Os teléfonos privados na provincia de A Coruña no século XIX

Sen dúbida, o primeiro caso de rede privada en Galicia foi a de Rubine en 1885, que se recolleu nun artigo previo: 

https://telefoniagalicia.blogspot.com/2022/06/a-primeira-lina-de-telefono-de-galicia.html

Rubine e Cervigón, recollidos no artigo, non serían os únicos coruñeses interesados, xa que existirá outro proxecto en 1888 que de detalla embaixo.

No resto do século XIX temos localizadas varias liñas particulares máis no provincia de A Coruña. Hai que ter en conta que a rede urbana de Coruña se inaugurou en 1888, polo que potenciais demandantes de liñas particulares xa eran atendidos por este servizo. 

No resto de provincia, varios comerciantes tiñas liñas entre as súas casas e negocios. Ademáis destas liñas particulares, existían liñas municipais para conectar cos servizos de telegráfia do Estado, que se recollen neste artigo:

https://telefoniagalicia.blogspot.com/2022/07/telefonia-municipal-no-mapa-telegrafico.html

As instalacións particulares, en ocasións, estaban vencelladas a redes eléctricas polo que utilizaban as súas propias instalacións, pero noutros casos facían unha ocupación da vía pública mediante a instalación de postes. Estes proxectos detállanse a continuación por orde cronolóxica.

1888

Os Sr. Mesa, Marquesi e Dalmau, con negocios no sector de hidrocarburos (entre outros), objetñen licencia temporal para a instalación dunha rede de telefonía privada, que perderán cando exista a rede urbana (que se implantaría uns meses máis tarde). A liña conecta a fábrica de refinado nas proximidades do actual Parque Europa e o despacho do Sr. Mesa na Avenida Sánchez Bregua

1889 

Germán Echeverría, chegados do país vasco frances eran suministradores do exército. Pediron autorización para instalar unha liña particular en Betanzos, entre almacen de curtidos que tiña no barrio do Magdalena (localización) e a fábrica, reconvertida na vivenda habitual, en Ponte do Porto, no concello de Miño (localización), cunha extensión duns 7000 metros. Esa liña permanece en 1921, xa que aparece na prensa o roubo de 60 metros de cable por parte do xove de 15 anos Antonio Lago Illanes.

1894

Jose Blanco Vilariño, en representación de The Corunna Waterworks Company Limited, compañía proveedora de auga na cidade da Coruña, para establecer unha rede as oficinas sitas na Rúa Real e a casa do garda no encoro de Muradelo no río Barcés (actual encoro de Cecebre) cunha distancia de 22km, obra que padecería abundantes problemas.

1895

Jose Lopez Cortón, a través da petición do veciño de Betanzos Roque Ponte Peña, para establecer unha liña particular entre a súa casa-quinta en San Fiz de Vixoi, en Bergondo (localización) e a fabrica de electricidade na Ponte Nova de Betanzos, que se atopaba en construcción (localización). A liña tería unha lonxitude de 3300 metros. Jose anunciaba tamén a instalación de teléfonos e timbres.

Anuncio da fábrica de electricidade. Programa das festas de Betanzos. Ano 1900.

1897

Alejandro Portals Boris, tiña una liña entre a súa casa en Muros, o pode que na industría que tiña no Paseo de Bombé, e a industria de salazón que tiña en Ancoradoiro, onde se atopa actualmente o camping, que pertence todavía os seus descendentes.

1898 

Jose Romaní Ferrer, do clan dos "Romaní", establecidos no Barbanza a primeiros do século XIX. Neste caso para conectar a industria de salazón en Muros na praia de Somorto, na parroquia de Esteiro (localización) coa a súa casa de Muros, aínda que noutras referencias fálase dunha segunda industria en Muros, que se correspondería coa fábrica dos Tres Picos (localización) 

1899 

Cayetano García Carro, que posteriormente cambiaría o sector hsoteleiro en Sevilla, solicitou autorización para instalar unha rede particular de telefonía na cidade de Santiago de Compostela, para interconectar dous dos seus negocios: o comercio Bosques de Bolonia na rúa Tras de Salomé coa sastrería que posúe na rúa Nova. A autorización foi denegada pola dificultade de ter a autorización das casas onde debía pasar o cable, salvo que fora que de instalalo polos faiados, así como pola proximidade da construcción da rede urbana.

1900

Pedro Calderón de la Barca Ceruelo, deputado nas cortes de Madrid polo distrito de Arzúa, conectaba coa liña telefónica o Pazo das Figueiras, na parroquia de Folladela, en Melide (localización). e a súa casa no centro da vila, cunha extensión duns 6 km. Tamén outra entre o Pazo Figueiras e O Foro, onde debía posuir algunha propiedade, cunha lonxitude adicional de 1800 metros

Olimpio Pérez Rodríguez, banqueiro que formaría uns anos antes a Sociedade de Gas e Electricidade de Santiago, solicitou licencia para instalar unha liña telefónica entre a central do río Tambre en San Xoán de Fecha (localización) ata a Rúa Nova e, desde este punto, ata a fábrica de gas na cidade que adquirira recentemente.

Para saber máis:

• Faro de Vigo: 21 de xaneiro de 1888; 13 de marzo de 1889
• La Voz de Galicia. 19 de xaneiro de 1888; 7 de febreiro de 1889; 17 de agosto de 1894; 21 de xullo de 1895; 7 de abril de 1897; 15 de febreriro de 1898; 15 e 30 de agosto de 1900; 20 de xullo de 1921
• Gaceta de Galicia Núm 85/1899 de 14 de abril de 1899; Núm. 108/1899 de 11 de maio de 1899; Núm. 207/1900 de 14 de agosto  de 1900
• El Eco de Santiago. Núm 839 de 6 de abril de 1899; Núm 841 de 8 de abril de 1899; Núm. 869 de 11 de maio de 1899;; Num 1760 de 8 de novembro de 1900; Ano XXVI Número 10641 - 22 de xullo de 1922
• La Idea Moderna.Num 2975 de 13 de novembro de 1900
• Diario de Avisos de La Coruña. Núm 9442 de 29 de maio de 1889
• El Lucense. Núm 1321 de 8 de maio de 1889
• El Diario de Galicia. Núm 995 de 24 de agosto de 1894; Núm 1337 de 8 de outurbo de 1895; Núm. 1772 de 18 de marzo de 1897; Num 1787 de 7 de abril de 1897;  Núm. 1831 de 30 de maio de 1897
• La Correspondencia Gallega. Núm 2517 de 26 de maio de 1898
• La Integridad diario católico Num. 9384 (22/07/1921)

Os teléfonos privados na provincia de Pontevedra no século XIX

 Sen dúbida o primeiro caso foi de rede privada foi o de Antonio López de Neira en 1886, que se recolleu nun artigo previo: 

https://telefoniagalicia.blogspot.com/2022/08/lopez-de-neira-primeira-lina-de.html

No resto do século XIX temos localizadas once liñas particulares máis no provincia de Pontevedra. Hai que ter en conta que a rede urbana de Vigo se inaugurou en 1889, polo que potenciais demandantes de liñas particulares viron colmadas as súas necesidades co servizo urbano. Así, varios comerciantes tiñas liñas na súa casa e negocio, polo que non aparecen recollidos neste artigo. Ademáis destas liñas particulares, existían liñas municipais para conectar cos servizos de telegráfia do Estado, que se recollen neste artigo:

https://telefoniagalicia.blogspot.com/2022/07/telefonia-municipal-no-mapa-telegrafico.html

As instalacións particulares, en ocasións, estaban vencelladas a redes eléctricas polo que utilizaban as súas propias instalacións, pero noutros casos facían unha ocupación da vía pública mediante a instalación de postes. Estes proxectos detállanse a continuación por orde cronolóxica.

1888 

Jose María Riestra López, futuro Marqués de Riestra, era un empresario e banqueiro pontevedrés. Solicitou unha liña de teléfono particular entre a súa casa na Rúa Michelena 30 (tamén sede da banca) e a sua casa de campo, o Pazo da Caeira en Poio (localización), cunha lonxitude aproximada de 1.5km 

1889 

Manuel Barcena Franco, Conde de Torrecedeira, banqueiro e posuidor de propriedades, para construir unha liña telefónica entre a súa casa rúa Real (Vigo) e unha finca en Cedeira, hoxe chamado Pazo de Torrecedeira (localización) no concello de Redondela. Nesta data xa estaba en construcción a casa Barcena, no  

Evaristo Babé, ex alcalde de A Coruña, entre a fábrica de refinado de petróleo "La viguesa" na praia de Guixar e as oficinas de compañía na rúa do Ramal, que tres anos máis tarde se chamaría Rúa Colón. A extensión aproximada sería de 2.5 km. Este mesmo ano chegaría a rede urbana á que se conectarían posteriormente.

1890

Gumersindo Otero García conectando a fábrica de papel de Riobó na Estrada (localización), que fora construida en 1741 e que el rexentaba, coa súa casa particular, o Pazo da Mota (localización) na mesma parroquia, cunha distancia inferior aos 2km. A construción da rede ten sido feita polo Sr- Rodriguez Cea de Pontevedra

Fábrica de papel de Riobó (A Estrada) actualmente. Orixe: link

1891

Conexión entre o Colexio da Compañía de Xesús na parroquia de Camposancos no concello de A Guarda (localización) e a casa do médico Leonardo Álvarez ubicada no lugar de Coruto, na parroquia de Salcidos do mesmo concello. O padre Francisco Gárate sería o enfermeiro naquel momento, cando o colexio contaba cuns 200a alumnos internos, que usaría o teléfono para avisar de casos graves e que o médido se desprazara ao colexio en cabalo. A rede Tería unha extensión dun 2.7 km.

Colexio Santiago Apostol (pp. Xesuitas) en Camposancos (A Guarda). Sen datar. Orixe: link

1895

Ulpiano Buhigas Abad posuía unha propiedade e unha fábrica de fósforos en Carril. Solicitou a creación dunha rede que conectara con Cesures, aínda que descoñecemos os intereres que tiña nesa poboación. A lonxitude da rede, preto de 15 km leva a pensar que usaría o trafado dos cables telegráficos da liña de tren.

1896

A instalación dun teléfono en 1896 entre a recén ianugurada fábrica de luz A Miuduña" de Tebra de Tomiño (localizacion) e a sede da compañía de electricidade dos señores Comesaña e Leiras, cun proxecto levado a cabo por Jesús Adrán, que participou na rede eléctrica doutras vilas. A extensión desta liña sería duns 15 km. aproveitando os postes dos cables eléctricos.

1897

En febreiro de 1897 comúnicase a autorización a Manuel Novo Faílde e Antonio Sierra Prieto para instalar unha liña particulae en Pontecesures.  Neste caso non queda constancia de que dous puntos conectaba, Ambos posuían unha tenda de ultramarióos e importacións coloniais a grande escala, principalmente con América. No caso de Novo tiña tamén negocios de 'ferros' e ferretaría en Padrón, así como canteiras de  arxila e fábrica de tellas en Valga, pero parece ser que a instalación da liña estaba limitada a Pontecesures.

1899

Laureano Salgado para conectar a fabrica de Azucreira Galega en Portas, que está aínda conservada (localización) coa sua casa en Caldas de Reis (situada na rúa que leva o seu nome), cunha distancia de 1800 metros. Laureano está considerado un dos impulsores da electrificación en Galicia, impulsor do balneario e gran hotel de A Toxa, así como varias centrais hidroeléctricas, casas de baños e actividades filantrópicas. A azucreira, creada no mesmo 1899, tras a perda de Cuba, principal fornecedor de azucre da época. A falta de cultivos de remolacha e a competencias doutras azucreiras foron a causa do peche en menos de catro anos.

Restos da Azucreira Galega de Portas actualmente. Orixe: link

Manuel Becerra Armesto entre o Pazo de Gandarón en Salcedo, en Pontevedra, (localización) hoxe misión biolóxica de Galicia, dependente do CSIC, e o Teatro Principal, que comprara uns anos antes na cidade de Pontevedra. Ao pouco de ter a liña telefónica o pazo padecería un incencio que obrigou á súa reconstrucción. A rede contaba cunha extensión duns 3 km. e quedaría dentro do servizo urbano de 1902.

1900

O enxeñeiro francés Ernesto Presser Dauphin entre a súa casa de Vilagarcia e a fábrica da "sociedade galega de electricidade", antes chamada "Electra de Segad" de Segade, en Caldas de Reis (localización), onde construira unha central hidroeléctrica, nunha fervenza do río Umia. Desde esa central daban servizo a Valga, Caldas de Reis, Vilagarcía, Cambados ou Padrón. A extensión da rede de telefonía sería de 15 km. onde aproveitaría o trazado da liña eléctrica.

Para saber máis

• Faro de Vigo. 9, 18 e 28 de abril de 1889
• La Voz de Galicia. 8 de novembro de 1890
• El Obrero. Semanario. Núm 10 de 31 de agosto de 1890
• La Integridad. Diario de Tui. Núm 609  de 18 de decembro de 1891
• El Eco de Galicia. Núm 1685 de 23 de decembro de 1891
• Gaceta de Galicia. Núm. 253 de 6 de novembro de 1895; Núm. 295 de 11 de outubro de 1899;  Núm. 308 de 28 de novembro de 1899
• La Opinión. Diario de Pontevedra. Núm 295 de 29 de xaneiro de 1897
• La Correspondencia Gallega. Núm 2933 de 18 de outubro de 1899
• El Diario de Pontevedra. Núm. 4799 de 12 de maio de 1900

Os primeiros anos da telefonia en Santiago (1902-1922)

A Gaceta de Madrid publica unha nova poxa o 18 de xaneiro de 1902, con características idénticas á realizada en 1900, tras ter desistido Manuel Bárcena do seu proxecto. O Boletín da Provincia tamén publica o anuncio, neste caso o 1 de febreiro de 1902. O prazo de presentación de propostas finaliza o 21 de febreiro de 1902 sen terse presentado ningunha proposta.

Gaceta de Madrid. 18 de xaneiro de 1902

Raimundo Núñez Codesal, veciño comerciante e industrial de Betanzos e autor do proxecto de telefonía da cidade de Santiago de Compostela que se utilizou xa n poxa de 1900, utiliza o seu dereito preferente sobre este concurso e obtén a autorización para a construción e explotación da rede por un período de 20 anos. 

As obras comezan en maio de 1902, coa construción da torre na central telefónica, localizada na Rúa Vilar número 30, que por unha publicación de 1918 parece que terían contrato de aluguer por vinte anos. A data para a inauguración do servizo sería o día do Apástolo, o 25 de xullo de 1902. A prensa recolle progresivas incorporacións da abonados ao servizo nas seguintes datas, así como a petición de Raimundo dunha maior colaboración da veciñanza para instalar 'palomillas' nas fachadas para poder tirar os fíos de teléfono.

A Cámara de Comercio, en abril de 1903, fai un acordo co concesionario para rebaixar o prezo nas casas comerciais ao mesmo cos abonados particulares, sempre que se alcance un número de 100 subscritores, polo que a Cámara fai unha campaña de captación que da froitos o 30 de xuño de 1903. 

Postal de Santiago de Compostela. Rúa do Vilar ao carón da central telefónica. Ano ~1910

O teléfono na estación de tren de Cornes

A Cámara de Comercio tamén mostra interese na instalación dun teléfono na estación de tren do veciño concello de Cornes, para conectar coa liña que vai ata Carril e que é moi utilizada, para o transporte de mercadorías, por parte dos comerciantes de Santiago. Esta instalación demórase durante moito tempo. Do interese inicial en abril de 1903 aparecen repetidos intentos en 1904, 1906, 1913 e 1914 onde o servizo estivo activo só por tempo limitado. 

A estación de Cornes lugar das primeiras probas de telefonía en 1878:   https://telefoniagalicia.blogspot.com/2022/07/1878-as-probas-na-lina-carril.html

El Eco de Santiago. 7 de setembro de 1904

Cando o servizo estaba activo non parecía ser unha prioridade para os traballadores de compañía ferroviaria do Sr. Trulock. Sería o Sr. Joaquín Otero Bárcena, presidente da Cámara de Comercio en 1914 que acordaría con Manuel Sanjurjo, concesionario da rede urbana de Vilagarcía i empresario da compañía La Regional de automóbiles entre A Coruña e Santiago, o servizo telefónico que intercomunicaba coa estación de tren de Carril. Para elo, chegaría a un acordo co Sr. John Trulock, responsable da compañía de trens e Mariano. M. Villoslada, responsable da concesión telefónica de Santiago de Compostela.

Manuel Sanjurjo e a primera telefonía móvil: https://telefoniagalicia.blogspot.com/2022/07/autocares-la-regional-primeira.html

Postes telefónicos na Rúa da Senra. Ano ~1910.  Autor descoñecido

A conexión da policía

O uso do teléfono para notificar problemas graves á policía ou corpo de bombeiros parece un dos casos de utilización máis evidentes, pero foron sempre corpos que demoraron a súa conectividade á rede. Dez anos despois de ter dispoñible o servizo, el 1912 a Benemérita, na súa casa-cuartel, e os gardas de seguridad estaban aínda sen conectividade á rede. O concelleiro D. Lorenzo López de Rego presenta unha proposta no pleno que se leva a cabo, no caso da garda de seguridade municipal en setembro de 1912. 

Queixas dos abonados

Ao igual que noutras cidades, a calidade do servizo telefónico ocasionaba queixas de diversa índole. en febreiro de 1911 as queixas proceden da propia compañía telefónica, con ameazas de subir o custe mensual a aquelas familias que cedan o teléfono a terceiros para facer chamadas.     

En 1913 e 1915 existiron períodos de queixas por parte dos abonados, moitas veces dirixidos pola propia Cámara de Comercio. O 1 de febreiro de 1916 publica o novo director da rede, o Sr. Juan Couto Devesa, fillo de Isidoro Couto, administrado da sociedade de gas i electricidade, indicando que o servizo non é malo e que, actualmente,  conta con 174 abonados.  Fai unha comparación cos prezos doutras redes urbanas para salientar que é similar incluso a outras públicas (como o servizo en Lugo) e da Compañía Peninsular (en Betanzos).  Xusto ese ano, en Xuño de 1916 toma posesión Eduardo Ferreño Adrán.

As queixas volverían á prensa en 1919, focalización no director da rede, o Sr. Couto, e o xefe Sr. Ferreños. e, xa en 1922, nunha gran mobilización de abonados, tratada nesta publicación:

A reunión de abonados de Santiago de 1922: https://telefoniagalicia.blogspot.com/2023/06/a-reunion-de-abonados-de-santiago-de.html

Mapa de Santiago de Compostela. Ano 1901. Wagner & Debes, Leipzig.

Para saber máis: 

• El Áncora. Núm 1908 de 19 de abril de 1902; Núm 1451 de 12 de xullo de 1902
• El Eco de Santiago.  Núm 1285 de 18 de xaneiro de 1902; Núm 1354 de 22 de febreiro de 1902; Núm 1200 de 17 de maio de 1902;  Núm. 1241 de 10 de xullo de 1902; Núm. 1271 de 30 de agosto de 1902;  Núm 1396 de 27 de xaneiro de 1903; Núm 1488 de 17 de abril de 1903; Núm 2927 de 21 de xullo de 1904; Núm 2966 de 7 de setembro de 1904; Núm 4311 de 23 de febreiro de 1906; Núm 8889 de 14 de febreiro de 1911; Núm 9505 de 18 de maio de 1912; Núm 6477 de 5 de xaneiro de 1914; Núm 6485 de 15 de xaneiro de 1914; Núm 6477 de 22 de decembro de 1915; Núm 7112 de 1 de febreiro de 1916; Núm 7152 de 18 de marzo de 1916; Núm 8940 de 4 de xullo de 1916; Núm 9157 de 29 de marzo de 1917; Núm 9850 de 21 de novembro de 1917; El Eco de Santiago  diario independiente Año XXIII Número 9987 -  7 de maio de 1918
• La Voz de Galicia. 18 e 20 de xaneiro de 1902; 2, 15 e 26 de febreiro de 1902; 12 de xullo de 1902; 
• La Correspondencia Gallega. Núm 3602 de 21 de xaneiro de 1902; Núm 3625 de 17 de febreiro de 1902; Núm 2655 de 26 de marzo de 1902; Núm 3698 de 19 de maio de 1902:  Núm 3728 de 24 de xuño de 1902; Núm 3970 de 20 de abril de 1903; Núm 4261 de 15 de abril de 1904; Núm 4819 de 26 de febreiro de 1906;
• Faro de Vigo. 21 de xaneiro de 1902; 14 de setembro de 1919; 4 de outubro de 1919;
• Gaceta de Galicia: Núm. 61/1913 de 15 de marzo de 1913; Núm. 9/1914 de 13 de xaneiro de 1914;  Núm. 3/1916 de 3 de febreiro de 1916; Núm. 33/1916 de 9 de marzo de 1916; 
• El Diario de Pontevedra. Núm 8889 de 17 de decembro de 1913
• El Noroeste: Núm 1876 de 11 de xullo de 1902
• Diario de Galicia. Núm 1117 de 24 de agosto de 1912; Núm 1133 de 12 de setembro de 1912; Núm 1463 de 12 de outubro de 1913; Núm 1533 de 8 de xaneiro de 1914; Núm 2381 de 16 de xuño de 1916; Núm 2664 de 29 de marzo de 1917;
• El Regional. Num 7007 de 22 de abril de 1903;  Num 7185 de 25 de outubro de 1903;  Num 7198 de 24 de febreiro de 1904 
• La Idea Moderna. Num 3326 de 19 de xaneiro de 1902; Núm 3525 de 20 de setembro de 1902
• El correo Gallego. Núm 7949 de 27 de febreiro de 1902
• El Correo de Galicia. 30 de xuño de 1903; 8 de outubro de 1903; 12 de xaneiro de 1912
•  El Compostelano diario independiente Ano V Número 1270 - 19 de maio de 1924

A telefonía urbana en Lugo (1900 - 1922)

 A última cidade en ter teléfono urbano en Galicia foi Lugo, xa no ano 1917. Foi a única que non tivo concesionarios privados, dado que foi construída polo corpo de Telégrafos ata o paso á Compañía Nacional de Teléfonos de España en 1924. Repasemos o proceso de creación desta rede urbana.

O 10 de xaneiro de 1900 publica o diario El Regional un artigo sobre o teléfono, onde falaba de que as dúas sociedades explotadoras da electricidade que existían na cidade debían adicar certos esforzos á construción dunha rede para a prestación do servizo de telefonía, como xa contaban Vigo ou A Coruña desde hai anos. Argumentábao indicando que centros de recreo, hoteis, administracións públicas, etc, xa serían uns trinta abonados fixos e que con oitenta de seguro que sería rendible. Así, bastaría con involucrar a banqueiros e comerciantes para acadar esa cifra.

Esa proposta sería recollida noutras cabeceiras da cidade, falando do interese suscitado na sociedade lucense. En El Correo de Lugo do 31 de xaneiro de 1900 se comenta que esta idea non é nova, xa que unha persoa xa estaba traballando nela (sen citala).

Foto Marín. Lugo. Muralla. 1928. Fundación Telefónica.

Un ano mais tarde, o 15 de xaneiro de 1901, pregunta El Regional polo suposto interese que existía, e intenta axilizar para ser a cuarta cidade de Galicia, xa que Santiago de Compostela xa incorporara ese servizo.

O 23 de febreiro de 1905 publica El Correo Gallego como varios accionistas da Eléctrica Lucense pensan establecer o servizo telefónico urbano, polo que teñen a intención de circular boletíns de subscrición para analizar a viabilidade do proxecto. Non se volven ter mais noticias deste proxecto.

Non existen novidades ata 1913, onde El Norte de Galicia publica que ían comezar os traballos do teléfono urbano en breve.  Pode que se tratara do concesionario de Ferrol, xa que La Idea Moderan indica o 27 de Maio de 1914 que tanto un representante dese concesionario como o director técnico estaban a facer os estudos necesarios para a instalación. Este medio da incluso un prezo de referencia para a subscrición mensual por 8 pesetas.  Esta nova iniciativa tamén fracasou.

A aposta pola Compañía Peninsular de Teléfonos

En Outubro de 1914 a rede interurbana xa estaba en construción o que levou a Cámara de Comercio de Lugo a falar coa Compañía Peninsular de Teléfonos, adxudicataria desa rede que uniría as principais cidades nun futuro, para que asumisen tamén o servizo urbano, como xa facían noutras zonas do Estado. A Cámara comeza a circular boletíns de subscrición cun custe mensual de 7,50 pesetas, sendo a instalación de balde.

En Novembro incítase na prensa a inscribirse para alcanzar o número mínimo de subscritores, que a compañía fixaba en 100. A intención da Cámara de Comercio é enviar esa listaxe xunto cun plano das localizacións á compañía para facilitar a posta en marcha da rede. O 4 de decembro de 1914 publica El Regional a primeira lista de 77 subscritores que se publica como anexo. A prensa recolle que se enviaron 110 mostras de interese, pero que a Compañía Peninsular de Teléfonos pedira 20.000 pesetas para acometer a instalación  que non estaban previstos na súa petición orixinal, causando unha gran indignación na Cámara de Comercio

A implantación por parte de Dirección General de Comunicaciones

En febreiro de 1915 o deputado D. Emilio Tapia recibe, do director xeral de Comunicacións, o Sr. Emilio Ortuño, a vontade de establecer o servizo telefónico usando o corpo de telégrafos. Esto foi froito dunha proposta para levar a telefonía a vilas de certo tamaño (maiores de 20.000 habitantes) e capitais de provincia que quedaran á marxe das iniciativas privadas, do que tamén se beneficiarían Ponteareas, Tui e outras capitais de distrito en Galicia. O resto das principais cidades xa contaban con ese servizo, nalguns casos (Vigo e Coruña) desde hai mais de 25 anos. 

Sede de telégrafos diante do Banco de España. Plano de Lugo. 1918. Benito Chías e Sixto Vizcaino. Alberto Martín Editor, Barcelona. Vía Instituto Geográfico Nacional

O local destinado ao servizo será na oficina de telégrafos, na rúa Castelar (hoxe rúa do Teatro) habilitando un local na parte posterior para oficina e telégrafos.  Aproveitase para limitar a área que cubrirá o servizo, marcando como límites a escola de Piugos, a Tolda, o alto de Garabolos, a fábrica de xabróns do Sr. Pillado, e o campo de tiro. O 8 de xullo chega a aprobación do proxecto por parte do director xeral de comunicacións. Xa en agosto dáse conta da recepción de boa parte do material.

A existencia previa do servizo interurbano en Lugo levou a ofrecer a posibilidade de subscribirse só para chamadas urbanas ou dar a posibilidade de ter chamadas interurbanas, xa que se faría unha interconexión con este servizo. Neste caso o dispositivo telefónico sería diferente. En xaneiro de 1916 publícanse as tarifas, que son as mesmas para todas as cidades onde o servizo se presta polo corpo de telégrafos, pasando de 4 pesetas ao mes para particulares a 10,40 pesetas no caso de restaurantes ou estacións de trens, mentres o servizo sexa de 7 a 22h. Se pasara a ser permanente podería incrementarse nun 20%.

A construción da rede vaise adiando en 1916, polo que o alcalde de Lugo, o Sr. López Pérez, visita ao novo director de comunicacións, D. Francos Rodríguez, en xaneiro de 1917. En marzo xa estaban construídas as arteiras norte, a da saída pola rúa da Estación e pola rúa San Marcos, as máis próximas a central telefónica. O xefe de liña, o Sr. Emilio Novoa González, achaca as demoras á resistencia dos veciños en aceptar a colocación de "palomillas" (soportes para os ailladores que permiten tirar o fío telefónico) nas fachadas das súas vivendas, especialmente na zona da praza de Santo Domingo e praza Maior. O 23 de abril de 1917 xa unha parte dos abonados pode utilizar o servizo.

A inauguración celébrase o 1 de xuño de 1917, de xeito discreto ao estar en obras aínda na central de telégrafos. A prensa agradece ao xefe de liña  e o xefe de telégrafos, o Sr. Enrique Bolaño, a súa adicación.  Publícanse as listaxes con 92 abonados, que se irán sumando mais nas seguintes datas mediante actualizacións na prensa (p.e o 30 de xullo xa figurarían 121 abonados). A mesma prensa recolle a necesidade de que facilitadores de servizos como as empresas de electricidade, policía de vixilancia, garda municipal, balneario, bombeiros, centros eclesiásticos etc. que non aparecen na primeira lista se sumen ao servizo para poder recibir notificacións dos abonados e incrementar o valor do servizo.

Construíuse unha torre hexagonal de ferro con capacidade para 460 abonados deseñada para soportar o peso ante inclemencias meteorolóxicas. Emilio Novoa, o xefe de liña nese período, publicou informacións na prensa con datos técnicos. Emilio sería un impulsor da profesión de enxeñería de telecomunicacións e un gran referente. Recentemente (2021) conta cunha excelente biografía realizada por Olga Pérez Sanjuán,(ver sección para saber máis).

Foto Marín. Lugo. Templete da central, hoxe na rúa do Teatro. 1928. Fundación Telefónica.

Complementando o servizo nos domicilios existía un locutorio público na sede de telégrafos, cun custe de 0,20 pesetas por cada tres minutos ao que tiñan acceso gratuito os abonados. Outro servizo interesante para os abonados era poder ter notificacións da hora de chegadas dos trens ou cotizacións en bolsa por tres pesetas mensuais (limitado a un reporte diario).

Os problemas no servizo

A prestación do servizo por parte do persoal do corpo de telégrafos, que tamén se daba en outras localidades como Ponteareas ou Tui, pasou a ser un problema en Lugo pola falta de persoal suficiente. A prensa local fíxose eco desa situación e comezou unha campaña para recabar maiores recursos dando conta dos grandes ingresos que recibían por parte dos abonados. En febreiro de 1918 reclámase persoal feminino, que se estaba formando na escola de Madrid nese momento.

Enrique Bolaño, xefe de telégrafos, informa o 3 de xaneiro de 1918 que algúns abonados están sufrindo problemas no servizo derivados da negativa do Hotel Oriental a permitir o acceso ao faiado para facer esas reparacións.  O hotel estaba disconforme porque a estructura montada estaba prevista para seis u oito fíos pero levaban conectados máis de sesenta i estaban preocupados por se podía danar a estructura. Esto obriga a cambiar a numeración de certos usuarios.

Ante as queixas de algúns abonados, que organizan incluso unha reunión o 27 de xuño de 1918, o inspector D. Miguel Vila Barraqué visita Lugo a finais de outubro de 1918 e comprométese a investir en novos equipos e tentar chegar a vilas próximas. Tamén pídese que o servizo sexa permanente. O xefe de telégrados, Enrique Bolaño, envía á prensa un comunicado indicando que precísase que máis da metade do abonados estén interesados nese servizo e que deben notificalo por escrito aceptando a sobrecuste do mesmo. 

Un novo conflito xurdiría en decembro de 1918 xa que o propietario do inmoble que aluga ao servizo telefónico quere subir as tasas e vense na obriga de sacar un concurso para o aluguer dun novo inmoble, que sae publicado o 11 de febreiro de 1919 polo xefe Enrique Bolaño, aínda que non queda constancia de que este cambio se realizara.

Os problemas para colocar palomillas obriga a propoñer a instalación de tres postes na praza da Santo Domingo,na esquina da rúa San Marcos; na rúa Manuel Becerra e onde se une a rúa de Armañá coa Praza de Santo Domingo. O concello pide a conformidade  en xullo de 1920 da policía local, que non autoriza o da rúa Becerra e da autorización provisional ao resto. Curiosamente en decembro de 1920 desaparece un poste, o da praza de Santo Domingo, que recibira queixa por non cumprir un mínimo de ornato.

Novas queixas en decembro de 1919

O ano 1919 pecharíase con fortes queixas por parte de abonado sobre a calidade do servizo. O 30 de decembro organízase unha reunión no Círculo das Artes onde un grupo confirma que non van a pagar os abonos e deciden enviar unha misiva ao ministro de Gobernación y ao director xeral de Comunicacións, ademáis de manter reunións co alcalde, gobernador civil e presidente da cámara de comercio.

O 1 de xaneiro de 1920 a maior parte dos abonados presentan a baixa no servizo, fartos dos problemas de calidade (o teléfono do hospital non funciona; é necesario chamar varias veces á central para comunicar, perdendo ata 15 minutos; etc.) relacionados coa falta de persoal do corpo de telégrafos para atender o servizo. A prensa menciona a reducción de dúas auxiliares a só unha para atender o servizo.

El norte de Galicia diario político y de información Num. 5635 (07/01/1920)

O inspector D. Enrique Utiniaga, tras chegar as noticias da baixa masiva á Dirección de Comunicacións, visita a cidade i entrevístase coa traballadores, abonados e a prensa. As queixas dan resultado e asignar máis persoal feminino á central que chega no mes de marzo (aparecen mencionadas na prensa Araceli Jiménez Zurbano, Emilia López Saavedra ou Josefina Peláez López, esta en 1922). O xefe de sección, Manuel Ballesteros, comunica que os que notificaron a baixa que non volvan pagar o servizo terán consideración de baixa definitiva.

A crónica de 1922

El Progreso recolle esta curiosa crónica dunha visita a central telefónica e que ocorre coa telefonista.

El Progreso  diario liberal Año XV Número 4583 - 9 de novembro de 1922

Para saber mais: 

• El Regional: 10 de xaneiro de 1900; 15 de xaneiro de 1901; 27 de outubro de 1914; 20 e 27 de novembro de 1914; 4 de decembro de 1914; 4 de xaneiro de 1916; 1 de agosto de 1916; 12 de maio de 1917; 5, 9 e 28 de xuño de 1917; 13 de agosto de 1917; Num. 13105 (17/01/1922); Num. 13108 (20/01/1922); Num. 13564 (07/06/1922)
• La Idea Moderna: 24 de xaneiro de 1900; 27 de maio de 1914; 30 de outubro de 1914; 10, 20 e 27 de novembro de 1914; 8 y 9 de febreiro de 1915; 8 de xullo de 1915; 21 de agosto de 1915; 4 de setembro de 1915; 26 de novembro de 1915; 27 de abril de 1917; 28 de maio de 1917; 1 e 4 de xuño de 1917; 29 de setembro de 1917; 19 de decembro de 1917;  Num. 8136 (03/01/1918); Num. 8148 (17/01/1918); Num. 8384 (13/11/1918); Num. 8438 (23/01/1919) 
• El Correo de Lugo: 25 e 31 de xaneiro de 1900
• Gaceta de Galicia: 26 de xaneiro de 1900
• El Correo Gallego: 23 de febreiro de 1905; Ano XLI Número 14659 - 27 de xuño de 1918
• El Norte de Galicia: 30 de setembro de 1913; 26,27 e 31 de outubro de 1914: 27 de novembro de 1914; 9 de febreiro de 1915; 18 e 25 de Marzo de 1915; 23 de xullo de 1915; 30 de xaneiro de 1917; 4 de abril de 1917; 31 de maio de 1917; 2 de xuño de 1917; 17 e 19 de xullo de 1917; 13 e 18 de agosto de 1917; 11 de setembro de 1917;  Num. 5029 (11/06/1918); Num. 5161 (12/02/1919); Num. 5185 (17/03/1919); Num. 5635 (07/01/1920); Num. 5645 (19/01/1920); Num. 5538 (09/08/1920)
• La Voz de la Verdad: 26 de outubro de 1914; 20 de novembro de 1914; 10 de febreiro de 1915; 12 de xuño de 1915; 10 e 30 de marzo de 1917; 10 e 23 de abril de 1917; 11 de maio de 1917; 18 de xullo de 1917; Ano VIII Número 2855 - 13 de novembro de 1918; Ano VIII Número 2883 - 16 de  decembro de 1918; Ano IX Número 3200 - 31 de decembro de 1919;  Ano X Número 3207 - 12 de xaneiro de 1920; Ano X Número 3256 - 10 de marzo de 1920; Ano X Número 3350 - 5 de xullo de 1920; Ano X Número 3374 - 2 de agosto de 1920; Ano XII Número 3942 - 6 de xuño de 1922
• La Correspondencia Gallega: 30 de outubro de 1914; 5 de maio de 1916; 16 de xullo de 1916
• La Región: 31 de outubro de 1914
• El Correo de Galicia: 9 de agosto de 1915; 19 de xaneiro de 1916; 2 de abril de 1917
• El Progreso: 24 de maio de 1917;  Ano XII Número 2092 - 26 de outubro de 1918
• Boletín Oficial de Provincia de Lugo: 24 de xuño de 1915; 3 de xullo de 1915; 4 de setembro de 1915; 14 de febreiro de 1919.
• El Noroeste: Año XX Número 9496. 24 de xullo de 1915; Ano XXIII Número 10272 - 14 de xaneiro de 1918
• Historia de una profesión. Biografía de Emilio Novoa. Autora: Olga Pérez Sanjuán. COIT. 2021.
• El Progreso  diario liberal Ano XI Número 3099 - 3 de xaneiro de 1918; Ano XI Número 3100 - 4 de xaneiro de 1918; Ano XI Número 3115 - 22 de xaneiro de 1918; Ano XI Número 3139 - 20 de febreiro de 1918; Ano XI Número 3142 - 23 de febreiro de 1918;  Anno XI Número 3176 - 5 de abril de 1918; Ano XI Número 3339 - 19 de outubro de 1918;  Ano XI Número 3342 - 23 de outubro de 1918;  Ano XI Número 3360 - 14 de  novembro de 1918; Ano XII Número 3461 - 18 de marzo de 1919;Ano XII Número 3704 - 30 de decembro de 1919; Ano XIII Número 3706 - 1 de xaneiro de 1920; Ano XIII Número 3721 - 18 de xaneiro de 1920; Ano XIII Número 3761 - 5 de marzo de 1920; Ano XIII Número 3858 - 4 de xullo de 1920; Ano XIII Número 3879 - 29 de xullo de 1920; Ano XV Número 4331 - 21 de xaneiro de 1922; Ano XV Número 4583 - 9 de novembro de 1922
• La Voz de Galicia: 18 de decembro de 1918
• El Ideal gallego  diario católico, regionalista e independiente Num. 888 (31/12/1919)
• El Diario de Pontevedra : periódico liberal: Ano XXXVII Número 10728 - 5 de xaneiro de 1920
• El Orzán diario independiente Año III Número 603 - 1 de xaneiro de 1920
• El Eco de Santiago  diario independiente Año XXV Número 10266 - 3 de xaneiro de 1920

Tarefas pendentes: 

• Consultar o arquivo do Concello de Lugo incluido o libro de actas do pleno municipal
• Localizar listas con abonados ao servizo, xa que a primeira guía conservada é de 1928.

ANEXO

Lista de interesados no servizo a 4 de decembro de 1914.

• Deputación provincial
• Concello
• Julio Núñez
• Eduardo Prieto Rivera
• Pedro Romero e irmáns
• Emilio Tapia
• Hotel Méndez Núñez
• Sergio Rivera
• Augusto Pozzi
• Pujol y Arriaga
• Cárcere do partido
• Angel López Pérez
• La Hispano Belga
• Gran Clínica Veterinaria
• Jose Gayoso Castro
• Colexio "El Progreso"
• Circulo das Artes
• Salvador Castro Freire
• Travadelo e Compañia
• Banco de España
• Ramón Saavedra
• Julio Iglesias Fariña
• Souto Montenegro y Pedrosa
• Casino
• Pedro Irizar
• Carlos Alonso
• Germán Alonso
• Demetrio Alvarez
• Agustín Pita
• Hipólito Pliado
• Lugo Salón
• Fulgencio Manso
• Gerardo Castro
• Jesús Bal
• Juan Núñez taller de mecánica
• Germán Pérez Peña
• Rogelio Nondedeu
• Cooperativa militar e Civil
• Goberno militar
• Ofinas de obras públicas
• Antonio Fernández
• Antonio Pardo y Pardo
• El Norte de Galciia
• Delegación de Facenda
• Alejo Madarro
• Economato Civico Militar
• Jose Herrero Lobejón
• Tomás Pérez Carro
• Manuel PArdo Becerra
• Goberno Civil
• José Páramo
• Honorio Manso
• Juan Manuel Pardo y Pardo
• Viuva e fillos de Jose Sánchez
• El Progreso
• H Vera
• Academia de Nosa Señora dos Ollos Grandes
• El Regional
• La Voz de la Verdad
• Ilmo Señor Bispo
• Destacamento de reximento de Zamora
• Viuva de Peche
• Reverendos PP Franciscanos
• Hotel La Oriental
• Xefe de suministros da praza
• Hotel Comercio
• Empresa de Augas
• Audiencia Provincial
• Oficinas do servizo agronómico
• Campo de experimentación agrícola
• Instituto de segunda ensinanza
• Constantino Velarde
• Estación de Ferrocarril
• Camara de Comercio
• Jesús Rodríguez López
• Empresa arrendataria de consumos
• La Idea Moderna

Ferrol: a construción da rede urbana 1897 - 1908

O proxecto de rede urbana en Ferrol iníciase en 1897 polos señores Galán, Emilio González Buyo, Miguel de Linos e Paulino Sueiro, que buscan socios para cubrir as accións necesarias para crear a sociedade, así como prezo a varias empresas nacionais i estranxeiras para a montaxe da rede. En maio de 1897 varios xornais comenta que a construción da rede xa é unha realidade.

Templete da central telefónica presumiblemente na rúa Dolores, tras o traslado desde a rúa Real en 1917. Fundación Telefónica. Ano 1928.

Emilio e Paulino acuden a Madrid por vía terrestre a finais de xuño de 1897 para xestionar a concesión ante a Dirección de Correos e Telégrafos, pero foi denegada. Non só negouse a concesión senón tamén a publicación da poxa. Non foi debido a unha hipotética desconfianza no proxecto. Coincidiu cun período de tempo onde se estaba a debater sobre a posibilidade de incautar todas as redes e ofrecer un servizo público por parte de corpo de Telégrafos. Esa incautación de redes non se produciría ata 1924 finalmente. Así, paralizouse o proxecto durante un tempo.

O alcalde de Ferrol, Emilio Antón Iboleón, enviou en outubro de 1900 unha solicitude ao Ministerio de Gobernación, do cal dependía a Dirección de Correos e Telégrafos, para que concedera unha rede urbana. Partiu a iniciativa do Sr. Meirás. Non consta resposta por parte do Ministerio.

Libro de actas do pleno do Concello de Ferrol. 5 de Outubro de 1900.

En marzo de 1901 volven a celebrarse reunións para identificar o interese en crear unha sociedade para xestionar o servizo telefónico. Por iniciativa de Emilio Antón, Emilio González Buyo e o Jose San Román comézase a circular boletíns de subscrición para identificar os posibles interesados, aportando estos prezos de referencias:

• Particulares: 6 pesetas mensuais
• Negocios: 7.5 pesetas mensuais
• Cafés, teatros e fondas: 15 pesetas mensuais
• Institucións públicas: 4.5 pesetas

O obxectivo era contar con 100 abonados. O 6 de abril de 1901 xa contaban con 60 boletíns. El Correo Gallego recomendaba darse presa para devolver os boletíns de subscrición cubertos para non demorar o proxecto. O 22 de abril de 1901 xa reportan 97 interesados e maio xa deciden reunirse tras alcanzar o obxectivo.  O orzamento necesario será de 30.000 pesetas para a construcción da rede. Parece ser que este proxecto acabaría gardado nun caixón.

El Correo Gallego. 1 de abril de 1901.

A cuarta aposta por ter o servizo de telefonía urbana chegaría en 1904. O industrial electricista Pedro Fernández conta coa empresa Juan Wenzel e Compañia de Madrid, a través dun socio da mesma, D. Guillermo Rautzenberg, que se despraza a Ferrol, para traballar no proxecto de rede de telefonía urbana.  Pedro comeza cunha campaña de captación de abonados, na que os primeiros 19 abonados son:

• Nicasio Pérez (dúas instalacións)
• Antonio Barreiro (dúas instalacións)
• Antonio Vich
• Emilio Antón
• Jacinto López
• Jacinto Guisande
• Demetrio Pla
• Joaquín Pla
• Francisco Rodríguez
• José San Román
• Benigno Caballo
• Miguel Fernández
• José Aguilera
• Mariano López
• Faustino Salanova
• Enrique Calvo
• El Correo Gallego

Novamente o proxecto non prospera. O que sí tería éxito é D. Manuel Fernández e Fernandez, que opera o servizo de telefonía en Xixón e trasládase a Ferrol para implementar o servizo. O de xuño de 1907 presenta o proxecto á Dirección de Correos e Telégrafos, con intención de ter a central telefónica nun edificio da rúa Real. O 27 de outubro sae publicada a subasta na Gaceta de Madrid, cunha concesión prevista de 20 anos e un custe do proxecto de 500 pesetas (a favor de Manuel no caso de non ser o adxudicatario). Ademais da Gaceta aparece no Boletín da Provincia do 2 de novembro e no El Correo Gallego do 5 de novembro de 1907, con todas as especificacións técnicas. 

Gaceta de Madrid. 27 de outubro de 1907

Os prezos do servizo son:

• Particulares: 25 pesetas trimestrais
• Comerciantes: 27.5 pesetas trimestrais
• Cafes, casinos e hotéis: 30 pesetas trimestrais

O templete da central telefónica, situada na rúa Real 75 3º andar, foi realizada polo ebanista Jose Rego Blanco.  A central de distribución era de Edisson. Como aconteceu noutras cidades, veciños opóñense á instalación de 'palomillas' nas fachadas ou faiados para pasar os cables, que xeneran retrasos na construción da rede, dando lugar o 23 de marzo de 1908 a unha carta publicada en El Correo Gallego para reclamar a colaboración cidadá.

O 24 de xuño de 1908 abre ao público, nun primeiro momento cun número relativamente reducido de usuarios. 

Para saber máis:

• La Voz de Galicia. 1 de abril de 1897; 21 de maio de 1897; 7 e 8 de xullo de 1897; 23 de outubro de 1900; 30 de marzo de 1901; 4 e 20 de abril de 1901; 1 de maio de 1901; 17 de xuño de 1907; 25 de xuño de 1908; 20 de novembro de 1908
• El Correo Gallego. Núm. 6451 de 19 de maio de 1897; Núm. 6480 de 24 de xuño de 1897; Núm. 6490 de 7 de xullo de 1897; Núm. 7626 de 18 de marzo de 1901; Núm. 7635 de 30 de marzo de 1901;  Núm. 7637 de 1 de abril de 1901; Núm. 7644 de 9 de abril de 1901; Núm. 7653 de 18 de abril de 1901; Núm. 7656 de 22 de abril de 1901; Núm 8825 de 23 de xuño de 1904; Núm 9878 de 5 de novembro de 1907; Núm. 9893 de 22 de novembro de 1907; Núm. 9930 de 27 de xaneiro de 1908;  Núm. 9938 de 5 de febreiro de 1908; Núm. 9953 de 22 de febreiro de 1908; Núm. 9996 de 23 de marzo de 1908; Núm. 10101 de 24 de xuño de 1908; 
• El Correo de Galicia. 23 de xuño de 1904; 27 de setembro de 1907
• El Regional. Diario de Lugo. 7 de xullo de 1904
• El Eco de Santiago. 27 de xuño de 1904; Núm. 3473 de 18 de xuño de 1907; Núm 3621 de 26 de novembro de 1907; 
• Gaceta de Madrid. 27 de outubro de 1907
• La Correspondencia Gallega Núm 5207 de 19 de xuño de 1907; Núm. 5342 de 29 de novembro de 1907
• El Noroeste. Núm 4559 de 6 de febreiro 1908.
• Gaceta de Galicia. Núm 269 de 27 de novembro de 1907
• El Norte de Galicia. Núm 2082 de 30 de novembro de 1907

Os proxectos fallidos da rede urbana de Santiago (1889-1901)

Decembro de 1889. Instaladas a redes en A Coruña e Vigo, en Santiago espértase o interese na construción da rede telefónica urbana na cidade. La Voz de Galicia fai unha crítica a un artigo de El Pensamiento Galaico, non conservado, no que se reclama ao Concello, Sociedade Económica, centros recreativos e comerciantes que apoien a instalación do teléfono. La Voz critica de que se esquezan do estamento eclesiástico (arcebispado, cabido, seminario, etc.) do que reclaman a súa participación económica:

Quereron censurar desta maneira silenciosa o illamento no que viven tódolos sabios e axentes do progreso cuxo teléfono segue a ser, como nos séculos medios, a corda da campá

La Voz de Galicia. 11 de decembro de 1889.

Fálase nese mes de facer unha reunión entre os diferentes axentes locais involucrados, pero a finais de marzo de 1890 aínda non se celebrara.

En maio de 1890 sae publicada a iniciativa do óptico electricista de Santiago, o Sr. Varela, con tenda na rúa do Vilar nº 65, como disposto a asumir o proxecto de instalación do teléfono urbano, pero parece que non frutifica. Porén, trabállase na recollida de mostras de intereses de futuros abonados. En novembro de 1980, pasando xa de 200 potenciais abonados, Mariano M. Villoslada, concesionario da rede urbana de A Coruña, visita Santiago de Compostela, sube ás torres da catedral para analizar a mellor forma de dar servizo de telefonía.

[...] Este adianto que hoxe teñen case tódalas poboacións, figurando entre elas algunhas galegas de importancia menor que Santiago.    

Opinión na Gaceta de Galicia. 25 de novembro de 1890, cando só Vigo e Coruña tiñan o servizo.

Outubro de 1891, Manuel Bibiano Fernández, propietario de La Gaceta de Galicia, preséntalle ao alcalde de Santiago, D. Cleto Troncoso Pequeño, a petición de que traslade ao Ministerio de Gobernación a publicación da poxa para o servizo de telefonía, que non chega a producirse.

O proxecto xurde novamente en 1892 ao traballar o corpo de telégrafos na instalación do teléfono en Arzúa e Negreira, da man de novo de Mariano Villoslada, que traslada certos problemas na zona urbana de Santiago de Compostela para ter a autorización dos propietarios a instalar soportes de ferro nas fachadas das casas. Esta instalación motiva que a Sociedade Económica de Santiago trate o tema do teléfono mediante un relatorio por parte de D. Manuel Bibiano Fernández, que propón o teléfono urbano así coma a conexión con Vilagarcía e Coruña.

Maio de 1894. O pleno do concello recupera o asunto da instalación. Dúas empresas mostran interese na construción. Un deles e o Sr. Pedreira que anuncia un prezo mensual de 7.5 pesetas e a vontade de ter as oficinas na casa da antiga estación telegráfica da praza da Quintana. Jesús Adrán Botana, responsable da construción das redes eléctricas de Ponteareas, Tui, Monforte, Betanzos ou Viveiro visita Santiago en 1894 para analizar a posibilidade de construír esa rede. Ambas iniciativas páranse.

Novembro de 1895. Neste caso é a empresa que da servizo en Salamanca a que mostra interese en construír a rede, sempre que o número de subscritores cubra os custes. Pensan repartir boletíns para recoller o interese no servizo, pero parece que desbotan rápido esa posibilidade. En marzo de 1896 a Gaceta de Galicia, nun artigo de opinión láiase dos fracasos das iniciativas e comenta que non son necesarios máis de 60 interesados para rendabilizar o servizo.

Sen ter máis datos, aparece na prensa un novo interese, por parte doutra empresa, en crear a rede en marzo de 1897. 

A poxa de 1900

Raimundo Núñez Codesal, veciño de Betanzos, tralo abono de 2.000 pesetas na Caixa de Depósitos da Coruña, para a ser o primeiro concesionario da rede de telefonía urbana de Santiago de Compostela. O director de telégrafos da Coruña envía o proxecto á Dirección Xeral de Telégrafos que se publica na Gaceta de Madrid do 8 de setembro de 1900 por un período de concesión máximo de 20 anos. O prazo de presentación de propostas finaliza o 13 de outubro de 1900. No caso de non ser a mellor proposta a de Raimundo, este terá dereito de tanteo.

Gaceta de Madrid do 8 de setembro de 1900

Raimundo non gaña. O adxudicatario resulta ser Manuel Becerra Armesto o 23 de outubro de 1900. Manuel decide instalar a central na propia casa que na Algalia de Arriba. Comezan a ser publicadas no Eco de Galicia listaxes dos primeiros abonados ao servizo, contando o 16 de novembro con 36 interesados e un número obxectivo de 100 para confirmar a viabilidade do servizo.

Retrato de Manuel Becerra Armesto. Ano 1890-1900.  Fotógrafo Francisco Zagala.

A Biblioteca da Universidade de Santiago garda un pequeno tesouro: a documentación que se entregaba, por parte de Manuel Becerra para conseguir subscritores, entre a que se encontraban as normas do servizo, as tarifas así como o talón de subscrición, que se mostra na seguinte imaxe.

Biblioteca da Universidade de Santiago de Compostela. Ano 1900.

Ese número de interesados non chega ao mínimo polo que Manuel vai adiando as obras. Excedido o prazo oficial da poxa, a Dirección Xeral de Telégrafos rescinde a concesión.  Manuel Barrera ameaza con reclamar danos, pero non parece executar esta acción.

Para saber máis:

• La Voz de Galicia: 11 de decembro de 1889; 22 de febreiro de 1890; 2 de abril de 1890; 21 de febreiro de 1892; 16 de marzo de 1892; 18 de maio de 1894; 19 de agosto de 1894; 1 de decembro de 1895; 17 e 20 de febreiro de 1900; 10 e 15 de setembro de 1900; 16 de novembro de 1900
• Faro de Vigo: 23 de febreiro de 1900; 7 de febreiro de 1901
• Gaceta de Galicia: núm 216/1889 de 13 de decembro de 1889; núm 39/1890 de 20 de febreiro de 1890; núm 101/1890 de 8 de maio de 1890;  núm 253/1890 de 25 de novembro de 1890; núm 279/1890 de 21 de decembro de 1890; núm 217/1891 de 1 de outubro de 1891; núm 248/1891 de 7 de novembro de 1891; núm 39/1892 de 18 de febreiro de 1892; núm 59/1892 de 14 de marzo de 1892; núm 99/1894 de 8 de maio de 1894;  núm 105/1894 de 16 de maio de 1894; núm 106/1894 de 17 de maio de 1894; núm 132/1894 de 26 de xuño de 1894; núm 171/1894 de 19 de agosto de 1894;  núm 61/1896 de 14 de marzo de 1896;  núm 38/1900 de 18 de febreiro de 1900; núm 66/1900 de 27 de marzo de 1900; núm 272/1900 de 6 de novembro de 1900; núm 30/1901 de 6 de febreiro de 1901; núm 43/1901 de 21 de febreiro de 1901  
• El Telegrama, núm. 5219. 1 de outubro de 1891
• Diario de Avisos de La Coruña. Núm. 10220. 6 de outubro de 1891
• El Lucense. Núm 2203. 23 de febreiro de 1892
• Gaceta de Madrid. 8 de setembro de 1900
• El Correo Gallego. Num 4805 de 13 de setembro de 1894
• El Diario de Galicia. Núm 1009 de 8 de setembro de 1894; Núm 1382 de 30 de setembro de 1895
• El Alcance. Núm 65 de 24 de xuño de 1897; Núm 68 de 29 de xuño de 1897
• Reglamento para el servicio de abonados. Red telefónica de Santiago. 1900. Biblioteca da Universidade de Santiago de Compostela
• El Eco de Santiago. 10 e 20 de setembro de 1900; 30 de outubro de 1900: 14 e 16 de novembro de 1900; 5 e 21 de febreiro de 1901
• El Eco de Galicia. 31 de marzo de 1900; 12 de maio de 1900
• La Idea Moderna. Núm 2764 de 23 de febreiro de 1900; Núm 2958 de 23 de outubro de 1900; Núm 2978 de 16 de novembro de 1900
• La Correspondencia Gallega. Nñum 3255 de 19 de novembro de 1900; Núm 3320 de 7 de febreiro de 1901
• El Regional Núm 2840 de 24 de marzo de 1892