A subcentral urbana de Marín (1910-1912)

A primeira experiencia coa telefonía en Marín sería por parte de Eusebio Mendez, que recibiu autorización para instalar unha liña particular entre a súa casa de Marín e a fábrica de salazón que tiña en Aguete. 

Pasamos á telefonía urbana. Agosto de 1910. A prensa recolle a instalación do fío telefónico de Pontevedra a Marín, que sería o cerne da futura subestación de telefonía urbana, dependente da capital. Antes os usuarios de Marín xa podían solicitar a subscrición directa con Pontevedra, ao estar dentro do radio de servizo da concesión de Pontevedra, pero o custe era proporcional á distancia. Abrir un central local permitía reducir os custes de 19 a 8 pesetas mensuais. En 1910 Pontevedra contaba con 196 abonados, polo que, coñecendo que algúns era de Marín, deciden crear esta subcentral para 30 abonados. Cumpre salientar que Pontevedra alcanzou xa eses case 200 abonados no primeiro ano de servizo, xa que foi inaugurada en xaneiro dese ano.

A construción parece adiarse, polo que non aparece novas ata 1912, de novo en xaneiro, cando Claudio Corbal comunica a inauguración da central no grupo escolar (lugar que hoxe mantén o nome de "O grupo" na Rúa Concepción Arenal número 40). O Sr. Corbal obsequiou as presentes no acto de inauguración, celebrado o 10 de xaneiro de 1912 ás catro e media da tarde, con pastas, licores e habanos. Estaban presentes Félix Massó, alcalde de Marín; Julio Lloret, secretario de concello; Sr. Medrano, comandante de mariña; o médico Sr Coello; o xefe de telégrados e o oficial Sr. Martínez del Toro; e boa parte da prensa da vila.

Poste de teléfonos na Rúa Real. Postal. Páxina web do concello de Marín, Ano descoñecido.

O conflito de 1924

Manuel Corbal reclama o cumprimento do acordo do pleno de 26 de febreiro de 1911 sobre o pagamento dunha cota para o financiamento do servizo, que pasados 13 anos todavía non se pagara. Serían 3500 pesetas ademáis do dereito a utilizar o Grupo Escolar como central telefónica.

El pueblo gallego  rotativo de la mañana Ano I Número 209 - 1924 setembro 28

Os primeiros abonados 

A guía de teléfonos do Anuario da Compañía Peninsular de 1916 é o primeiro directorio conservado con referencia aos abonados de Marín. O primeiro abonado sería Antonio Pazos Fontela, presidente da Deputación de Pontevedra.

• 1 D. Antonio Pazos Fontenla
• 2 Concello de Marín
• 3 Colegio de la Inmaculada Concepción
• 4 D. Manuel Costa (Estribela)  
• 5 Perez y Quevedo  
• 6 D. Luis Fontán 
• 7 Lonxa de Marín
• 8 Hijos de Rocafort (Sres.), consignatarios  
• 9 D. Angel Taboada, consignatario 
• 10 D. Benito Suarez e Compañía, carbones
• 11 D. Jose Alcantara, carbones 
• 12 D. Lucas Beledo, ultramarinos  
• 13 Cochera Portuguesa  
• 14 D. Pedro Gataña, farmacia  
• 15 D. Juan Manuel Martinez, Vicecónsul de Portugal  
• 16 D. Angel Herrero y Hermanos, conservas  
• 17 Marques de Riestra (Sr.), fabrica de conservas  
• 18 D. Jose del Rio  
• 19 D. Manuel Martinez Garabal, tejidos  
• 20 Brea y Hermida  
• 21 D. Faustino Fraile, Cara parroco.  
• 22 D. Jose Sobral Portela, tejidos.  
• 23 Colegio dos Placeres  
• 24 Comandancia de Mariña  
• 25 D. Carlos Romay, Medico  
• 26 D. Jose Veiga, consignatario  
• 27 Hermitas Amor  
• 28 D. R. Castro Barreiro, drogueria  
• 29 D. Joaquin Nantes, efectos navales
• 30 D. Ezequiel Massoni  
• 31 D. Narciso Nores  
• 32 D. Jose Santiago. (Estribela)  
• 33 D. Jose Nistal Perez, almacen de raba y salvado  
• 34 Notario de Marín  
• 35 Cuartel da Garda Civil.  
• 36 D. Martin Gómez, fabrica de xelo (Placeres)   
• 37 D. Jose Sancho  
• 38 D. Julio Lloret Masse  
• 39 D. Secundino Lorenzo Tonza, Medico  
• 40 Asociación de Navieiros  
• 41 D. Jose Perez Grana, Tabacalera i efectos navais  
• 42 D. Jose Puga Alvarez (Cantoarena)

Pasa saber máis:

• La Voz de Galicia. 1 de agosto de 1910
• Faro de Vigo. 22 de novembro de 1910
• Diario de Galicia periódico de la mañana, telegráfico, noticiero y de información general Num. 593 de 23 de novembro de 1910
• El Noroeste Año XV Número 5485 - 24 de novembro de 1924
• El Eco de Santiago diario independiente Año XVII Número 4900 - 12 de xaneiro de 1912
• El Diario de Pontevedra  periódico liberal Ano XXIX Número 8299 - 10 de xaneiro de 1912
• La Correspondencia Gallega  diario de Pontevedra Ano XXIV Número 6556 - 10 de xaneiro de 1912
• El Progreso  semanario independiente Ano VI Número 597. 11 de xaneiro de 1912
• La Libertad Num. 326. 11 de xaneiro de  1912
• El Correo de Galicia Diario independiente de avisos y noticias. 12 de xaneiro de  1912
• El pueblo gallego  rotativo de la mañana Ano I Número 209 - 28 de setembro de 1924

A rede urbana de Pontevedra. Construcción 1895-1910

Xullo de 1895 a empresa concesionaria da telefonía urbana de Vigo ten un proxecto para implantarse en Pontevedra. Nunca máis se volve a falar desta iniciativa. 

Un segundo intento ocorre en maio de 1896, cando se menciona o interese dunha empresa privada, sen concretar de que empresa se trata. Novamente o proxecto queda parado.

Templete da central telefónica na Rúa San Román 2, desde a Praza da Ferraría. ~1910

En abril de 1901 Benito Corbal Estévez, político e contratista de Pontevedra, solicita a autorización á Dirección de Correos e Telégrafos para a instalación dunha liña particular entre a súa casa en Pontevedra e o lugar de O Tombo na parroquia de Bora. Sería a terceira liña privada na cidade tras a do Sr. Riestra entre a Magdalena e a finca da Caeira en 1888 e a de Manuel Becerra Armesto en 1899.

Ata 1908 non hai mais proxectos de telefonía urbana despois dos fracasados de 1895 e 1896. Neste momento coexisten tres liñas privadas e unha rede pública que conecta o hospital, balneario, concello e deputación. O fillo de Benito Corbal, D. Manuel Corbal Souto presenta un proxecto ante a Dirección de Correos e Telégrafos xunto ao seu curmán Claudio Corbal Hernández, que sae a poxa pública con publicación na Gaceta de Madrid.

Gaceta de Madrid. Núm. 274 de 30 de setembro de 1908

A concesión márcase en 20 anos e o valor do proxecto en 5.000 pesetas, a abonar a Manuel Corbal no caso de non resultar a súa proposta a gañadora. Manuel gaña a concesión xunto a Claudio Corbal pero apenas aparece mencionado na prensa da cidade, coa que tiña diferencias políticas. En La Libertad recolle a final de 1908 un artigo de opinión sobre este silencio.

A dirección técnica da construción da rede correu a cargo de Mariano Martín Villoslada, responsable da rede da Coruña, que incluíu no proxecto non só a rede urbana de Pontevedra, senón que chegar a Marín e Pontecaldelas. Dese xeito cubríase unha poboación de máis de 42.000 persoas.

As tarifas, nos tres primeiros quilómetros en liña recta desde a central, son:

• Particulares: 27 pesetas trimestrais
• Fincas comunais: 40 pesetas trimestrais
• Casinos, cafés, teatros i estacións de trens: 50 pesetas trimestrais
• Sobrecuste de 0,75 pesetas por cada 100 metros de liña para aquelas situadas a máis de 3 quilómetros

A inauguración do servizo ocorreu o 6 de xaneiro de 1910, as 12 do mediodía. A central estaba situada na rúa San Román número 2, 3º andar,  próxima á praza da Constitución (hoxe Praza da Ferraría, tras recuperar o nome histórico). Na inauguración se fixeron chamadas a varios abonados e un banquete no Hotel Progreso. No momento da inauguración contábase con 80 abonados. As telefonistas eran Avelina Vaamonde e Marcelina Carballo.

Plano de Pontevedra de 1910. A central telefónica estaba ubicada no esquina da rúa San Román coa Praza da Ferraría. Obsérvase tamén a sede dos telégrafos públicos na rúa Michelena.

Para saber máis:

• Gaceta de Galicia. Num 152 de 6 de xullo de 1895. Núm. 118 de 24 de maio de 1896
• La Opinión. Núm. 113 de 17 de xuño de 1896
• La Correspondencia Gallega. 20 de febreiro de 1901; 12 de abril de 1901; Núm. 5791 de 7 de xuño de 1909; Núm 5963 de 7 de xaneiro de 1910
• La Voz de Galicia. 1 de outubro de 1908; 11 de xuño de 1909
• El Diario de Pontevedra. Num 7332. 10 de outubro de 1908; Núm 7522 de 7 de xuño de 1909; Núm 7696 de 7 de xaneiro de 1910
• La libertad. Num 168 de 13 de decembro de 1908, Núm 223 de 8 de xaneiro de 1910.
• Diario de Galicia. Núm. 331 de 8 de xaneiro de 1910; Núm 332 de 9 de xaneiro de 1910
• El Noroeste. Núm 4761. 1 de outubro de 1908
• Faro de Vigo. 28 de abril de 1888; 21 de xaneiro de 1901; 8 de xaneiro de 1910

A Toxa e a telefonía nos balnearios da provincia de Pontevedra

O 30 de Maio de 1894 recolle a prensa a iniciativa, do Balneario de La Toja, de construír unha rede telefónica que conecte con Cambados.  Cambados era o punto máis próximo da rede telegráfica do Estado nese momento e a vía natural de chegada á Illa, xa que non existía a ponte con O Grove e tiñan que desprazarse en barco.  Durante os anos noventa establecéranse preto de vinte redes telefónicas en Galicia para conectar concellos coa rede telegráfica, froito de iniciativas municipais. Esta conexión sería probablemente a primeira de interese privado. 

Balneario de A Toxa. 1909. Depósito da Real Academia Galega.

Ese proxecto non prosperou e houbo que agardar ata 1904 para ter unha nova iniciativa. A finais de maio de 1904 a Sociedad General Gallega de Electricidad, por medio de Jose Lorenzo e Lorenzo, tiña solicitado permiso ao Ministerio de Obras Públicas para conectar cunha liña telefónica o balneario, teoricamente para unha central de transformación de enerxía que proxectaban facer, coa estación telegráfica de Cambados. De novo o proxecto non se levou a cabo.

Referencia ó teléfono do balneario nun anuncio. El Noroeste Año VIII Número 3147. 27 de xullo de 1903

A Toxa é posible que contaran con servizo interno de telefonía, para conectar os andares do edificio coa recepción. Así aparece en publicidade da época en 1903.

O balneario de Ponte Caldelas parece ser o primeiro, xa que era propiedade de Benito Corbal, que xa tiña unha liña telefónica entre as súas propiedades en Pontevedra e O Tomobo (Bora), e que parece extender ao seu balneario, xa que en 1905 menciónase nunha nova na prensa a existencia dunha liña telefónica con Bora e Pontevedra.

En 1906 existiría o proxecto de Enrique Lluria de creación da "Sociedade de Balnearios, Sanatorios, e Turismo de Galicia" que nace coa idea de aportar infraestructuras para promocionar o interese turístico dos balnearios como a construcción de novas estradas e, entre outros cousas, levar liñas telefónicas a todos os balnearios.

Mentres, o seguinte balneario en explorar a posibilidade de contar co servizo de telefonía foi o de Lérez, hoxe desaparecido, moi próximo a Pontevedra. En abril de 1908 menciona a prensa como o mecánico Attilio. Pontanari (unha lenda no deporte na cidade) facía a instalación do servizo, aínda que non queda constancia se foi coa rede urbana da cidade ou coa estación telegráfica pública. Posiblemente se tratara do primeiro  balneario galego (se descontamos as casas de baños urbanas) en contar con servizo de telefonía, aproveitando a proximidade á cidade.

Chegaría a quenda de Mondariz, que xa tiña unha fama similar ao de A Toxa, ao final da tempada de baños de 1909. En outubro autorízase a instalación dun fío telefónico entre os mananciais de Gándara e Troncoso. A comunicación xa existiría a través dun cabo telegráfico co resto da rede, como aparece nos mapas da época.

O potencial dos balnearios non é alleo ás primeiras medidas de dinamización turística por parte dos políticos do momento. O deputado Eduardo Vincenti solicitou autorización, en nome da "Asociación para el Fomento del Turismo de Galicia" por medio de seu vicepresidente D. Guillermo de Oya Lastres,  para a construción das redes de cables que permitiran dar conexión cos balnearios de A Toxa, Cuntis, Caldas de Reis, Caldelas de Tui, Pontecaldelas, A Cañiza, Lérez e Catoira. Esta asociación reclamaría a colaboración dos concellos para a construcción dos locutorios.

En Setembro de 1910 anunciouse a conexión primeiro de Caldas e Cuntis, posteriormente en A Toxa, e finalmente en Mondariz, Caldelas e A Cañiza nese mesmo mes. No caso de A Toxa compaxinaría o uso telegráfico durante a época de baños co unicamente telefónico no resto do tempo,

En negro estacións telegráficas do Estado, en vermello as municipais. (Tf, telefónica; Bº balneario). Carta telegráfica e telefónica de España. Corpo de Telégrafos. Dirección Xeral de Correos e Telégrafos. 1911

Para saber mais:

• La Voz de Galicia: 30 de maio de 1894; 28 de maio de 1904; 64de maio de 1910
• El Eco de Galicia. Núm 2403.  30 de maio de 1894
• El lucense. Núm 2875. 30 de maio de 1894
• El Eco de Santiago. Núm 2074. 27 de maio de 1904; Núm 3625 de 25 de outubro de 1906
• La Correspondencia Gallega. Núm 4293. 25 de maio de 1904; Núm 5017 de 27 de outubro de 1906
• El Noroeste. Núm. 3421. 28 de maio de 1904; Núm 4614. 12 de abril de 1908.
• Galicia Nueva. Núm. 755. 2 de outubro de 1909
• El Correo de Galicia. 1 de outubro de 1909; 3 de maio de 1910; 24 de setembro de 1910
• Diario de Galicia. 6 de setembro de 1910
• El Diario de Pontevedra. 6 de maio de 1910.
• El Norte de Galicia. 28 de setembro de 1910
• Mondariz, suplemento a La Temporada. 20 de decembro de 1915
• Faro de Vigo. 26 de maio de 1904; 11 de xullo de 1905; 23 de abril de 1910; 1 de maio de 1910; 4, 23 e 25 de setembro de 1910
• Libro de actas da comisión permanente da Deputación de Pontevedra. 30 de setembro de 1909.