de xuño de 1907; Ano XII Número 4354 - 11 de xuño de 1907; Año XII Número 4478 - 2 de novembro de 1907; Ano XII Número 4488 - 14 de novembro de 1907
• El Correo de Galicia  Diario independiente de avisos y noticias Num. s.n. (23/02/1907);  (27/02/1907); (18/03/1907); (08/04/1907); (10/06/1907); (19/06/1907)
• Boletín oficial de la provincia de La Coruña Núm. 211 - 07 Marzo 1907
• Diario Ferrolano - 14 de abril de 1907

Os primeiros proxectos de telefonía interurbana (1888-1906)

Alén do proxecto de interconexión entre A Coruña, Santiago e Ferrol de 1888 comentado nesta páxina e algunha referencias de 1889 e 1890 sobre a posibilidade de construír unha rede galega, a primeira petición de telefonía interurbana, entendendo como tal aquela que permitira chamar a Madrid, veñen de 1897. A Gaceta de Galicia recolle como na Coruña se estaba a pedir unha liña telefónica que permitise falar con Madrid e, adicionalmente mellorar o deficiente servizo telegráfico. 

Primeiros días de 1900. En Madrid chegan a un acordo a dirección xeral de telégrafos co proveedor de telefonía urbana (a Compañía Madrileña de Teléfonos), para o envío de notificación de mensaxes telegráficos via teléfonos. La Voz de Galicia reclama un servizo semellante en A Coruña polo interese que pode ter para navieiras, banca e comercio. 

Neste ano aparecen iniciativas na prensa para conectar Coruña e Santiago por teléfono, falando da posibilidade de crear unha empresa para tal fin.

Xaneiro de 1901. A prensa coruñesa volve reclamar a conexión con Madrid, xa que outras vilas 'de menor importancia' como San Sebastián ou Pamplona dispuñan deste servizo.

A proposta no congreso de 1901

A finais do 1901 os primeiros políticos galegos en defender a rede interurbana serán o deputado por Muros Sr. Eduardo Montero Villegas (fillo de Montero Ríos) e o deputado por Cambados Sr. González Besada, que pedirían en cortes a concesión dun crédito de 200.000 pesetas para traballar na construción da rede telefónica interurbana do noroeste, que conectaría Vigo, Coruña, Asturias, Santander e Valladolid con Madrid. A proposta recibe a oposición do ministro de Facenda o Sr. Urzaiz, para non aumentar o gasto público, que recibe un rechazo dos propoñentes alegando que o Sr. Urzaiz non está a representar os intereses de Galicia, polos que foi votado. O 10 de decembro de 1901 foi rechazada a proposición. Eso motivou o manifesto "A Gaita Galega" de "La Correspondencia Gallega" de 11 de decembro de 1901, recollido ao final deste artigo

Fotografía de Eduardo Montero Villegas. Las Cortes españolas. Las de 1910. Madrid, Tipografía Antonio Marzo, 1911, p. 650

O proxecto de rede do Noroeste de 1904

En abril de 1903 volve a retomarse o proxecto dunha rede do noroeste, que atenda a Coruña, Vigo, León, Oviedo, Segovia, Valladolid, Palencia e Santander, cunha extensión de 1168 quilómetros e un coste de 1.912.264 pesetas. Consígnanse 331.750 nos orzamentos de 1904 para esa rede. O deputado Sr. López Mora presiona na cámara para que siga adiante ese proxecto. En paralelo estaban en proxecto as redes de conexión de Madrid con Irún, Port-Bou, Sevilla e Málaga

En abril de 1904 faise o anuncia, via Gaceta de Madrid, do concurso para a construción das novas liñas e comezan a aparecer presións na prensa e políticos locais cara o ministerio de Gobernación para que Lugo, Pontevedra, FerrolVilagarcía ou Santiago non se vexan excluidos do servizo. Por exemplo, o presidente da deputación de Lugo, o Sr. Vázquez de Parga,  recibe unha resposta tranquilizadora do ministro de Gobernación sobre o servizo telefónico na capital provincial. Non ocorre así con Pontevedra ou Santiago, xa o o hilo non pasaría por ese puntos. 

As características técnicas detallan as liñas a construir: 

• Desde León en ferrocarril ata Astorga; dende Astorga por estrada ata Ponierrada; de Ponierrada en ferrocarril ata Aranga, pasando por Monforte e Lugo; de Aranga por estrada a Betanzos; e de Betanzos por ferrocarril ata Coruña. 
• Desde Monforte por ferrocarril ata Ribadavia e dende Ribadavia por estrada ata Vigo.

As estacións telefónicas con locutorios estaban previstas en Valladolid, Pa­lencia, Santander, León, Oviedo, Gijón, Monforte (onde non estaba previsto un locutorio), Coruña y Vigo. En Lugo figura unha estación de observación. A poxa celebraríase o 8 de xuño de 1904, pero non se presentou ningunha proposición á mesma, quedano finalmente abandonado este proxecto.

 

A conexión de Coruña, Ferrol e Santiago de 1905

Juan Fernández Latorre, fundador de La Voz de Galicia e deputado nas cortes por Ortigueira, reclama unha conexión telefónica coas cidades da provincia de A Coruña. O 27 de setembro de 1905 sae publicado na prensa que o Sr. Pedro Ferrer, o xefe do centro telegráfico da Coruña, traballa a aprobación do proxecto de conexión con Ferrol e Santiago. Betanzos se contemplaría como unha opción pero se descartaría. O proxecto inclue tres locutorios con teléfonos Cardeu e contempla utilizar a liña de teléfono preexistente. O prezo será de unha peseta e dez céntimos por unha duración de 3 minutos.

O 15 de xaneiro de 1906 chegan os teléfonos, procedentes de Berlín, e realizáronse as primeiras probas. Unha delas foi conectar un teléfono na estación de telegrafía sen fíos da rúa Orillamar de Coruña e outra proba entre A Coruña e Santiago. Reclámanse 2000 pesetas á dirección xeral para a construción dos locutorios que non chegarían axiña, xa que o de marzo de 1906 reclamanse na prensa e en outubro de 1906 comezan a reclamalo os políticos. A finais deste mes de Outubro decide cancelarse o proxecto, por circunstancias non aclaradas, e o Sr. Ferrer devolve os teléfonos.

La Correspondencia Gallega  diario de Pontevedra  Año XVIII Número 5017 - 27 outubro 1906

Aínda habería unha nova proposta antes da chegada da Compañía Peninsular, pero sería unha conexión na rede telegráfica, mediantes conferencias usando o sistema Hughes (que sacaba unha cinta coa transcripción) entre Ferrol e Coruña, que porían en práctica o corpo de telégrafos a finais de 1908. Os prezos do servizo son:

• Dar aviso da conferencia: 0,55 pesetas
• Cinco minutos de conferencia: 2,05 pesetas
• Por cada cinco minutos extra: 1,55 pesetas
• 5 minutos diarios a hora marcada (pensando na prensa): 50 pesetas
• 15 minutos diarios a hora marcada: 100 pesetas

A gaita galega

Varios deputados galegos asinaron unha proposta ao Congreso, para que se consigna no orzamento unha cantidade suficiente para sufragar os gastos ocasionados polo tendido dunha rede telefónica que comunique entre eles e co resto de Espalda ás localidades da comarca Noroeste.

Segundo os telegramas de onte, a proposta non prosperou. O poder central está tan afeito á nosa mansedume e modestia que nada do que Galiza pide lle preocupa nin lle interesa o máis mínimo. Para que os gobernos españois accedan á demanda dos pobos é unha condición precisa que acompañen a solicitude de manifestacións fiscais do tipo que puxo en práctica Cataluña. En caso contrario, nin a solicitude será contestada nin a reclamación nunca será satisfeita.

Nas nacións, como nos individuos, a debilidade de carácter, a honestidade de propósito e a bondade de espírito son condicións negativas para os fins que deberían vir dunha virtude tan rara. Aquí non prevalece máis esixencia que a que se fai presentando a petición legal na man dereita, e soportando na esquerda a estaca sediciosa, vingativa e terrible, que constitúe o eterno pesadelo de todos os poderes.

E isto, que é de aplicación en todos os países, ten en España un exemplo e unha sanción extraordinaria. Non debemos esquecer que vivimos no recuncho do mundo que é o centro de todas as anomalías e todas as irrazonables.

Comparemos o que fixo Cataluña e Galicia, e o que conseguiu cada unha destas dúas rexións, e veremos se a teoría que expuxemos se confirma plenamente na práctica. Cataluña, ambiciosa, soberbia, desconsiderada, egoísta, foi sumando ao seu favor, un tras outro, todos os privilexios que dentro do actual réxime de goberno e da Constitución se podían conceder. Galicia, humilde, traballadora e escrava do seu amor á terra, que é, en definitiva, amor á patria, desinteresada e nobre, aínda non conseguiu que o goberno central lle fixese caso para concederlle algún dos servizos (xa non se ocupa de privilexios ou favores), que leva moito tempo reclamando. Salvo o favor que media ducia de homes públicos puideron conceder a estas ou outras poboacións, Galicia como comarca submisa e obediente aos principios da súa nacionalidade, nada, absolutamente nada, conseguiu a favor dos seus intereses xerais, que a Galiza como rexión submisa e obediente aos principios da súa nacionalidade, non conseguiu nada, absolutamente nada. máis que ningún outro merecente de protección e axuda, polo mesmo motivo que nel reside a semente da riqueza natural que servirá de base á evolución da industria e do comercio, á rexeneración patriótica que tanto anhelamos.

Cataluña, rebelde, absorbe, case por completo, o capítulo das concesións xustas ou graciosas coas que o poder central atende a prosperidade das comarcas. Galiza, asoballada e traballadora, é algo así como a Cenicienta nacional descoidada e maltratada por todos os gobernos. O espírito avaro dunha empresa privada deunos o ferrocarril; Pois non se preocupa que a máxima autoridade se encargue de inspeccionar ese servizo para facer as comunicacións rápidas e baratas, como tería feito se fose catalán. O servizo de telégrafo, en todas partes coidado e coidado, aquí considérase unha veta de ingresos sen atenuacións nin gravames de ningún tipo. As redes telefónicas, xa estendidas de Norte a Sur e de Leste a Oeste por todo o territorio e das que, como en todo, Cataluña obtivo as primeiras, son e serán descoñecidas para nós, sabe Deus ata cando, para os galegos.

Somos maltratados, no concepto de comarca, como o son os nosos paisanos na súa natureza por quen aínda ignora o que é esta Galicia incomparable, traballadora e fiel como ningunha outra vila de España. Se polo fío se saca o balón, como di o refrán, e entendemos por fío, neste caso, o das liñas telegráficas e telefónicas que ten a nosa desgraciada comarca, ben podemos dicir que Galicia é a última bóla desa. gran tear , onde se reparten as cepas do Estado para conformar o tecido da capa nacional coa que temos que cubrirnos.

Pregunta, pídelle aos deputados galegos xustiza e privilexios legais para esta fértil terra. Mentres Cataluña ameaza co separatismo e nos vascos cántase o Guernicaco, e Zaragoza revolta e Andalucía forxa os concellos dunha segunda man negra; mentres que o Maestrazgo é o coco dun ministerio sen valor, e as Castelas acaparan o trigo co que amasarán o pan dos ministros; mentres todas as outras vilas de España se mostran enérxicas e decididas a non comprometer coa inxusta proposta e o esquecemento mortal, a nosa Galicia comedida e prudente terá que conformarse co seu miserable destino, entregado ao platonismo. Que os sons melodiosos e tristes das gaitas esperten na túa natureza espiritual e romántica.

Para saber máis: 

• La Voz de Galicia. 13 de decembro de 1889; 29 de decembro de 1890; 13 de xaneiro de 1901; 7, 8 e  10 de decembro de 1901; 16 de abril de 1903; 28 de novembro de 1903; 29 de abril de 1904; 11 de maio de 1904; 12, 13 e 28 de decembro de 1905;  10 de marzo de 1906; 24 de outubro de 1906
• Gaceta de Galicia  Diario de Santiago. Decano de la prensa de Compostela Num. 31 (09/02/1897); Num. 87 (21/04/1904); Num. 92 (27/04/1904); Num. 128 (10/06/1904)
• El Correo de Lugo  Periódico de intereses morales y materiales Num. 301 (03/08/1900)
• El eco de Galicia  revista semanal de ciencias, arte y literatura Epoca 2ª Ano XXV Número 925 - 28 de abril de 1900; año V Número 1126 -  31 de xullo de 1900
• La idea moderna  diario democrático en Lugo Num. 3292 (07/12/1901)
• Faro de Vigo. 10 de decembro de 1901; 23 e 26 de abril de 1904; 20 de maio de 1904
• El norte de Galicia  diario político y de información Num. 269 (10/12/1901); Num. 688 (16/05/1903); Num. 900 (20/02/1904);  Num. 952 (23/04/1904); Num. 954 (26/04/1904); Num. 955 (27/04/1904); Num. 958 (30/04/1904
• La Correspondencia Gallega  diario de Pontevedra  Ano XV Número 3975 - 25 abril 1903; Ano XV Número 4024 - 26 xuño 1903; Ano XVI Número 4221 - 24 febreiro 1904;  Ano XVI Número 4269 - 25 abril 1904;  Ano XVI Número 4276 - 4 maio 1904; Ano XVI Número 4452 - 7 decembro 1904;  Ano XVIII Número 4787 - 22 xaneiro 1906;  Ano XVIII Número 4811 - 16 febreiro 1906
• El Correo de Galicia  Diario independiente de avisos y noticias Num. s.n. (18/11/1903); (25/5/1904); (14/12/1905); (24/10/1906); (25/10/1906)
• El regional  diario de Lugo  Num. 7229 (20/04/1904); Num. 7786 (14/12/1905); Num. 7799 (29/12/1905); Num. 7816 (18/01/1906)
• El áncora  diario católico de Pontevedra  Num. 1986 (07/05/1904); Num. 1997 (21/05/1904)
• El Correo gallego  diario político de la mañana Ano XXVII Número 8779 - 8 de maio de 1904;  Ano XXVII Número 8785 - 14 de maio de 1904: Ano XXVII Número 8786 - 15 de maio de 1904; Ano XXVII Número 8812 - 10 de xuño de 1904; Ano XXVIII Número 9292 - 12 de decembro de 1905; Ano XXVIII Número 9294 - 14 de decembro de 1905; Ano XXVIII Número 9298 - 19 de decembro de 1905; Ano XXVIII Número 9307 - 29 de decembro de 1905; Ano XXIX Número 9543 - 5 de outubro de 1906; Ano XXIX Número 9560 -  25 de outubro de 1906;  Ano XXXI Número 10264 - 2 de decembro de 1908
• El Noroeste Año IX Número 3403 - 7 de maio de 1904
• El Diario de Pontevedra  periódico liberal Ano XXI Número 9386 - 19 de maio de 1904
• Boletín oficial Provincia de Pontevedra -  30 de abril de 1904.
• El Eco de Santiago  diario independiente Ano X Número 3355 - 14 de decembro de 1905; Ano X Número 3264 - 27 de setembro de 1905; Ano XI Número 3383 - 20 de xaneiro de 1906; Año XI Número 3403 - 14 de febreiro de 1906
• El Diario de Pontevedra  periódico liberal Ano XXII Número 3966 - 28 de setembro de 1905

Telefonía urbana en Ribadeo (1915 - 1919)

Xullo de 1915: Ribadeo obtén a concesión dun centro telefónico urbano para que fora xestionado polo corpo de telégrados. O deputado ribadense Ramón Bustelo González, futuro avó materno de Leopoldo Calvo Sotelo, intercedeu para lograr ese fin. Ramón levaría o teléfono número 1 desa rede. Esta concesión non gustou en Viveiro, que competía en importancia con Ribadeo naquel momento, que por medio de figuras locais e a prensa comezan a presionar a Jose Soto Reguera, o deputado polo distrito de Viveiro. 

Ramón Bustelo González. Las Cortes españolas. Las de 1910. 

Madrid, Tipografía Antonio Marzo, 1911

Exixíase 50 interesados e parece que pronto se alcanzou esa cifra. En outubro de 1915 consta a visita do xefe de liña da sección de telégrafos de Lugo, D. Luis López Ureta, para facer un estudo sobre a instalación do teléfono urbano. En abril de 1916 todavía non comezaran as obras, pero figura unha nova visita técnica, neste caso de D. Jose Sandoval, xefe de sección de telégrafos de Lugo.

Tras un periodo de paréntese, que pode deberse ao problema de suministros pola guerra mundial, en setembro de 1916 aparece unha referencia na prensa a que este xa se atopa en camiño. 

Neste intre a Compañía Peninsular de Teléfonos está instalando a rede interurbana en 10 cidades de Galicia, pero a Mariña parece quedar desestimada nesta primeira fase, pese as pretensións do deputado Bustelo.  En paralelo, en febreiro de 1917, o director xeral de telégrafos, o Sr. Francos Rodríguez, aproba o proxecto de instalación do servizo telefónico entre Lugo e Ribadeo, pasando por Vilalba, Mondoñedo e Vilanova de Lourenzá.

O 12 de marzo de 1917 anuncia o Sr. Francos Rodríguez a vontade de asistir a inauguración do servizo telefónico de Ribadeo, que tería lugar próximamente. Non chega a acudir nin parece haber unha celebración formal, pero a prensa recolle que o 5 de abril de 1917 o servizo xa está operativo, aínda que sería por pouco tempo. 

Postes de teléfonos en Ribadeo. Sen datar. Concello de Ribadeo

A conexión a Lugo sería levada a cabo polo xefe de sección, o Sr. Emilio Novoa. Sería unha liña nova de Lugo a Rábade e pasará por Vilalba (aínda que a falta de interese parece que motivará que non se instale unha central) e Mondoñedo, cun doble circuito de 2 mm de cobre, aproveitando os postes do telégrafo.

O 11 de agosto de 1917 sae publicado no boletín da provincia un procedimiento para o aluguer dunha casa en Ribadeo, cun prezo máximo de 1000 pesetas anuais, para o servizo telefónico urbano e vivenda do xefe da estación. O servizo telefónico urbano aparece como interrumpido neste periodo. O procedemento resulta ser ganado por Guillermo Pérez Pérez, que ofreceu unha casa na rúa San Juan de Ribadeo.

O 10 de maio de 1918 publícase na prensa que está en proceso o tendido do cable de Ribadeo a Lugo, faltando o tramo de Mondoñedo a Ribadeo. Enrique Bolaño, xefe da estación telegráfica de Lugo, comunica a apertura da conexión interurbana con o 7 de decembro de 1918, estando aberta ao público de 8 da mañá a nove da noite, sendo xestionado por oficiais do corpo de telégrafos.

Sae publicado na prensa as téoricas primeiras mulleres telefonistas de Galicia pertencentes ao corpo de telégrafos, que son destinadas á central de Ribadeo o 20 de agosto de 1918. Serían as auxiliares de terceira Dª Dolores Hernández Hilera e Dº María Antonia Murias López. 

En xaneiro de 1919 publícase como a liña que que conecta con Lugo queda suspendida polos temporais. Non se ten novas ata abril de 1921 onde se fala da recuperación do servizo con carácter permanente, atendido por un xefe, tres oficiais e unha auxiliar telefónoca. Existía en teoría comunicación con Lugo, pero un representante da Compañía Peninsular, en maio de 1921, para analizar a posibilidade de conectar esta vila coa capital.  De feito, aparece a inclusión na Real Orde de 26 de agosto de 1921 de creación de novas estacións da rede interurbana, xunto a Ortigueira, Ordes, Viveiro e Guillarei.

Para saber máis:

• La idea moderna  diario democrático en Lugo. Num. 7390 (27/07/1915);   Num. 7468 (26/10/1915); Num. 7863 (13/02/1917); Num. 7881 (06/03/1917); Num. 8061 (15/10/1917); Num. 8283 (02/07/1918); Num. 8321 (20/08/1918); Num. 8403 (07/12/1918)
• Verdad y justicia  semanario imparcial defensor de los intereses generales del distrito  Ano I Número 9 - 24 de xullo de 1915; Ano II Número 48 - 22 de abril de 1916
• El Eco de Santiago  diario independiente Año XXI Número 9051 - 15 de novembro de 1916 ; Año XXI Número 9083 - 27 de decembro de 1916; Año XXII Número 9144 - 13 de Marzo de 1917; Año XXII Número 9270 - 17 de agosto de 1917; Ano XXIII Número 10067 - 9 de decembro de 1918
• Gaceta de Galicia  Diario de Santiago. Decano de la prensa de Compostela Num. 267 (29/12/1916); Num. 42 (21/02/1917)
• La Correspondencia Gallega  diario de Pontevedra  Ano XXVIII Número 7941 - 9 marzo 1916; Ano XXVIII Número 8189 - 9 novembro 1916
• El regional  diario de Lugo Num. 10964 (19/09/1916); Num. 11022 (14/11/1916); Num. 11663 (12/03/1917); Num. 11639 (03/07/1917); Num. 11962 (01/07/1918); Num. 11974 (15/07/1918)
• Boletín Oficial de la Provincia de Lugo/ Número 241 - 17 de octubre de 1916;  Número 185 - 14 de agosto de 1917
• Diario de Galicia periódico de la mañana, telegráfico, noticiero y de información general Num. 2505 (19/10/1916); Num. 2630 (24/02/1917); Num. 3074 (18/05/1918)
• El Correo gallego  diario político de la mañana Ano XL Número 12953 - 5 de abril de 1917
• El norte de Galicia diario político y de información Num. 4477 (03/10/1916); Num. 4594 (15/02/1917); Num. 5166 (07/12/1918); Num. 5131 (07/01/1919) 
• La voz de la verdad  diario católico con censura eclesiástica Año VII Número 2336 - 20 de febreiro de 1917; Ano VII Número 2354 - 13 de marzo de 1917; Ano VII Número 2445 - 3 de xullo de 1917; Ano VIII Número 2876 - 7 de decembro de 1918; Ano VIII Número 2884 - 17 de decembro de 1918
• Faro de Vigo. 15 de marzo de 1917
• El Progreso  diario liberal Ano XI Número 3208 - 15 de maio de 1918; Ano XI Número 3288 - 20 de agosto de 1918; Ano XI Número 3379  8 de decembro de 1918; Ano XI Número 3379  8 de decembro de 1918; Año XII Número 3404 - 9 de xaneiro de 1919; Año XIV Número 4128 - 18 de maio de 1921
• El Progreso  semanario independiente Ano XII Número 2134 - 14 de decembro de 1918
• Galicia nueva  periódico regional, primer diario de Villagarcía Año XII Número 4727 - 12 de decembro de 1918
• El Correo de Galicia  Diario independiente de avisos y noticias Num. 5231 (10/05/1918); Num. 5390 (08/01/1919)
• El Orzán  diario independiente Ano I Número 150 - 3 de xullo de 1918
• La Región diario independiente, de intereses generales, de noticias y avisos Ano X Número 2684 - 10 de xaneiro de 1919
• La Voz de Mondoñedo  periódico semanal Año XVIII Número 971 - 18 de abril de 1921

A primeira centralita conectada á rede (SECN, Ferrol, 1916)

Realmente non se ten a certeza de se a Sociedad Española de Construcción Naval de Ferrol (agora Navantia) foi a primeira centralita telefónica conectada á rede, pero sí que foi a primeira empresa na que aparecía o seu directorio interno na guía telefónica, neste caso no Anuario Telefónico da Compañía Peninsular publicado en 1916.

O 1 de decembro de 1915 chegarían a Ferrol, por vía terrestre, procedentes de Estocolmo (Suecia), 25 caixas que conteñen material para o novo servizo telefónico que ía establecer a Sociedad Española de Construcción Naval.  Ericsson enviaría 2 centrais telefónicas e 80 teléfonos que se instalarían nas seguintes datas. 

Peirao da Sociedad Española de Construcción Naval. Páxina do Instituto de Historia y Cultura Naval.

Constituída en 1909 e operativa ata a Guerra Civil foi responsable da construcción dos buques da armada. A guerra contra os Estados Unidos de 1898 deixou en mala situación a frota española polo que o goberno apostou por unha empresa que contara con participación das empresas británicas John Brown e Vickers-Armstrong, contando con deseños e enxeñeiros destas compañías, o que motivou a presencia de moitos ingleses en Ferrol nestes anos.

Este enxeñeiros e técnicos ingleses deixaron vocablos na lingua galega como esmagar (de "to smash") ou filispín (de "full speed"). No directoria a maior parte dos titulares de liñas teñen orixe inglés:

Máis info: 

• El Progreso  semanario independiente Ano IX Número 1801 - 4 de decembro de 1915