Amosando publicacións coa etiqueta Ferrol. Amosar todas as publicacións
Amosando publicacións coa etiqueta Ferrol. Amosar todas as publicacións

sábado, 28 de xaneiro de 2023

As dúas sedes do teléfono interurbano de Ferrol (1914-1917)

O teléfono interurbano tamén chegou a Ferrol en 1914, neste caso como un ramal desde a central de Betanzos.  A inauguración estaba prevista para o 1 de setembro, pero finalmente sería o 7 de setembro de 1914 ás sete da tarde.

A central queda establecida na rúa Real número 52, con dous locutorios para conferencias e catro pupitres para o envío de telefonemas. Tería xa un horario extendido, de oito da mañá a doce da noite. O director da estación será D. Rafael Agulló. Na inauguración tamén estarían o xefe mecánico. D Francisco Aguilar, o oficial de servizos D. Vicente Zenalmor e o director técnico D. Jose Ruiz Medina, que tamén estivo no resto de estacións galegas inauguradas neste ano. Os abonados da rede urbana poden facer conferencias desde o seu propio domicilio, mediante un depósito prepago na nova central.

Asistirn á inauguración representantes da prensa, comandantes de buques militares, autoridades civís e tamén o Sr. Parellada, xerente da Compañía Peninsular. Ademais dunha visita ás instalacións ofreceuse un lunch no salón do Café Español. O alcalde Zelada e o presidente da Cámara de Comercio D Manuel Comellas aproveitaron para enviar telefonemas a autoridades da provincia e de Madrid.

Estivo presente o Xeneral de Enxeñeiros Andres A. Comerma, ao que lle pediron que dixera unhas verbas ao público asistente. Neste evento dixo que instalou o primeiro teléfono particular de Galicia, entre a súa casa e a dun veciño, así como os primeiros teléfonos oficiais, entre a Capitanía Xeral de Ferrol e a de Galicia, na cidade da Coruña. Por último, invitou a xuventude ferrolá a que loite por seguir traendo adiantos tecnolóxicos á cidade. 

En xuño de 1917 realizaríase un traslado de local, pasando á rúa Dolores 67, esquina con Sánchez Barcaiztegui, no antigo comedor do Hotel Suizo. Sería o director Rafael Agulló o responsable desta migración, axudado polo montador o Sr. Perna e o resto dos oficiais telefonistas. Realizouse a inauguración o 16 de xuño de 1917, aínda que ao público sería aberta o día 25, incorporandose semanas máis tarde D. Manuel García Cortés como novo oficial telefonista. O horario pasaría a ser ata as 3 da mañá, gracias a participación de D. Baldomero Lios, secretario de ministro de gobernación, desde o 16 de xullo de 1918.

Foto. Plano do comedor do antigo hotel Suizo (nova sede da telefonía interubana en 1917) Catálogo da Exposición de Arquitectura Modernista Ferrolá (1900-1925). Ano 1979. COAG.

A prensa recolle cambio no persoal da central. Este sería do oficial Vicente Jiménez Salazar (destinado a Valladolid en xaneiro de 1919) ou Jesús Cabaleiro Pedreira (destinado a Betanzos nas mesmas datas). De Vilagarcía chegaría Jose García Sánchez e Benito Rey, que ven da central de Pontevedra.  En xuño de 1919 chega un novo xefe, D. Carlos Herce (ou Erce), que ven de Donostia e regresaría en maio de 1920.  En decembro de 1919 chegaría Manuel García Cortés e Jose Añino. En xullo de 1920 chegaría o novo xefe, D. Jose Uriol e un novo telefonista, Manuel García Cortés. Ambos serían ascendidos en marzo de 1921, xunto a Fernando Aniño (que solicitaría unha permuta en 1922 con Eduardo Tobío Mosquera) e Manuel Gómez Permuy. En agosto de 1921 chegaría Luis Rey Arias i en 1922 Sergio Tojo Otero (procedente de Santiago). Xa coa chegada da Compañía Telefónica Nacional de España o oficial de Ferrol D. Francisco Bastida sería trasladado a Coruña, sendo reemplazado por Segundo Fernández, procedente de Monforte.

Para saber máis:

  • La idea moderna  diario democrático en Lugo  Num. 7113 (22/08/1914);  Num. 7127 (08/09/1914); Num. 8293 (16/07/1918)
  • El Correo gallego  diario político de la mañana Ano XXXVII Número 12119 - 5 de setembro de 1914; Ano XXXVII Número 12120 - 6 de setembro de 1914; Ano XXXVII Número 12121 - 8 de setembro de 1914; Ano XXXVII Número 12122 - 11 de setembro de 1914; Ano XL Número 12997 - 1 de xuño de 1917; Ano XL Número 13009 - 26 de xuño de 1917; Ano XLI Número 14673 - 13  de xullo de 1918; Ano XLI Número 14681 - 23 de xullo de 1918; Ano XLIII Número 15248 - 25 de maio de 1920;  Ano XLIII Número 15279 - 1 de xullo de 1920; no XLIII Número 15292 - 16 de xullo de 1920; no XLIII Número 15331 - 31 de agosto de 1920; Ano XLIV Número 15703 - 22 de decembro de 1921; Ano XLV Número 15752 - 17 de febreiro de 1922; Ano XLV Número 15948 - 6 de outubro de 1922; Ano XLVII Número 16375 - 21 de febreiro de 1924; Ano XLVII Número 16569 - 30 de outubro de 1924
  • El Noroeste Ano XIX Número 9802 - 6 de setembro de 1914; Ano XXII Número 10072 - 17 de xuño de 1917
  • El Eco de Galicia  diario católico é independiente Num. 2542
  • El norte de Galicia  diario político y de información Num. 3986 (08/09/1914)
  • Galicia nueva  periódico regional, primer diario de Villagarcía Ano VIII Número 2752 - 9 de setembro de 1914; Ano XIII Número 4749 - 5 de xaneiro de 1919
  • La Voz de Galicia - 2 de agosto de 1917; 24 de agosto de 1921;
  • Gaceta de Galicia  Diario de Santiago. Decano de la prensa de Compostela Num. 153 (03/08/1917)
  • El Ideal gallego  diario católico, regionalista e independiente Num. 42 (13/05/1917); Num. 62 (02/06/1917); Num. 748 (19/07/1919); Num. 2099 (15/06/1924)
  • El Eco de Santiago  diario independiente Ano XXII Número 9223 - 18 de xuño de 1917
  • El Orzán  diario independiente Año I Número 160 - 14 de xullo de 1918; Ano V Número 1188 - 10 de xaneiro de 1922
  • La Región diario independiente, de intereses generales, de noticias y avisos Ano IX Número 2538 - 17 de xulllo de 1918
  • El Progreso  diario liberal Ano XII Número 3684 - 5 de decembro de 1919
  • El noticiero gallego  Diario de Santiago Num. 28 (04/01/1919)
  • Faro de Vigo - 13 de xuño de 1917
  • La voz de la verdad  diario católico con censura eclesiástica Ano XIV Número 4685 - 31 de outubro de 1924

venres, 9 de decembro de 2022

A primeira centralita conectada á rede (SECN, Ferrol, 1916)

Realmente non se ten a certeza de se a Sociedad Española de Construcción Naval de Ferrol (agora Navantia) foi a primeira centralita telefónica conectada á rede, pero sí que foi a primeira empresa na que aparecía o seu directorio interno na guía telefónica, neste caso no Anuario Telefónico da Compañía Peninsular publicado en 1916.

O 1 de decembro de 1915 chegarían a Ferrol, por vía terrestre, procedentes de Estocolmo (Suecia), 25 caixas que conteñen material para o novo servizo telefónico que ía establecer a Sociedad Española de Construcción Naval.  Ericsson enviaría 2 centrais telefónicas e 80 teléfonos que se instalarían nas seguintes datas. 

Peirao da Sociedad Española de Construcción Naval. Páxina do Instituto de Historia y Cultura Naval.


Constituída en 1909 e operativa ata a Guerra Civil foi responsable da construcción dos buques da armada. A guerra contra os Estados Unidos de 1898 deixou en mala situación a frota española polo que o goberno apostou por unha empresa que contara con participación das empresas británicas John Brown e Vickers-Armstrong, contando con deseños e enxeñeiros destas compañías, o que motivou a presencia de moitos ingleses en Ferrol nestes anos.

Este enxeñeiros e técnicos ingleses deixaron vocablos na lingua galega como esmagar (de "to smash") ou filispín (de "full speed"). No directoria a maior parte dos titulares de liñas teñen orixe inglés:


Máis info: 

  • El Progreso  semanario independiente Ano IX Número 1801 - 4 de decembro de 1915

martes, 21 de xuño de 2022

Ferrol: a construción da rede urbana 1897 - 1908

O proxecto de rede urbana en Ferrol iníciase en 1897 polos señores Galán, Emilio González Buyo, Miguel de Linos e Paulino Sueiro, que buscan socios para cubrir as accións necesarias para crear a sociedade, así como prezo a varias empresas nacionais i estranxeiras para a montaxe da rede. En maio de 1897 varios xornais comenta que a construción da rede xa é unha realidade.

Templete da central telefónica presumiblemente na rúa Dolores, tras o traslado desde a rúa Real en 1917. Fundación Telefónica. Ano 1928.


Emilio e Paulino acuden a Madrid por vía terrestre a finais de xuño de 1897 para xestionar a concesión ante a Dirección de Correos e Telégrafos, pero foi denegada. Non só negouse a concesión senón tamén a publicación da poxa. Non foi debido a unha hipotética desconfianza no proxecto. Coincidiu cun período de tempo onde se estaba a debater sobre a posibilidade de incautar todas as redes e ofrecer un servizo público por parte de corpo de Telégrafos. Esa incautación de redes non se produciría ata 1924 finalmente. Así, paralizouse o proxecto durante un tempo.

O alcalde de Ferrol, Emilio Antón Iboleón, enviou en outubro de 1900 unha solicitude ao Ministerio de Gobernación, do cal dependía a Dirección de Correos e Telégrafos, para que concedera unha rede urbana. Partiu a iniciativa do Sr. Meirás. Non consta resposta por parte do Ministerio.


Libro de actas do pleno do Concello de Ferrol. 5 de Outubro de 1900.

En marzo de 1901 volven a celebrarse reunións para identificar o interese en crear unha sociedade para xestionar o servizo telefónico. Por iniciativa de Emilio Antón, Emilio González Buyo e o Jose San Román comézase a circular boletíns de subscrición para identificar os posibles interesados, aportando estos prezos de referencias:
  • Particulares: 6 pesetas mensuais
  • Negocios: 7.5 pesetas mensuais
  • Cafés, teatros e fondas: 15 pesetas mensuais
  • Institucións públicas: 4.5 pesetas
O obxectivo era contar con 100 abonados. O 6 de abril de 1901 xa contaban con 60 boletíns. El Correo Gallego recomendaba darse presa para devolver os boletíns de subscrición cubertos para non demorar o proxecto. O 22 de abril de 1901 xa reportan 97 interesados e maio xa deciden reunirse tras alcanzar o obxectivo.  O orzamento necesario será de 30.000 pesetas para a construcción da rede. Parece ser que este proxecto acabaría gardado nun caixón.

El Correo Gallego. 1 de abril de 1901.

A cuarta aposta por ter o servizo de telefonía urbana chegaría en 1904. O industrial electricista Pedro Fernández conta coa empresa Juan Wenzel e Compañia de Madrid, a través dun socio da mesma, D. Guillermo Rautzenberg, que se despraza a Ferrol, para traballar no proxecto de rede de telefonía urbana.  Pedro comeza cunha campaña de captación de abonados, na que os primeiros 19 abonados son:
  • Nicasio Pérez (dúas instalacións)
  • Antonio Barreiro (dúas instalacións)
  • Antonio Vich
  • Emilio Antón
  • Jacinto López
  • Jacinto Guisande
  • Demetrio Pla
  • Joaquín Pla
  • Francisco Rodríguez
  • José San Román
  • Benigno Caballo
  • Miguel Fernández
  • José Aguilera
  • Mariano López
  • Faustino Salanova
  • Enrique Calvo
  • El Correo Gallego

Novamente o proxecto non prospera. O que sí tería éxito é D. Manuel Fernández e Fernandez, que opera o servizo de telefonía en Xixón e trasládase a Ferrol para implementar o servizo. O de xuño de 1907 presenta o proxecto á Dirección de Correos e Telégrafos, con intención de ter a central telefónica nun edificio da rúa Real. O 27 de outubro sae publicada a subasta na Gaceta de Madrid, cunha concesión prevista de 20 anos e un custe do proxecto de 500 pesetas (a favor de Manuel no caso de non ser o adxudicatario). Ademais da Gaceta aparece no Boletín da Provincia do 2 de novembro e no El Correo Gallego do 5 de novembro de 1907, con todas as especificacións técnicas. 

Gaceta de Madrid. 27 de outubro de 1907

Os prezos do servizo son:

  • Particulares: 25 pesetas trimestrais
  • Comerciantes: 27.5 pesetas trimestrais
  • Cafes, casinos e hotéis: 30 pesetas trimestrais
O templete da central telefónica, situada na rúa Real 75 3º andar, foi realizada polo ebanista Jose Rego Blanco.  A central de distribución era de Edisson. Como aconteceu noutras cidades, veciños opóñense á instalación de 'palomillas' nas fachadas ou faiados para pasar os cables, que xeneran retrasos na construción da rede, dando lugar o 23 de marzo de 1908 a unha carta publicada en El Correo Gallego para reclamar a colaboración cidadá.

O 24 de xuño de 1908 abre ao público, nun primeiro momento cun número relativamente reducido de usuarios. 


Para saber máis:

  • La Voz de Galicia. 1 de abril de 1897; 21 de maio de 1897; 7 e 8 de xullo de 1897; 23 de outubro de 1900; 30 de marzo de 1901; 4 e 20 de abril de 1901; 1 de maio de 1901; 17 de xuño de 1907; 25 de xuño de 1908; 20 de novembro de 1908
  • El Correo Gallego. Núm. 6451 de 19 de maio de 1897; Núm. 6480 de 24 de xuño de 1897; Núm. 6490 de 7 de xullo de 1897; Núm. 7626 de 18 de marzo de 1901; Núm. 7635 de 30 de marzo de 1901;  Núm. 7637 de 1 de abril de 1901; Núm. 7644 de 9 de abril de 1901; Núm. 7653 de 18 de abril de 1901; Núm. 7656 de 22 de abril de 1901; Núm 8825 de 23 de xuño de 1904; Núm 9878 de 5 de novembro de 1907; Núm. 9893 de 22 de novembro de 1907; Núm. 9930 de 27 de xaneiro de 1908;  Núm. 9938 de 5 de febreiro de 1908; Núm. 9953 de 22 de febreiro de 1908; Núm. 9996 de 23 de marzo de 1908; Núm. 10101 de 24 de xuño de 1908; 
  • El Correo de Galicia. 23 de xuño de 1904; 27 de setembro de 1907
  • El Regional. Diario de Lugo. 7 de xullo de 1904
  • El Eco de Santiago. 27 de xuño de 1904; Núm. 3473 de 18 de xuño de 1907; Núm 3621 de 26 de novembro de 1907; 
  • Gaceta de Madrid. 27 de outubro de 1907
  • La Correspondencia Gallega Núm 5207 de 19 de xuño de 1907; Núm. 5342 de 29 de novembro de 1907
  • El Noroeste. Núm 4559 de 6 de febreiro 1908.
  • Gaceta de Galicia. Núm 269 de 27 de novembro de 1907
  • El Norte de Galicia. Núm 2082 de 30 de novembro de 1907



sábado, 7 de maio de 2022

O primeiro proxecto de rede interurbana (Coruña-Santiago-Ferrol, 1888)

A rede interurbana para uso cidadán foi unha realidade en 1914-1915, cando a Compañía Peninsular acabou de construír a súa rede que conectaba dez cidades de Galicia, incluído Betanzos, Monforte de Lemos e Vilagarcía de Arousa.

Antes houbo unha serie de iniciativas para conseguir este servizo, xa que as comunicacións estaban limitadas aos telefonemas da liña oficial de telégrafos. A primeira iniciativa foi paralela a construción da rede urbana na Coruña. Fracasou por non triunfar o proxecto ante a autoridade, a Dirección de Correos e Telégrafos.

A Comisión Provincial de A Coruña envía o 24 de Xaneiro de 1888 unha exposición ao Ministerio de Gobernación na que solicita que se modifique o Real Decreto de 12 de Agosto de 1884, que limitaba as iniciativas deste eido a cando xa existira unha comunicación telegráfica (e puidera limitar o negocio para a Dirección de Correos e Telégrafos), para que fose a propia provincia á que tomara a iniciativa da construción desa rede. O Concello de Ferrol tamén aprobaría reclamar esa rede ao Ministerio de Gobernación nun pleno do 1 de febreiro de 1888.

Detalle da acta da comisión provincial de A Coruña onde se aproba o proxecto de establecimento de una rede entre Coruña, Ferrol e Santiago. Libro de actas. 25 de abril de 1888


A argumentación baseábase nas actividades comerciais que tiñan entre si tanto A Coruña, Santiago de Compostela e Ferrol, onde acostumaban a existir sucursais dependentes da matriz na Coruña, conformando o que a Deputación denominou "barrios extensos dunha mesma poboación". Ademais, ve vantaxes nas comunicacións administrativas, coma é o caso da autoridade militar de Ferrol co capitán xeral do distrito, baseado na Coruña. Ambos colectivos dispoñen do telégrafo, pero ao non poder ser xestionado polos interesados directamente, o cal limita a capacidade do mesmo.

A petición foi asinada por Agustín Valderrama,  Jose María Ballesteros, Alfredo de Andrés Moreno, Carlos Martínez Esparís, Benito Mella Gayoso, Demetrio Pla, Antonio del Río e Vicente Cid Osorio, actuando este último como secretario. O expediente está perdido pero consérvanse na hemeroteca o plan de negocio do proxecto:

MEMORIA

No orzamento adxunto proponse piñeiro do país para postes, xa que a súa bondade está probada pola experiencia, e calcúlase o prezo, incluíndo preparación, trac deportivo e colocación, segundo os adquiridos recentemente por outras corporacións, en 6 pesetas cada unha.

Os postos fíxanse en 2.000, calculándose un por cada 50 metros, ou 20 por cada quilómetro da liña. Os aisators de porcelana branca con soporte de ferro galvanizado e os seus correspondentes parafusos aparecen nos catálogos do 1 ao 1,25. céntimos, a cuxo último tipo os arranxamos.

O fío orzamentado é de bronce silíceo de 1 e 1/4 de milímetro de diámetro, que custa, segundo o catálogo, 7 pesetas por quilogramo.

O aparello das tres estacións tamén está sacado do catálogo.

Custe de instalación da rede:

    • Soporte de micrófono sistema Ader, con bobina de indución, 2 emisoras, timbre, interruptor, pararraios e 8 elementos Leclanche para Coruña...  240
    • idem, idem, idem para Ferrol...................................  240
    • idem, idem, idem para Santiago...............................  240
    • 1100 quilos de fío de bronce de silicio de 1 e 1/4 de milímetro de diámetro con un peso de 11 quilogramos por quilómetro, a 7 pesetas.............   7.700
    • 2.000 poste en 6 pesetas....................................... 12.000
    • illantes de porcelana branca, con soportes de ferro e parafusos, a 1,25 pesetas ................................................................................ 2.500
    • Contingencias, 10 por 100...................................... 2.292
    • Total gastos de instalación....................................25.212 pesetas

Con respecto aos gastos de operación: 

    • Tres xefes de estación, 2.000 pesetas. . 6.000
    • Seis mulleres, a 730. . ......................... 4.380
    • Aluguer de tres accesorios 
      • para os postos de micrófono...... 3.000
    • Tres ordenanzas, a 900. ...................... 2.700
    • Tres gardas para percorrer a liña.......  2.700
    • Gastos de oficina e iluminación ......... 2.500
    • Gastos de reparación e limpeza 900....... 900
    • Total gastos de funcionamento........ 22.180 pesetas


No tocante aos ingresos polo servizo, contemplábase contar con 200 abonados entre A Coruña e Santiago ou Ferrol, e 50 abonados con comunicacións entre as 3 cidades, así como unha recorrencia de ingresos por non abonados. Ingresos anuais previstos:

    • Abonados de Coruña cunha das outras cidades (200 abonados) a 15 pesetas mensuais, 180 pesetas anuais ................................... 36.000
    • Abonados de Coruña coas dúas cidades (50 abonados) a 20 pesetas mensuais, 240 pesetas anuais ................................................ 12.000
    • 100 conferencias diarias desde/con Coruña, a 0,10 pesetas, multiplicado por 365 días ..............................................................3.650
    • 25 conferencias diarias de Santiago con Ferrol (ou viceversa), a 0,20 pesetas, multiplicado por 365 días ................................................1.825
    • Total ingresos de operación.................53.475 pesetas

Para saber máis:

  • Boletín Oficial da Provincia de A Coruña. 3 de abril de 1888; 24 de abril de 1888; 24 de maio de 1888
  • Acta da reunión da comisión provincial de 25 de abril de 1888
  • Gaceta de Galicia  Diario de Santiago. Decano de la prensa de Compostela Num. 23 de 28 xaneiro  de 1888
  • Faro de Vigo de 28 de xaneiro de 1888
  • La Voz de Galicia. 29 de xaneiro de 1888




xoves, 28 de abril de 2022

O rol de Andrés Comerma nas primeiras probas de telefonía (1878)

A chegada da telefonía a Galicia está ligada á figura de Andres Avelino Comerma e Batalla, nado o 10 de xullo de 1842 en Valls (Tarragona), membro dos corpos técnicos da Armada. Trátase dun dos enxeñeiros máis creativos da historia de Galicia, participando en actividades como as primeiras probas de raios X para o uso en medicina, o primeiro uso da luz eléctrica en Galicia, o dique da Campana en Ferrol, un proxecto de túnel no estreito de Gibraltar, etc. Tivo a oportunidade de viaxar a moitas feiras de vangarda, como a Exposición Internacional de París de 1878 ou a Exposición Internacional de Electricidade de París de 1881, onde se definiron moitas das unidades de medida relacionadas coa electricidade e na que participaría Comerma xunto a William Thompson e Siemens.

Fotografía de Andrés Comerma no homenaxe de Ferrol en 1913. Faro de Vigo. 2 de outubro de 1913 

Ademáis foi un grande divulgador. No Diario del Ferrol publicou catro artigos sobre o teléfono, fonógrafo (que tamén foi o pioneiro en Galicia en posuir un), a luz eléctrica e a licuación dos gases, que non se atopan dispoñibles nas hemerotecas. Estes artigos están conservados via "El Diario de Santiago" que os copiaba en datas sucesivas, pero non no caso do telégono

Participación nas primeiras probas en Galicia

Comerma, contrariamente ao que se indica na meirande parte das súas biografías, non faría os seus primeiros experimentos con teléfono traídos de París, senón meses antes, supostamente conseguindo os seus teléfonos via os Sres, Dalmau de Barcelona, xusto despois das primeiras probas en Cataluña. Cabe supoñer que participaría nestas primeiras probas desde Ferrol a Coruña deste artigo: 

A primeira chamada de teléfono en Galicia:

https://telefoniagalicia.blogspot.com/2022/07/1878-primeira-chamada-de-telefono-en.html

O Diario de Santiago recollería una nova orixinada o 15 de xaneiro de 1878, que que adquirira "unha conocida persoa da cidade" uns teléfonos para facer probas na liña telegráfica entre Coruña e Ferrol.

El Diario de Santiago Num. 1644 (17/01/1878)


As primeiras liñas telefónicas de Galicia

Neste ano houbo, segundo a hemeroteca, experiencia por parte de Andres A. Comerma ao conectar a súa casa coa dun veciño, para facer probas, que podería ser a primeira liña de teléfono de Galicia. Non hai excesivas referencias deste caso, pero sí da liña que se construiu entre o arsenal e a capitania de Ferrol, que estaría separados perto dun kilómetro.

Adicionalmente proxectouse en agosto de 1878 conectar mediante unha liña telefónica a oficina militar de Ferrol con vixia de Monte Ventoso, a uns 10km de distancia, aínda que non consta esa construcción.

As probas subacuaticas

En xullo de 1878 dase conta na prensa das probas levadas a cabo no arsenal de Ferrol nas que se utilizaba un teléfono Bell nun buzo baixo a auga. No peirao da Dársena mantiveron unha conversa perfectamente intelixible cun buzo que estaba no fondo do mar, útil para poder comunicar información relevante como o desexo de sair da auga que, ata aquel momento, facíase tirando de cordas.  Non se tratou da primeira proba deste tipo no mundo, xa que foi, xunto ao teléfono no ópera para escoitar desde casa, un dos primeiros casos de uso senlleiros desta nova tecnoloxía, pero sí que foi unha das primeiras probas e foi recollida na prensa.

La Gaceta Industrial, 25 de xuño de 1978.



Para saber máis:

  • Ligeros apuntes sobre la Exposición Universal de París de 1878 por un testigo ocular. Andrés Comerma. El Comercio Gallego 1879. https://biblioteca.galiciana.gal/pt/consulta/registro.do?id=9766
  • Andrés Comerma. O enxeñeiro adiantado ao seu tempo. Real Academia Galega de Ciencias, 2020
  • El Diario de Santiago Num. 1644 de 17 de xaneiro de 1878
  • El diario de Lugo, periódico político y de intereses generales Año III Número 558 de 14 de agosto de 1878
  • La ilustración gallega y asturiana  revista decenal ilustrada Num. 24 de 30 de agosto de 1879
  • La Academia  revista de cultura hispano portuguesa, latino-Americana Tomo IV Número 3 - 23 de xullo de 1878
  • La Gaceta Industrial, 25 de xuño de 1978.



O mindoniense Cándido Martínez na reclamación salarial dos telegrafistas de 1880

 Candido Martínez Montenegro foi un deputado liberal durante tres décadas por Mondoñedo (Lugo), que nos ano 1881 - 1883 sería director de Co...