Os primeiros anos da telefonía interurbana en Santiago (1914-1923)

Tres representantes da Compañía Peninsular de Teléfonos chegan a Santiago de Compostela o 15 de abril de 1914 para facer os estudos de implantación do novo servizo na cidade. O teléfono era unha forte demanda da prensa, principal usuario do telégrado, xa que o servizo se prestaba cunha deficiente calidade.

A central irá a ser instalada nos baixos da rúa Vilar nº 25, sendo dirixidos os traballos polo Sr. Soriano. Ademais de destatar na prensa a calidade dos locutorios forrados de terciopelo ou dos teléfonos da casa Edison, poñen a súa ollada nos retretes, que serán do tipo water-closet recibidos desde o estranxeiro. O director será Jose Gutierrez Zurbano, contacto como telefonista a Eugenio Hurtado, dous ordenanzas e dous repartidores de telefonemas.

A inauguración seria o 9 de setembro de 1914 onde se emiten telefonemas a numerosas poboacións. O primeiro sería un ao presidente Eduardo Dato para felicitalo na decisión de manter a España neutral na primeira guerra mundial. Entre as 50 persoas na inauguración, estarían na inauguración varios concelleiros de Santiago, o xeneral Reixa, o tenente coronel o Sr Dato, o xuiz Fuentes, e outras autoridades e representantes da prensa. Ofreceuse un lunch por parte da Casa de Blanca. Sería a última en inaugurarse da primeira fase en Galicia. Faltaría por concluir o enlace de Santiago con Pontevedra, polo que para comunicar estas dúas cidades a chamada pasaría por Betanzos, Lugo, Monforte, Ourense e Vigo.

O primeiro usuario de pago desta central sería Francisco Ramallo cunha conferencia con Manuel Lobit de Ourense. En febreiro de 1916 conéctanse as redes urbana e interurbana, de tal maneira que os usuarios do primeiro, previo troco do teléfono, poden facer conferencias interurbana desde os cadanseus domicilios.

En canto aos directores, se pasaría de Jose Gutiérrez Zurbano a Benigno Marín Herrero e deste a Luis Royo Polo, procedente de Madrid en maio de 1917. Luis sería moi popular en Santiago chegando ao punto de sair na revista Vida Gallega.  Nos seus primeiros meses tería que lidiar coa suspensión temporal das comunicacións, decretada polo goberno e con novos proxectos. Así extendería a rede co enlace con Vilagarcía e Pontevedra, a ampliación do vestíbulo da estación, o doble fío telefónico con Betanzos e o nomeamento de novos oficiais con Antonio Sande e Antonio Fernández.

Luis Royo Polo en Vida Gallega. 25 de setembro de 1917.

Luis sería trasladado a Madrid en xullo de 1918, sendo sustituido polo segundo xefe da estación de Monforte D. Manuel Cortés. Manuel Cortés duraría pouco (sería destinado a Burgos) porque en agosto dese ano sería destinado como xefe da central, D. Vicente Cenalmor, procedente da central de Ferrol onde estaba desde a apertura do servizo. 

 

En xaneiro do 1919 sería nomeado xefe D. Víctor Acero, así coma os ascensos dos oficiais Sr Sande e Fernández. Víctor sufriría unha grave doencia, a gripe do 19, en marzo de 1920 que causaría o ser pronto pasamento, causando certa conmoción. Compañeiros e oficiais da compañía en Galicia participan do seu enterro. 

Temporalmente viría a Santiago o director da central de Betanzos, D.Santos Velasco, que sería sustituido por D. Antonio Martín e Francisco Caballero, da central de Madrid (que en 1921 sería destinado a Bilbao), e D. Félix Alba de Bilbao (ascendido a Oficial segundo en 1921 e destinado a Gijón en 1923). Sería nomeado o alumno de medicina D. Antonio Fernández e Fernández coma novo director, ata ese momento oficial de recadación, que era fillo do secretario da sucursal do Banco de España. Outros compañeiros nesas datas serían Fernando Fernández e Manuel Carballeira.  O cargo de xefe pasa a ser desempeñado, de maneira interina, por D. Primitivo Alba, pasando a D. Antonio Marín e Marín, procedente de Valladolid, en outubro de 1922. Os oficiais Ramón Castro (procedente de Gijón) e Sr. Tojo (de Vigo) chegarían en 1923, así coma o regreso de Antonio Martín de Marcos, que estivera uns meses na central de Vigo.

Victor Acero en Vida gallega do 25 de maio de 1920

Para saber máis:

• La Voz de Galicia. 16 de abril de 1914
• El Eco de Santiago  diario independiente Ano XIX Número 6562 - 17 de abril de 1914; Ano XIX Número 6683 - 8 de setembro de 1914; Ano XIX Número 6685 - 10 de setembro de 1914; Ano XXI Número 7144 - 9 de marzo de 1916; Ano XXII Número 9142 - 10 de marzo de 1917; Ano XXII Número 9188 - 5 de maio de 1917; Ano XXII Número 9254 - 28 de xullo de 1917; Ano XXII Número 9256 - 31 de xullo de 1917;  Ano XXII Número 9283 - 1 de setembro de 1917; Ano XXIII Número 10047 - 9 de xullo de 1918; Ano XXIII Número 10058 - 2 de agosto de 1918; Ano XXIV Número 10108 -  29 de xaneiro de 1919; Ano XXV Número 1077 - 9 de marzo de 1920; Ano XXV Número 10136 - 9 de xuño de 1920; Ano XXV Número 10149 - 25 de xuño de 1920; Año XXVI Número 10346 - 29 de xaneiro de 1921; Ano XXVI Número 10674 - 1 de setembro de 1921; Ano XXVI Número 10678 - 6 de setembro de 1921; Ano XXVIII Número 11423 - 27 de marzo de 1923
• Diario de Galicia periódico de la mañana, telegráfico, noticiero y de información general Num. 1616 (18/04/1914); Num. 1621 (24/04/1914); Num. 2074 (12/08/1915); Num. 2818 (02/09/1917); Num. 2930 (23/12/1917); Num. 3198 (18/07/1918); Num. 3221 (01/08/1918)
• La idea moderna  diario democrático en Lugo  Num. 7041 (20/04/1914); Num. 7129 (10/09/1914)
• El Correo de Galicia  Diario independiente de avisos y noticias Num. s.n. (12/05/1914);  (11/09/1914); Num. 4894 (09/03/1917)
• Gaceta de Galicia  Diario de Santiago. Decano de la prensa de Compostela Num. 112 (06/06/1914); Num. 125 (05/07/1914); Num. 146 (31/07/1914);  Num. 182 (10/09/1914); Num. 183 (11/09/1914); Num. 20 (22/02/1916); Num. 101 (04/05/1917) ; Num. 150 (31/07/1917); Num. 169 (03/08/1918); Num. 182 (20/08/1918)
• La Correspondencia Gallega  diario de Pontevedra  Ano XXVI Número 7345 - 4 xullo 1914
• El Correo gallego  diario político de la mañana Ano XXXVII Número 12094 - 7 de agosto de 1914;  Ano XLI Número 14688 - 31 de xullo de 1918; Ano XLV Número 15958 - 18 de outubro de 1922
• El Diario de Pontevedra  periódico liberal Ano XXXI Número 9093 - 24 de agosto de 1914; Ano XXXI Número 9109 - 11 de setembro de 1914; Ano XXXV Número 10275 - 18 de xullo de 1918; Ano XXXVII Número 10871 - 25 de xuño de 1920
• El Eco de Galicia  diario católico é independiente  Num. 2545 (10/09/1914)
• El regional  diario de Lugo Num. 10254 (10/09/1914)
• El norte de Galicia  diario político y de información Num. 3988 (10/09/1914)
• El Noroeste Ano XIX Número 9806 - 10 de setembro de 1914
• Noticiero de Vigo  diario independiente de la mañana Ano XXIX Número 11905 - 10 de setembro de 1914
• La voz de la verdad  diario católico con censura eclesiástica Num. 1242 (11/09/1914);  Año X Número 3255 - 9 de marzo de 1920
• El Ideal gallego  diario católico, regionalista e independiente Num. 253 (18/12/1917); Num. 926 (05/03/1920); Num. 929 (09/03/1920)
• El Progreso  diario liberal Año XI Número 3140 - 21 de febreiro de 1918
• Galicia nueva  periódico regional, primer diario de Villagarcía Año XII Número 4616 - 19 de xullo de 1918
• El Compostelano  diario independiente Ano I Número 30 - 8 de marzo de 1920; Ano I Número 112 - 1920 xuño 25; Ano II Número 292 - 31 de xaneiro de 1921; Ano II Número 377 - 14 de maio de 1921; Ano III Número 804 - 18 de outubro de 1922;  Ano IV Número 1074 - 22 de setembro de 1923
• La Integridad: diario católico: Num. 8971 (09/03/1920)
• La Región  diario independiente, de intereses generales, de noticias y avisos Ano XI Número 3026 - 9 de marzo de 1920
• Galicia nueva : periódico regional, primer diario de Villagarcía: Año XIV Número 5101 - 9 de marzo de 1920
• Vida gallega  ilustración regional Ano XII Volume VIII Número 144 - 25 de maio de 1920
• Faro de Vigo: 31 de decembro de 1918; 19 de outubro de 1922

Os teléfonos privados na provincia de A Coruña no século XIX

Sen dúbida, o primeiro caso de rede privada en Galicia foi a de Rubine en 1885, que se recolleu nun artigo previo: 

https://telefoniagalicia.blogspot.com/2022/06/a-primeira-lina-de-telefono-de-galicia.html

Rubine e Cervigón, recollidos no artigo, non serían os únicos coruñeses interesados, xa que existirá outro proxecto en 1888 que de detalla embaixo.

No resto do século XIX temos localizadas varias liñas particulares máis no provincia de A Coruña. Hai que ter en conta que a rede urbana de Coruña se inaugurou en 1888, polo que potenciais demandantes de liñas particulares xa eran atendidos por este servizo. 

No resto de provincia, varios comerciantes tiñas liñas entre as súas casas e negocios. Ademáis destas liñas particulares, existían liñas municipais para conectar cos servizos de telegráfia do Estado, que se recollen neste artigo:

https://telefoniagalicia.blogspot.com/2022/07/telefonia-municipal-no-mapa-telegrafico.html

As instalacións particulares, en ocasións, estaban vencelladas a redes eléctricas polo que utilizaban as súas propias instalacións, pero noutros casos facían unha ocupación da vía pública mediante a instalación de postes. Estes proxectos detállanse a continuación por orde cronolóxica.

1888

Os Sr. Mesa, Marquesi e Dalmau, con negocios no sector de hidrocarburos (entre outros), objetñen licencia temporal para a instalación dunha rede de telefonía privada, que perderán cando exista a rede urbana (que se implantaría uns meses máis tarde). A liña conecta a fábrica de refinado nas proximidades do actual Parque Europa e o despacho do Sr. Mesa na Avenida Sánchez Bregua

1889 

Germán Echeverría, chegados do país vasco frances eran suministradores do exército. Pediron autorización para instalar unha liña particular en Betanzos, entre almacen de curtidos que tiña no barrio do Magdalena (localización) e a fábrica, reconvertida na vivenda habitual, en Ponte do Porto, no concello de Miño (localización), cunha extensión duns 7000 metros. Esa liña permanece en 1921, xa que aparece na prensa o roubo de 60 metros de cable por parte do xove de 15 anos Antonio Lago Illanes.

1894

Jose Blanco Vilariño, en representación de The Corunna Waterworks Company Limited, compañía proveedora de auga na cidade da Coruña, para establecer unha rede as oficinas sitas na Rúa Real e a casa do garda no encoro de Muradelo no río Barcés (actual encoro de Cecebre) cunha distancia de 22km, obra que padecería abundantes problemas.

1895

Jose Lopez Cortón, a través da petición do veciño de Betanzos Roque Ponte Peña, para establecer unha liña particular entre a súa casa-quinta en San Fiz de Vixoi, en Bergondo (localización) e a fabrica de electricidade na Ponte Nova de Betanzos, que se atopaba en construcción (localización). A liña tería unha lonxitude de 3300 metros. Jose anunciaba tamén a instalación de teléfonos e timbres.

Anuncio da fábrica de electricidade. Programa das festas de Betanzos. Ano 1900.

1897

Alejandro Portals Boris, tiña una liña entre a súa casa en Muros, o pode que na industría que tiña no Paseo de Bombé, e a industria de salazón que tiña en Ancoradoiro, onde se atopa actualmente o camping, que pertence todavía os seus descendentes.

1898 

Jose Romaní Ferrer, do clan dos "Romaní", establecidos no Barbanza a primeiros do século XIX. Neste caso para conectar a industria de salazón en Muros na praia de Somorto, na parroquia de Esteiro (localización) coa a súa casa de Muros, aínda que noutras referencias fálase dunha segunda industria en Muros, que se correspondería coa fábrica dos Tres Picos (localización) 

1899 

Cayetano García Carro, que posteriormente cambiaría o sector hsoteleiro en Sevilla, solicitou autorización para instalar unha rede particular de telefonía na cidade de Santiago de Compostela, para interconectar dous dos seus negocios: o comercio Bosques de Bolonia na rúa Tras de Salomé coa sastrería que posúe na rúa Nova. A autorización foi denegada pola dificultade de ter a autorización das casas onde debía pasar o cable, salvo que fora que de instalalo polos faiados, así como pola proximidade da construcción da rede urbana.

1900

Pedro Calderón de la Barca Ceruelo, deputado nas cortes de Madrid polo distrito de Arzúa, conectaba coa liña telefónica o Pazo das Figueiras, na parroquia de Folladela, en Melide (localización). e a súa casa no centro da vila, cunha extensión duns 6 km. Tamén outra entre o Pazo Figueiras e O Foro, onde debía posuir algunha propiedade, cunha lonxitude adicional de 1800 metros

Olimpio Pérez Rodríguez, banqueiro que formaría uns anos antes a Sociedade de Gas e Electricidade de Santiago, solicitou licencia para instalar unha liña telefónica entre a central do río Tambre en San Xoán de Fecha (localización) ata a Rúa Nova e, desde este punto, ata a fábrica de gas na cidade que adquirira recentemente.

Para saber máis:

• Faro de Vigo: 21 de xaneiro de 1888; 13 de marzo de 1889
• La Voz de Galicia. 19 de xaneiro de 1888; 7 de febreiro de 1889; 17 de agosto de 1894; 21 de xullo de 1895; 7 de abril de 1897; 15 de febreriro de 1898; 15 e 30 de agosto de 1900; 20 de xullo de 1921
• Gaceta de Galicia Núm 85/1899 de 14 de abril de 1899; Núm. 108/1899 de 11 de maio de 1899; Núm. 207/1900 de 14 de agosto  de 1900
• El Eco de Santiago. Núm 839 de 6 de abril de 1899; Núm 841 de 8 de abril de 1899; Núm. 869 de 11 de maio de 1899;; Num 1760 de 8 de novembro de 1900; Ano XXVI Número 10641 - 22 de xullo de 1922
• La Idea Moderna.Num 2975 de 13 de novembro de 1900
• Diario de Avisos de La Coruña. Núm 9442 de 29 de maio de 1889
• El Lucense. Núm 1321 de 8 de maio de 1889
• El Diario de Galicia. Núm 995 de 24 de agosto de 1894; Núm 1337 de 8 de outurbo de 1895; Núm. 1772 de 18 de marzo de 1897; Num 1787 de 7 de abril de 1897;  Núm. 1831 de 30 de maio de 1897
• La Correspondencia Gallega. Núm 2517 de 26 de maio de 1898
• La Integridad diario católico Num. 9384 (22/07/1921)

Os primeiros anos da telefonia en Santiago (1902-1922)

A Gaceta de Madrid publica unha nova poxa o 18 de xaneiro de 1902, con características idénticas á realizada en 1900, tras ter desistido Manuel Bárcena do seu proxecto. O Boletín da Provincia tamén publica o anuncio, neste caso o 1 de febreiro de 1902. O prazo de presentación de propostas finaliza o 21 de febreiro de 1902 sen terse presentado ningunha proposta.

Gaceta de Madrid. 18 de xaneiro de 1902

Raimundo Núñez Codesal, veciño comerciante e industrial de Betanzos e autor do proxecto de telefonía da cidade de Santiago de Compostela que se utilizou xa n poxa de 1900, utiliza o seu dereito preferente sobre este concurso e obtén a autorización para a construción e explotación da rede por un período de 20 anos. 

As obras comezan en maio de 1902, coa construción da torre na central telefónica, localizada na Rúa Vilar número 30, que por unha publicación de 1918 parece que terían contrato de aluguer por vinte anos. A data para a inauguración do servizo sería o día do Apástolo, o 25 de xullo de 1902. A prensa recolle progresivas incorporacións da abonados ao servizo nas seguintes datas, así como a petición de Raimundo dunha maior colaboración da veciñanza para instalar 'palomillas' nas fachadas para poder tirar os fíos de teléfono.

A Cámara de Comercio, en abril de 1903, fai un acordo co concesionario para rebaixar o prezo nas casas comerciais ao mesmo cos abonados particulares, sempre que se alcance un número de 100 subscritores, polo que a Cámara fai unha campaña de captación que da froitos o 30 de xuño de 1903. 

Postal de Santiago de Compostela. Rúa do Vilar ao carón da central telefónica. Ano ~1910

O teléfono na estación de tren de Cornes

A Cámara de Comercio tamén mostra interese na instalación dun teléfono na estación de tren do veciño concello de Cornes, para conectar coa liña que vai ata Carril e que é moi utilizada, para o transporte de mercadorías, por parte dos comerciantes de Santiago. Esta instalación demórase durante moito tempo. Do interese inicial en abril de 1903 aparecen repetidos intentos en 1904, 1906, 1913 e 1914 onde o servizo estivo activo só por tempo limitado. 

A estación de Cornes lugar das primeiras probas de telefonía en 1878:   https://telefoniagalicia.blogspot.com/2022/07/1878-as-probas-na-lina-carril.html

El Eco de Santiago. 7 de setembro de 1904

Cando o servizo estaba activo non parecía ser unha prioridade para os traballadores de compañía ferroviaria do Sr. Trulock. Sería o Sr. Joaquín Otero Bárcena, presidente da Cámara de Comercio en 1914 que acordaría con Manuel Sanjurjo, concesionario da rede urbana de Vilagarcía i empresario da compañía La Regional de automóbiles entre A Coruña e Santiago, o servizo telefónico que intercomunicaba coa estación de tren de Carril. Para elo, chegaría a un acordo co Sr. John Trulock, responsable da compañía de trens e Mariano. M. Villoslada, responsable da concesión telefónica de Santiago de Compostela.

Manuel Sanjurjo e a primera telefonía móvil: https://telefoniagalicia.blogspot.com/2022/07/autocares-la-regional-primeira.html

Postes telefónicos na Rúa da Senra. Ano ~1910.  Autor descoñecido

A conexión da policía

O uso do teléfono para notificar problemas graves á policía ou corpo de bombeiros parece un dos casos de utilización máis evidentes, pero foron sempre corpos que demoraron a súa conectividade á rede. Dez anos despois de ter dispoñible o servizo, el 1912 a Benemérita, na súa casa-cuartel, e os gardas de seguridad estaban aínda sen conectividade á rede. O concelleiro D. Lorenzo López de Rego presenta unha proposta no pleno que se leva a cabo, no caso da garda de seguridade municipal en setembro de 1912. 

Queixas dos abonados

Ao igual que noutras cidades, a calidade do servizo telefónico ocasionaba queixas de diversa índole. en febreiro de 1911 as queixas proceden da propia compañía telefónica, con ameazas de subir o custe mensual a aquelas familias que cedan o teléfono a terceiros para facer chamadas.     

En 1913 e 1915 existiron períodos de queixas por parte dos abonados, moitas veces dirixidos pola propia Cámara de Comercio. O 1 de febreiro de 1916 publica o novo director da rede, o Sr. Juan Couto Devesa, fillo de Isidoro Couto, administrado da sociedade de gas i electricidade, indicando que o servizo non é malo e que, actualmente,  conta con 174 abonados.  Fai unha comparación cos prezos doutras redes urbanas para salientar que é similar incluso a outras públicas (como o servizo en Lugo) e da Compañía Peninsular (en Betanzos).  Xusto ese ano, en Xuño de 1916 toma posesión Eduardo Ferreño Adrán.

As queixas volverían á prensa en 1919, focalización no director da rede, o Sr. Couto, e o xefe Sr. Ferreños. e, xa en 1922, nunha gran mobilización de abonados, tratada nesta publicación:

A reunión de abonados de Santiago de 1922: https://telefoniagalicia.blogspot.com/2023/06/a-reunion-de-abonados-de-santiago-de.html

Mapa de Santiago de Compostela. Ano 1901. Wagner & Debes, Leipzig.

Para saber máis: 

• El Áncora. Núm 1908 de 19 de abril de 1902; Núm 1451 de 12 de xullo de 1902
• El Eco de Santiago.  Núm 1285 de 18 de xaneiro de 1902; Núm 1354 de 22 de febreiro de 1902; Núm 1200 de 17 de maio de 1902;  Núm. 1241 de 10 de xullo de 1902; Núm. 1271 de 30 de agosto de 1902;  Núm 1396 de 27 de xaneiro de 1903; Núm 1488 de 17 de abril de 1903; Núm 2927 de 21 de xullo de 1904; Núm 2966 de 7 de setembro de 1904; Núm 4311 de 23 de febreiro de 1906; Núm 8889 de 14 de febreiro de 1911; Núm 9505 de 18 de maio de 1912; Núm 6477 de 5 de xaneiro de 1914; Núm 6485 de 15 de xaneiro de 1914; Núm 6477 de 22 de decembro de 1915; Núm 7112 de 1 de febreiro de 1916; Núm 7152 de 18 de marzo de 1916; Núm 8940 de 4 de xullo de 1916; Núm 9157 de 29 de marzo de 1917; Núm 9850 de 21 de novembro de 1917; El Eco de Santiago  diario independiente Año XXIII Número 9987 -  7 de maio de 1918
• La Voz de Galicia. 18 e 20 de xaneiro de 1902; 2, 15 e 26 de febreiro de 1902; 12 de xullo de 1902; 
• La Correspondencia Gallega. Núm 3602 de 21 de xaneiro de 1902; Núm 3625 de 17 de febreiro de 1902; Núm 2655 de 26 de marzo de 1902; Núm 3698 de 19 de maio de 1902:  Núm 3728 de 24 de xuño de 1902; Núm 3970 de 20 de abril de 1903; Núm 4261 de 15 de abril de 1904; Núm 4819 de 26 de febreiro de 1906;
• Faro de Vigo. 21 de xaneiro de 1902; 14 de setembro de 1919; 4 de outubro de 1919;
• Gaceta de Galicia: Núm. 61/1913 de 15 de marzo de 1913; Núm. 9/1914 de 13 de xaneiro de 1914;  Núm. 3/1916 de 3 de febreiro de 1916; Núm. 33/1916 de 9 de marzo de 1916; 
• El Diario de Pontevedra. Núm 8889 de 17 de decembro de 1913
• El Noroeste: Núm 1876 de 11 de xullo de 1902
• Diario de Galicia. Núm 1117 de 24 de agosto de 1912; Núm 1133 de 12 de setembro de 1912; Núm 1463 de 12 de outubro de 1913; Núm 1533 de 8 de xaneiro de 1914; Núm 2381 de 16 de xuño de 1916; Núm 2664 de 29 de marzo de 1917;
• El Regional. Num 7007 de 22 de abril de 1903;  Num 7185 de 25 de outubro de 1903;  Num 7198 de 24 de febreiro de 1904 
• La Idea Moderna. Num 3326 de 19 de xaneiro de 1902; Núm 3525 de 20 de setembro de 1902
• El correo Gallego. Núm 7949 de 27 de febreiro de 1902
• El Correo de Galicia. 30 de xuño de 1903; 8 de outubro de 1903; 12 de xaneiro de 1912
•  El Compostelano diario independiente Ano V Número 1270 - 19 de maio de 1924

Autocares La Regional: primeira telefonía móbil

Manuel Sanjurjo Otero era o segundo fillo de Antonio Sanjurjo Badía, un famoso industrial e inventor vigués cunha fundición e estaleiros de seu. Manuel, enxeñeiro industrial de formación, axudou nos negocios familiares pero deu o salto a negocios fora da cidade de Vigo. Nunha primeira fase como impulsor do proxecto, e posterior concesionario, da rede de telefonía urbana de Vilagarcía, construído en 1908 e inaugurada a primeiros de 1909. 

Gaceta de Madrid.-Núm. 74 de 14 de marzo de 1908 

Antonio comezara a comprar autocares de vapor en 1903 a compañías de Ferrol, Verín ou Santiago para posteriormente adaptalos, na súa nave en Vigo da Industriosa,  para que funcionaran con bencina, un tipo de hidrocarburo. En 1906 consigue a aprobación para comezar o servizo entre Coruña e Santiago, aínda con autocares de vapor, nomeando ao seu fillo Manuel o responsable da liña.  Sería a primeira empresa en Galicia en prestar este servizo motorizado, deixando atrás as pesadas dilixencias. A empresa tiña garaxes en Coruña, Ordes e Santiago, con persoal propio. O servizo entre as dúas cidades levaba unhas tres horas, tendo que facer varias paradas para a repoñer auga. 

A prensa da época recolle en varias ocasións como o carácter innovador da familia levounos a mellorar os vehículos, novos moles, freos adaptados a realidade da orografía e estradas da época, etc. Tamén recolle unha ruta realizada por Manuel en 1912 por Madrid, Barcelona, Lyon e varios puntos de Alemaña para adquirir novos vehículos. 

Este carácter innovador xunto ao coñecemento dos sistemas telefónicos e a dispoñibilidade dunha rede construída a finais de 1914 pola Compañía Peninsular de Teléfonos, que ía paralela á estrada de Santiago a Coruña levouno a propoñer levar dispositivos telefónicos nos vehículos que puideran ser conectados aos fíos telefónicos nos postes para notificar calquera incidencia nos coches, que permitirá solicitar asistencia técnica. Esta innovación estrouse o 2 de Febreiro de 1916.

Mondariz  suplemento a La Temporada Ano II Número 8 - 1916 xaneiro 20

Antes, en 1913, Manuel, en compañía do seu familiar Manuel Otero Bárcena (político e futuro primeiro presidente do Celta de Vigo e director do Faro de Vigo), comprará a a John Trulock a liña telefónica da vía de tren de Carril (nas proximidades de Vilagarcía de Arousa) a Cornes (próximo a Santiago de Compostela). Esta era a primeira liña de tren en Galicia e onde ocorreron das primeiras experiencias de telefonía 35 anos antes. A compañía de tren mantería unha liña para a xestión do seu servizo deixando outro fío, que explotaría Manuel Sanjurjo, para que os empresarios de Santiago puideran chamar a Carril para informarse sobre portes na rede do tren. Cumpre salientar que Carril dependía da rede urbana do propio Manuel.

Ese concepto que exportara Manuel Sanjurjo de 'telefonía móbil' xa existía nos servizos ferroviarios xa que tiña teléfonos nas estacións, para a xestión do propio servizo, como teléfonos 'móbiles' que podían conectar en diferentes puntos da rede. Algunhas mencións sobre o servizo de autocares falan de dispoñibilidade de postes con acceso aos fíos cada dez quilómetros no tramo Santiago de Compostela - A Coruña.

Anuncio explicando o servizo de telefonía. Suevia revista semanal de literatura arte y ciencias Año II Número 8 - 1 de xaneiro de 1918

Manuel, ademais de súas facetas empresariais, foi concelleiro do concello de Santiago de Compostela durante varios anos, así como membro da xunta arcebispal. No ano 1919 viuse obrigado a vender a súa frota e a concesión a o futuro empresario senlleiro galego Evaristo Castromil, xa que Manuel Sanjurjo tivo que volver a atender os negocios familiares froito da avanzada idade do seu pai. 

Para saber máis:

- Diario de Galicia. Ano VII Número 1533.  8 de xaneiro de 1914

- Gaceta de Galicia Diario de Santiago. Decano de la prensa de Compostela Num. 1 (01/02/1916)

- Empresarios de Galicia. Vol. 2. Xoan Carmona Badía.  Fundación Caixagalicia. 

Tarefas pendentes:

- Arquivo do museo do ferrocarril. Fundación Cela. Iria-Flavia (Padrón). Posibles testemuñas da rede telefónica.

Os proxectos fallidos da rede urbana de Santiago (1889-1901)

Decembro de 1889. Instaladas a redes en A Coruña e Vigo, en Santiago espértase o interese na construción da rede telefónica urbana na cidade. La Voz de Galicia fai unha crítica a un artigo de El Pensamiento Galaico, non conservado, no que se reclama ao Concello, Sociedade Económica, centros recreativos e comerciantes que apoien a instalación do teléfono. La Voz critica de que se esquezan do estamento eclesiástico (arcebispado, cabido, seminario, etc.) do que reclaman a súa participación económica:

Quereron censurar desta maneira silenciosa o illamento no que viven tódolos sabios e axentes do progreso cuxo teléfono segue a ser, como nos séculos medios, a corda da campá

La Voz de Galicia. 11 de decembro de 1889.

Fálase nese mes de facer unha reunión entre os diferentes axentes locais involucrados, pero a finais de marzo de 1890 aínda non se celebrara.

En maio de 1890 sae publicada a iniciativa do óptico electricista de Santiago, o Sr. Varela, con tenda na rúa do Vilar nº 65, como disposto a asumir o proxecto de instalación do teléfono urbano, pero parece que non frutifica. Porén, trabállase na recollida de mostras de intereses de futuros abonados. En novembro de 1980, pasando xa de 200 potenciais abonados, Mariano M. Villoslada, concesionario da rede urbana de A Coruña, visita Santiago de Compostela, sube ás torres da catedral para analizar a mellor forma de dar servizo de telefonía.

[...] Este adianto que hoxe teñen case tódalas poboacións, figurando entre elas algunhas galegas de importancia menor que Santiago.    

Opinión na Gaceta de Galicia. 25 de novembro de 1890, cando só Vigo e Coruña tiñan o servizo.

Outubro de 1891, Manuel Bibiano Fernández, propietario de La Gaceta de Galicia, preséntalle ao alcalde de Santiago, D. Cleto Troncoso Pequeño, a petición de que traslade ao Ministerio de Gobernación a publicación da poxa para o servizo de telefonía, que non chega a producirse.

O proxecto xurde novamente en 1892 ao traballar o corpo de telégrafos na instalación do teléfono en Arzúa e Negreira, da man de novo de Mariano Villoslada, que traslada certos problemas na zona urbana de Santiago de Compostela para ter a autorización dos propietarios a instalar soportes de ferro nas fachadas das casas. Esta instalación motiva que a Sociedade Económica de Santiago trate o tema do teléfono mediante un relatorio por parte de D. Manuel Bibiano Fernández, que propón o teléfono urbano así coma a conexión con Vilagarcía e Coruña.

Maio de 1894. O pleno do concello recupera o asunto da instalación. Dúas empresas mostran interese na construción. Un deles e o Sr. Pedreira que anuncia un prezo mensual de 7.5 pesetas e a vontade de ter as oficinas na casa da antiga estación telegráfica da praza da Quintana. Jesús Adrán Botana, responsable da construción das redes eléctricas de Ponteareas, Tui, Monforte, Betanzos ou Viveiro visita Santiago en 1894 para analizar a posibilidade de construír esa rede. Ambas iniciativas páranse.

Novembro de 1895. Neste caso é a empresa que da servizo en Salamanca a que mostra interese en construír a rede, sempre que o número de subscritores cubra os custes. Pensan repartir boletíns para recoller o interese no servizo, pero parece que desbotan rápido esa posibilidade. En marzo de 1896 a Gaceta de Galicia, nun artigo de opinión láiase dos fracasos das iniciativas e comenta que non son necesarios máis de 60 interesados para rendabilizar o servizo.

Sen ter máis datos, aparece na prensa un novo interese, por parte doutra empresa, en crear a rede en marzo de 1897. 

A poxa de 1900

Raimundo Núñez Codesal, veciño de Betanzos, tralo abono de 2.000 pesetas na Caixa de Depósitos da Coruña, para a ser o primeiro concesionario da rede de telefonía urbana de Santiago de Compostela. O director de telégrafos da Coruña envía o proxecto á Dirección Xeral de Telégrafos que se publica na Gaceta de Madrid do 8 de setembro de 1900 por un período de concesión máximo de 20 anos. O prazo de presentación de propostas finaliza o 13 de outubro de 1900. No caso de non ser a mellor proposta a de Raimundo, este terá dereito de tanteo.

Gaceta de Madrid do 8 de setembro de 1900

Raimundo non gaña. O adxudicatario resulta ser Manuel Becerra Armesto o 23 de outubro de 1900. Manuel decide instalar a central na propia casa que na Algalia de Arriba. Comezan a ser publicadas no Eco de Galicia listaxes dos primeiros abonados ao servizo, contando o 16 de novembro con 36 interesados e un número obxectivo de 100 para confirmar a viabilidade do servizo.

Retrato de Manuel Becerra Armesto. Ano 1890-1900.  Fotógrafo Francisco Zagala.

A Biblioteca da Universidade de Santiago garda un pequeno tesouro: a documentación que se entregaba, por parte de Manuel Becerra para conseguir subscritores, entre a que se encontraban as normas do servizo, as tarifas así como o talón de subscrición, que se mostra na seguinte imaxe.

Biblioteca da Universidade de Santiago de Compostela. Ano 1900.

Ese número de interesados non chega ao mínimo polo que Manuel vai adiando as obras. Excedido o prazo oficial da poxa, a Dirección Xeral de Telégrafos rescinde a concesión.  Manuel Barrera ameaza con reclamar danos, pero non parece executar esta acción.

Para saber máis:

• La Voz de Galicia: 11 de decembro de 1889; 22 de febreiro de 1890; 2 de abril de 1890; 21 de febreiro de 1892; 16 de marzo de 1892; 18 de maio de 1894; 19 de agosto de 1894; 1 de decembro de 1895; 17 e 20 de febreiro de 1900; 10 e 15 de setembro de 1900; 16 de novembro de 1900
• Faro de Vigo: 23 de febreiro de 1900; 7 de febreiro de 1901
• Gaceta de Galicia: núm 216/1889 de 13 de decembro de 1889; núm 39/1890 de 20 de febreiro de 1890; núm 101/1890 de 8 de maio de 1890;  núm 253/1890 de 25 de novembro de 1890; núm 279/1890 de 21 de decembro de 1890; núm 217/1891 de 1 de outubro de 1891; núm 248/1891 de 7 de novembro de 1891; núm 39/1892 de 18 de febreiro de 1892; núm 59/1892 de 14 de marzo de 1892; núm 99/1894 de 8 de maio de 1894;  núm 105/1894 de 16 de maio de 1894; núm 106/1894 de 17 de maio de 1894; núm 132/1894 de 26 de xuño de 1894; núm 171/1894 de 19 de agosto de 1894;  núm 61/1896 de 14 de marzo de 1896;  núm 38/1900 de 18 de febreiro de 1900; núm 66/1900 de 27 de marzo de 1900; núm 272/1900 de 6 de novembro de 1900; núm 30/1901 de 6 de febreiro de 1901; núm 43/1901 de 21 de febreiro de 1901  
• El Telegrama, núm. 5219. 1 de outubro de 1891
• Diario de Avisos de La Coruña. Núm. 10220. 6 de outubro de 1891
• El Lucense. Núm 2203. 23 de febreiro de 1892
• Gaceta de Madrid. 8 de setembro de 1900
• El Correo Gallego. Num 4805 de 13 de setembro de 1894
• El Diario de Galicia. Núm 1009 de 8 de setembro de 1894; Núm 1382 de 30 de setembro de 1895
• El Alcance. Núm 65 de 24 de xuño de 1897; Núm 68 de 29 de xuño de 1897
• Reglamento para el servicio de abonados. Red telefónica de Santiago. 1900. Biblioteca da Universidade de Santiago de Compostela
• El Eco de Santiago. 10 e 20 de setembro de 1900; 30 de outubro de 1900: 14 e 16 de novembro de 1900; 5 e 21 de febreiro de 1901
• El Eco de Galicia. 31 de marzo de 1900; 12 de maio de 1900
• La Idea Moderna. Núm 2764 de 23 de febreiro de 1900; Núm 2958 de 23 de outubro de 1900; Núm 2978 de 16 de novembro de 1900
• La Correspondencia Gallega. Nñum 3255 de 19 de novembro de 1900; Núm 3320 de 7 de febreiro de 1901
• El Regional Núm 2840 de 24 de marzo de 1892

O primeiro proxecto de rede interurbana (Coruña-Santiago-Ferrol, 1888)

A rede interurbana para uso cidadán foi unha realidade en 1914-1915, cando a Compañía Peninsular acabou de construír a súa rede que conectaba dez cidades de Galicia, incluído Betanzos, Monforte de Lemos e Vilagarcía de Arousa.

Antes houbo unha serie de iniciativas para conseguir este servizo, xa que as comunicacións estaban limitadas aos telefonemas da liña oficial de telégrafos. A primeira iniciativa foi paralela a construción da rede urbana na Coruña. Fracasou por non triunfar o proxecto ante a autoridade, a Dirección de Correos e Telégrafos.

A Comisión Provincial de A Coruña envía o 24 de Xaneiro de 1888 unha exposición ao Ministerio de Gobernación na que solicita que se modifique o Real Decreto de 12 de Agosto de 1884, que limitaba as iniciativas deste eido a cando xa existira unha comunicación telegráfica (e puidera limitar o negocio para a Dirección de Correos e Telégrafos), para que fose a propia provincia á que tomara a iniciativa da construción desa rede. O Concello de Ferrol tamén aprobaría reclamar esa rede ao Ministerio de Gobernación nun pleno do 1 de febreiro de 1888.

Detalle da acta da comisión provincial de A Coruña onde se aproba o proxecto de establecimento de una rede entre Coruña, Ferrol e Santiago. Libro de actas. 25 de abril de 1888

A argumentación baseábase nas actividades comerciais que tiñan entre si tanto A Coruña, Santiago de Compostela e Ferrol, onde acostumaban a existir sucursais dependentes da matriz na Coruña, conformando o que a Deputación denominou "barrios extensos dunha mesma poboación". Ademais, ve vantaxes nas comunicacións administrativas, coma é o caso da autoridade militar de Ferrol co capitán xeral do distrito, baseado na Coruña. Ambos colectivos dispoñen do telégrafo, pero ao non poder ser xestionado polos interesados directamente, o cal limita a capacidade do mesmo.

A petición foi asinada por Agustín Valderrama,  Jose María Ballesteros, Alfredo de Andrés Moreno, Carlos Martínez Esparís, Benito Mella Gayoso, Demetrio Pla, Antonio del Río e Vicente Cid Osorio, actuando este último como secretario. O expediente está perdido pero consérvanse na hemeroteca o plan de negocio do proxecto:

MEMORIA

No orzamento adxunto proponse piñeiro do país para postes, xa que a súa bondade está probada pola experiencia, e calcúlase o prezo, incluíndo preparación, trac deportivo e colocación, segundo os adquiridos recentemente por outras corporacións, en 6 pesetas cada unha.

Os postos fíxanse en 2.000, calculándose un por cada 50 metros, ou 20 por cada quilómetro da liña. Os aisators de porcelana branca con soporte de ferro galvanizado e os seus correspondentes parafusos aparecen nos catálogos do 1 ao 1,25. céntimos, a cuxo último tipo os arranxamos.

O fío orzamentado é de bronce silíceo de 1 e 1/4 de milímetro de diámetro, que custa, segundo o catálogo, 7 pesetas por quilogramo.

O aparello das tres estacións tamén está sacado do catálogo.

Custe de instalación da rede:

• Soporte de micrófono sistema Ader, con bobina de indución, 2 emisoras, timbre, interruptor, pararraios e 8 elementos Leclanche para Coruña...  240
• idem, idem, idem para Ferrol...................................  240
• idem, idem, idem para Santiago...............................  240
• 1100 quilos de fío de bronce de silicio de 1 e 1/4 de milímetro de diámetro con un peso de 11 quilogramos por quilómetro, a 7 pesetas.............   7.700
• 2.000 poste en 6 pesetas....................................... 12.000
• illantes de porcelana branca, con soportes de ferro e parafusos, a 1,25 pesetas ................................................................................ 2.500
• Contingencias, 10 por 100...................................... 2.292
• Total gastos de instalación....................................25.212 pesetas

Con respecto aos gastos de operación: 

• Tres xefes de estación, 2.000 pesetas. . 6.000
• Seis mulleres, a 730. . ......................... 4.380
• Aluguer de tres accesorios 
• para os postos de micrófono...... 3.000
• Tres ordenanzas, a 900. ...................... 2.700
• Tres gardas para percorrer a liña.......  2.700
• Gastos de oficina e iluminación ......... 2.500
• Gastos de reparación e limpeza 900....... 900
• Total gastos de funcionamento........ 22.180 pesetas

No tocante aos ingresos polo servizo, contemplábase contar con 200 abonados entre A Coruña e Santiago ou Ferrol, e 50 abonados con comunicacións entre as 3 cidades, así como unha recorrencia de ingresos por non abonados. Ingresos anuais previstos:

• Abonados de Coruña cunha das outras cidades (200 abonados) a 15 pesetas mensuais, 180 pesetas anuais ................................... 36.000
• Abonados de Coruña coas dúas cidades (50 abonados) a 20 pesetas mensuais, 240 pesetas anuais ................................................ 12.000
• 100 conferencias diarias desde/con Coruña, a 0,10 pesetas, multiplicado por 365 días ..............................................................3.650
• 25 conferencias diarias de Santiago con Ferrol (ou viceversa), a 0,20 pesetas, multiplicado por 365 días ................................................1.825
• Total ingresos de operación.................53.475 pesetas

Para saber máis:

• Boletín Oficial da Provincia de A Coruña. 3 de abril de 1888; 24 de abril de 1888; 24 de maio de 1888
• Acta da reunión da comisión provincial de 25 de abril de 1888
• Gaceta de Galicia  Diario de Santiago. Decano de la prensa de Compostela Num. 23 de 28 xaneiro  de 1888
• Faro de Vigo de 28 de xaneiro de 1888
• La Voz de Galicia. 29 de xaneiro de 1888