O teléfono interurbano en Ourense (1913-1917)

 Ourense sería a primeira capital de Galicia en ter teléfono interurbano. A primeira referencia específica á esta estación sería do 20 de xuño de 1913, cando se apostaba polo mes de agosto de 1913 para ter dispoñible o servizo. Non habería máis novedades ata xaneiro de 1914. 

O 20 de xaneiro dase conta da chegada a Ourense do material necesario para a nova rede, para conectar Monforte, xa operativo, con Ourense e dar continuidade cara Vigo. A estación estaría ubicada no local do café "La Unión", na rúa Pereiras 17. No pleno do Concello do 23 de xaneiro de 1914 se autoriza a colocación de postes e noutro posterior a colocación dun cartel luminoso na central.

Eladio Sanz, que logo se faría tristemente famoso, sería o director da central telefónica. A inauguración marcouse para o día 20 de abril de 1914 e participaría o director técnico José Ruiz Medina.  Asistiron o Sr. Bispo, autoridades civiles e militares e representantes da prensa local. O gobernador civil Sr. Casas chamaría aos ministros o Sr. Bugallal e o Sr. Sanchez Guerra. A data prevista de conexión con Vigo e Coruña sería a mediados de xuño.

Fotografía de Mundo Gráfico do 5 de Xullo de 1916

La central cuenta con 2 pupitres para escribir los telefonemas que se entregan por unha fiestra ao traballador. Ten tamen dous locutorios con doble porta para manter a confidencialidade das chamadas. Hai un despacho para o director da oficina e outro para o interventor, que será o responsable de aplicar a censura por parte do Estado. A prensa detalla a existencia de reloxios de area para controlar a duración das chamadas de tres minutos. 

Nose seguintes meses comeza a haber reclamacións para ampliar o horario da central, que se consigue en marzo de 1915 provocando a incorporación dun novo telefonisto Mauro Sanz Bermejo. A estación participaría nos dous sucesos máis relevantes desta época:

• O accidente de tren de Frieira de 1915: https://telefoniagalicia.blogspot.com/2022/09/o-rol-do-telefono-na-catastrofe-de-tren.html
• O intento de asasinato por parte do director Eladio Sanz de 1916: https://telefoniagalicia.blogspot.com/2022/07/o-crime-da-central-telefonica-de-ourense.html

O Sr. Vicente Oloriz Arcelus sería o novo director da central tras o pasamento de Eladio Sanz, tras un breve paso de Aurelio Rey, da central de Monforte, que asumiu a dirección de ambas. 

A central tivo que cambiar de ubicación á rúa do Progreso. Celebrouse unha nova inauguración o 18 de decembro de 1916 ás cinco da tarde. O Hotel Roma serviria un champán. Falarán Vicente Oloriz, o director da central, e D. Francisco Villanueva, presidente da Cámara da Comercio e o gobernador civil. Estaban tamén o oficial da estación o Sr. Docal Ruano e os auxiliares os Sres. Pulido e Gradín. 

Xa en maio de 1918 sería nomeado o pontevedrés Arturo Tobío Mosquera como oficial da central. n xuño de 1919 chegaría Carlos L. de Delpan y Tofé como novo xefe. En abril de 1920 sería Pablo Valerio Gabín o que chegaría a Ourense como novo empregado. Xa en agosto de 1921 o horario extenderíase ás 2 da mañá.  En xuño de 1922 mencionase a visita dun montador mecánico da Compñía Peninsular para resolver problemas técnicos. Sería D. José Abraham Giralt, sendo o xefe da central o Sr. Castrillo. 

Neste tempo apareceran críticas na prensa sobre o servizo:

La Zarpa  diario de los agrarios gallegos Ano II Núm. 160 - 30 xaneiro 1922

En setembro de 1923 terían un conflito coa Sociedad Eléctrica, xa que os cables eléctricos están próximos i entorpecen as conferencias, causando as queixas dos abonados. En 1924 sabemos pola prensa que o xefe da estación sería D. Manuel Sierra, procedente de Vigo. A noticia viria polo triste pasamento dunha auxiliar doméstica de 20 anos que traballaba na casa del, que morrería afogada no Miño mentras lavaba a roupa.

Para saber máis:

•  El Correo de Galicia  Diario independiente de avisos y noticias Num. s.n. (20/06/1913); (21/01/1914); (22/04/1914); (04/05/1915); Num. 5232 (11/05/1918)
• La Región diario independiente, de intereses generales, de noticias y avisos Ano V Número 1197 - 20 de xaneiro de 1914; Ano V Número 1201 - 24 de xaneiro de 1914;  Ano V Número 1208 -1 de febreiro de 1914; Ano V Número 1253 - 28 de marzo de 1914; Ano V Número 1270 - 18 de abril de 1914;  Ano V Número 1272 - 21 de abril de 1914; Ano VI Número 1487 - 6 de xaneiro de 1915; Ano VI Número 1542 - 12 de marzo de 1915; Ano VI Número 1579 - 27 de abril de 1915; Ano VII Número 1988 - 31 de agosto de 1916; Ano VII Número 2073 - 10 de decembro de 1916 ; Ano VII Número 2079 - 20 de decembro de 1916; Ano XII Número 3452 - 17 de agosto de 1921; Ano XIV Número 4038 - 29 de setembro de 1923
• Diario de Galicia periódico de la mañana, telegráfico, noticiero y de información general Num. 1618 (21/04/1914); Num. 2566 (20/12/1916)
• Faro de Vigo - 21 de abril de 1914; 2 de setembro de 1916; 19 de decembro de 1916.
• La Voz de Galicia - 21 de abril de 1914
• La idea moderna  diario democrático en Lugo  Num. 7043 (22/04/1914); Num. 7044 (23/04/1914); Num. 7117 (21/07/1914)
• La voz de la verdad  diario católico con censura eclesiástica Num. 1542 (30/03/1915)
• Gaceta de Galicia  Diario de Santiago. Decano de la prensa de Compostela Num. 265 (12/12/1916)
• La Correspondencia Gallega  diario de Pontevedra  Ano XXVIII Número 8204 - 24 novembro 1916
• El Eco de Santiago  diario independiente Año XXI Número 9078 - 20 de decembro de 1916
• El Diario de Pontevedra  periódico liberal Ano XXXV Número 10226 - 10 de maio 1918
• El Correo gallego diario político de la mañana Ano XLIII Número 15227 - 29 de abril de 1920
• La Zarpa  diario de los agrarios gallegos Ano II Núm. 268 - 8 xuño 1922

A estación interurbana de Lugo (1913-1924)

Inaugurada a estación interurbana de Monforte en febreiro de 1914, sería a quenda de Lugo. Jose Ruiz Medina visitara Lugo en varias ocasións desde setembro de 1913. O lugar escollido sería a esquina das rúas Castelar (hoxe rúa do Teatro) e Manuel Becerra (hoxe rúa Progreso), no número 2 da primeira rúa, nos baixos da fonda Oriental e próximo á futura sede da rede urbana. A localización preferida era outro local da rúa da Raíña, pero as 'informalidades' do dono fixeron isto imposible. A data prevista de inauguración sería abril ou maio. 

Esquina de Castelar con Manuel Becerra. Lugar onde se localizaba o baixo ocupado pola Compañía Peninsular en 1914. Mapa de 1910. IGN.

O persoal chegaría o 2 de marzo de 1914 a Lugo para traballar no proxecto.  Nesa data xa están traballando en tender o cable desde Monforte, aínda que padecen varios atrasos polos temporais. O 15 de abril chega o xefe técnico Jose Ruiz Medina, xunto co xefe de montadores Francisco Aguilar, a Lugo para inspeccionar as obras xa finalizadas. O 27 de abril de 1914 realizáronse as primeiras probas con Monforte, Leon, Madrid e Córdoba ás que o responsable do servizo Eduardo del Pan invitou a varios medios. Como faltaba o mobiliario da central a data de inauguración adiouse ao 1 de xuño de 1914 ás seis da tarde, sendo a terceira de Galicia tras Monforte e Ourense.

Ubicación da central telefónica interurbana na rúa Castelar 2. Postal. Ano descoñecido.

A inauguración acudirían representantes da sociedade lucense e da prensa, que recibirin un lunch do hotel Méndez Núñez, invitados polo xefe da central o Sr. Mariano Arturo Fuentes Zaldívar, que sería director por bastantes anos. A primeira conferencia de pago sería con Xixón.

A estación estaba disponible só con horario limitado ata as oito da tarde. A Camara de Comercio de Lugo presionaría para aumentar o horario, que se faría efectivo uns meses mais tarde da apertura da central da Coruña, en marzo de 1915 pasado o horario a ser das oito da mañá ás dez da noite. En anos posteriores se seguiría ampliando o servizo.

En xuño de 1915 o Hotel Méndez Núñez conéctase, a falta de rede urbana, directamente á central interurbana, para poder chamar desde o propio hotel, sen ter que desprazarse á central. Trataríase do primeiro caso documentado deste caso en Galicia. Non sería o único, o xornal La Provincia, conectaríase directamente a central interurbana, sen pasar pola urbana, obtendo autorización en decembro de 1923.

Un intento de suicidio

O 10 de xuño de 1920 ocorreu un intento de suicidio na central telefónica, cando o oficial de teléfonos de 18 anos D. Justo Pérez Fafián, veciño do barrio de Paraday, pegouse un tiro sobre as cinco e cuarto da tarde. Sen perda de tempo foi recollido e levado á casa de socorro, onde o médico de garda, D. José Lomas (auxiliado polos practicantes Triviño e López) que detectaron unha ferida de catro centímetros na eminencia frontal dereita con orificio de entrada e saída, pero superficial. Cando se soubo o acontecido foi á central o xuiz de instrucción Sr Prada Vaquero para tomar declaración ao ferido, que se negou a detallar as causas, pero parece relacionado cuns amoríos contrariados. 

En xuño de 1921 Justo sería destinado a central interurbana da Coruña.

As queixas de 1924

Marzo de 1924 chega con queixas da prensa local á nova política da Compañía Peninsular que tasaba ás chamadas nos locutorios desde que comezan a entrar no locutorio, en lugar desde que se establece a chamada. Esta medida encende á prensa que padece bastantes avarías no servizo e demoras no establecemento de conferencias, a pesar de pagar un abono mensual  

Para saber máis:

• La idea moderna  diario democrático en Lugo  Num. 6970 (05/02/1914); Num. 6992 (19/02/1914); Num. 7008 (10/03/1914); Num. 7025 (31/03/1914); Num. 7045 (24/04/1914); Num. 7075 (01/06/1914); Num. 7076 (02/06/1914); Num. 7118 (22/07/1914); Num. 7909 (10/04/1917); Num. 7910 (11/04/1917)
• El Eco de Galicia  diario católico é independiente  Num. 2345 (21/02/1914)
• El Correo de Galicia  Diario independiente de avisos y noticias Num. s.n. (04/03/1914); (18/03/1914); (03/06/1914); (22/07/1914) 
• Galicia nueva  periódico regional, primer diario de Villagarcía Año VIII Número 2611 - 5 de marzo de 1914
• La voz de la verdad  diario católico con censura eclesiástica Num. 948 (26/09/1913); Num. 1112 (16/04/1914); Num. 1123 (29/04/1914); Num. 1150 (02/06/1914); Num. 1542 (30/03/1915); Num. 1560 (09/06/1915); Num. 1653 (08/09/1915); Año VII Número 2413 - 24 de maio de 1917
• El regional  diario de Lugo Num. 10135 (28/04/1914); Num. 10162 (01/06/1914); Num. 10163 (02/06/1914); Num. 11056 (22/12/1916)
• El Correo gallego  diario político de la mañana Ano XXXVII Número 12025 - 29 de maio de 1914
• Gaceta de Galicia  Diario de Santiago. Decano de la prensa de Compostela Num. 93 (03/05/1914); Num. 110 (04/06/1914)
• Faro de Vigo - 2 de xuño de 1914
• El norte de Galicia  diario político y de información Num. 3855 (24/09/1913); Num. 3894 (10/11/1913); Num. 3908 (02/06/1914); Num. 4543 (17/12/1916); Num. 5488 (11/06/1920)
• La Región  diario independiente, de intereses generales, de noticias y avisos Ano V Número 1306 - 3 de xullo de 1914; Ano V Número 1307 - 4 de xullo de 1914
• El Diario de Pontevedra  periódico liberal Ano XXXI Número 9069 - 27 de xullo de 1914
• El Progreso  diario liberal Año XII Número 3591 - 20 de agosto de 1919; Ano XVI Número 4914 - 4 de decembro de 1923; 
• El Orzán  diario independiente Año III Número 716 - 12 de xuño de 1920
• El Eco de Santiago  diario independiente Año XXV Número 10139 - 12 de xuño de 1920
• El Compostelano  diario independiente Ano I Número 101 - 12 de xuño de 1920
• La Integridad diario católico Num. 9350 (11/06/1921)
• La Voz de Galicia de 12 de xuño de 1920
• La Provincia  diario de información y de intereses generales Año I Número 159 - 4 de decembro de 1923; Ano XVII Número 4991 - 4 de marzo de 1924

Os primeiros anos da telefonia en Santiago (1902-1922)

A Gaceta de Madrid publica unha nova poxa o 18 de xaneiro de 1902, con características idénticas á realizada en 1900, tras ter desistido Manuel Bárcena do seu proxecto. O Boletín da Provincia tamén publica o anuncio, neste caso o 1 de febreiro de 1902. O prazo de presentación de propostas finaliza o 21 de febreiro de 1902 sen terse presentado ningunha proposta.

Gaceta de Madrid. 18 de xaneiro de 1902

Raimundo Núñez Codesal, veciño comerciante e industrial de Betanzos e autor do proxecto de telefonía da cidade de Santiago de Compostela que se utilizou xa n poxa de 1900, utiliza o seu dereito preferente sobre este concurso e obtén a autorización para a construción e explotación da rede por un período de 20 anos. 

As obras comezan en maio de 1902, coa construción da torre na central telefónica, localizada na Rúa Vilar número 30, que por unha publicación de 1918 parece que terían contrato de aluguer por vinte anos. A data para a inauguración do servizo sería o día do Apástolo, o 25 de xullo de 1902. A prensa recolle progresivas incorporacións da abonados ao servizo nas seguintes datas, así como a petición de Raimundo dunha maior colaboración da veciñanza para instalar 'palomillas' nas fachadas para poder tirar os fíos de teléfono.

A Cámara de Comercio, en abril de 1903, fai un acordo co concesionario para rebaixar o prezo nas casas comerciais ao mesmo cos abonados particulares, sempre que se alcance un número de 100 subscritores, polo que a Cámara fai unha campaña de captación que da froitos o 30 de xuño de 1903. 

Postal de Santiago de Compostela. Rúa do Vilar ao carón da central telefónica. Ano ~1910

O teléfono na estación de tren de Cornes

A Cámara de Comercio tamén mostra interese na instalación dun teléfono na estación de tren do veciño concello de Cornes, para conectar coa liña que vai ata Carril e que é moi utilizada, para o transporte de mercadorías, por parte dos comerciantes de Santiago. Esta instalación demórase durante moito tempo. Do interese inicial en abril de 1903 aparecen repetidos intentos en 1904, 1906, 1913 e 1914 onde o servizo estivo activo só por tempo limitado. 

A estación de Cornes lugar das primeiras probas de telefonía en 1878:   https://telefoniagalicia.blogspot.com/2022/07/1878-as-probas-na-lina-carril.html

El Eco de Santiago. 7 de setembro de 1904

Cando o servizo estaba activo non parecía ser unha prioridade para os traballadores de compañía ferroviaria do Sr. Trulock. Sería o Sr. Joaquín Otero Bárcena, presidente da Cámara de Comercio en 1914 que acordaría con Manuel Sanjurjo, concesionario da rede urbana de Vilagarcía i empresario da compañía La Regional de automóbiles entre A Coruña e Santiago, o servizo telefónico que intercomunicaba coa estación de tren de Carril. Para elo, chegaría a un acordo co Sr. John Trulock, responsable da compañía de trens e Mariano. M. Villoslada, responsable da concesión telefónica de Santiago de Compostela.

Manuel Sanjurjo e a primera telefonía móvil: https://telefoniagalicia.blogspot.com/2022/07/autocares-la-regional-primeira.html

Postes telefónicos na Rúa da Senra. Ano ~1910.  Autor descoñecido

A conexión da policía

O uso do teléfono para notificar problemas graves á policía ou corpo de bombeiros parece un dos casos de utilización máis evidentes, pero foron sempre corpos que demoraron a súa conectividade á rede. Dez anos despois de ter dispoñible o servizo, el 1912 a Benemérita, na súa casa-cuartel, e os gardas de seguridad estaban aínda sen conectividade á rede. O concelleiro D. Lorenzo López de Rego presenta unha proposta no pleno que se leva a cabo, no caso da garda de seguridade municipal en setembro de 1912. 

Queixas dos abonados

Ao igual que noutras cidades, a calidade do servizo telefónico ocasionaba queixas de diversa índole. en febreiro de 1911 as queixas proceden da propia compañía telefónica, con ameazas de subir o custe mensual a aquelas familias que cedan o teléfono a terceiros para facer chamadas.     

En 1913 e 1915 existiron períodos de queixas por parte dos abonados, moitas veces dirixidos pola propia Cámara de Comercio. O 1 de febreiro de 1916 publica o novo director da rede, o Sr. Juan Couto Devesa, fillo de Isidoro Couto, administrado da sociedade de gas i electricidade, indicando que o servizo non é malo e que, actualmente,  conta con 174 abonados.  Fai unha comparación cos prezos doutras redes urbanas para salientar que é similar incluso a outras públicas (como o servizo en Lugo) e da Compañía Peninsular (en Betanzos).  Xusto ese ano, en Xuño de 1916 toma posesión Eduardo Ferreño Adrán.

As queixas volverían á prensa en 1919, focalización no director da rede, o Sr. Couto, e o xefe Sr. Ferreños. e, xa en 1922, nunha gran mobilización de abonados, tratada nesta publicación:

A reunión de abonados de Santiago de 1922: https://telefoniagalicia.blogspot.com/2023/06/a-reunion-de-abonados-de-santiago-de.html

Mapa de Santiago de Compostela. Ano 1901. Wagner & Debes, Leipzig.

Para saber máis: 

• El Áncora. Núm 1908 de 19 de abril de 1902; Núm 1451 de 12 de xullo de 1902
• El Eco de Santiago.  Núm 1285 de 18 de xaneiro de 1902; Núm 1354 de 22 de febreiro de 1902; Núm 1200 de 17 de maio de 1902;  Núm. 1241 de 10 de xullo de 1902; Núm. 1271 de 30 de agosto de 1902;  Núm 1396 de 27 de xaneiro de 1903; Núm 1488 de 17 de abril de 1903; Núm 2927 de 21 de xullo de 1904; Núm 2966 de 7 de setembro de 1904; Núm 4311 de 23 de febreiro de 1906; Núm 8889 de 14 de febreiro de 1911; Núm 9505 de 18 de maio de 1912; Núm 6477 de 5 de xaneiro de 1914; Núm 6485 de 15 de xaneiro de 1914; Núm 6477 de 22 de decembro de 1915; Núm 7112 de 1 de febreiro de 1916; Núm 7152 de 18 de marzo de 1916; Núm 8940 de 4 de xullo de 1916; Núm 9157 de 29 de marzo de 1917; Núm 9850 de 21 de novembro de 1917; El Eco de Santiago  diario independiente Año XXIII Número 9987 -  7 de maio de 1918
• La Voz de Galicia. 18 e 20 de xaneiro de 1902; 2, 15 e 26 de febreiro de 1902; 12 de xullo de 1902; 
• La Correspondencia Gallega. Núm 3602 de 21 de xaneiro de 1902; Núm 3625 de 17 de febreiro de 1902; Núm 2655 de 26 de marzo de 1902; Núm 3698 de 19 de maio de 1902:  Núm 3728 de 24 de xuño de 1902; Núm 3970 de 20 de abril de 1903; Núm 4261 de 15 de abril de 1904; Núm 4819 de 26 de febreiro de 1906;
• Faro de Vigo. 21 de xaneiro de 1902; 14 de setembro de 1919; 4 de outubro de 1919;
• Gaceta de Galicia: Núm. 61/1913 de 15 de marzo de 1913; Núm. 9/1914 de 13 de xaneiro de 1914;  Núm. 3/1916 de 3 de febreiro de 1916; Núm. 33/1916 de 9 de marzo de 1916; 
• El Diario de Pontevedra. Núm 8889 de 17 de decembro de 1913
• El Noroeste: Núm 1876 de 11 de xullo de 1902
• Diario de Galicia. Núm 1117 de 24 de agosto de 1912; Núm 1133 de 12 de setembro de 1912; Núm 1463 de 12 de outubro de 1913; Núm 1533 de 8 de xaneiro de 1914; Núm 2381 de 16 de xuño de 1916; Núm 2664 de 29 de marzo de 1917;
• El Regional. Num 7007 de 22 de abril de 1903;  Num 7185 de 25 de outubro de 1903;  Num 7198 de 24 de febreiro de 1904 
• La Idea Moderna. Num 3326 de 19 de xaneiro de 1902; Núm 3525 de 20 de setembro de 1902
• El correo Gallego. Núm 7949 de 27 de febreiro de 1902
• El Correo de Galicia. 30 de xuño de 1903; 8 de outubro de 1903; 12 de xaneiro de 1912
•  El Compostelano diario independiente Ano V Número 1270 - 19 de maio de 1924

Vigo (1913 - 1914): os fíos do teléfono impiden a instalación do tranvía

En Vigo en 1913 coexistían as instalacións das compañías de Gas i Electro Popular xunto aos do teléfono urbano. Ademais, estaba a rede de telégrafos públicos e a instalación da rede de telefonía urbana da Compañía Peninsular. Por riba, xurdiu o proxecto do tranvía, en fase de construción. Todos eles tiñas instalacións na rúa, mediante postes e competían polo mesmo espazo.

O director da sección de telégrafos de Vigo remite o 1 de xullo de 1913 ao enxeñeiro xefe de obras do provincia, o Sr. Abreu, unha petición de información sobre as regras que debe seguir o concello sobre as diferentes instalacións de fíos na vía pública. 

Tranvía na rúa Príncipe con vistas o templete da estación telefónica. Arquivo Pacheco. Ano descoñecido entre 1914-1928 

Este contesta que as redes de electricidade das dúas compañías provedoras do servizo deben compartir postes de 10m (ou máis) de altura, separados 40m e con aprobación por parte do concello. No caso de ser unha rúa por onde pase o tranvía deben compartir liña con este (salvo que poidan ir polas fachadas ou teitos das casas). No caso de carecer de tranvía deben ir pola beirarrúa oposta ao teléfono e telégrafo, onde os postes tamén estarán separados non máis de 40m. Tamén regularía o ángulo mínimo cando estas liñas deban cruzar o tranvía e o lado da rúa que deben ocupar nalgúns casos

Ver tamén o "Conflito dos postes da rúa Principe en 1914" https://telefoniagalicia.blogspot.com/2022/09/vigo-o-conflicto-dos-postes-na-rua.html

 

A partires de novembro de 1913, o alcalde Lago (posteriormente, en 1914, o Sr. Arosa, trala toma de posesión)  comeza a organizar unha serie de reunións cos afectados, que parece non mostrarse moi conformes cos investimentos que exisen as propostas do enxeñeiro xefe provincial, motivadas pola chegada do tranvía. Os afectados son Martín Villoslada (rede telefónica urbana), Grauce (fábrica de gas), Lago Loureiro (Electro Popular) e D. Martín Echegaray e o Sr Mella (ambos pola compañía de tranvías). Tamén acude á reunión D. Jesús Rodríguez, de Siemens. 

Martín Echegaray, presidente da sociedade que impulsaría o tranvía, denuncia na xunta xeral de accionistas, celebrado 14 de marzo de 1914 ás 4 da tarde na cámara de comercio, como o teléfono está a ser o principal obstáculo para a instalación. Laiase de que a pesar de ter entrado miles de pesetas ao concesionario da rede telefónico, este non levou a cabo as reformas. Cualifica a actitude de Mariano Martín Villoslada como de burla á sociedade de tranvías e ao pobo de Vigo, mais tendo en conta que Mariano marchara a Melilla para encargarse temporalmente do establecemento da rede telefónica (publicado o 12 de febreiro de 1914, deixando no seu lugar a Manuel Comesaña). Martín referenda esa posición nunha carta remitida o 16 de marzo de 1914 á alcaldía onde pide que actúe con firmeza contra a compañía telefónica.

Postal rúa Policarpo Sanz tras o ordenamento dos fíos electricos e telefónicos (ano descoñecido)

Villoslada, a través do concelleiro Pedro Alario, indica no pleno municipal de 20 de marzo de 1914 que o maior problema son as exixencias de propietarios para instalar 'palomillas' nas fachadas das casas e poder retirar os postes. Nun caso na rúa Colón pediron ata 1000 pesetas por esa instalación.  As palabras do Sr. Alario non convencen as alcalde Sr. Arosa que di que Villoslada sempre buscou escusas e que incluso tivo que 'pasarse ao moro' (expresión coloquial para referirse á marcha a Melilla). Ao día seguinte, 21 de marzo, presentase no concello Villoslada para defenderse, tendo oportunidade de falar co alcalde Arosa, Pedro Alario, Gómez Fernández e Lago Carrera, así coma dous redactores do Noticiero de Vigo, o xornal máis activo nesta causa. Villoslada comenta que as obras ían ser pagadas polo concello, compañía de tranvías e compañía eléctrica en partes iguais e que a Compañía de Tranvías non está cumprindo.

Convócase unha nova reunión o 22 de marzo de 1914 no concello, esta vez incluíndo ao Sres. Echegaray e Mella pola Compañía de Tranvías, e sen presenza da prensa. Non houbo comunicación dos acordos, pero parece ser que Villoslada perseverou na necesidade de contar con máis diñeiro para facer a reforma. O conflito péchase o 21 de abril de 1914 trala firma, por parte de ambas compañías, dun acordo para realizar as obras necesarias.

Para saber máis:

• Faro de Vigo: 11, 12, 18 e 27 de setembro de 1913; 16 de xaneiro de 1914; 12 de febreiro de 1914; 15, 17 e 25 de marzo de 1914; 21 de abril de 1914
• Noticiero de Vigo: Núm. 11572 de 9 de novembro de 1913; Núm 11619 de 16 de xaneiro de 1914; Núms. 11668, 11670, 11673 e 1174 de 15, 18, 21 e 22 de marzo de 1914

1908: A rede urbana de Vilagarcía

A Gaceta publica en marzo de 1908 a subasta da rede de telefonía urbana de Vilagarcía, conforme ao proxecto que preparara Manuel Sanjurjo Otero, fillo do célebre inventor Sanjurjo Badía.  Non foi a primeira experiencia en Vilagarcía co teléfono para servizo urbano. Anos antes, en marzo de 1896 aparece na prensa o interese do Concello en instalar un par de teléfonos para conectar coa estación telegráfica, entendendo que para o uso oficial por parte do Concello.

Vilagarcía. Sede da central telefónica e poste na Av. Duque de Rivas. Postal Thomas. ~1910

O periodo de concesión máximo sería de 20 anos (aínda que valoraban as propostas de reducción dese periodo). O adxudicatario debía iniciar as obras en menos de 60 días desde a firma do contrato e ter finalizada a rede en menos de catro meses. No caso de gañar outro proposta que non fose a de Manuel Sanjurjo, este debía ser indemnizado con 1.300 pesetas, en concepto de contraprestación pola elaboración do proxecto. 

Gaceta de Madrid. Núm 74. 14 de marzo de 1908

O estado, igual que ocurría noutras concesións urbanas, reservábase o 10% dos ingresos pola prestación do servizo. A prensa recolle as visitas de Manuel a Vilagarcia durante o periodo de licitación, así como a adxudicación definitiva no 11 de maio de 1908.

En agosto de 1908, segundo recolle a prensa,  solicita autorización para colocar os postes e cables nas estradas do Estado.  A fianis de mes comentan que empezarán as obras e que deberían estar instaladas e operativas en novembro, entendendo que para satisfacer as condicións marcadas na concesión. 

A sede queda no bloque do cruzamento das actuais rúas Alcalde Rey Daviña (rúa Calderón antigamente) e Avenida Juan Carlos I (antiga Duque de Rivas).

A instalación sufre algún aprazamento. O 17 de xaneiro de 1909, aproveitando que xa está en marcha a implantación na rúa Duque de Rivas (a da esquerda nas fotografías) publícanse as condicións do servizo no diario Galicia Nueva de Vilagarcía:

• 25 pesetas trimestrais con pago anticipado no caso de particulares (28 pesetas os comerciantes, 35 pesetas por uso colectivo e 50 pesetas no caso de hoteis, cafés ou estacións)
• Tarifas extra para aqueles que se atopen a máis de 3 km da central
• Compromiso de permanencia de un ano
• Disponibilidade dun aparato telefónico cedido pola compañía
• Reservase o Estado a facultade de interromper o servizo

Outras publicacións de interese:

• Manuel Sanjurjo crea o primeiro servizo de telefonía móbil de Galicia: https://telefoniagalicia.blogspot.com/2022/07/autocares-la-regional-primeira.html

Os primeiros anos da rede

En 1911 exténdese a rede ata Rubiáns, falando tamén da posibilidade de levar o servizo ata Vilanova e Cambados, que polo menos ata o ano 1916 (cando se publica o directorio de abonados) non se producira.  En 1911 tamén a prensa recolle a nova da instalación dun teléfono no casino de Vilagarcía. En 1913 sería o turno da estación de tren, aínda que so duraría uns meses, xa que a posteriori aparecen as queixas dos comerciantes de Vilagarcía pola súa supresión. Sería restablecido en xaneiro de 1914. Tamén neste ano o concesionario asumiría o servizo ao concello de Vilaxoán, que fusionouse co de Vilagarcía. 

Non habería máis novas relevantes ate abril de 1918 cando aparece un novo nome, D. Ricardo Couto Castro, como representante da rede telefónica urbana, que solicita autorización para cruzar con varios fíos a vía férrea. 

De novo pasaría ata 1922 cando o concello reclama o troco de lugar a uns postes de teléfonos, así como deficiencias na prestación do servizo. As deficiencias poderían ser a causa deste curioso anuncio de baixa

Galicia nueva periódico regional, primer diario de Villagarcía Ano XVI Número 5687 - 4 de xullo de 1922

Non sería a única consecuencia, a Cámara de Comercio e Asociación Comercial do porto reclamarían a baixa calidade do servizo e, de non adoptar medidas, invitarían a darse de baixa aos abonados. Estes problemas se incrementarían coa caída de postes por un temporal en febreiro de 1923.

As novas da nova era para a telefonía urbana chegarían en maio de 1923 cando chega a carta da International Telephone Telegraphique ao concello, ao igual que o resto de institucións de Galicia, dando conta dos plans de construir unha rede telefónica en todo o Estado, no que solicitan o apoio moral do Concello, que lle ofrece a súa colaboración.

A guía de 1916

En 1916 sae publicada a lista telefónica da Compañia Peninsular, incluindo o directorio de Vilagarcía. Ten 86 abonados nesta data, con varios de Vilaxoán e Carril (que deixaran de ser concellos independientes en anos previos), así como de Rubiáns.

Para saber mais:

• La Correspondencia Gallega. Núm 5450 de 10 de abril de 1908; Num. 5474 de 11 de maio de 1908: Núm 5564 de 2 de setembro de 1908; Núm 5685 de 27 de xaneiro de 1909; Ano XXV Número 7150 - 12 decembro 1913
• Galicia Nueva.  Núm 429 de 16 de agosto de 1908; Núm 440 de 29 de agosto de 1908; Núm 555 de 17 de xaneiro de 1909; Año V Número 1298 - 4 de agosto de 1911; Ano XII Número 4542 - 19 de abril 1918; Ano XVI Número 5689 -  6 de xullo de 1922; Ano XVI Número 5682 - 28 de xuño de 1922; Ano XVI Número 5802 - 7 de novembro de 1922; Ano XVI Número 5816 - 22 de novembro de 1922; Ano XVII Número 5869 - 25 de xaneiro de 1923; Ano XVII Número 5882 - 9 de febreiro de 1923; Ano XVII Número 5998 - 26 de maio de 1923
• El Eco de Santiago. Núm 3713 de 12 de marzo de 1908;  Núm. 3759 de 13 de maio de 1908; Núm 3836 de 17 de agosto de 1908; Num 3849 de 1 de setembro de 1908; Anno XVI Número 8960 - 15 de maio de 1911; Ano XVIII Número 6383 - 12 setembro 1913; Ano XVIII Número 6460 - 13 de decembro de 1913; Anno XXIII Número 9973 - 20 de abril de 1918
• El Correo de Galicia. 23 de xaneiro de 1909; Num. s.n. (15/05/1911); Num. 5215 (20/04/1918)
• Faro de Vigo. 7 de xaneiro de 1914.
• Diario de Galicia. 23 de xaneiro de 1909
• Gaceta de Galicia  Diario de Santiago. Decano de la prensa de Compostela Num. 310 (30/12/1911)
• El Diario de Pontevedra  periódico liberal Ano XXXV Número 10210 - 18 de abril de 1918
• El Progreso  semanario independiente Ano XII Número 2629 - 19 de abril de 1918
• Galicia  diario de Vigo Número 160 - 27 xaneiro 1923
• La idea moderna diario democrático en Lugo Num. 6945 (08/01/1914)

Ourense: Creación da rede urbana de telefonía: 1889-1914

A primeira noticia sobre o interese en establecer unha rede urbana en Ourense foi en abril de 1889, xusto despois das redes de A Coruña e Vigo. A diferencia foi que en Ourense tardaría 25 anos en establecerse. Non constan quen foron as persoas desta primeira iniciativa.

En xullo de 1892 volve a aparecer na prensa esta iniciativa, esta vez cun proxecto estimado en 28.500 pesetas deseñado pola Escola de Artes e Oficios e unha mención na prensa á necesidade de constituir unha sociedade por accións. En paralelo, proxéctase unha rede privada, para conectar os fielatos das entradas de Ourense, por parte do arrendatario do servizo de consumos. Unha nova referencia chega en novembro de 1892 onde a prensa menciona unha empresa de Madrid como interesada no establecimento do servizo.

Este proxecto volve discutirse en marzo de 1894 na Escola de Artes, facultado ao Sr. Jose Lorenzo Gil para solicitar ao concello unha subvención e comezar a movilizar aos posibles clientes que poidan estar interesados. Están presentes figuras senlleiras coma Marcelo Macías, Benito Fernandez Alonso e Valentín Lamas Carvajal.

En novembre deste ano colócase un teléfono na casa de Concello, presumiblemente conectado á oficina de telégrafos para a recepción i envío de notificación.

Templete na sede da telefonía urbana. 1914. Praza Maior.  Postal Thomas

O terceiro intento será en abril de 1895. Desta volta o contratista do alumeado eléctrico en Ourense, o avogado e industrial alaricano Francisco Conde Balvís anuncia que proxecta instalar o servizo telefónico, xusto cando vai estrearse o alumeado eléctrico. Un ano mais tarde, en 1896, fala que o proxecto se levará a cabo se hai 80 abonados dispostos a pagar durante de 10 anos a ritmo de 20 pesetas trimestrais.

O cuarto intento parece ser en outubro de 1901, onde a prensa comenta que existe unha iniciativa de proxecto, sen aportar máis detalles.

Xa a finais de 1904, a prensa recolle que un industrial traballa nun proxecto e que Adolfo Rodríguez Obaya, que era o alcalde naquel momento e pode que o promotor desa iniciativa, presentara o proxecto e memoria no Goberno Civil para ser aprobado pola Dirección de correos e telégrafos do tudense Augusto González Besada. Esto ocorre o 28 de maio de 1905, segundo se publica a subasta na Gaceta de Madrid.

Gaceta de Madrid de 28 de maio de 1905.

Trinta días para presentar as propostas. Dous meses para iniciar os traballos e outros dous meses para súa finalización. De novo non fructifica, a subasta queda deserta.

Sexto intento en decembro de 1906 por parte, nesta volta, da Cámara de Comercio e o seu presidente D. Juan Fuentes, que reclama o apoio do deputado D. Senén Canido para este propósito.  A Cámara intenta recabar usuarios interesados mediante boletíns  de subscripción, que en setembro de 1907 parecen pasar de 100 segundo La Correspondencia Gallega, pero se limita a 34 no Correo Gallego (dato máis realista), por baixo do umbral de 50 marcado para a publicación da nova subasta pública.

Parece alcanzar o número mínimo en decembro de 1908, cando se anuncia a publicación na Gaceta do anuncio da nova subasta da  rede telefónica. O deputado por Trives o Sr. Conde del Moral de Calatrava notifica este feito ao presidente da Cámara. Non está claro se foi declarada deserta o concedida autorización a sociedade Conde Balvís (tras o seu intento de 1895) pero xa con data de outubro de 1909, que parece fracasar novamente.

Gaceta de Madrid de 17 de decembro de 1908

Ao sétimo intento

A prensa recolle novas da publicación dunha nova subasta por parte da Dirección de Correos e Telégrafos en agosto 1911, aínda que non aparece recollido na Gaceta. Este será a sétima iniciativa e a definitiva.  Esta subasta basease no proxecto presentado por Antonio Pagoaga, de posible orixe basca, e cun proxecto valorado en 5.000 pesetas. A subasta celébrase o 30 de setembro de 1911, pero non queda constancia do resultado. 

Supoñemos que é a definitiva porque en xaneiro de 1913 fálase do concesionario da rede, D. Manuel Corbal Souto, pontevedrés e prestador do servizo de telefonía nesa cidade, que solicita a licencia para comezar as obras.  Estas comezan en marzo de 1913, onde se ten constancia da construcción do templete da central e o interese en abrir o servizo ao publico na data do Corpus. 

Deben de existir demoras xa que todavía en abril de 1914 está en construcción a rede. O empleado de Corbal en Pontevedra, o Sr. Juan Pérez Araujo, trasládase a Ourense para supervisar o remate das obras e xestionar o servizo. A data de posta en marcha do servizo foi o 21 de abril de 1914, cos primeiros abobados, e a inauguración o 1 de xullo de 1914 (con uns 40 aparatos instalados, incluido o de La Región apenas o día anterior) 

Sede da rede telefónica no número 17. Rúa do Instituto número 2, coa Praza Maior. Instituto Geográfico Nacional. ~1910

Inauguración

O diario La Región do 2 de xullo de 1914 recolle datos da inauguración acontecida na véspera ás 18h, onde foran invitados polo concesionario D. Manuel Corbal Souto. O cuadro central esta atendido polas telefonistas D. Marina de la Torre e Amparo González, usando a que califican como a mellor tecnoloxía, a de L.M. Ericsson.

A lista de abonados publicada inclue 39 teléfonos, pero menciona o artigo 41. Os asistentes a inauguración tomaron champán, pastas e cigarros. Seis abonados correspondían ao barrio da Ponte, que formaba parte doutro concello naquel momento.

• Telégrafos
• Compañía Peninsular de Teléfonos (teléfonos interurbano)
• Goberno Civil
• Concello
• Marqués de Leos (casa e notaría)
• Juan Fuentes (casa e banca)
• Francisco de las Cuevas
• Habilitación del Clero
• Manuel Salgado (Ponte Maior)
• Ignacio Tavarés, (Ponte Maior)
• Aurea Moreno (Ponte Maior)
• Viuva de Manuel Aurea (Ponte Maior)
• Valeriano Salve (Ponte Maior)
• Alfonso Abeijón (Ponte Maior)
• Seoane i Eire
• Hotel Miño
• Felipe Santiago
• Hotel Roma
• Francisco Villanueva e Compañía
• Vicente Román e Compañia
• A. Cheriguian
• Farmacia Fábrega
• Román y Saco
• Ildefonso Meruéndano
• Hijos de Simeón García e Compañía
• La Popular
• Pedro García del Villar
• Pedro Romero e Irmáns (banca, comercio e casa)
• Daniel Romero
• Laboratorio X
• Francisco José Rionegro
• Pinal Yebra i Aperribay
• La Región
• Chalet "Losada"
• Antonio Saco

Para saber máis: 

• Faro de Vigo. 12 de abril de 1889; 19 de novembro de 1892 
• Gaceta de Galicia  Diario de Santiago. Decano de la prensa de Compostela Num. 147 de 2 de xullo de 1892; Núm 54 de 10 de marzo de 1894; Num. 259 de 29 de novembro de 1894; Núm. 66 e 67 de 21 e 22 de marzo de 1896; Núm . 144 de 27 de xuño de 1897: Núm 231 de 12 de outubro de 1901; Núm 259 de 15 de novembro de 1907
• La Voz de Galicia 5 de xullo de 1892; 10 de Marzo de 1894; 12 de outubro de 1901
• El lucense. Núm. 3411. 24 de marzo de 1896
• El Diario de Pontevedra. Núm 3555. 14 de decembro de 1904; Núm 6798 de 15 de decembro de 1906; Núm 8199 de 12 de setembro de 1911; Núm 8627 de 6 de febreiro de 1913; Núm 8989 de 21 de abril de 1914
• La Correspondencia Gallega. Núm. 4478 de 9 de xaneiro de 1905; Núm. 4596 de 2 de xuño de 1905; Núm. 5282 de 19 de setembro de 1907; Núm 6909 de 14 de marzo de 1913
• El Correo Gallego. Núm 9001. 11 de xaneiro de 1905; Núm 9872 de 29 de outurbo de 1907
• Gaceta de Madrid. 28 de maio de 1905
• La Idea Moderna. Núm 5387 de 17 de decembro de 1908; Nñum 7037 de 15 de abril de 1914;  Núm. 7074 de 30 de maio de 1914
• Diario de Galicia. Núm 17 de 19 de decembro de 1908; Núm 834 de 12 de setembro de 1911
• El Correo de Galicia. 25 de agosto de 1911; 11 de setembro de 1911; 18 de xaneiro de 1913; 8 de marzo de 1913; 
• El Eco de Galicia. Núm 1554 de 13 de setembro de 1911
• La Región. Núm 941 de 19 de marzo de 1913; Núm 1253 de 28 de marzo de 1914; Núm. 1325 de 26 de xuño de 1914; Núm. 1328 de 30 de xuño de 1914; Núm 1330 de 2 de xullo de 1914;
• El Progreso. Núm 902 de 10 de xaneeiro de 1913; Num 1318 de 12 de abril de 1914; Núm 1379 de 3 de xullo 1914
• La libertad. Núm. 445 de 23 de abril de 1914
• La Voz de la Verdad. Núm 1173 de 30 de xullo de 1914; Núm 1177 de 4 de xullo de 1914
• El Noroeste: Núm 3613 de 10 de xaneiro de 1905; Núm. 4764 de 4 de outubro de 1908; Núm. 4828 de 18 de decembro de 1908; Núm. 6734 de 16 de febreiro de 1914
• El Eco de Santiago. Núm. 3566 de 18 de setembro de 1907

Tarefas pendentes:

• Revisar o libro de actas do Concello de Ourense

A telefonía urbana en Lugo (1900 - 1922)

 A última cidade en ter teléfono urbano en Galicia foi Lugo, xa no ano 1917. Foi a única que non tivo concesionarios privados, dado que foi construída polo corpo de Telégrafos ata o paso á Compañía Nacional de Teléfonos de España en 1924. Repasemos o proceso de creación desta rede urbana.

O 10 de xaneiro de 1900 publica o diario El Regional un artigo sobre o teléfono, onde falaba de que as dúas sociedades explotadoras da electricidade que existían na cidade debían adicar certos esforzos á construción dunha rede para a prestación do servizo de telefonía, como xa contaban Vigo ou A Coruña desde hai anos. Argumentábao indicando que centros de recreo, hoteis, administracións públicas, etc, xa serían uns trinta abonados fixos e que con oitenta de seguro que sería rendible. Así, bastaría con involucrar a banqueiros e comerciantes para acadar esa cifra.

Esa proposta sería recollida noutras cabeceiras da cidade, falando do interese suscitado na sociedade lucense. En El Correo de Lugo do 31 de xaneiro de 1900 se comenta que esta idea non é nova, xa que unha persoa xa estaba traballando nela (sen citala).

Foto Marín. Lugo. Muralla. 1928. Fundación Telefónica.

Un ano mais tarde, o 15 de xaneiro de 1901, pregunta El Regional polo suposto interese que existía, e intenta axilizar para ser a cuarta cidade de Galicia, xa que Santiago de Compostela xa incorporara ese servizo.

O 23 de febreiro de 1905 publica El Correo Gallego como varios accionistas da Eléctrica Lucense pensan establecer o servizo telefónico urbano, polo que teñen a intención de circular boletíns de subscrición para analizar a viabilidade do proxecto. Non se volven ter mais noticias deste proxecto.

Non existen novidades ata 1913, onde El Norte de Galicia publica que ían comezar os traballos do teléfono urbano en breve.  Pode que se tratara do concesionario de Ferrol, xa que La Idea Moderan indica o 27 de Maio de 1914 que tanto un representante dese concesionario como o director técnico estaban a facer os estudos necesarios para a instalación. Este medio da incluso un prezo de referencia para a subscrición mensual por 8 pesetas.  Esta nova iniciativa tamén fracasou.

A aposta pola Compañía Peninsular de Teléfonos

En Outubro de 1914 a rede interurbana xa estaba en construción o que levou a Cámara de Comercio de Lugo a falar coa Compañía Peninsular de Teléfonos, adxudicataria desa rede que uniría as principais cidades nun futuro, para que asumisen tamén o servizo urbano, como xa facían noutras zonas do Estado. A Cámara comeza a circular boletíns de subscrición cun custe mensual de 7,50 pesetas, sendo a instalación de balde.

En Novembro incítase na prensa a inscribirse para alcanzar o número mínimo de subscritores, que a compañía fixaba en 100. A intención da Cámara de Comercio é enviar esa listaxe xunto cun plano das localizacións á compañía para facilitar a posta en marcha da rede. O 4 de decembro de 1914 publica El Regional a primeira lista de 77 subscritores que se publica como anexo. A prensa recolle que se enviaron 110 mostras de interese, pero que a Compañía Peninsular de Teléfonos pedira 20.000 pesetas para acometer a instalación  que non estaban previstos na súa petición orixinal, causando unha gran indignación na Cámara de Comercio

A implantación por parte de Dirección General de Comunicaciones

En febreiro de 1915 o deputado D. Emilio Tapia recibe, do director xeral de Comunicacións, o Sr. Emilio Ortuño, a vontade de establecer o servizo telefónico usando o corpo de telégrafos. Esto foi froito dunha proposta para levar a telefonía a vilas de certo tamaño (maiores de 20.000 habitantes) e capitais de provincia que quedaran á marxe das iniciativas privadas, do que tamén se beneficiarían Ponteareas, Tui e outras capitais de distrito en Galicia. O resto das principais cidades xa contaban con ese servizo, nalguns casos (Vigo e Coruña) desde hai mais de 25 anos. 

Sede de telégrafos diante do Banco de España. Plano de Lugo. 1918. Benito Chías e Sixto Vizcaino. Alberto Martín Editor, Barcelona. Vía Instituto Geográfico Nacional

O local destinado ao servizo será na oficina de telégrafos, na rúa Castelar (hoxe rúa do Teatro) habilitando un local na parte posterior para oficina e telégrafos.  Aproveitase para limitar a área que cubrirá o servizo, marcando como límites a escola de Piugos, a Tolda, o alto de Garabolos, a fábrica de xabróns do Sr. Pillado, e o campo de tiro. O 8 de xullo chega a aprobación do proxecto por parte do director xeral de comunicacións. Xa en agosto dáse conta da recepción de boa parte do material.

A existencia previa do servizo interurbano en Lugo levou a ofrecer a posibilidade de subscribirse só para chamadas urbanas ou dar a posibilidade de ter chamadas interurbanas, xa que se faría unha interconexión con este servizo. Neste caso o dispositivo telefónico sería diferente. En xaneiro de 1916 publícanse as tarifas, que son as mesmas para todas as cidades onde o servizo se presta polo corpo de telégrafos, pasando de 4 pesetas ao mes para particulares a 10,40 pesetas no caso de restaurantes ou estacións de trens, mentres o servizo sexa de 7 a 22h. Se pasara a ser permanente podería incrementarse nun 20%.

A construción da rede vaise adiando en 1916, polo que o alcalde de Lugo, o Sr. López Pérez, visita ao novo director de comunicacións, D. Francos Rodríguez, en xaneiro de 1917. En marzo xa estaban construídas as arteiras norte, a da saída pola rúa da Estación e pola rúa San Marcos, as máis próximas a central telefónica. O xefe de liña, o Sr. Emilio Novoa González, achaca as demoras á resistencia dos veciños en aceptar a colocación de "palomillas" (soportes para os ailladores que permiten tirar o fío telefónico) nas fachadas das súas vivendas, especialmente na zona da praza de Santo Domingo e praza Maior. O 23 de abril de 1917 xa unha parte dos abonados pode utilizar o servizo.

A inauguración celébrase o 1 de xuño de 1917, de xeito discreto ao estar en obras aínda na central de telégrafos. A prensa agradece ao xefe de liña  e o xefe de telégrafos, o Sr. Enrique Bolaño, a súa adicación.  Publícanse as listaxes con 92 abonados, que se irán sumando mais nas seguintes datas mediante actualizacións na prensa (p.e o 30 de xullo xa figurarían 121 abonados). A mesma prensa recolle a necesidade de que facilitadores de servizos como as empresas de electricidade, policía de vixilancia, garda municipal, balneario, bombeiros, centros eclesiásticos etc. que non aparecen na primeira lista se sumen ao servizo para poder recibir notificacións dos abonados e incrementar o valor do servizo.

Construíuse unha torre hexagonal de ferro con capacidade para 460 abonados deseñada para soportar o peso ante inclemencias meteorolóxicas. Emilio Novoa, o xefe de liña nese período, publicou informacións na prensa con datos técnicos. Emilio sería un impulsor da profesión de enxeñería de telecomunicacións e un gran referente. Recentemente (2021) conta cunha excelente biografía realizada por Olga Pérez Sanjuán,(ver sección para saber máis).

Foto Marín. Lugo. Templete da central, hoxe na rúa do Teatro. 1928. Fundación Telefónica.

Complementando o servizo nos domicilios existía un locutorio público na sede de telégrafos, cun custe de 0,20 pesetas por cada tres minutos ao que tiñan acceso gratuito os abonados. Outro servizo interesante para os abonados era poder ter notificacións da hora de chegadas dos trens ou cotizacións en bolsa por tres pesetas mensuais (limitado a un reporte diario).

Os problemas no servizo

A prestación do servizo por parte do persoal do corpo de telégrafos, que tamén se daba en outras localidades como Ponteareas ou Tui, pasou a ser un problema en Lugo pola falta de persoal suficiente. A prensa local fíxose eco desa situación e comezou unha campaña para recabar maiores recursos dando conta dos grandes ingresos que recibían por parte dos abonados. En febreiro de 1918 reclámase persoal feminino, que se estaba formando na escola de Madrid nese momento.

Enrique Bolaño, xefe de telégrafos, informa o 3 de xaneiro de 1918 que algúns abonados están sufrindo problemas no servizo derivados da negativa do Hotel Oriental a permitir o acceso ao faiado para facer esas reparacións.  O hotel estaba disconforme porque a estructura montada estaba prevista para seis u oito fíos pero levaban conectados máis de sesenta i estaban preocupados por se podía danar a estructura. Esto obriga a cambiar a numeración de certos usuarios.

Ante as queixas de algúns abonados, que organizan incluso unha reunión o 27 de xuño de 1918, o inspector D. Miguel Vila Barraqué visita Lugo a finais de outubro de 1918 e comprométese a investir en novos equipos e tentar chegar a vilas próximas. Tamén pídese que o servizo sexa permanente. O xefe de telégrados, Enrique Bolaño, envía á prensa un comunicado indicando que precísase que máis da metade do abonados estén interesados nese servizo e que deben notificalo por escrito aceptando a sobrecuste do mesmo. 

Un novo conflito xurdiría en decembro de 1918 xa que o propietario do inmoble que aluga ao servizo telefónico quere subir as tasas e vense na obriga de sacar un concurso para o aluguer dun novo inmoble, que sae publicado o 11 de febreiro de 1919 polo xefe Enrique Bolaño, aínda que non queda constancia de que este cambio se realizara.

Os problemas para colocar palomillas obriga a propoñer a instalación de tres postes na praza da Santo Domingo,na esquina da rúa San Marcos; na rúa Manuel Becerra e onde se une a rúa de Armañá coa Praza de Santo Domingo. O concello pide a conformidade  en xullo de 1920 da policía local, que non autoriza o da rúa Becerra e da autorización provisional ao resto. Curiosamente en decembro de 1920 desaparece un poste, o da praza de Santo Domingo, que recibira queixa por non cumprir un mínimo de ornato.

Novas queixas en decembro de 1919

O ano 1919 pecharíase con fortes queixas por parte de abonado sobre a calidade do servizo. O 30 de decembro organízase unha reunión no Círculo das Artes onde un grupo confirma que non van a pagar os abonos e deciden enviar unha misiva ao ministro de Gobernación y ao director xeral de Comunicacións, ademáis de manter reunións co alcalde, gobernador civil e presidente da cámara de comercio.

O 1 de xaneiro de 1920 a maior parte dos abonados presentan a baixa no servizo, fartos dos problemas de calidade (o teléfono do hospital non funciona; é necesario chamar varias veces á central para comunicar, perdendo ata 15 minutos; etc.) relacionados coa falta de persoal do corpo de telégrafos para atender o servizo. A prensa menciona a reducción de dúas auxiliares a só unha para atender o servizo.

El norte de Galicia diario político y de información Num. 5635 (07/01/1920)

O inspector D. Enrique Utiniaga, tras chegar as noticias da baixa masiva á Dirección de Comunicacións, visita a cidade i entrevístase coa traballadores, abonados e a prensa. As queixas dan resultado e asignar máis persoal feminino á central que chega no mes de marzo (aparecen mencionadas na prensa Araceli Jiménez Zurbano, Emilia López Saavedra ou Josefina Peláez López, esta en 1922). O xefe de sección, Manuel Ballesteros, comunica que os que notificaron a baixa que non volvan pagar o servizo terán consideración de baixa definitiva.

A crónica de 1922

El Progreso recolle esta curiosa crónica dunha visita a central telefónica e que ocorre coa telefonista.

El Progreso  diario liberal Año XV Número 4583 - 9 de novembro de 1922

Para saber mais: 

• El Regional: 10 de xaneiro de 1900; 15 de xaneiro de 1901; 27 de outubro de 1914; 20 e 27 de novembro de 1914; 4 de decembro de 1914; 4 de xaneiro de 1916; 1 de agosto de 1916; 12 de maio de 1917; 5, 9 e 28 de xuño de 1917; 13 de agosto de 1917; Num. 13105 (17/01/1922); Num. 13108 (20/01/1922); Num. 13564 (07/06/1922)
• La Idea Moderna: 24 de xaneiro de 1900; 27 de maio de 1914; 30 de outubro de 1914; 10, 20 e 27 de novembro de 1914; 8 y 9 de febreiro de 1915; 8 de xullo de 1915; 21 de agosto de 1915; 4 de setembro de 1915; 26 de novembro de 1915; 27 de abril de 1917; 28 de maio de 1917; 1 e 4 de xuño de 1917; 29 de setembro de 1917; 19 de decembro de 1917;  Num. 8136 (03/01/1918); Num. 8148 (17/01/1918); Num. 8384 (13/11/1918); Num. 8438 (23/01/1919) 
• El Correo de Lugo: 25 e 31 de xaneiro de 1900
• Gaceta de Galicia: 26 de xaneiro de 1900
• El Correo Gallego: 23 de febreiro de 1905; Ano XLI Número 14659 - 27 de xuño de 1918
• El Norte de Galicia: 30 de setembro de 1913; 26,27 e 31 de outubro de 1914: 27 de novembro de 1914; 9 de febreiro de 1915; 18 e 25 de Marzo de 1915; 23 de xullo de 1915; 30 de xaneiro de 1917; 4 de abril de 1917; 31 de maio de 1917; 2 de xuño de 1917; 17 e 19 de xullo de 1917; 13 e 18 de agosto de 1917; 11 de setembro de 1917;  Num. 5029 (11/06/1918); Num. 5161 (12/02/1919); Num. 5185 (17/03/1919); Num. 5635 (07/01/1920); Num. 5645 (19/01/1920); Num. 5538 (09/08/1920)
• La Voz de la Verdad: 26 de outubro de 1914; 20 de novembro de 1914; 10 de febreiro de 1915; 12 de xuño de 1915; 10 e 30 de marzo de 1917; 10 e 23 de abril de 1917; 11 de maio de 1917; 18 de xullo de 1917; Ano VIII Número 2855 - 13 de novembro de 1918; Ano VIII Número 2883 - 16 de  decembro de 1918; Ano IX Número 3200 - 31 de decembro de 1919;  Ano X Número 3207 - 12 de xaneiro de 1920; Ano X Número 3256 - 10 de marzo de 1920; Ano X Número 3350 - 5 de xullo de 1920; Ano X Número 3374 - 2 de agosto de 1920; Ano XII Número 3942 - 6 de xuño de 1922
• La Correspondencia Gallega: 30 de outubro de 1914; 5 de maio de 1916; 16 de xullo de 1916
• La Región: 31 de outubro de 1914
• El Correo de Galicia: 9 de agosto de 1915; 19 de xaneiro de 1916; 2 de abril de 1917
• El Progreso: 24 de maio de 1917;  Ano XII Número 2092 - 26 de outubro de 1918
• Boletín Oficial de Provincia de Lugo: 24 de xuño de 1915; 3 de xullo de 1915; 4 de setembro de 1915; 14 de febreiro de 1919.
• El Noroeste: Año XX Número 9496. 24 de xullo de 1915; Ano XXIII Número 10272 - 14 de xaneiro de 1918
• Historia de una profesión. Biografía de Emilio Novoa. Autora: Olga Pérez Sanjuán. COIT. 2021.
• El Progreso  diario liberal Ano XI Número 3099 - 3 de xaneiro de 1918; Ano XI Número 3100 - 4 de xaneiro de 1918; Ano XI Número 3115 - 22 de xaneiro de 1918; Ano XI Número 3139 - 20 de febreiro de 1918; Ano XI Número 3142 - 23 de febreiro de 1918;  Anno XI Número 3176 - 5 de abril de 1918; Ano XI Número 3339 - 19 de outubro de 1918;  Ano XI Número 3342 - 23 de outubro de 1918;  Ano XI Número 3360 - 14 de  novembro de 1918; Ano XII Número 3461 - 18 de marzo de 1919;Ano XII Número 3704 - 30 de decembro de 1919; Ano XIII Número 3706 - 1 de xaneiro de 1920; Ano XIII Número 3721 - 18 de xaneiro de 1920; Ano XIII Número 3761 - 5 de marzo de 1920; Ano XIII Número 3858 - 4 de xullo de 1920; Ano XIII Número 3879 - 29 de xullo de 1920; Ano XV Número 4331 - 21 de xaneiro de 1922; Ano XV Número 4583 - 9 de novembro de 1922
• La Voz de Galicia: 18 de decembro de 1918
• El Ideal gallego  diario católico, regionalista e independiente Num. 888 (31/12/1919)
• El Diario de Pontevedra : periódico liberal: Ano XXXVII Número 10728 - 5 de xaneiro de 1920
• El Orzán diario independiente Año III Número 603 - 1 de xaneiro de 1920
• El Eco de Santiago  diario independiente Año XXV Número 10266 - 3 de xaneiro de 1920

Tarefas pendentes: 

• Consultar o arquivo do Concello de Lugo incluido o libro de actas do pleno municipal
• Localizar listas con abonados ao servizo, xa que a primeira guía conservada é de 1928.

ANEXO

Lista de interesados no servizo a 4 de decembro de 1914.

• Deputación provincial
• Concello
• Julio Núñez
• Eduardo Prieto Rivera
• Pedro Romero e irmáns
• Emilio Tapia
• Hotel Méndez Núñez
• Sergio Rivera
• Augusto Pozzi
• Pujol y Arriaga
• Cárcere do partido
• Angel López Pérez
• La Hispano Belga
• Gran Clínica Veterinaria
• Jose Gayoso Castro
• Colexio "El Progreso"
• Circulo das Artes
• Salvador Castro Freire
• Travadelo e Compañia
• Banco de España
• Ramón Saavedra
• Julio Iglesias Fariña
• Souto Montenegro y Pedrosa
• Casino
• Pedro Irizar
• Carlos Alonso
• Germán Alonso
• Demetrio Alvarez
• Agustín Pita
• Hipólito Pliado
• Lugo Salón
• Fulgencio Manso
• Gerardo Castro
• Jesús Bal
• Juan Núñez taller de mecánica
• Germán Pérez Peña
• Rogelio Nondedeu
• Cooperativa militar e Civil
• Goberno militar
• Ofinas de obras públicas
• Antonio Fernández
• Antonio Pardo y Pardo
• El Norte de Galciia
• Delegación de Facenda
• Alejo Madarro
• Economato Civico Militar
• Jose Herrero Lobejón
• Tomás Pérez Carro
• Manuel PArdo Becerra
• Goberno Civil
• José Páramo
• Honorio Manso
• Juan Manuel Pardo y Pardo
• Viuva e fillos de Jose Sánchez
• El Progreso
• H Vera
• Academia de Nosa Señora dos Ollos Grandes
• El Regional
• La Voz de la Verdad
• Ilmo Señor Bispo
• Destacamento de reximento de Zamora
• Viuva de Peche
• Reverendos PP Franciscanos
• Hotel La Oriental
• Xefe de suministros da praza
• Hotel Comercio
• Empresa de Augas
• Audiencia Provincial
• Oficinas do servizo agronómico
• Campo de experimentación agrícola
• Instituto de segunda ensinanza
• Constantino Velarde
• Estación de Ferrocarril
• Camara de Comercio
• Jesús Rodríguez López
• Empresa arrendataria de consumos
• La Idea Moderna