A rede de comunicación do Morrazo (1915-1926)

O Real Decreto de de 30 de xuño de 1914 que permitía a creación de redes urbanas públicas ou iniciativas provinciais. En abril de 1915 menciónase na prensa a vontade de crear unha rede entre Marín (que xa tiña servizo desde a rede urbana de Pontevedra) e Bueu, Cangas e Moaña, convertendo as estacións telegráficas en telefónicas.  Cumpre salientar que Cangas contou cunha estación telefónica inaugurada o 1 de outubro de 1892, antes de converterse en telegráfica.

Xurdiu por medio da iniciativa do presidente da Deputación Provincial D. Antonio Pazos Fontenla, tras a presentación por parte dos alcaldes destas tres poboacións unha solicitude formal, que está conservada no arquivo da Deputación.

Extracto da solicitude dos concellos do Morrazo á Deputación de Pontevedra. 1915.

En 1916 sería a Compañía Peninsular a que visitaría Bueu, que contaba cunha forte industria pesqueira, co gallo de analizar a instalación dunha liña que recorrera o Morrazo desde Vigo a Pontevedra, pasando polos catro concellos. O proxecto non se levaría a cabo. 

Extracto do plan provincial de Francos Rodríguez. 1917.

A rede provincial de 1917

Xa en novembro de 1917, cando Prudencio Landín presentara o proxecto de telefonía provincial, Bueu falaría con él e con Antonio Pazos para solicitar que empezaran por esta vila, usando os postes do telégrafo, material facilitado pola compañía eléctrica e ofrecendo a terraza da Casa do Concello para poñer un locutorio. 

O proxecto provincial retrasaríase ata finais de 1920. Novamente conseguen priorizar o Morrazo, para que se comece o replanteo nesa península. O xefe de liña, Sr. Julio Herreros, queda asignado para revisar o proxecto de implantación que finaliza en xaneiro de 1921, incluindo tamén parroquias como Beluso, Aldán e Hío. En maio de 1921, quedaría asignado o seu colega José Sandoval, quen visita Madrid para reclamar o material (cables, illadores i estacións) para o montaxe da liña, co obxectivo de que estivera instalado no verán. 

O proxecto chegaría aprobado por parte do ministerio en agosto de 1921 e o 23 de decembro aparece na prensa a chegada do material a Pontevedra. Comezan as obras de tendido do cable en xaneiro de 1922, comezando por Pontevedra ata Marín (finalizando o 25 de xaneiro de 1922), Bueu (que se inaugura o 2 de marzo de 1922), Cangas (na sede de telégrados, inaugurado o 21 de marzo de 1922) e Moaña.  Vilaboa solicita ser incluido no proxecto, cunha reunión na Deputación co alcalde e curas das parroquias.

Inaugurado non quere dicir aberto ao público, causando certo malestar que aparece reflectido na prensa. Aínda no mes de novembro de 1922 reclámase persoal para atender o servizo e poder abrilo, aproveitando que o director de Comunicacións e o galego Sr. Rodríguez Viguri. A apertura se produciría o 26 de xaneiro de 1923 no caso de Bueu e o 27 de xaneiro de 1923 no caso de Cangas (xestionado polo xefe de telégrafos Angel Jiménez). No caso de Marín, que se faría o enlace coa rede urbana de Pontevedra, nomearíase á auxiliar Dª Juana Pérez Areal.

A primeira extensión sobre o plan provincial de 1917 chegaría na parroquia de Beluso, coa aprobación da extensión á praia de Beluso e a Bon de Arriba a finais de 1922, que se segue a reclamar en marzo de 1923. En abril noméase un encargado para a estación de Beluso, que sería Clemente Lago.

A incautación por parte da Compañía Telefónica Nacional de España a finais de 1924 motivaría trocos nas estación interurbanas do Morrazo, que ofrecerían servizos de conferencias e telefonemas. Así, no caso de Bueu, a centralita pasaría a estar instalada no comercio de Jose García Parada; en Cangas no da señora Viuva de Aniceto Eiroa e, no caso de Moaña, no de Ventura Pérez. 

A inauguración da rede urbana de Cangas

Alén de Marín, que xa tiña rede urbana desde 1912, a primeira central urbana sería en Cangas o 19 de decembro de 1926, inaugurada pola Compañía Telefónica Nacional de España. 

Guia telefónica de Cangas do Morrazo en 1928

Para saber máis: 

• Faro de Vigo. 4 de outubro de 1892; 17 de xuño de 1915; 20 de xullo de 1916; 4 de novembro de 1917; 24 de febreiro de 1922; 8 de novembro de 1922; 19 de decembro de 1926
• Marín  Semanario independiente Num. 117 (11/04/1915); Num. 124 (30/05/1915)
• El Noroeste Año XX Número 9397 - 14 de abril de 1915
• La Región  diario independiente, de intereses generales, de noticias y avisos Ano VI Número 1569 - 15 de abril de 1915; Ano XII Número 3278 - 21 de xaneiro de 1921;  Ano XII Número 3350 - 17 de abril de 1921; Ano XII Número 3391 - 7 de xuño de 1921
• El Diario de Pontevedra  periódico liberal Ano XXXII Número 9340 - 17 de xuño de 1915; Ano XXXIV Número 10046 - 3 de outubro de 1917; Ano XXXVII Número 11009 - 6 de decembro de 1920; Ano XXXVIII Número 11046 - 19 de xaneiro de 1921; Ano XXXVIII Número 11153 - 28 de maio de 1921; Ano XXXVIII Número 11212 - 5 de agosto de 1921; Ano XXXVIII Número 11332 - 23 de decembro de 1921; Ano XXXIX Número 11343 - 5 de xaneiro de 1922; Ano XXXIX Número 11384 - 23 de febreiro de 1922; Ano XXXIX Número 11403 - 18 de marzo de 1922; Ano XXXIX Número 11548 - 7 de setembro de 1922; Ano XXXIX Número 11599 - 7 de novembro de 1922; Ano XL Número 11705 - 15 de marzo de 1923; Ano XL Número 11720 - 3 de abril de 1923
• El Progreso  semanario independiente Ano X Número 1980 - 16 de xullo de 1916; Ano XVI Número 2880 - 21 de marzo de 1922
• La Correspondencia Gallega  diario de Pontevedra  Ano XXVIII Número 8078 - 19 de xullo de 1916
• Galicia nueva  periódico regional, primer diario de Villagarcía Año XIV Número 5333 - 7 de decembro de 1920; Ano XV Número 5503 - 16 de novembro de 1921; Ano XVI Número 5533 - 1 de xaneiro de 1922; Ano XVI Número 5535 - 4 de xaneiro de 1922;  Ano XVI Número 5550 - 25 de xaneiro de 1922
• El Progreso  diario liberal Ano XIII Número 3994 - 11 de decembro de 1920; Ano XIV Número 4139 - 31 de maio de 1921; Ano XV Número 4388 - 23 de marzo de 1922; Ano XVII Número 3054 - 27 de xaneiro de 1923; Ano XVII Número 3056 - 30 de xaneiro de 1923
• El Orzán  diario independiente Ano IV Número 995 - 29 de maio de 1921; Ano IV Número 1004 - 9 de xuño de 1921;
• El Eco de Santiago  diario independiente Ano XXVI Número 10596 - 30 de maio de 1921;  Ano XXVI Número 10736 - 15 de novembro de 1921
• El Compostelano  diario independiente Ano II Número 284 - 21 de xaneiro de 1921; Ano II Número 391 - 1 de xuño de 1921
• La Voz de Galicia de 21 de xaneiro de 1921; 7 de aneiro de 1922; 22 de marzo de 1922; 23 de marzo de 1922; 23 de maio de 1923
• La Integridad diario católico Num. 9336 (28/05/1921)
• El Correo de Galicia  órgano de la colectividad gallega en la República Argentina  Num. 823 (22/01/1922); Num. 890 (29/04/1923)
• El Eco de Galicia  órgano de los gallegos residentes en las Repúblicas Sud-Americanas  Num. 1101 (20/02/1922)
• El Ideal gallego  diario católico, regionalista e independiente Num. 1462 (06/01/1922)
• Galicia  diario de Vigo Número 52 - 22 setembro 1922; Número 92 - 8 novembro 1922;  Número 201 - 16 de marzo de 1923
• El Correo de Galicia  órgano de la colectividad gallega en la República Argentina  Num. 882 (04/03/1923)
• La voz de la verdad  diario católico con censura eclesiástica Año XIII Número 4241 - 27 de maio de 1923
• Faro de Vigo. 28 de maio de 1921; 19 de agosto de 1922; 10 de setembro de 1922; 20 de outubro de 1922; 28 de xaneiro de 1923

O proxecto de telefonía provincial en Lugo (1917-1923)

En novembro de 1916 o presidente da Deputación de Lugo, o Sr. Tapia, recibe por correo un esquema da rede provincial de Lugo preparado por Jose Francos Rodríguez, como Director de Comunicacións, na que se mencionan as centrais, subcentrais i estacións telefónicas. Recolle o establecemento do servizo en once centros telefónicos e una estación subcentral  en Vilanova del Lourenzá. As centrais serían en Lugo, Sarria, Becerreá, Ribadeo, Mondoñedo Viveiro, Vilalba, Chantada e Quiroga; que darían servizo a 72 estacións.  O distrito de Lemos, xa cuberto coa estación interurbana da Compañia Peninsular, que presta tamén o servizo urbano, queda exento do proxecto.

Esta nova ten unha boa acollida pola prensa, aínda que é pronto para ter datos sobre se implica custes, se deben ser asumidos polos concellos, se sería suficiente con aportar postes, etc. No proxecto provincial traballou parte do equipo de telégrafos, dirixido polo Sr. Bolaño i estima un coste de 834.000 pesetas para o estrablecementos das liñas (1474 quilómetros) e o arame de cobre de 3 mm. 

En xullo de 1917 o novo director de Comunicacións, o Sr. Ortuño, relanza os proxecto provinciais indicando que se comezaría por Galicia (cabe destacar que foi a última zona de España e chegar a telefonía interurbana) i, en particular, pola provincia de Lugo. 

Extracto do plan de telefonía nacional de Francos Rodríguez. 1917.

Mentres que en Pontevedra a deputación faría forza implicando ós concellos no proxecto, sería o director de Correos e Telegrafos o que tería que contactar, en novembro de 1918, ao presidente da Deputación para recabar o apoio ao proxecto. Esa comunicación non parece ter resposta rápida.

O proxecto parece quedar aparcado ata o 22 de marzo de 1921 onde os señores Julio García, Victor Basanta, Manuel Otero Soto e Antonio Pardo da Deputación provincial presentan no pleno unha proposta para a realización dun proxecto de rede provincial, baseado no proxecto de Francos. Créase a comisión que toma o acordo o 1 de marzo de 1922

Expediente da rede de telefonía provincial de 1921. ADPL sig2723.6

O 9 de decembro de 1922 tese noticia polo deputado D. Luis Rodríguez de Viguri da Real Orde que aproba a construcción da rede provincial, co orzamento actualizado según o proxecto de lei de 22 de xuño de 1921, onde reclama a deputación un 20% do custe. O custe sería 470.875,88 pesetas (máis do dobre do sinalado no proxecto de 1917, que estaba en 166.900,20 pesetas), aínda que se podería reducir un pouco ao existir xa as liñas de Lugo a Mondoñedo, de Mondoñedo a Viveiro e a Ribadeo. 

O subrecuste iniciaría un debate interno en febreiro de 1923 sobre a conveniencia de asumir os novos custes. O deputado Sr- Peñamaría roga que sexa extendida a rede á Fonsagrada (que curiosamente estaba no plan presentado, polo que debe ser un erro do deputado) e Meira. 

ADPL sig2723.6

 

ADPL sig2723.6

A mediados de 1923 e o interlocutor pasa de ser o Estado á sociedade "International Telephone and Telegraph Corporation" de New York, co novo proxecto de telefonía onde se desbota a idea de telefonía provincial en pro dun proxecto nacional que sería o xerme da compañía Telefónica, pese as críticas da prensa local

ADPL sig2723.6

ADPL sig2723.6

Para saber máis:

• El norte de Galicia  diario político y de información Num. 4530 (02/12/1916); Núm. 6284 (24/02/1922): Num. 1703 (15/10/1922)
• Verdad y justicia  semanario imparcial defensor de los intereses generales del distrito Ano II Número 81 - 9 de decembro de 1916; Ano II Número 82 - 16 de decembro de 1916
• La voz de la verdad  diario católico con censura eclesiástica Ano VII Número 2453 - 12 de xullo de 1917; Ano VII Número 2455 - 14 de xullo de 1917; Año XII Número 4051 - 13 de outubro de 1922; Ano XII Número 4094 - 3 de decembro de 1922; Ano XII Número 4101 - 12 de decembro de 1922; Ano XII Número 4104 - 15 de decembro de 1922; Ano XIII Número 4161 - 21 de febreiro de 1923; Ano XIII Número 4163 - 23 de febreiro de 1923
• El Diario de Pontevedra  periódico liberal Ano XXXIV Número 9976 - 19 de xullo 1917
• Diario de Galicia periódico de la mañana, telegráfico, noticiero y de información general Num. 2775 (20/07/1917)
• Boletín Oficial de la Provincia de Lugo Número 261 - 15 de novembro de 1918
• El Progreso  diario liberal Año XIV Número 4081 - 23 de marzo de 1921; Ano XV Número 4370 - 2 de marzo de 1922; Ano XV Número 4605 - 5 de decembro de 1922; Ano XVI Número 4673 - 23 de febreiro de 1923; Ano XVII Número 4963 - 31 de xaneiro de 1924
• El regional diario de Lugo Num. 12851 (23/03/1921); Num. 13063 (29/11/1921); Num. 13691 (15/11/1922); Num. 13715 (09/12/1922)
• La Voz de Mondoñedo  periódico semanal Ano XVIII Número 968 - 28 de marzo de 1921
• El Progreso  semanario independiente Ano XVI Número 3098 - 13 de decembro de 1922
• Expediente telefónico. Arquivo Provincial de Deputación de Lugo. ADPL sig2723.6
•  La Provincia  diario de información y de intereses generales Año II Número 221 - 17 de febreiro de 1924

Plan de telefonía provincial en Pontevedra (1917-1924)

 O 15 de outubro de 1917, na sesión da Deputación de Pontevedra, o deputado Prudencio Landín presenta unha moción para facer unha rede de telefonía provincial, ao abeiro do Real Decreto de 30 de xuño de 1914 e o proxecto de telefonía nacional de Francos, para poñer en comunicación rápida todos os concellos e aldeas importantes da provincia de Pontevedra. 

Prudencio Landín. Vida Gallega. 1917

O vello sistema de carterías e peóns fai que sexan necesarios ata cinco días para trasladar comunicacións, fora de Vigo, Pontevedra e Vilagarcía, que estaban conectadas á rede interurbana, a algúns lugares puntuais cubertos polo telégrafo. Puña de exemplo as redes das deputacións de Guipúscoa, Biscaia e Ciudad Real, así como a mancomunidade catalana. 

Fai mención o proxecto de director de Correos e Telégrafos, D. Jose Francos Rodríguez, que presentara unha proposta para Pontevedra de contar con centráis en Pontevedra Vigo Caldas de Reis, A Estrada, Lalín, Ponteareas, Pontecaldelas, Redondela, Tui, A Guarda e A Cañiza, xunto a subcentrais en Carril, Silleda, Sanxenxo, O Grove, Cambados, Mondariz, Porriño e Baiona. Este proxecto consideraba un custe de 467.000 pesetas. 

Extracto do libro de actas da Deputación de Pontevedra de 15 de outubro de 1917

Extracto  do proxecto de telefonía nacional de Francos Rodríguez. 1917.

Existen dúas vías para acometer o proxecto, a vasca ou catalana, que é independiente do apoio do Estado ou a aproximación de Ciudad Real, que participa unto coa axuda dos concellos, na instalación, locutorios, etc coa axuda do Estado que instala e administra a rede xunto ao corpo de telégrafos. 

Na defensa da proposta, Prudencio Landín solicita a creación dunha comisión para estimar o esforzo da obra e a cantidade a satisfacer por cada concello. Varios deputados participan mostrando o seu interese na iniciativa e nómbrase unha comisión formada por:

• Prudencio Landín, por Pontevedra
• Fernando Villamarín, por Vigo-Tui
• Jose Echeverría, por Caldas-Cambados
• José López Boullosa, por Pontecaldelas-Redondela
• Antonio Casa, por Ponteareas-A Cañiza
• Francisco Riestra Calderón, por A Estrada - Lalín
• Teodosio Domínguez, como facultativo

 A proposta recibe loubanzas do empresario Masso de Bueu, o diario La Integridad de Tui, o Sr. Conde (alcalde de Vigo), Guillermo Oya (presidente da Asociación para o Fomento de Turismo en Galicia), a Cámara de Comercio de Vigo, Jose Oliveira (presidente da sociedades recreo marítimo de Cangas), a reunión de médicos de Cuntis, etc. 

Os primeiros apoios municipais chegan de Tui e A Guarda, que aproveitan os plenos municipais para comprometer o seu apoio. A iniciativa chega incluso a deputación de Salamanca, onde suxiren copiar a proposta de Landín. Provincias como Cuenca, Valencia o Madrid discuten levar a cabo proxectos similares.

Extracto dunha mostra de apoio publicado no xornal Faro de Vigo de 20 de novembro de 1917

A reunión da comisión tardaría ata o 22 de abril de 1918, tras facer consultas con deputacións con intereses similares,  para preparar a proposta cara o pleno do primeiro de maio. Esta pasa por sufragar ao Estado o 20% do custe da rede. Esta porcentaxe será entregado en cinco anualidades de 18800 pesetas, con cotas iguais por parte dos 62 concellos (a razón de 303 pesetas anuais). 

Sería o semanario El Progreso de Pontevedra o máis crítico co proxecto, ao prefirir que sexa a deputación a que acometa o proxecto sen contar co Estado, xa que dubida da capacidade deste para facer a instalación.

A petición formal trasladaríase ao ministro de gobernación, o Marques de Alhucemas, o 28 de xuño de 1918. Prudencio Landín recibe unha carta do ministro de Facenda, González Besada, indicando que intercederá para sacar o proxecto adiante. O 2 de agosto de 1918 recíbese a confirmación do goberno ao proxecto. O 19 de setembro se envían cartas aos concellos pedindo o compromiso de financiación para este proxecto. 

Arbo e Pontecaldelas serían os primeiros en confirmar a disponibilidade desa cantidade, seguidos nesas datas por Vigo, Cotobade, Sanxenxo, Tui, As Neves, A estrada, Fornelos, Rodeiro, Cuntis, Ribadumia, Silleda, Salvaterra, Bueu, Campo Lameiro e Salceda. A Guarda, Mondaríz, Gondomar, Crecente, Redondela, Pazos de Borbén, Barro, Ponteareas, Meaño, Baiona, Marín e Moaña o farían antes de 10 de outubro, chegando xa a 29 dos 62 concellos. O 17 de xa se contaría con O Rosal, Soutomaior, Covelo, Dozón, Valga, Tomiño, A Lama, Meis e Carbia (actual Vila de Cruces). Chegan as notificacións da aprobación por parte de Cerdedo e Porriño a finais de outubro e de O Grove, Cambados, Mos, Nigrán, Pontesampaio e Pontevedra en Novembro de 1918, quedando para decembro Caldas de Reis, Lalín A Golada, forcarei e Poio. Ao peche do ano non se mencionaría a adhesión por parte de Cangas, Catoira, Moraña, Oia, Pontecesures, Portas, Vilaboa, Vilagarcía e Vilanova, pero pode ser que non apareceran mencións na prensa.

O novo ministro de Facenda, Sr. La Cierva, confirma en xullo de 1919 que se dota o orzamento dunha partida para a rede provincial. O goberno reclama o pago da primeira anualidad e a deputación comeza a reclamar os pagos aos concellos en outubro de 1919. O primeiro en pagar sería A Cañiza, pero pasado un mes aínda faltaría algún por pagar, demorando o proxecto. Entre os últimos figurarían Porriño, Fornelos, Rivadumia, Redondela, A Lama, Cambados e Vilaboa en decembro de 1919. Xa en xaneiro de 1920 pagaría Bueu. En febreiro Dozón, Moaña, Pontesampaio, Caldas de Reis, Silleda, Meaño, A Estrada e Tomiño. En marzo de 1920 serían Forcarei e Lalín. A Deputación vese na obriga de anticipar as cotas de tres concellos que non pagaron en tempo, xa que o 24 de marzo o presidente da deputación Sr. Casas viaxa a Madrid para axilizar o proxecto coa axuda do Conde de Bugallal e o director de Comunicacións.

A orde de instalar a rede provincial foi realizada o 15 de xullo de 1920,por parte da dirección de Comunicacións (o Sr. Conde de Colombí), pero non sería ata uns meses máis tarde cando asignaría esa responsabilidade ao xefe de liña D. Julio Herreros, que se despraza a Madrid o 6 de novembro de 1920 para recibir indicacións. 

Faro de Vigo - Edición de VIGO. Fecha 03/11/1920

Julio regresa o 17 de novembro de 1920 volve cunha proposta de reforma do plan provincial de Francos de 1917 e o convencimento de que recibirá material para executar a construcción da rede. Vincenti presiona ao director de Comunicacións para que a rede se comece a construir no Morrazo, atendendo ás relacións comerciais desas vilas coa industria pesqueira. 

Parece ter éxito, asignando primeiro a Julio Herreros, xefe de liña de telégrafos e, posteriormente, a Jose Sandoval, desligándoo das súas responsabilidades para que poida participar nos proxectos de establecemento da rede. José xa participara no proxecto de Francos Rodríguez en 1917. 

Prudencio Landín reclama unha maior celeridade a través dunha carta no Faro de Vigo do 10 abril de 1921.

Faro de Vigo. 10 de abril de 1921

Unha vez terminado o proxecto do Morrazo, pasarían a liña con A Guarda, via Redondela e Tui, así como o ramal de Ponteareas, para conectar Porriño, Salvaterra, Mondaríz coa vila do Tea, aínda que José Sandoval queda asignado ao proxecto provincial de A Coruña, polo que estes proxecto sofren unha parada.

 Tamén se fala, a finais de 1922 de chegar co teléfono a Cuntis, polo presión do deputado Bernardo M. Sagasta e o xefe de telégrafos de Pontevedra Arturo Lago, que pasaría a ser xefe de implantación do proxecto provincial en xaneiro de 1923 (sendo sustituido no posto de 2º xefe de telégrafos de Pontevedra por Francisco Beredo y Penava, procedente de Bilbao). Puntualmente tamén se menciona a posible conexión da Estrada con Santiago.

O presidente da Deputación,  o Sr. De la Sota, viaxaría a Madrid en febreiro de 1924 logrando a aprobación das liñas de Pontevedra a Redondela, Caldas a Cuntis, e a de Tui - Porriño - Ponteareas - Salvaterra, así como o ramal de Ponteareas a Mondariz. Non chegar a todos os concellos crearía certos conflitos con concellos, que se queixaban de ter pagado e non recibir servizo, como sería o caso de A Cañiza que fora o primeiro en efectuar o pagamento.

Para saber máis: 

• Faro de Vigo de 14 de outubro de 1917; 15 de outubro de 1917; 20 de outubro de 1917; 30 de outubro de 1917; 6 de novembro de 1917; 20 de novembro de 1917; 4 de outubro de 1918; 29 de setembro de 1918; 26 de setembro de 1919; 4 de febreiro de 1920; 15 de xullo de 1920; 24 de marzo de 1920; 30 de outubro de 1920; 3 de novembro de 1920; 10 de abril de 1921; 8 de novembro de 1922; 6 de febreiro de 1924
• El Diario de Pontevedra  periódico liberal Ano XXXIV Número 10056 - 15 de outubro de 1917; Ano XXXIV Número 10056 - 16 de outubro de 1917; Ano XXXIV Número 10056 - 18 de outubro de 1917; Ano XXXIV Número 10056 - 20 de outubro de 1917; Ano XXXIV Número 10064 - 24 de outubro de 1917; Ano XXXIV Número 10068 - 29 de outubro de 1917; Ano XXXIV Número 10074 - 6 de novembro de 1917; Ano XXXIV Número 10087 - 21 de novembro de 1917;  Ano XXXV Número 10213 - 23 de abril de 1918; Ano XXXV Número 10220 - 1 de maio de 1918; Ano XXXV Número 10221 - 3 de maio de 1918; Ano XXXV Número 10223 - 6 de maio de 1918; Ano XXXV Número 10253 - 12 de xuño de 1918; Ano XXXV Número 10266 - 27 de xuño de 1918; Ano XXXV Número 10270 - 12 de xullo de 1918; Ano XXXV Número 10326 - 18 de setembro de 1918; Ano XXXV Número 10327 - 19 de setembro de 1918; Ano XXXV Número 10333 - 26 de setembro de 1918; Ano XXXV Número 10338 - 2 de outubro de 1918; Ano XXXV Número 10340 - 4 de outubro de 1918; Ano XXXV Número 10345 - 10 de outubro de 1918; Ano XXXV Número 10351 - 17 de outubro de 1918; Ano XXXV Número 10356 - 23 de outubro de 1918; Ano XXXV Número 10359 - 26 de outubro de 1918; Ano XXXVI Número 10593 - 15 de xullo de 1919; Ano XXXVI Número 10678 - 25 de outubro de 1919; Ano XXXVI Número 10680 - 28 de outubro de 1919; Ano XXXVI Número 10690 - 10 de novembro de 1919; Ano XXXVI Número 10695 - 15 de novembro de 1919; Ano XXXVI Número 10701 - 22 de novembro de 1919; Ano XXXVI Número 10706 - 28 de novembro de 1919; Ano XXXVI Número 10710 - 3 de decembro de 1919; Ano XXXVI Número 10713 - 6 de decembro de 1919; Ano XXXVI Número 10714 - 17 de decembro de 1919; Ano XXXVI Número 10744 - 24 de xaneiro de 1920; Ano XXXVI Número 10753 - 4 de febreiro de 1920; Ano XXXVI Número 10793 - 24 de marzo de 1920; Ano XXXVI Número 10887 - 15 de xullo de 1920; Ano XXXVII Número 10979 - 30 de outubro de 1920; Ano XXXVII Número 10980 - 1 de novembro de 1920; Ano XXXVII Número 10983 - 5 de novembro de 1920; Ano XXXVII Número 10984 - 6 de novembro de 1920; Ano XXXVII Número 10994 - 18 de novembro de 1920; Ano XXXVII Número 11002 - 27 de novembro de 1920; Ano XXXVII Número 11009 - 6 de decembro de 1920;  Ano XXXVIII Número 11039 - 11 de xaneiro de 1921; Ano XXXVIII Número 11115 - 12 de abril de 1921; Ano XXXVIII Número 11129 - 28 de abril de 1921; Ano XXXVIII Número 11212 -  5 de agosto de 1921;  Ano XXXIX Número 11343 - 5 de xaneiro de 1922; Ano XL Número 11644 - 2 de xaneiro de 1923; Ano XLI Número 11836 - 5 de xuño de 1924
• El Correo de Galicia  Diario independiente de avisos y noticias Num. 5077 (31/10/1917); Num. 5227 (04/05/1918); Num. 5327 (22/10/1918); Num. 5349 (18/11/1918)
• El Eco de Santiago  diario independiente Ano XXII Número 9851 - 22 de novembro de 1917; Ano XXIII Número 9984 - 3 de maio de 1918; Ano XXIII Número 10015 - 11 de xuño de 1918; Ano XXIII Número 10042 - 13 de xullo de 1918; Ano XXIII Número 10018 - 11 de outubro de 1918; Ano XXIV Número 10213 - 29 de outubro de 1919; Ano XXIV Número 10227 - 15 de novembro de 1919; Ano XXV Número 10270 - 6 de novembro de 1920; Ano XXVIII Número 11357 - 5 de xaneiro de 1923
• Libro de actas da Deputación de Pontevedra de 15 de outubro de 1917
• La idea moderna  diario democrático en Lugo  Num. 8229 (25/04/1918); Num. 8293 (16/07/1918)
• El Orzán  diario independiente Ano I Número 90 - 2 de maio de 1918; Ano I Número 97 - 9 de maio de 1918; Ano I Número 132 - 13 de xuño de 1918; Ano I Número 148 - 30 de xuño de 1918; Ano I Número 160 - 14 de xullo de 1918
• El Progreso  semanario independiente Ano XII Número 2640 - 3 de maio de 1918; Ano XII Número 2642 - 5 de maio de 1918; Ano XII Número 2644 - 8 de maio de 1918; Ano XII Número 2632 - 27 de xuño de 1918; Ano XII Número 2708 - 26 de setembro de 1918; Ano XII Número 2714 - 3 de outubro de 1918; Ano XII Número 2085 - 17 de outubro de 1918; Ano XII Número 2093 - 27 de outubro de 1918; Ano XII Número 2126 - 5 de decembro de 1918; Ano XIII Número 2338 - 26 de setembro de 1919; Ano XIV Número 2627 - 7 de novembro de 1920; Ano XVIII Número 3326 - 22 de xaneiro de 1924
• El Progreso diario liberal Año XI Número 3200 - 4 de maio de 1918; Ano XII Número 3684 - 5 de decembro de 1919
• Diario de Galicia periódico de la mañana, telegráfico, noticiero y de información general Num. 3101 (14/06/1918); Num. 3115 (28/06/1918)
• La Voz de Galicia de 18 de xuño de 1918; 3 de novembro de 1920; 5 de xaneiro de 1923;
• Galicia nueva  periódico regional, primer diario de Villagarcía Ano XII Número 4663 - 14 de setembro de 1918; Ano XII Número 4670 - 26 de setembro de 1918; Ano XII Número 4676 - 3 de outubro de 1918; Ano XII Número 4683 - 11 de outubro de 1918; Ano XII Número 4688 - 17 de outubro de 1918; Ano XII Número 4721 - 5 de decembro de 1918; Ano XIII Número 4919 -  16 de xullo de 1919;  Ano XIV Número 5096 - 2 de marzo de 1920
• El Tea  semanario independiente Ano XII Época 2ª Número 235 - 3 de outubro de 1918
• El Noticiero gallego semanario destinado a fomentar los intereses morales y materiales del Magisterio de primera enseñanza Num. 1233 (18/10/1918)
• La Integridad diario católico Num. 8934 (26/01/1920); Num. 9076 (16/07/1920); Num. 9170 (06/11/1920); Num. 9315 (28/04/1921); Num. 9318 (29/04/1921); Num. 10141 (02/02/1924);  Num. 10219 (05/05/1924)
• El Correo de Galicia  órgano de la colectividad gallega en la República Argentina  Num. 715 (01/02/1920); Num. 935 (09/03/1924); Num. 940 (13/04/1924);
• El regional  diario de Lugo Num. 12631 (19/07/1920)
• La Región  diario independiente, de intereses generales, de noticias y avisos Ano XI Número 3221 - 10 de novembro de 1920
• El Ideal gallego  diario católico, regionalista e independiente Num. 1462 (06/01/1922); Num. 1651 (10/12/1922)
• Galicia  diario de Vigo Número 476 - 10 febreiro 1924; Número 490 - 27 febreiro 1924

O atentado cun cable telefónico en Pontevedra (1920)

16 de outubro de 1920

D. Valentín Muiños era un comerciante de Pontevedra que contaba cunha tenda de ultramarinos na praza de abastos de Valentín García, a carón da ponte do Burgo.

    Anuncio publicado en El Progreso : semanario independiente: Ano I Número 1 - 6 de outubro de 1907

Tenda de Valentín Muiños na guía telefónica da Compañía Peninsular de 1916 

Non sería na súa tenda, senón na súa casa onde se cometería o atentado. O sábado á noite, cando regresaba á súa casa na rúa de Borrón (hoxe nas proximidades da rúa Serra), diante da fábrica de curtidos de Echeverría,  alguén atou un cable telefónico á aldraba (chamador da porta) que estaba conectado as cables de electricidade de alta tensión que pasaban por esa zona. 

Ao volver coa súa familia desde o almacén, sobre as dez de noite, a súa empregada doméstica tocou o chamador para abrir a porta e recibiu tal descarga que foi despedida a varios metros de distancia. Despois, o Sr Muiños, que descoñecía a causa do suceso que lle aconteceu á súa empregada, pasaría por un transo similar tras tocar a peza metálica da porta. Noutra fonte apúntase que o Sr. Muiños xa coñecía antes, por un encargado de destribución da súa tenda, que fora pola tarde a súa casa, que alguén atara uns cabos á porta, pero o Sr. Muiños descoñecía que puideran ter electricidade.

Mapa da zona de localización do mercado e do Borrón, onde estaba a casa. Mapa IGN 1910

O xefe nocturno de garda, o señor Gamallo, que pasaba pola zona conseguiu soltar aos afectados, grazas ao calzado de goma que levaba. Tanto a empregada como o Sr. Muiños non sufriron danos graves. Apúntase que saltara un fusible no transformador, que ademais de provocar un apagado masivo, impediu a morte dos afectados. Parte da poboación quedou a escuras por un longo período de tempo. 

O concesionario da rede telefónica urbana, D. Manuel Corbal, visitou o lugar e confirmou que o cable telefónico era dos que utiliza na súa rede, polo que pode deberse a un roubo anterior. Os empregados da compañía eléctrica confirmaron que o modus operandi foi atar unha pedra ao cable e guindalo por riba dos cables de alta tensión para que fixera contacto. 

O xulgado exploraría quen foi o autor do atentado, aproveitando algunhas testemuñas, pero non aparecen referencias na prensa a futuras detencións. O Sr. Muiños declarou que non tiña sospeitas sobre os posibles autores, continuando a ser un comerciante de éxito nas décadas posteriores. 

Para saber máis:

• La Integridad diario católico Num. 9154 (18/10/1920)
• El Orzán  diario independiente Año III Número 809 - 22 de outubro de 1920
• El Progreso  semanario independiente Ano XIV Número 2607 - 17 de outubro de 1920
• La Región : diario independiente, de intereses generales, de noticias y avisos: Ano XI Número 3202 - 19 de outubro de 1920
• Galicia nueva : periódico regional, primer diario de Villagarcía: Año XIV Número 5291 - 1920 octubre 19

1920: incremento de tarifas e queixas dos usuarios

A folga de telégrafos e teléfonos do 1919, tanto dos funcionarios coma dos traballadores da Compañía Peninsular de Teléfonos; así como o custe dos materiais (motivado pola guerra), as peticións das auxiliares femeninas e a presión das compañías, levaron ao goberno a decretar un aumento das tarifas dun 25% (real orde de 30 de xuño de 1920)

Inicio da Real Orde publicada na Gaceta de Madrid num 184 de 1920 de 2 de xullo

As queixas en Ourense

O caso máis salientable sería en Ourense, onde un grupo crítico (liderado por Francisco José Rionegro) co concesionario de teléfonos, que aplicara unha tasa de xeito irregular un ano antes, vería nesta nova suba o ingrediente necesario para crear un conflito de certo calado. 

O conflito dos timbres en Ourense (1919): https://telefoniagalicia.blogspot.com/2023/03/o-conflito-dos-timbres-no-urbano-de.html

A comisión de abonados visita os xornais da cidade, quedando constancia nas crónicas de La Región, onde trasladan o seu malestar co concesionario por non ter accesibles os locutorios telefónicos, non repartir as listaxes de abonados, non instalar teléfonos fora do nucleo urbano ou non atender peticións de novas altas. Comentan que cursarán a baixa no servizo, sendo o documento firmado por 134 abonados (que era unha maioría, xa que o total sería duns 220), incluindo a Sociedade Artística, Club Orensano, Correos, Hotel Barcelonesa e outras entidades de certa importancial.

O concesionario Manuel Corbal decide marchar da cidade cara Pontevedra, onde tiña o seu domicilio habitual. Ademais, impide que os traballadores recollan queixa algunha. A actitude de Manuel Corbal é calificada en La Ragión como propia de "picapleitos rural ou procurador de silveiras" i estar orientado a explotar aos ourensáns. 

Manuel Corbal contesta á solicitude comentando que a norma sae publicada na Gaceta de Madrid de 2 de xullo e que no resto de España non presentou queixa de ningún tipo e aproveita para mofarse dos firmantes "a súa vida parece fondamente perturbada por pequeñeces". Unha nova carta da comisión abonda na vontade da facer unha baixa masiva ou, no seu defecto, limitarse a pagar os prezos previos. Ten resposta tres semanas maís tarde polo concesionario, que apunta a persecución que está a sofrir e a vontade de botar a súa empresa como o concesionario, nunha sucia manobra.

Nota publicada en La Región, Ano XI Número 3171 - 1 de setembro de 1920

Neste caso, a diferencia do caso dos timbres, resultaría ser obligado cumprimento a suba dos prezos. A cruce de cartas extendeuse durante 3 meses ata chegar a un acordo. O 10 de outubro de 1920 a comisión convoca aos afectados na Camara de Comercio, que néganse a devolver os aparellos telefónicos sen unha petición xudicial e planificar unha reunión co gobernador civil. Tras esta reunión, fan unha con concesionario reclamando a extensión da rede ata 3km, dous locutorios (estación de tren e centro), listaxes de abonados antes de proceder ao incremento das tarifas, que non é aceptada polo concesionario, ao igual que mostrar as contas de servizo. Ante o resultado da reunión, a comisión presenta unha denuncia ao xefe de telégrafos.

O caso da estación de tren xa viña de 1919 cando un pequeno accidente na estación sacaría o debate da necesidade de dispor deste servizo.

La Región  diario independiente, de intereses generales, de noticias y avisos Ano X Número 2859 - 10 de agosto de 1919

O acordo final daríase público o 31 de outubro de 1920, onde a empresa comprométese a crear un locutorio público no centro da poboación (na Praza Maior, de ser posible) e outro na estación do tren; que no prazo  dun ano extenderá a rede ata 3 km; e ao reparto de listas de abonados. De non cumprir estas condicións a empresa devolvería as cotas adicionais cobradas. 

O locutorio na sede da central ábrese o 27 de novembro de 1920, mentres que na estación sería en xullo de 1921. A presión social tamén levaría a recibir unha visita do inspector de traballo, que deixa un resumo na prensa local.

La Región  diario independiente, de intereses generales, de noticias y avisos Ano XII Número 3349 - 16 de abril de 1921

En xaneiro de 1923 Manuel Corbal solicita a instalación dun novo locutorio na propia casa de concello, que recibe autorización.

En menor medida tamén no Ferrol creouse certo conflito xa que a Cámara de Comercio convocou unha reunión cos abonados, pero non trascenderon os resultados da mesma.

Tamén a comunicación do aumento en Santiago deu lugar a que o xornal El Eco de Santiago xulgara como "instalación deplorable, con mal material, postes endebles e distribución de fíos irracional" con problemas de interfonía, cortes, problemas no conexión co interurbano, etc. 

 Para saber máis:

• La Región diario independiente, de intereses generales, de noticias y avisos Ano X Número 2859 - 10 de agosto de 1919; Ano XI Número 3146 - 3 de agosto de 1920; Ano XI Número 3147 - 4 de agosto de 1920; Ano XI Número 3150 - 7 de agosto de 1920; Ano XI Número 3151 - 8 de agosto de 1920; Ano XI Número 3166 - 26 de agosto de 1920; Ano XI Número 3171 - 1 de setembro de 1920; Ano XI Número 3173 - 3 de setembro de 1920; Ano XI Número 3176 - 7 de setembro de 1920; Ano XI Número 3178 - 8 de setembro de 1920; Ano XI Número 3198 - 3 de outubro de 1920; Ano XI Número 3203 - 9 de outubro de 1920; Ano XI Número 3204 - 10 de outubro de 1920; Ano XI Número 3205 - 12 de outubro de 1920; Ano XI Número 3206 - 13 de outubro de 1920; Ano XI Número 3208 - 15 de outubro de 1920; Ano XI Número 3212 - 30 de outubro de 1920; Ano XI Número 3213 - 31 de outubro de 1920; Ano XI Número 3236 - 28 de novembro de 1920; Ano XII Número 3349 - 16 de abril de 1921; Ano XII Número 3437 - 30 de xullo de 1921; Ano XIV Número 3824 - 10 de xaneiro de 1923
• El Correo gallego  diario político de la mañana Ano XLIII Número 15329 - 28 de agosto de 1920; Ano XLIII Número 15335 - 5 de setembro de 1920
• Boletín Oficial de la Provincia de Lugo Número 219 - 20 de setembro de 1920
• El Progreso  diario liberal Año XIII Número 3954 - 26 de outubro de 1920
• El Eco de Santiago  diario independiente Ano XXV Número 10163 - 13 de xullo de 1920; Ano XXV Número 10166 - 16 de xullo de 1920
• La Zarpa diario de los agrarios gallegos Ano I Núm. 4 - 30 Xullo 1921
• El Diario de Pontevedra  periódico liberal Ano XXXVIII Número 11193 - 14 de xullo de 1921
• Faro de Vigo. 14 de xullo de 1921

As dúas sedes do teléfono interurbano de Ferrol (1914-1917)

O teléfono interurbano tamén chegou a Ferrol en 1914, neste caso como un ramal desde a central de Betanzos.  A inauguración estaba prevista para o 1 de setembro, pero finalmente sería o 7 de setembro de 1914 ás sete da tarde.

A central queda establecida na rúa Real número 52, con dous locutorios para conferencias e catro pupitres para o envío de telefonemas. Tería xa un horario extendido, de oito da mañá a doce da noite. O director da estación será D. Rafael Agulló. Na inauguración tamén estarían o xefe mecánico. D Francisco Aguilar, o oficial de servizos D. Vicente Zenalmor e o director técnico D. Jose Ruiz Medina, que tamén estivo no resto de estacións galegas inauguradas neste ano. Os abonados da rede urbana poden facer conferencias desde o seu propio domicilio, mediante un depósito prepago na nova central.

Asistirn á inauguración representantes da prensa, comandantes de buques militares, autoridades civís e tamén o Sr. Parellada, xerente da Compañía Peninsular. Ademais dunha visita ás instalacións ofreceuse un lunch no salón do Café Español. O alcalde Zelada e o presidente da Cámara de Comercio D Manuel Comellas aproveitaron para enviar telefonemas a autoridades da provincia e de Madrid.

Estivo presente o Xeneral de Enxeñeiros Andres A. Comerma, ao que lle pediron que dixera unhas verbas ao público asistente. Neste evento dixo que instalou o primeiro teléfono particular de Galicia, entre a súa casa e a dun veciño, así como os primeiros teléfonos oficiais, entre a Capitanía Xeral de Ferrol e a de Galicia, na cidade da Coruña. Por último, invitou a xuventude ferrolá a que loite por seguir traendo adiantos tecnolóxicos á cidade. 

En xuño de 1917 realizaríase un traslado de local, pasando á rúa Dolores 67, esquina con Sánchez Barcaiztegui, no antigo comedor do Hotel Suizo. Sería o director Rafael Agulló o responsable desta migración, axudado polo montador o Sr. Perna e o resto dos oficiais telefonistas. Realizouse a inauguración o 16 de xuño de 1917, aínda que ao público sería aberta o día 25, incorporandose semanas máis tarde D. Manuel García Cortés como novo oficial telefonista. O horario pasaría a ser ata as 3 da mañá, gracias a participación de D. Baldomero Lios, secretario de ministro de gobernación, desde o 16 de xullo de 1918.

Foto. Plano do comedor do antigo hotel Suizo (nova sede da telefonía interubana en 1917) Catálogo da Exposición de Arquitectura Modernista Ferrolá (1900-1925). Ano 1979. COAG.

A prensa recolle cambio no persoal da central. Este sería do oficial Vicente Jiménez Salazar (destinado a Valladolid en xaneiro de 1919) ou Jesús Cabaleiro Pedreira (destinado a Betanzos nas mesmas datas). De Vilagarcía chegaría Jose García Sánchez e Benito Rey, que ven da central de Pontevedra.  En xuño de 1919 chega un novo xefe, D. Carlos Herce (ou Erce), que ven de Donostia e regresaría en maio de 1920.  En decembro de 1919 chegaría Manuel García Cortés e Jose Añino. En xullo de 1920 chegaría o novo xefe, D. Jose Uriol e un novo telefonista, Manuel García Cortés. Ambos serían ascendidos en marzo de 1921, xunto a Fernando Aniño (que solicitaría unha permuta en 1922 con Eduardo Tobío Mosquera) e Manuel Gómez Permuy. En agosto de 1921 chegaría Luis Rey Arias i en 1922 Sergio Tojo Otero (procedente de Santiago). Xa coa chegada da Compañía Telefónica Nacional de España o oficial de Ferrol D. Francisco Bastida sería trasladado a Coruña, sendo reemplazado por Segundo Fernández, procedente de Monforte.

Para saber máis:

• La idea moderna  diario democrático en Lugo  Num. 7113 (22/08/1914);  Num. 7127 (08/09/1914); Num. 8293 (16/07/1918)
• El Correo gallego  diario político de la mañana Ano XXXVII Número 12119 - 5 de setembro de 1914; Ano XXXVII Número 12120 - 6 de setembro de 1914; Ano XXXVII Número 12121 - 8 de setembro de 1914; Ano XXXVII Número 12122 - 11 de setembro de 1914; Ano XL Número 12997 - 1 de xuño de 1917; Ano XL Número 13009 - 26 de xuño de 1917; Ano XLI Número 14673 - 13  de xullo de 1918; Ano XLI Número 14681 - 23 de xullo de 1918; Ano XLIII Número 15248 - 25 de maio de 1920;  Ano XLIII Número 15279 - 1 de xullo de 1920; no XLIII Número 15292 - 16 de xullo de 1920; no XLIII Número 15331 - 31 de agosto de 1920; Ano XLIV Número 15703 - 22 de decembro de 1921; Ano XLV Número 15752 - 17 de febreiro de 1922; Ano XLV Número 15948 - 6 de outubro de 1922; Ano XLVII Número 16375 - 21 de febreiro de 1924; Ano XLVII Número 16569 - 30 de outubro de 1924
• El Noroeste Ano XIX Número 9802 - 6 de setembro de 1914; Ano XXII Número 10072 - 17 de xuño de 1917
• El Eco de Galicia  diario católico é independiente Num. 2542
• El norte de Galicia  diario político y de información Num. 3986 (08/09/1914)
• Galicia nueva  periódico regional, primer diario de Villagarcía Ano VIII Número 2752 - 9 de setembro de 1914; Ano XIII Número 4749 - 5 de xaneiro de 1919
• La Voz de Galicia - 2 de agosto de 1917; 24 de agosto de 1921;
• Gaceta de Galicia  Diario de Santiago. Decano de la prensa de Compostela Num. 153 (03/08/1917)
• El Ideal gallego  diario católico, regionalista e independiente Num. 42 (13/05/1917); Num. 62 (02/06/1917); Num. 748 (19/07/1919); Num. 2099 (15/06/1924)
• El Eco de Santiago  diario independiente Ano XXII Número 9223 - 18 de xuño de 1917
• El Orzán  diario independiente Año I Número 160 - 14 de xullo de 1918; Ano V Número 1188 - 10 de xaneiro de 1922
• La Región diario independiente, de intereses generales, de noticias y avisos Ano IX Número 2538 - 17 de xulllo de 1918
• El Progreso  diario liberal Ano XII Número 3684 - 5 de decembro de 1919
• El noticiero gallego  Diario de Santiago Num. 28 (04/01/1919)
• Faro de Vigo - 13 de xuño de 1917
• La voz de la verdad  diario católico con censura eclesiástica Ano XIV Número 4685 - 31 de outubro de 1924

A estación interurbana de Lugo (1913-1924)

Inaugurada a estación interurbana de Monforte en febreiro de 1914, sería a quenda de Lugo. Jose Ruiz Medina visitara Lugo en varias ocasións desde setembro de 1913. O lugar escollido sería a esquina das rúas Castelar (hoxe rúa do Teatro) e Manuel Becerra (hoxe rúa Progreso), no número 2 da primeira rúa, nos baixos da fonda Oriental e próximo á futura sede da rede urbana. A localización preferida era outro local da rúa da Raíña, pero as 'informalidades' do dono fixeron isto imposible. A data prevista de inauguración sería abril ou maio. 

Esquina de Castelar con Manuel Becerra. Lugar onde se localizaba o baixo ocupado pola Compañía Peninsular en 1914. Mapa de 1910. IGN.

O persoal chegaría o 2 de marzo de 1914 a Lugo para traballar no proxecto.  Nesa data xa están traballando en tender o cable desde Monforte, aínda que padecen varios atrasos polos temporais. O 15 de abril chega o xefe técnico Jose Ruiz Medina, xunto co xefe de montadores Francisco Aguilar, a Lugo para inspeccionar as obras xa finalizadas. O 27 de abril de 1914 realizáronse as primeiras probas con Monforte, Leon, Madrid e Córdoba ás que o responsable do servizo Eduardo del Pan invitou a varios medios. Como faltaba o mobiliario da central a data de inauguración adiouse ao 1 de xuño de 1914 ás seis da tarde, sendo a terceira de Galicia tras Monforte e Ourense.

Ubicación da central telefónica interurbana na rúa Castelar 2. Postal. Ano descoñecido.

A inauguración acudirían representantes da sociedade lucense e da prensa, que recibirin un lunch do hotel Méndez Núñez, invitados polo xefe da central o Sr. Mariano Arturo Fuentes Zaldívar, que sería director por bastantes anos. A primeira conferencia de pago sería con Xixón.

A estación estaba disponible só con horario limitado ata as oito da tarde. A Camara de Comercio de Lugo presionaría para aumentar o horario, que se faría efectivo uns meses mais tarde da apertura da central da Coruña, en marzo de 1915 pasado o horario a ser das oito da mañá ás dez da noite. En anos posteriores se seguiría ampliando o servizo.

En xuño de 1915 o Hotel Méndez Núñez conéctase, a falta de rede urbana, directamente á central interurbana, para poder chamar desde o propio hotel, sen ter que desprazarse á central. Trataríase do primeiro caso documentado deste caso en Galicia. Non sería o único, o xornal La Provincia, conectaríase directamente a central interurbana, sen pasar pola urbana, obtendo autorización en decembro de 1923.

Un intento de suicidio

O 10 de xuño de 1920 ocorreu un intento de suicidio na central telefónica, cando o oficial de teléfonos de 18 anos D. Justo Pérez Fafián, veciño do barrio de Paraday, pegouse un tiro sobre as cinco e cuarto da tarde. Sen perda de tempo foi recollido e levado á casa de socorro, onde o médico de garda, D. José Lomas (auxiliado polos practicantes Triviño e López) que detectaron unha ferida de catro centímetros na eminencia frontal dereita con orificio de entrada e saída, pero superficial. Cando se soubo o acontecido foi á central o xuiz de instrucción Sr Prada Vaquero para tomar declaración ao ferido, que se negou a detallar as causas, pero parece relacionado cuns amoríos contrariados. 

En xuño de 1921 Justo sería destinado a central interurbana da Coruña.

As queixas de 1924

Marzo de 1924 chega con queixas da prensa local á nova política da Compañía Peninsular que tasaba ás chamadas nos locutorios desde que comezan a entrar no locutorio, en lugar desde que se establece a chamada. Esta medida encende á prensa que padece bastantes avarías no servizo e demoras no establecemento de conferencias, a pesar de pagar un abono mensual  

Para saber máis:

• La idea moderna  diario democrático en Lugo  Num. 6970 (05/02/1914); Num. 6992 (19/02/1914); Num. 7008 (10/03/1914); Num. 7025 (31/03/1914); Num. 7045 (24/04/1914); Num. 7075 (01/06/1914); Num. 7076 (02/06/1914); Num. 7118 (22/07/1914); Num. 7909 (10/04/1917); Num. 7910 (11/04/1917)
• El Eco de Galicia  diario católico é independiente  Num. 2345 (21/02/1914)
• El Correo de Galicia  Diario independiente de avisos y noticias Num. s.n. (04/03/1914); (18/03/1914); (03/06/1914); (22/07/1914) 
• Galicia nueva  periódico regional, primer diario de Villagarcía Año VIII Número 2611 - 5 de marzo de 1914
• La voz de la verdad  diario católico con censura eclesiástica Num. 948 (26/09/1913); Num. 1112 (16/04/1914); Num. 1123 (29/04/1914); Num. 1150 (02/06/1914); Num. 1542 (30/03/1915); Num. 1560 (09/06/1915); Num. 1653 (08/09/1915); Año VII Número 2413 - 24 de maio de 1917
• El regional  diario de Lugo Num. 10135 (28/04/1914); Num. 10162 (01/06/1914); Num. 10163 (02/06/1914); Num. 11056 (22/12/1916)
• El Correo gallego  diario político de la mañana Ano XXXVII Número 12025 - 29 de maio de 1914
• Gaceta de Galicia  Diario de Santiago. Decano de la prensa de Compostela Num. 93 (03/05/1914); Num. 110 (04/06/1914)
• Faro de Vigo - 2 de xuño de 1914
• El norte de Galicia  diario político y de información Num. 3855 (24/09/1913); Num. 3894 (10/11/1913); Num. 3908 (02/06/1914); Num. 4543 (17/12/1916); Num. 5488 (11/06/1920)
• La Región  diario independiente, de intereses generales, de noticias y avisos Ano V Número 1306 - 3 de xullo de 1914; Ano V Número 1307 - 4 de xullo de 1914
• El Diario de Pontevedra  periódico liberal Ano XXXI Número 9069 - 27 de xullo de 1914
• El Progreso  diario liberal Año XII Número 3591 - 20 de agosto de 1919; Ano XVI Número 4914 - 4 de decembro de 1923; 
• El Orzán  diario independiente Año III Número 716 - 12 de xuño de 1920
• El Eco de Santiago  diario independiente Año XXV Número 10139 - 12 de xuño de 1920
• El Compostelano  diario independiente Ano I Número 101 - 12 de xuño de 1920
• La Integridad diario católico Num. 9350 (11/06/1921)
• La Voz de Galicia de 12 de xuño de 1920
• La Provincia  diario de información y de intereses generales Año I Número 159 - 4 de decembro de 1923; Ano XVII Número 4991 - 4 de marzo de 1924

O servizo de telefonía público en Ponteareas (1915-1924)

Febreiro de 1915, Ao igual que ocorre con Tui, a vila de Ponteareas solicita a instalación dunha estación telefónica urbana na vila á Dirección Xeral de Telégrafos, por medio de xefe de telégrafos da vila. 

Neste caso, a diferencia doutras poboacións que entraron nesta convocatoria pública, Ponteareas tiña o interese en contar con liñas que comunicaran con ata dez parroquias do concello, dadas as dimensións do mesmo. Os celadores, responsables da montaxe das liñas, reclaman aos propietarios a tala das árbores para instalar o teléfono ás parroquias.

Instalación de telefonía nun día do Corpus. Ponteareas. Ano descoñecido.

A autorización publícase o 2 de marzo de 1915, polo que Julio Herreros, xefe de liña do corpo de telégrafos destinado en Vigo visita a vila de Ponteareas para facer un levantamento topográfico. Van comezar por instalar o teléfono nas fábricas de curtidos de Viúva e Fillos de Garra, os serradoiros dos Sres Candeira i Estens en Areas, Candeira e compañía en Oliveira e no domicilio do Sr. Rafael Candeira  Iglesias, que foi un dos impulsores e responsable político do Sr. Conde de Bugallal na vila. 

Hai algunhas contradicións na prensa sobre quen foi o benfeitor da construción da rede. Dado o reducido número de potenciais abonados, pénsase que sería o Gabino Bugallal, Conde de Bugallal, natural de Ponteareas e ministro de Facenda nese momento, xa que non parece existir un clamor popular pola implantación dese servizo. Outras fontes (o semanario El Tea) apuntan a Emilio Ortuño, director xeral de Correos e Telégrafos e impulsor do programa de creación de redes de telefonía públicas pero sen vinculación coa vila.

O 11 de febreiro de 1916 comunícase a chegada da central telefónica a oficina de telégrafos da vila e reclámase na prensa que aumente o número de abonados.  

A festa de inauguración

En xuño de 1916 reúnense no concello un grupo de veciños para organizar unha homenaxe ao Conde de Bugallal por ter impulsado a incorporación de Ponteareas ás vilas onde se está instalando o rede de telefonía pública. 

O servizo foi inaugurado cunha grande festa, amenizada pola orquestra de música, a finais de xuño de 1916 .Desde a Praza do Ánxel ata o Grupo Escolar púxose iluminación (hoxe rúa Doutor Fernández Vega), incluíndo a iluminación dos señores Garra na finca "A Cortiña Vella" complementando o da casa de Telégrafos.

Postes de teléfonos zona de Areas. Ano descoñedido

Descarga eléctrica

Practicamente todas a redes urbanas de Galicia tiveron algún suceso relevante, así que este tamén foi o caso da rede de Ponteareas. En novembro de 1916 ocorreu unha tormenta de choiva e sarabia. O señor Moreno, responsable da estación telegráfica e telefónica estaba de garda. Unha descarga causou unha avaría que queimou fusibles e as lámpadas de luz eléctrica e non foi a maiores xa que utilizou a terra da estación telegráfica. Tras isto decidiuse suspender o servizo mentres no se solucionara a instalación, para facela segura aos seus traballadores. 

Plano da vila de Ponteareas. Ano ~1910.

A extensión da rede (1920-1924)

En febreiro de 1920 chegan novas do proxecto de extensión da rede urbana ata vilas próximas, coma é o caso de Porriño, As Neves, Mondariz e Salvaterra. En abril xa aparare unha referencia a chegada de material (a nova central, cable, etc) para a extensión desta rede, pero aparecen atrancos. A propietaria onde está situada o servizo impide a construcción dunha torre no faiado, polo que a cantidade de diñeiro consignada devólvese ao estado e búscase unha nova localización, na rúa Elduayen número 4 (hoxe rúa da Constitución) que empeza a trasladarse en setembro de 1921.

Teléfonos na casa da esquerda. Foto extraída do grupo de Facebook Ponteareas "Fotos Antigas". Ano descoñecido (posterior a 1924).

 

En setembro de 1920 aparece publicado no boletín da provincia o proxecto de aluguer dunha casa por un precio de 900 pesetas anuais e un periodo de cinco anos, que fírmase a primeiro de 1921. Lucas Súarez Ruiz é destinado como oficial terceiro á central de Ponteareas en xaneiro de 1921. Meses antes, en xullo de 1920, sería a auxiliar María del Pilar Bueno Martín a que tomaría posesión.  Xa en 1923 se nomearía a Maria Luisa Sánchez, filla de xefe de telégrafos Vicente Sánchez, como auxiliar telefónica.

Neste ano pídese a conexión coa rede interurbana, ben por parte da Compañía Penínsular o como parte do proxecto de telefonía provincial no que traballaba José Sandoval. Sería o provincial o que conseguiría a aprobación, grazas ao deputado Manuel Fernández Barrón, en 1922 para conectar con Porriño  (e Vigo) e Mondariz, como parte do plan de telefonía provincial.

Detalle do anteproxecto de telefonía provincial de Francos en 1917.

Salvaterra inaugura un circuito teléfonico con Ponteareas o 9 de marzo de 1921, custando 0,80 pesetas cada tres minutos de conversa, e 0,35 pesetas por aviso de conferencias. A apertura ao público da central urbana sería o 6 de agosto de 1921, aínda que non consta o número de abonados á mesma.

O xefe de construccións telefónicas das provincias de Pontevedra e A Coruña. D. Arturo Lago, visita Ponteareas para avanzar nos traballos de conexión con Porriño (na liña de Vigo) e Mondariz. Neste momento traballaría o oficial Joaquín Quincoces, que sería relevado por Ezequiel de Torres, procedente de Miranda de Ebro en xullo de 1923. 

Non hai grandes avances. De feito en xaneiro de 1924 houbo un suceso. Sufriran unha descarga eléctrica na torre da central telefónica, pero que non causara grandes estragos, aínda que se temeu pola vida dunha moza que estaba nun locutorio.  

En febreiro de 1924 aparecen mencións na prensa a que o concello aínda reclama a conexión co resto da rede. A inauguración produciríase o 15 de abril de 1924, conectando Tui, Porriño, Salvaterra e Ponteareas como parte da rede provicial, pero sen estar conectado á rede da compañía Peninsular que chegaba a Tui.

O enxeñeiro St. Argueso toma posesión da central o 14 de novembro de 1924, que nomean a Vicente Sánchez director da rede, que teñen a perspectiva de chegar a 150 abonados en breve. 

Para saber máis: 

• El Tea; semanario:  Núm. 55 de 12 de febreiro de 1915;  Núm. 57 de 26 de febreiro de 1915;  Núm. 60 de 19 de marzo de 1915; Núm. 97 de 3 de decembro de 1915;  Núm. 107 de 11 de febreiro de 1916;  Núm. 113 de 24 de marzo de 1916;   Núm. 127 de 30 de xuño de 1916;   Núm. 128 de 7 de xullo de 1916;   Núm. 130 de 21 de xullo de 1916;  Núm. 133 de 11 de agosto de 1916; Núm. 174 de 10 de novembro de 1916;  Núm. 174 de 25 de maio de 1916;  Núm. 180 de 6 de xullo de 1916; Ano XIII Época 2ª Número 274 - 3 de novembro de 1919; Ano XIV Época 2ª Número 306 - 10 de xullo de 1920; Ano XIV Época 2ª Número 307 - 17 de xullo de 1920; Ano XIV Época 2ª Número 308 - 24 de xullo de 1920; Ano XIV Época 2ª Número 313 - 3 de setembro de 1920; Ano XIV Época 2ª Número 315 - 23 de setembro de 1920; Ano XVI Número 353 - 13 de outubro de 1921; Ano XVI Número 363 - 23 de outubro de 1921; Ano XVI Número 373 - 3 de novembro de 1921; Época 3ª Número 4 - 14 de decembro de 1923; Época 3ª Número 14 - 23 de marzo de 1924
• Faro de Vigo. 15 de marzo de 1915; 6 e 20 de decembro de 1915; 21 de febreiro de 1916; 17 de xuño de 1916; 20 de xullo de 1920; 30 de agosto de 1920; 10 de marzo de 1921; 7 de agosto de 1921; 12 de agosto de 1921; 23 de setembro de 1921; 10 de febreiro de 1923; 6 de abril de 1923; 6 de decembro de 1923; 10 de xaneiro de 1924; 15 de abril de 1924; 15 de novembro de 1924; 30 de novembro de 1924.
• El Diario de Pontevedra. Núm 9486 de 6 de decembro de 1915
• La Voz de Galicia: 11 de abril de 1923
• El Noroeste. Núm 9707 de 23 de febreiro de 1916;  Núm. 9895 de 2 de marzo de 1915
• La Correspondencia Gallega. Núm 7925 de 21 de febreiro de 1916; Núm 8061 de 2 de xullo de 1916
• La Región. Núm 1833 de 23 de febrerio de 1916
• El Ideal gallego diario católico, regionalista e independiente Num. 913 (19/02/1920) 
• El Compostelano  diario independiente Ano I Número 17 - 21 de febreiro de 1920
• El Progreso semanario independiente Ano XIV Número 2496 - 11 de abril de 1920
• La Integridad diario católico Num. 9118 (04/09/1920);  Num. 9239 (31/01/1921);  Num. 9242 (04/02/1921); Num. 9539 (24/01/1922); Num. 9794 (09/12/1922); Num. 9892 (08/04/1923);  Num. 9963 (04/07/1923); Num. 10187 (26/03/1924)
• La voz de la verdad  diario católico con censura eclesiástica Núm 1514 de 2 de marzo de 1915; Ano XII Número 4103 - 14 de decembro de 1922
• El Eco de Santiago  diario independiente Año XXVIII Número 11432 - 7 de abril de 1923
• Galicia  diario de Vigo Número 479 - 14 febreiro 1924