Proxecto de rede provincial en Ourense (1916-1923)

Ourense tamén tería o seu proxecto de rede provincial de Francos Rodríguez en 1917.  

O 26 de setembro de 1916 chega a Ourense D. Jose Sandoval, xefe da sección de telégrados e D. Antonio Monroy, oficial da escola de telégrafos.  Tiñan o encargo da Dirección xeral de Teléfonos de estudiar un proxecto para crear unha rede pública que conectara os principais concellos da provincia. Ambos viñan de Lugo onde realizaran tarefas similares e que se levaba a cabo nas provincias españolas que carecían do servizo.  O 27 de setembro visitan ao presidente da Deputación e a Cámara de Comercio. Tamén participa neste proxecto D. Ligorio Legido Crespo, encargado da estación de Maceda, que posteriormente pasaría a ser o xefe de liña de Telégrafos en Ourense en 1920.

O resultado sería o plan de telefonía provincial de Ourense dentro do proxecto de Francos. 

Proxecto de telefonía provincial de Francos Rodríguez. 1917

Sen novidades ata maio de 1918, cando o deputado Sr. Pazos, da minoría liberal, solicita o nomeamento dunha comisión especial para realizar os traballos relativos á instalación da rede provincial, a semellanza da Deputación de Pontevedra. Pide que traballe na elaboración do orzamento, para que unha vez finalizada a guerra, poida acometerse o proxecto, cando baixe o custe dos materiais. 

O proxecto volve a quedar parado antes novembro de 1919, cando a Deputación decide pedir datos á Deputación de Pontevedra sobre o proxecto en marcha. Novamente volve a quedar o proxecto parado, pero aparencen na prensa mencións a zonas específicas do proxecto, como serían os intentos de levar a rede telefónica a Xinzo de Limia e Verín,  así como Ribadavia e Melón, por parte de corpo de correos mais aparentemente á marxe do proxecto provincial.  

A finais de 1922 falaríase de novo da liña ata Verín, cunha mención ao plan provincial, polo menos por parte da prensa. Aínda que sería máis correcto consideralo como iniciativa do Estado via corpo de telégrafos, xa que non pedirían fondos á Deputación. A prensa recolle a disponibilidade de diñeiro para o tramo Ourense - Allariz en novembro de 1922 e do tramo Allariz - Verín en maio de 1923.

En Agosto, ao igual que a outros municipios e administracións, chega unha comunicación da International Telegraph Company pedindo o apoio do concello de Ourense no proxecto que teñen de crear unha rede que conecte varios pobos da provincia, obtendo o apoio do concello.

Para saber máis:

• La Región diario independiente, de intereses generales, de noticias y avisos Ano VII Número 2011 - 27 de novembro de 1916; Ano IX Número 2489 - 19 de maio de 1918; Ano XI Número 3017 - 27 de febreiro de 1920
• La Voz de Galicia de 21 de maiio de 1918
• El Orzán  diario independiente Año II Número 575 - 28 de novembro de 1919
• El Eco de Santiago  diario independiente Año XXIV Número 10239 - 29 de novembro de 1919
• El Eco de Galicia  órgano de los gallegos residentes en las Repúblicas Sud-Americanas  Num. 1018 (20/01/1920)
• La voz de la verdad  diario católico con censura eclesiástica Ano XII Número 4075 - 10 de novembro de 1922; Ano XII Número 4081 - 17 de novembro de 1922;  Ano XIII Número 4230 - 15 de maio de 1923 
• El Progreso  diario liberal Año XV Número 4590 - 17 de novembro de 1922
• El regional diario de Lugo Num. 13699 (20/11/1922)
• El Diario de Pontevedra  periódico liberal  Ano XXXVIII Número 11106 - 1 de abril de 1921; Ano XL Número 11753 - 14 de maio de 1923
• Faro de Vigo: 1 de abril de 1921; 16 de novembro de 1922
• La Zarpa  diario de los agrarios gallegos Ano III Núm. 584 - 9 agosto 1923 

O proxecto de telefonía provincial en Lugo (1917-1923)

En novembro de 1916 o presidente da Deputación de Lugo, o Sr. Tapia, recibe por correo un esquema da rede provincial de Lugo preparado por Jose Francos Rodríguez, como Director de Comunicacións, na que se mencionan as centrais, subcentrais i estacións telefónicas. Recolle o establecemento do servizo en once centros telefónicos e una estación subcentral  en Vilanova del Lourenzá. As centrais serían en Lugo, Sarria, Becerreá, Ribadeo, Mondoñedo Viveiro, Vilalba, Chantada e Quiroga; que darían servizo a 72 estacións.  O distrito de Lemos, xa cuberto coa estación interurbana da Compañia Peninsular, que presta tamén o servizo urbano, queda exento do proxecto.

Esta nova ten unha boa acollida pola prensa, aínda que é pronto para ter datos sobre se implica custes, se deben ser asumidos polos concellos, se sería suficiente con aportar postes, etc. No proxecto provincial traballou parte do equipo de telégrafos, dirixido polo Sr. Bolaño i estima un coste de 834.000 pesetas para o estrablecementos das liñas (1474 quilómetros) e o arame de cobre de 3 mm. 

En xullo de 1917 o novo director de Comunicacións, o Sr. Ortuño, relanza os proxecto provinciais indicando que se comezaría por Galicia (cabe destacar que foi a última zona de España e chegar a telefonía interurbana) i, en particular, pola provincia de Lugo. 

Extracto do plan de telefonía nacional de Francos Rodríguez. 1917.

Mentres que en Pontevedra a deputación faría forza implicando ós concellos no proxecto, sería o director de Correos e Telegrafos o que tería que contactar, en novembro de 1918, ao presidente da Deputación para recabar o apoio ao proxecto. Esa comunicación non parece ter resposta rápida.

O proxecto parece quedar aparcado ata o 22 de marzo de 1921 onde os señores Julio García, Victor Basanta, Manuel Otero Soto e Antonio Pardo da Deputación provincial presentan no pleno unha proposta para a realización dun proxecto de rede provincial, baseado no proxecto de Francos. Créase a comisión que toma o acordo o 1 de marzo de 1922

Expediente da rede de telefonía provincial de 1921. ADPL sig2723.6

O 9 de decembro de 1922 tese noticia polo deputado D. Luis Rodríguez de Viguri da Real Orde que aproba a construcción da rede provincial, co orzamento actualizado según o proxecto de lei de 22 de xuño de 1921, onde reclama a deputación un 20% do custe. O custe sería 470.875,88 pesetas (máis do dobre do sinalado no proxecto de 1917, que estaba en 166.900,20 pesetas), aínda que se podería reducir un pouco ao existir xa as liñas de Lugo a Mondoñedo, de Mondoñedo a Viveiro e a Ribadeo. 

O subrecuste iniciaría un debate interno en febreiro de 1923 sobre a conveniencia de asumir os novos custes. O deputado Sr- Peñamaría roga que sexa extendida a rede á Fonsagrada (que curiosamente estaba no plan presentado, polo que debe ser un erro do deputado) e Meira. 

ADPL sig2723.6

 

ADPL sig2723.6

A mediados de 1923 e o interlocutor pasa de ser o Estado á sociedade "International Telephone and Telegraph Corporation" de New York, co novo proxecto de telefonía onde se desbota a idea de telefonía provincial en pro dun proxecto nacional que sería o xerme da compañía Telefónica, pese as críticas da prensa local

ADPL sig2723.6

ADPL sig2723.6

Para saber máis:

• El norte de Galicia  diario político y de información Num. 4530 (02/12/1916); Núm. 6284 (24/02/1922): Num. 1703 (15/10/1922)
• Verdad y justicia  semanario imparcial defensor de los intereses generales del distrito Ano II Número 81 - 9 de decembro de 1916; Ano II Número 82 - 16 de decembro de 1916
• La voz de la verdad  diario católico con censura eclesiástica Ano VII Número 2453 - 12 de xullo de 1917; Ano VII Número 2455 - 14 de xullo de 1917; Año XII Número 4051 - 13 de outubro de 1922; Ano XII Número 4094 - 3 de decembro de 1922; Ano XII Número 4101 - 12 de decembro de 1922; Ano XII Número 4104 - 15 de decembro de 1922; Ano XIII Número 4161 - 21 de febreiro de 1923; Ano XIII Número 4163 - 23 de febreiro de 1923
• El Diario de Pontevedra  periódico liberal Ano XXXIV Número 9976 - 19 de xullo 1917
• Diario de Galicia periódico de la mañana, telegráfico, noticiero y de información general Num. 2775 (20/07/1917)
• Boletín Oficial de la Provincia de Lugo Número 261 - 15 de novembro de 1918
• El Progreso  diario liberal Año XIV Número 4081 - 23 de marzo de 1921; Ano XV Número 4370 - 2 de marzo de 1922; Ano XV Número 4605 - 5 de decembro de 1922; Ano XVI Número 4673 - 23 de febreiro de 1923; Ano XVII Número 4963 - 31 de xaneiro de 1924
• El regional diario de Lugo Num. 12851 (23/03/1921); Num. 13063 (29/11/1921); Num. 13691 (15/11/1922); Num. 13715 (09/12/1922)
• La Voz de Mondoñedo  periódico semanal Ano XVIII Número 968 - 28 de marzo de 1921
• El Progreso  semanario independiente Ano XVI Número 3098 - 13 de decembro de 1922
• Expediente telefónico. Arquivo Provincial de Deputación de Lugo. ADPL sig2723.6
•  La Provincia  diario de información y de intereses generales Año II Número 221 - 17 de febreiro de 1924

Plan de telefonía provincial en Pontevedra (1917-1924)

 O 15 de outubro de 1917, na sesión da Deputación de Pontevedra, o deputado Prudencio Landín presenta unha moción para facer unha rede de telefonía provincial, ao abeiro do Real Decreto de 30 de xuño de 1914 e o proxecto de telefonía nacional de Francos, para poñer en comunicación rápida todos os concellos e aldeas importantes da provincia de Pontevedra. 

Prudencio Landín. Vida Gallega. 1917

O vello sistema de carterías e peóns fai que sexan necesarios ata cinco días para trasladar comunicacións, fora de Vigo, Pontevedra e Vilagarcía, que estaban conectadas á rede interurbana, a algúns lugares puntuais cubertos polo telégrafo. Puña de exemplo as redes das deputacións de Guipúscoa, Biscaia e Ciudad Real, así como a mancomunidade catalana. 

Fai mención o proxecto de director de Correos e Telégrafos, D. Jose Francos Rodríguez, que presentara unha proposta para Pontevedra de contar con centráis en Pontevedra Vigo Caldas de Reis, A Estrada, Lalín, Ponteareas, Pontecaldelas, Redondela, Tui, A Guarda e A Cañiza, xunto a subcentrais en Carril, Silleda, Sanxenxo, O Grove, Cambados, Mondariz, Porriño e Baiona. Este proxecto consideraba un custe de 467.000 pesetas. 

Extracto do libro de actas da Deputación de Pontevedra de 15 de outubro de 1917

Extracto  do proxecto de telefonía nacional de Francos Rodríguez. 1917.

Existen dúas vías para acometer o proxecto, a vasca ou catalana, que é independiente do apoio do Estado ou a aproximación de Ciudad Real, que participa unto coa axuda dos concellos, na instalación, locutorios, etc coa axuda do Estado que instala e administra a rede xunto ao corpo de telégrafos. 

Na defensa da proposta, Prudencio Landín solicita a creación dunha comisión para estimar o esforzo da obra e a cantidade a satisfacer por cada concello. Varios deputados participan mostrando o seu interese na iniciativa e nómbrase unha comisión formada por:

• Prudencio Landín, por Pontevedra
• Fernando Villamarín, por Vigo-Tui
• Jose Echeverría, por Caldas-Cambados
• José López Boullosa, por Pontecaldelas-Redondela
• Antonio Casa, por Ponteareas-A Cañiza
• Francisco Riestra Calderón, por A Estrada - Lalín
• Teodosio Domínguez, como facultativo

 A proposta recibe loubanzas do empresario Masso de Bueu, o diario La Integridad de Tui, o Sr. Conde (alcalde de Vigo), Guillermo Oya (presidente da Asociación para o Fomento de Turismo en Galicia), a Cámara de Comercio de Vigo, Jose Oliveira (presidente da sociedades recreo marítimo de Cangas), a reunión de médicos de Cuntis, etc. 

Os primeiros apoios municipais chegan de Tui e A Guarda, que aproveitan os plenos municipais para comprometer o seu apoio. A iniciativa chega incluso a deputación de Salamanca, onde suxiren copiar a proposta de Landín. Provincias como Cuenca, Valencia o Madrid discuten levar a cabo proxectos similares.

Extracto dunha mostra de apoio publicado no xornal Faro de Vigo de 20 de novembro de 1917

A reunión da comisión tardaría ata o 22 de abril de 1918, tras facer consultas con deputacións con intereses similares,  para preparar a proposta cara o pleno do primeiro de maio. Esta pasa por sufragar ao Estado o 20% do custe da rede. Esta porcentaxe será entregado en cinco anualidades de 18800 pesetas, con cotas iguais por parte dos 62 concellos (a razón de 303 pesetas anuais). 

Sería o semanario El Progreso de Pontevedra o máis crítico co proxecto, ao prefirir que sexa a deputación a que acometa o proxecto sen contar co Estado, xa que dubida da capacidade deste para facer a instalación.

A petición formal trasladaríase ao ministro de gobernación, o Marques de Alhucemas, o 28 de xuño de 1918. Prudencio Landín recibe unha carta do ministro de Facenda, González Besada, indicando que intercederá para sacar o proxecto adiante. O 2 de agosto de 1918 recíbese a confirmación do goberno ao proxecto. O 19 de setembro se envían cartas aos concellos pedindo o compromiso de financiación para este proxecto. 

Arbo e Pontecaldelas serían os primeiros en confirmar a disponibilidade desa cantidade, seguidos nesas datas por Vigo, Cotobade, Sanxenxo, Tui, As Neves, A estrada, Fornelos, Rodeiro, Cuntis, Ribadumia, Silleda, Salvaterra, Bueu, Campo Lameiro e Salceda. A Guarda, Mondaríz, Gondomar, Crecente, Redondela, Pazos de Borbén, Barro, Ponteareas, Meaño, Baiona, Marín e Moaña o farían antes de 10 de outubro, chegando xa a 29 dos 62 concellos. O 17 de xa se contaría con O Rosal, Soutomaior, Covelo, Dozón, Valga, Tomiño, A Lama, Meis e Carbia (actual Vila de Cruces). Chegan as notificacións da aprobación por parte de Cerdedo e Porriño a finais de outubro e de O Grove, Cambados, Mos, Nigrán, Pontesampaio e Pontevedra en Novembro de 1918, quedando para decembro Caldas de Reis, Lalín A Golada, forcarei e Poio. Ao peche do ano non se mencionaría a adhesión por parte de Cangas, Catoira, Moraña, Oia, Pontecesures, Portas, Vilaboa, Vilagarcía e Vilanova, pero pode ser que non apareceran mencións na prensa.

O novo ministro de Facenda, Sr. La Cierva, confirma en xullo de 1919 que se dota o orzamento dunha partida para a rede provincial. O goberno reclama o pago da primeira anualidad e a deputación comeza a reclamar os pagos aos concellos en outubro de 1919. O primeiro en pagar sería A Cañiza, pero pasado un mes aínda faltaría algún por pagar, demorando o proxecto. Entre os últimos figurarían Porriño, Fornelos, Rivadumia, Redondela, A Lama, Cambados e Vilaboa en decembro de 1919. Xa en xaneiro de 1920 pagaría Bueu. En febreiro Dozón, Moaña, Pontesampaio, Caldas de Reis, Silleda, Meaño, A Estrada e Tomiño. En marzo de 1920 serían Forcarei e Lalín. A Deputación vese na obriga de anticipar as cotas de tres concellos que non pagaron en tempo, xa que o 24 de marzo o presidente da deputación Sr. Casas viaxa a Madrid para axilizar o proxecto coa axuda do Conde de Bugallal e o director de Comunicacións.

A orde de instalar a rede provincial foi realizada o 15 de xullo de 1920,por parte da dirección de Comunicacións (o Sr. Conde de Colombí), pero non sería ata uns meses máis tarde cando asignaría esa responsabilidade ao xefe de liña D. Julio Herreros, que se despraza a Madrid o 6 de novembro de 1920 para recibir indicacións. 

Faro de Vigo - Edición de VIGO. Fecha 03/11/1920

Julio regresa o 17 de novembro de 1920 volve cunha proposta de reforma do plan provincial de Francos de 1917 e o convencimento de que recibirá material para executar a construcción da rede. Vincenti presiona ao director de Comunicacións para que a rede se comece a construir no Morrazo, atendendo ás relacións comerciais desas vilas coa industria pesqueira. 

Parece ter éxito, asignando primeiro a Julio Herreros, xefe de liña de telégrafos e, posteriormente, a Jose Sandoval, desligándoo das súas responsabilidades para que poida participar nos proxectos de establecemento da rede. José xa participara no proxecto de Francos Rodríguez en 1917. 

Prudencio Landín reclama unha maior celeridade a través dunha carta no Faro de Vigo do 10 abril de 1921.

Faro de Vigo. 10 de abril de 1921

Unha vez terminado o proxecto do Morrazo, pasarían a liña con A Guarda, via Redondela e Tui, así como o ramal de Ponteareas, para conectar Porriño, Salvaterra, Mondaríz coa vila do Tea, aínda que José Sandoval queda asignado ao proxecto provincial de A Coruña, polo que estes proxecto sofren unha parada.

 Tamén se fala, a finais de 1922 de chegar co teléfono a Cuntis, polo presión do deputado Bernardo M. Sagasta e o xefe de telégrafos de Pontevedra Arturo Lago, que pasaría a ser xefe de implantación do proxecto provincial en xaneiro de 1923 (sendo sustituido no posto de 2º xefe de telégrafos de Pontevedra por Francisco Beredo y Penava, procedente de Bilbao). Puntualmente tamén se menciona a posible conexión da Estrada con Santiago.

O presidente da Deputación,  o Sr. De la Sota, viaxaría a Madrid en febreiro de 1924 logrando a aprobación das liñas de Pontevedra a Redondela, Caldas a Cuntis, e a de Tui - Porriño - Ponteareas - Salvaterra, así como o ramal de Ponteareas a Mondariz. Non chegar a todos os concellos crearía certos conflitos con concellos, que se queixaban de ter pagado e non recibir servizo, como sería o caso de A Cañiza que fora o primeiro en efectuar o pagamento.

Para saber máis: 

• Faro de Vigo de 14 de outubro de 1917; 15 de outubro de 1917; 20 de outubro de 1917; 30 de outubro de 1917; 6 de novembro de 1917; 20 de novembro de 1917; 4 de outubro de 1918; 29 de setembro de 1918; 26 de setembro de 1919; 4 de febreiro de 1920; 15 de xullo de 1920; 24 de marzo de 1920; 30 de outubro de 1920; 3 de novembro de 1920; 10 de abril de 1921; 8 de novembro de 1922; 6 de febreiro de 1924
• El Diario de Pontevedra  periódico liberal Ano XXXIV Número 10056 - 15 de outubro de 1917; Ano XXXIV Número 10056 - 16 de outubro de 1917; Ano XXXIV Número 10056 - 18 de outubro de 1917; Ano XXXIV Número 10056 - 20 de outubro de 1917; Ano XXXIV Número 10064 - 24 de outubro de 1917; Ano XXXIV Número 10068 - 29 de outubro de 1917; Ano XXXIV Número 10074 - 6 de novembro de 1917; Ano XXXIV Número 10087 - 21 de novembro de 1917;  Ano XXXV Número 10213 - 23 de abril de 1918; Ano XXXV Número 10220 - 1 de maio de 1918; Ano XXXV Número 10221 - 3 de maio de 1918; Ano XXXV Número 10223 - 6 de maio de 1918; Ano XXXV Número 10253 - 12 de xuño de 1918; Ano XXXV Número 10266 - 27 de xuño de 1918; Ano XXXV Número 10270 - 12 de xullo de 1918; Ano XXXV Número 10326 - 18 de setembro de 1918; Ano XXXV Número 10327 - 19 de setembro de 1918; Ano XXXV Número 10333 - 26 de setembro de 1918; Ano XXXV Número 10338 - 2 de outubro de 1918; Ano XXXV Número 10340 - 4 de outubro de 1918; Ano XXXV Número 10345 - 10 de outubro de 1918; Ano XXXV Número 10351 - 17 de outubro de 1918; Ano XXXV Número 10356 - 23 de outubro de 1918; Ano XXXV Número 10359 - 26 de outubro de 1918; Ano XXXVI Número 10593 - 15 de xullo de 1919; Ano XXXVI Número 10678 - 25 de outubro de 1919; Ano XXXVI Número 10680 - 28 de outubro de 1919; Ano XXXVI Número 10690 - 10 de novembro de 1919; Ano XXXVI Número 10695 - 15 de novembro de 1919; Ano XXXVI Número 10701 - 22 de novembro de 1919; Ano XXXVI Número 10706 - 28 de novembro de 1919; Ano XXXVI Número 10710 - 3 de decembro de 1919; Ano XXXVI Número 10713 - 6 de decembro de 1919; Ano XXXVI Número 10714 - 17 de decembro de 1919; Ano XXXVI Número 10744 - 24 de xaneiro de 1920; Ano XXXVI Número 10753 - 4 de febreiro de 1920; Ano XXXVI Número 10793 - 24 de marzo de 1920; Ano XXXVI Número 10887 - 15 de xullo de 1920; Ano XXXVII Número 10979 - 30 de outubro de 1920; Ano XXXVII Número 10980 - 1 de novembro de 1920; Ano XXXVII Número 10983 - 5 de novembro de 1920; Ano XXXVII Número 10984 - 6 de novembro de 1920; Ano XXXVII Número 10994 - 18 de novembro de 1920; Ano XXXVII Número 11002 - 27 de novembro de 1920; Ano XXXVII Número 11009 - 6 de decembro de 1920;  Ano XXXVIII Número 11039 - 11 de xaneiro de 1921; Ano XXXVIII Número 11115 - 12 de abril de 1921; Ano XXXVIII Número 11129 - 28 de abril de 1921; Ano XXXVIII Número 11212 -  5 de agosto de 1921;  Ano XXXIX Número 11343 - 5 de xaneiro de 1922; Ano XL Número 11644 - 2 de xaneiro de 1923; Ano XLI Número 11836 - 5 de xuño de 1924
• El Correo de Galicia  Diario independiente de avisos y noticias Num. 5077 (31/10/1917); Num. 5227 (04/05/1918); Num. 5327 (22/10/1918); Num. 5349 (18/11/1918)
• El Eco de Santiago  diario independiente Ano XXII Número 9851 - 22 de novembro de 1917; Ano XXIII Número 9984 - 3 de maio de 1918; Ano XXIII Número 10015 - 11 de xuño de 1918; Ano XXIII Número 10042 - 13 de xullo de 1918; Ano XXIII Número 10018 - 11 de outubro de 1918; Ano XXIV Número 10213 - 29 de outubro de 1919; Ano XXIV Número 10227 - 15 de novembro de 1919; Ano XXV Número 10270 - 6 de novembro de 1920; Ano XXVIII Número 11357 - 5 de xaneiro de 1923
• Libro de actas da Deputación de Pontevedra de 15 de outubro de 1917
• La idea moderna  diario democrático en Lugo  Num. 8229 (25/04/1918); Num. 8293 (16/07/1918)
• El Orzán  diario independiente Ano I Número 90 - 2 de maio de 1918; Ano I Número 97 - 9 de maio de 1918; Ano I Número 132 - 13 de xuño de 1918; Ano I Número 148 - 30 de xuño de 1918; Ano I Número 160 - 14 de xullo de 1918
• El Progreso  semanario independiente Ano XII Número 2640 - 3 de maio de 1918; Ano XII Número 2642 - 5 de maio de 1918; Ano XII Número 2644 - 8 de maio de 1918; Ano XII Número 2632 - 27 de xuño de 1918; Ano XII Número 2708 - 26 de setembro de 1918; Ano XII Número 2714 - 3 de outubro de 1918; Ano XII Número 2085 - 17 de outubro de 1918; Ano XII Número 2093 - 27 de outubro de 1918; Ano XII Número 2126 - 5 de decembro de 1918; Ano XIII Número 2338 - 26 de setembro de 1919; Ano XIV Número 2627 - 7 de novembro de 1920; Ano XVIII Número 3326 - 22 de xaneiro de 1924
• El Progreso diario liberal Año XI Número 3200 - 4 de maio de 1918; Ano XII Número 3684 - 5 de decembro de 1919
• Diario de Galicia periódico de la mañana, telegráfico, noticiero y de información general Num. 3101 (14/06/1918); Num. 3115 (28/06/1918)
• La Voz de Galicia de 18 de xuño de 1918; 3 de novembro de 1920; 5 de xaneiro de 1923;
• Galicia nueva  periódico regional, primer diario de Villagarcía Ano XII Número 4663 - 14 de setembro de 1918; Ano XII Número 4670 - 26 de setembro de 1918; Ano XII Número 4676 - 3 de outubro de 1918; Ano XII Número 4683 - 11 de outubro de 1918; Ano XII Número 4688 - 17 de outubro de 1918; Ano XII Número 4721 - 5 de decembro de 1918; Ano XIII Número 4919 -  16 de xullo de 1919;  Ano XIV Número 5096 - 2 de marzo de 1920
• El Tea  semanario independiente Ano XII Época 2ª Número 235 - 3 de outubro de 1918
• El Noticiero gallego semanario destinado a fomentar los intereses morales y materiales del Magisterio de primera enseñanza Num. 1233 (18/10/1918)
• La Integridad diario católico Num. 8934 (26/01/1920); Num. 9076 (16/07/1920); Num. 9170 (06/11/1920); Num. 9315 (28/04/1921); Num. 9318 (29/04/1921); Num. 10141 (02/02/1924);  Num. 10219 (05/05/1924)
• El Correo de Galicia  órgano de la colectividad gallega en la República Argentina  Num. 715 (01/02/1920); Num. 935 (09/03/1924); Num. 940 (13/04/1924);
• El regional  diario de Lugo Num. 12631 (19/07/1920)
• La Región  diario independiente, de intereses generales, de noticias y avisos Ano XI Número 3221 - 10 de novembro de 1920
• El Ideal gallego  diario católico, regionalista e independiente Num. 1462 (06/01/1922); Num. 1651 (10/12/1922)
• Galicia  diario de Vigo Número 476 - 10 febreiro 1924; Número 490 - 27 febreiro 1924

A telefonía no primeiro nacionalismo galego (1918)

O 17 e 18 de novembro de 1918 tería lugar a primeira asemblea nacionalista, organizada na cidade de Lugo no teatro Lugo-Salón da Rúa Aguirre (hoxe desaparecido) por parte das Irmandades da Fala. Curiosamente se recolle erróneamente que fora celebrado no Hotel Méndez Núñez.  Nesta asemblea marcaríase o ideario galeguista coa aprobación do Manifesto Nazonalista, considerado hoxe a base da teoría nacionalista ata a Guerra Civil, que deixaba atrás os principios rexionalistas, que non recollía "todal-as aspiraciós" dos presentes.

Teatro Lugo-Salon na marxe esquerda. Ano descoñecido. Arquivo Fernandez Arribes.

Este manifesto, asinado por 67 persoas, incluindo figuras senlleiras como Afonso D. Rodríguez Castelao, Vicente Risco o Anxel Casal, presentaba aspectos modernos na época coma a igualdade de dereitos para as mulleres (' pol-o menos no caso de emigrazón do marido'), así como un réxime fiscal propio, control da educación ou acabar coas deputación provinciais.

No capítulo IV recolle as competencias do Poder Galego, incluido no seu punto sétimo:

Correos e telégrafos: O seu servicio ó carrego do poder Central: a súa creación será cousa do poder autónomo; o servicio dos Teléfonos encarga do Poder Galego. A censura n-estes son poderá ser exercida pol-o Poder Central mais que no caso de guerra.

O teléfono estaba de moda, xa que acababa de chegar a telefonía interurbana a Galicia, e tamén a telefonía urbana á cidade de Lugo.

Fotografía dos asistentes á Asemblea Nacionalista. Autor descoñecido.

 Para saber máis:

• A nosa terra boletín quincenal  idearium das Irmandades da Fala Número 73 e 74 - 5 de decembro de 1918
• O Tío Marcos d'a Portela  parrafeos c'o pobo gallego Época Terceira Parrafeo 44 -  7 de decembro de 1918
• Vida gallega  ilustración regional Ano X Volume VI Número 118 - 10 de decembro de 1918
• El Diario de Pontevedra  periódico liberal Ano XXXV Número 10381 - 22 de novembro de 1918

 

A singular detención na central telefónica de Ourense de 1918

10 de novembro de 1918. A central telefónica urbana da rua Progreso de Ourense viviu un novo capítulo negro tras o suicidio un ano antes director da mesa. Neste caso tivo un final feliz. 

Severino Fernandez e Fernandez foi detido tras sair da central telefónica. Acababa de ter una chamada telefónica coa sua muller, que residía en León. A detención debeuse á creencia de que o citado individuo participara nun asasinato dun viaxeiro, D. Remigio Miranda Alvarez, do tren a Galicia, que fora desuberto na estación de Navalperal o 28 de outubro de 1918.

Remigio Miranda Álvarez. Blog Alma de Herrero. Sen datar.

Severino non puido explicar que quería dicir cando, falando coa súa muller, preguntoulle como marchaban os seus asuntos. Detectouse un resgardo dun recibo de 250 pesetas dun xiro postal que realizara á súa muller. 

Nega toda participación no citado crime, pero unha tenda de Ourense comenta estando Severino dentro da mesma, abandonou a tenda de xeito apurado cando escoitou que se estaba a falar do crime.  Ao detectarse certas incongruencias na sua declaración foi enviado ao cárcere. Severino comentou que o día do crime estaba en Nogueira de Ramuín, pero non foi quen de explicar o obxectivo desa viaxe. 

O xuiz pediu confirmación ao gobernado de León, que confirmou que saira de León cara Galicia o 21 de outubro e se estaba á espera da resposta do alcalde de Nogueira para que confirmase se o 28 estaba nesa vila.

O 9 de novembro, xa fora do cárcere tras varios días, Severino visita a redacción do xornal La Región.  Explica que a súa detención debeuse a que explicando a súa esposa o envío de 250 pesetas para que viñera a Ourense cos seus fillos a coñecer as propiedades que herdara recentemente, o empregado da central telefónica deu notificación á policia. Severino era natural de Nogueira de Ramuín e volvera ao pobo para acompañar ao seu pai nos seus últimos días. 

Para saber máis:

• Diario de Galicia periódico de la mañana, telegráfico, noticiero y de información general Num. 3318 (06/11/1918)
• El Orzán  diario independiente Año I Número 259 - 7 de novembro de 1918
• La Región diario independiente, de intereses generales, de noticias y avisos Ano IX Número 2633 - 1o de novembro de 1918
• Blog Alma de Herrero: https://almadeherrero.blogspot.com/2022/10/el-crimen-del-correo-de-galicia.html

Telefono interurbano en Vilagarcía (1914-1924)

 O 18 de xuño de 1914 sae publicado o proxecto de instalación da rede interurbana en Vilagarcía. O proxecto incluía usar postes de madeira na estrada de Chapa a Carril e a continuidade pola via de tren. A idea era que estivera disponible en setembro de 1914.

A estación estaría ubicada nun baixo da rúa Calderón (hoxe alcalde Rey Daviña). A inauguración tivo lugar no 12 de setembro de 1914, xusto despois da de Santiago e a última das dez estacións previstas nesta primeira fase. Á inauguración acudiron autoridades locais e prensa. Desafortunadamente non se conservan copias de Galicia Nueva, o xornal de Vilagarcía, desa data. A comunicación coas vilas máis próximas (Santiago e Pontevedra) costaría 0,5 pesetas por tres minutos.

O xefe da estación sería Manuel Villaspí. A central urbana (moi próxima á interurbana) estaría conectada para permitir que abonados poideran chamar desde as súas casas, como se observa na imaxe. Desde marzo de 1915 comeza a reclamarse unha ampliación de horarios ata a medianoite e persoal, de xeito similar a outras poboacións de Galicia, que parece aceptarse parcialmente (ata as 20h) xa en abril de 1915, pasando a ser ata as 22h en xullo de 1915.

En 1916 o servizo cambia de localización pasando a estar na rúa Vista Alegre número 18, esquina coa praza da Fonte, no lugar onde se atopaba o antigo hotel Suizo. En abril de 1918 Manuel Vallespí confirma que o horario pasaría a ser de oito da maña a dúas da noite, reducíndose á medianoite en setembro de 1919.

O 12 de decembro de 1923 sae a nova de que Manuel Vallespí ten un novo destino en Zaragoza, pasado a ser titular do cargo Jose María de la Bodega Gil, con Salvador Blanco Danés de oficial.  

Jose María trasladaría a sede á rúa González Garra 5 (actual rúa Rey Daviña) coa axuda do instalador José Abraham e o mecánico de Vigo D. Manuel Comesaña, dirixidos polo xefe da central de Vigo, D. Constancio Lambán.

Central interurbana de Vilagarcía. Archivo de la Fundación Telefónica. Sen datar.

Unha vez pasado o conflito da reducción horaria, volvería intentarse, por parte da Cámara de Comercio, en xuño de 1924 que volvera a pechar ás doce da noite.

Para saber máis:

• La Correspondencia Gallega  diario de Pontevedra  Ano XXVI Número 7329 - 18 xuño 1914; Ano XXVI Número 7364 - 23 xullo 1914
• El Correo de Galicia  Diario independiente de avisos y noticias Num. s.n. (23/07/1914); Num. s.n. (14/09/1914); Num. 7132 (14/09/1914) (14/09/1914); Num. 5212 (17/04/1918); Num. 723 (28/03/1920)
• El Diario de Pontevedra  periódico liberal Ano XXXI Número 9066 - 23 de xullo de 1914; Ano XXXI Número 9114 - 17 de setembro de 1914; Ano XXXV Número 10207 - 16 de abril de 1918 
• Faro de Vigo  - 23 de xullo de 1914; 11 de xullo de 1914 
• El Eco de Santiago diario independiente Año XIX Número 6643 - 24 de xullo de 1914
• La idea moderna  diario democrático en Lugo  Num. 7120 (24/07/1914);  Num. 7343 (29/05/1915)
• Galicia nueva  periódico regional, primer diario de Villagarcía Ano VIII Número 2754 - 11 de setembro de 1914;  Ano VIII Número 3035 - 9 de abril de 1915; Ano IX Número 3830 - 10 de xullo de 1915; Ano IX Número 3811 - 11 de xuño de 1915; Ano X Número 4171 - 21 de xuño de 1916; Ano XII Número 4539 - 16 de abril de 1918; Ano XIII Número 4963 - 9 de setembro de 1919; Ano XVII Número 6167 - 12 de decembro de 1923; Ano XVII Número 6168 - 13 de decembro de 1923; Ano XVIII Número 6349 - 3 de xullo de 1924
• El Correo gallego  diario político de la mañana Ano XXXVII Número 12126 - 16 de setembro de 1914
• El pueblo gallego rotativo de la mañana Ano I Número 114 - 8 de xuño de 1924

Telefonía urbana en Ribadeo (1915 - 1919)

Xullo de 1915: Ribadeo obtén a concesión dun centro telefónico urbano para que fora xestionado polo corpo de telégrados. O deputado ribadense Ramón Bustelo González, futuro avó materno de Leopoldo Calvo Sotelo, intercedeu para lograr ese fin. Ramón levaría o teléfono número 1 desa rede. Esta concesión non gustou en Viveiro, que competía en importancia con Ribadeo naquel momento, que por medio de figuras locais e a prensa comezan a presionar a Jose Soto Reguera, o deputado polo distrito de Viveiro. 

Ramón Bustelo González. Las Cortes españolas. Las de 1910. 

Madrid, Tipografía Antonio Marzo, 1911

Exixíase 50 interesados e parece que pronto se alcanzou esa cifra. En outubro de 1915 consta a visita do xefe de liña da sección de telégrafos de Lugo, D. Luis López Ureta, para facer un estudo sobre a instalación do teléfono urbano. En abril de 1916 todavía non comezaran as obras, pero figura unha nova visita técnica, neste caso de D. Jose Sandoval, xefe de sección de telégrafos de Lugo.

Tras un periodo de paréntese, que pode deberse ao problema de suministros pola guerra mundial, en setembro de 1916 aparece unha referencia na prensa a que este xa se atopa en camiño. 

Neste intre a Compañía Peninsular de Teléfonos está instalando a rede interurbana en 10 cidades de Galicia, pero a Mariña parece quedar desestimada nesta primeira fase, pese as pretensións do deputado Bustelo.  En paralelo, en febreiro de 1917, o director xeral de telégrafos, o Sr. Francos Rodríguez, aproba o proxecto de instalación do servizo telefónico entre Lugo e Ribadeo, pasando por Vilalba, Mondoñedo e Vilanova de Lourenzá.

O 12 de marzo de 1917 anuncia o Sr. Francos Rodríguez a vontade de asistir a inauguración do servizo telefónico de Ribadeo, que tería lugar próximamente. Non chega a acudir nin parece haber unha celebración formal, pero a prensa recolle que o 5 de abril de 1917 o servizo xa está operativo, aínda que sería por pouco tempo. 

Postes de teléfonos en Ribadeo. Sen datar. Concello de Ribadeo

A conexión a Lugo sería levada a cabo polo xefe de sección, o Sr. Emilio Novoa. Sería unha liña nova de Lugo a Rábade e pasará por Vilalba (aínda que a falta de interese parece que motivará que non se instale unha central) e Mondoñedo, cun doble circuito de 2 mm de cobre, aproveitando os postes do telégrafo.

O 11 de agosto de 1917 sae publicado no boletín da provincia un procedimiento para o aluguer dunha casa en Ribadeo, cun prezo máximo de 1000 pesetas anuais, para o servizo telefónico urbano e vivenda do xefe da estación. O servizo telefónico urbano aparece como interrumpido neste periodo. O procedemento resulta ser ganado por Guillermo Pérez Pérez, que ofreceu unha casa na rúa San Juan de Ribadeo.

O 10 de maio de 1918 publícase na prensa que está en proceso o tendido do cable de Ribadeo a Lugo, faltando o tramo de Mondoñedo a Ribadeo. Enrique Bolaño, xefe da estación telegráfica de Lugo, comunica a apertura da conexión interurbana con o 7 de decembro de 1918, estando aberta ao público de 8 da mañá a nove da noite, sendo xestionado por oficiais do corpo de telégrafos.

Sae publicado na prensa as téoricas primeiras mulleres telefonistas de Galicia pertencentes ao corpo de telégrafos, que son destinadas á central de Ribadeo o 20 de agosto de 1918. Serían as auxiliares de terceira Dª Dolores Hernández Hilera e Dº María Antonia Murias López. 

En xaneiro de 1919 publícase como a liña que que conecta con Lugo queda suspendida polos temporais. Non se ten novas ata abril de 1921 onde se fala da recuperación do servizo con carácter permanente, atendido por un xefe, tres oficiais e unha auxiliar telefónoca. Existía en teoría comunicación con Lugo, pero un representante da Compañía Peninsular, en maio de 1921, para analizar a posibilidade de conectar esta vila coa capital.  De feito, aparece a inclusión na Real Orde de 26 de agosto de 1921 de creación de novas estacións da rede interurbana, xunto a Ortigueira, Ordes, Viveiro e Guillarei.

Para saber máis:

• La idea moderna  diario democrático en Lugo. Num. 7390 (27/07/1915);   Num. 7468 (26/10/1915); Num. 7863 (13/02/1917); Num. 7881 (06/03/1917); Num. 8061 (15/10/1917); Num. 8283 (02/07/1918); Num. 8321 (20/08/1918); Num. 8403 (07/12/1918)
• Verdad y justicia  semanario imparcial defensor de los intereses generales del distrito  Ano I Número 9 - 24 de xullo de 1915; Ano II Número 48 - 22 de abril de 1916
• El Eco de Santiago  diario independiente Año XXI Número 9051 - 15 de novembro de 1916 ; Año XXI Número 9083 - 27 de decembro de 1916; Año XXII Número 9144 - 13 de Marzo de 1917; Año XXII Número 9270 - 17 de agosto de 1917; Ano XXIII Número 10067 - 9 de decembro de 1918
• Gaceta de Galicia  Diario de Santiago. Decano de la prensa de Compostela Num. 267 (29/12/1916); Num. 42 (21/02/1917)
• La Correspondencia Gallega  diario de Pontevedra  Ano XXVIII Número 7941 - 9 marzo 1916; Ano XXVIII Número 8189 - 9 novembro 1916
• El regional  diario de Lugo Num. 10964 (19/09/1916); Num. 11022 (14/11/1916); Num. 11663 (12/03/1917); Num. 11639 (03/07/1917); Num. 11962 (01/07/1918); Num. 11974 (15/07/1918)
• Boletín Oficial de la Provincia de Lugo/ Número 241 - 17 de octubre de 1916;  Número 185 - 14 de agosto de 1917
• Diario de Galicia periódico de la mañana, telegráfico, noticiero y de información general Num. 2505 (19/10/1916); Num. 2630 (24/02/1917); Num. 3074 (18/05/1918)
• El Correo gallego  diario político de la mañana Ano XL Número 12953 - 5 de abril de 1917
• El norte de Galicia diario político y de información Num. 4477 (03/10/1916); Num. 4594 (15/02/1917); Num. 5166 (07/12/1918); Num. 5131 (07/01/1919) 
• La voz de la verdad  diario católico con censura eclesiástica Año VII Número 2336 - 20 de febreiro de 1917; Ano VII Número 2354 - 13 de marzo de 1917; Ano VII Número 2445 - 3 de xullo de 1917; Ano VIII Número 2876 - 7 de decembro de 1918; Ano VIII Número 2884 - 17 de decembro de 1918
• Faro de Vigo. 15 de marzo de 1917
• El Progreso  diario liberal Ano XI Número 3208 - 15 de maio de 1918; Ano XI Número 3288 - 20 de agosto de 1918; Ano XI Número 3379  8 de decembro de 1918; Ano XI Número 3379  8 de decembro de 1918; Año XII Número 3404 - 9 de xaneiro de 1919; Año XIV Número 4128 - 18 de maio de 1921
• El Progreso  semanario independiente Ano XII Número 2134 - 14 de decembro de 1918
• Galicia nueva  periódico regional, primer diario de Villagarcía Año XII Número 4727 - 12 de decembro de 1918
• El Correo de Galicia  Diario independiente de avisos y noticias Num. 5231 (10/05/1918); Num. 5390 (08/01/1919)
• El Orzán  diario independiente Ano I Número 150 - 3 de xullo de 1918
• La Región diario independiente, de intereses generales, de noticias y avisos Ano X Número 2684 - 10 de xaneiro de 1919
• La Voz de Mondoñedo  periódico semanal Año XVIII Número 971 - 18 de abril de 1921

1908: A rede urbana de Vilagarcía

A Gaceta publica en marzo de 1908 a subasta da rede de telefonía urbana de Vilagarcía, conforme ao proxecto que preparara Manuel Sanjurjo Otero, fillo do célebre inventor Sanjurjo Badía.  Non foi a primeira experiencia en Vilagarcía co teléfono para servizo urbano. Anos antes, en marzo de 1896 aparece na prensa o interese do Concello en instalar un par de teléfonos para conectar coa estación telegráfica, entendendo que para o uso oficial por parte do Concello.

Vilagarcía. Sede da central telefónica e poste na Av. Duque de Rivas. Postal Thomas. ~1910

O periodo de concesión máximo sería de 20 anos (aínda que valoraban as propostas de reducción dese periodo). O adxudicatario debía iniciar as obras en menos de 60 días desde a firma do contrato e ter finalizada a rede en menos de catro meses. No caso de gañar outro proposta que non fose a de Manuel Sanjurjo, este debía ser indemnizado con 1.300 pesetas, en concepto de contraprestación pola elaboración do proxecto. 

Gaceta de Madrid. Núm 74. 14 de marzo de 1908

O estado, igual que ocurría noutras concesións urbanas, reservábase o 10% dos ingresos pola prestación do servizo. A prensa recolle as visitas de Manuel a Vilagarcia durante o periodo de licitación, así como a adxudicación definitiva no 11 de maio de 1908.

En agosto de 1908, segundo recolle a prensa,  solicita autorización para colocar os postes e cables nas estradas do Estado.  A fianis de mes comentan que empezarán as obras e que deberían estar instaladas e operativas en novembro, entendendo que para satisfacer as condicións marcadas na concesión. 

A sede queda no bloque do cruzamento das actuais rúas Alcalde Rey Daviña (rúa Calderón antigamente) e Avenida Juan Carlos I (antiga Duque de Rivas).

A instalación sufre algún aprazamento. O 17 de xaneiro de 1909, aproveitando que xa está en marcha a implantación na rúa Duque de Rivas (a da esquerda nas fotografías) publícanse as condicións do servizo no diario Galicia Nueva de Vilagarcía:

• 25 pesetas trimestrais con pago anticipado no caso de particulares (28 pesetas os comerciantes, 35 pesetas por uso colectivo e 50 pesetas no caso de hoteis, cafés ou estacións)
• Tarifas extra para aqueles que se atopen a máis de 3 km da central
• Compromiso de permanencia de un ano
• Disponibilidade dun aparato telefónico cedido pola compañía
• Reservase o Estado a facultade de interromper o servizo

Outras publicacións de interese:

• Manuel Sanjurjo crea o primeiro servizo de telefonía móbil de Galicia: https://telefoniagalicia.blogspot.com/2022/07/autocares-la-regional-primeira.html

Os primeiros anos da rede

En 1911 exténdese a rede ata Rubiáns, falando tamén da posibilidade de levar o servizo ata Vilanova e Cambados, que polo menos ata o ano 1916 (cando se publica o directorio de abonados) non se producira.  En 1911 tamén a prensa recolle a nova da instalación dun teléfono no casino de Vilagarcía. En 1913 sería o turno da estación de tren, aínda que so duraría uns meses, xa que a posteriori aparecen as queixas dos comerciantes de Vilagarcía pola súa supresión. Sería restablecido en xaneiro de 1914. Tamén neste ano o concesionario asumiría o servizo ao concello de Vilaxoán, que fusionouse co de Vilagarcía. 

Non habería máis novas relevantes ate abril de 1918 cando aparece un novo nome, D. Ricardo Couto Castro, como representante da rede telefónica urbana, que solicita autorización para cruzar con varios fíos a vía férrea. 

De novo pasaría ata 1922 cando o concello reclama o troco de lugar a uns postes de teléfonos, así como deficiencias na prestación do servizo. As deficiencias poderían ser a causa deste curioso anuncio de baixa

Galicia nueva periódico regional, primer diario de Villagarcía Ano XVI Número 5687 - 4 de xullo de 1922

Non sería a única consecuencia, a Cámara de Comercio e Asociación Comercial do porto reclamarían a baixa calidade do servizo e, de non adoptar medidas, invitarían a darse de baixa aos abonados. Estes problemas se incrementarían coa caída de postes por un temporal en febreiro de 1923.

As novas da nova era para a telefonía urbana chegarían en maio de 1923 cando chega a carta da International Telephone Telegraphique ao concello, ao igual que o resto de institucións de Galicia, dando conta dos plans de construir unha rede telefónica en todo o Estado, no que solicitan o apoio moral do Concello, que lle ofrece a súa colaboración.

A guía de 1916

En 1916 sae publicada a lista telefónica da Compañia Peninsular, incluindo o directorio de Vilagarcía. Ten 86 abonados nesta data, con varios de Vilaxoán e Carril (que deixaran de ser concellos independientes en anos previos), así como de Rubiáns.

Para saber mais:

• La Correspondencia Gallega. Núm 5450 de 10 de abril de 1908; Num. 5474 de 11 de maio de 1908: Núm 5564 de 2 de setembro de 1908; Núm 5685 de 27 de xaneiro de 1909; Ano XXV Número 7150 - 12 decembro 1913
• Galicia Nueva.  Núm 429 de 16 de agosto de 1908; Núm 440 de 29 de agosto de 1908; Núm 555 de 17 de xaneiro de 1909; Año V Número 1298 - 4 de agosto de 1911; Ano XII Número 4542 - 19 de abril 1918; Ano XVI Número 5689 -  6 de xullo de 1922; Ano XVI Número 5682 - 28 de xuño de 1922; Ano XVI Número 5802 - 7 de novembro de 1922; Ano XVI Número 5816 - 22 de novembro de 1922; Ano XVII Número 5869 - 25 de xaneiro de 1923; Ano XVII Número 5882 - 9 de febreiro de 1923; Ano XVII Número 5998 - 26 de maio de 1923
• El Eco de Santiago. Núm 3713 de 12 de marzo de 1908;  Núm. 3759 de 13 de maio de 1908; Núm 3836 de 17 de agosto de 1908; Num 3849 de 1 de setembro de 1908; Anno XVI Número 8960 - 15 de maio de 1911; Ano XVIII Número 6383 - 12 setembro 1913; Ano XVIII Número 6460 - 13 de decembro de 1913; Anno XXIII Número 9973 - 20 de abril de 1918
• El Correo de Galicia. 23 de xaneiro de 1909; Num. s.n. (15/05/1911); Num. 5215 (20/04/1918)
• Faro de Vigo. 7 de xaneiro de 1914.
• Diario de Galicia. 23 de xaneiro de 1909
• Gaceta de Galicia  Diario de Santiago. Decano de la prensa de Compostela Num. 310 (30/12/1911)
• El Diario de Pontevedra  periódico liberal Ano XXXV Número 10210 - 18 de abril de 1918
• El Progreso  semanario independiente Ano XII Número 2629 - 19 de abril de 1918
• Galicia  diario de Vigo Número 160 - 27 xaneiro 1923
• La idea moderna diario democrático en Lugo Num. 6945 (08/01/1914)

A pegada en Galicia de Emilio Novoa como enxeñeiro (1917-1918)

Emilio Novoa González naceu en Ourense en 1895. Emilio era fillo dun telegrafista, orixinario de Con 18 anos ingresou no Corpo de Telégrafos como alumno da primeira promoción da escola superior de telegrafía en 1913, polo que pode considerarse como parte da primeira promoción de enxeñeiros de telecomunicación en España en 1917, ademais de ser o primeiro doutor. 

Emilio Novoa. Sen datar. 

Antes de adicarse en a docencia en 1924 tivo varios destinos (incluíndo Vigo, Lugo, Ourense e Coruña), comezando a súa vida profesional como membro do corpo de telégrafos con destino en Lugo, (tras unhas poucas semanas como xefe da liña do centro de Madrid) onde estábase a construír en 1917 a rede de telefonía urbana, dependente dese corpo. Desprázase coa súa muller a cidade e pasan a vivir no número 50 da Ronda de Santiago.

El Correo de Galicia : Diario independiente de avisos y noticias: Num. 4911 (30/03/1917)

Consulta nesta publicación a labor de Emilio Novoa na posta en marcha da rede urbana de Lugo:  https://telefoniagalicia.blogspot.com/2022/08/a-chegada-telefonia-urbana-en-lugo-1900.html

El regional : diario de Lugo: Num. 11616 (12/05/1917)

Emilio tiña unha forte vocación divulgativa, polo que acabaría participando como docente de enxeñería de telecomunicacións, polo que acostumaba deixar artigos técnicos en prensa especializada, pero tamén en prensa galega.  Por exemplo, no diario "El Norte de Galicia" de 2 de xuño de 1917, onde co gallo de inauguración da central da detalles técnicos sobre a construción, que dificilmente sería comprensible polo gran público. 

La Voz de Galicia - 11 de agosto de 1917

Así, detalla como a tipoloxía de arame de bronce (de 8 quilogramos por quilómetro) cunha torre (ou templete) dimensionada para 460 abonados deseñada para soportar a tensión dos fíos (peso, vento, etc). Desde a torre baixa una barra de fusibles protectores para descargas de corrente, a través de cables de están recubertos de papel chegan ao cadro da central.

Consulta nesta publicación como Emilio Novoa axudou a construir a rede de telefonía urbana en Ribadeo e a súa conexión coa rede de Lugo: https://telefoniagalicia.blogspot.com/2022/12/telefonia-urbana-en-ribadeo-1915-1917.html

Emilio tivo tempo de participar nalgunha das polémicas intrínsecas ao seu posto. Unha sería derivada da típica negativa dos propietarios a que se instalaran a apoios metálicos ou "palomillas" nos edificios para a condución dos cables. Seguramente por medo a descargas de tormentas.  Outro conflito, xa inherente ao corpo de telégrafos, sería a folga de 1918, da que participaría ata a o punto de asinar un comunicado, xunto a outros colegas, que se publicou na prensa. A estadía de Emilio en Lugo sería breve, xa que 13 meses máis tarde tomaría destino a Valladolid e, dende aí, a Madrid. 

La voz de la verdad : diario católico con censura eclesiástica: Año VIII Número 2679 - 1918 abril 4

Emilio tería oportunidade de volver a Galicia xa como avogado (que cursaría nos anos seguintes) e político. Así foi gobernador civil da provincia da Coruña durante a segunda república e membro do partido radical autónomo galego, xunto a Jose Gurriarán.

Para saber máis:

• El Correo de Galicia : Diario independiente de avisos y noticias: Num. 4911 (30/03/1917); Num. 5202 (05/04/1918)
• El Progreso : semanario independiente: Ano XI Número 2200 - 1 de abril de 1917
• La voz de la verdad : diario católico con censura eclesiástica: Ano VII Número 2421 - 2 de xuño de 1917; Ano VIII Número 2666 - 19 de marzo de 1918; Ano VIII Número 2679 - 14 de abril de 1918;  Año VIII Número 2754 - 15 de xullo de 1918
• Diario de Galicia: periódico de la mañana, telegráfico, noticiero y de información general: Num. 2808 (23/08/1917)
• Gaceta de Galicia : Diario de Santiago. Decano de la prensa de Compostela: Num. 80 (05/04/1918)
• Historia de una profesión. Biografía de Emilio Novoa. Autora: Olga Pérez Sanjuán. COIT. 2021.
• La Voz de Galicia. 11 de agosto de 1917; 4 de abril de 1918.

O cable de teléfono como antena para espionaxe na I Guerra Mundial

O diario coruñés "El Ideal Gallego" saíu á rúa por primeira vez o 1 de abril de 1917 da man do sacerdote D. Jose Toubes Pego. O 3 de maio de 1918 Jose Toubes recibe a visita na casa onde reside, na rúa San Andrés 29 2º da Coruña, do inspector de telégrafos da cidade da Coruña e dous alguacís, cun mandato xudicial, tras recibiren unha denuncia anónima no corpo de telégrafos.

D. Jose Toubes Pego. Sen datar

Alguén tiña denunciado que existía nesa vivenda unha estación radiotelegráfica clandestina que nesa casa estaban entrando alemáns e outras persoas con asiduidade. Compre recordar que estamos na época da Gran Guerra con espías e informadores. Alí estaba esa radio, lista para escoitar o parte informativo da noite desde Nauen e cuns teletipos datados procedentes da Torre Eiffel que foron recollidos e levados ao xuíz. 

Nova no diario El Orzán do 5 de maio de 1918

A emisión era nunha banda moi baixa, polo que requiría unha antena longa. Para pasar desapercibidos, Jose Toubes utilizou como antena o cable telefónico que tiña entre a sede de El Ideal Gallego (no Canton Grande 22) e este domicilio.  Utilizaba un conmutador na sede do Ideal Gallego para desligar esa liña da central e así contar cun longo fío de ferro galvanizado que ía ata á caixa da estación radiotelegráfica.

Viñeta publicada en El Ideal Gallego. 6 de maio de 1918

O empregado da corpo de telégrafos Aurelio Bourgeal Uztariz foi o responsable de retirar o cable. Unha señora de idade avanzada, que é a dona da vivenda, aparentemente fixo desaparecer a caixa que contiña a estación receptora escapando polo edificio, mentras era reprendida polo capataz de Telégrafos Jose Bello Paredes.

Ás nove da noite o xuíz D. Jose Morandeira, xunto ao secretario D. Antonio Troche, o auxiliar Jose Diz  e o alguacil D. Adolfo Ceballos, acompañados do catedrático Sr. Brañas e o xefe do corpo de telégrafos D. Augusto Alcázar van visitar á casa, pero non atopan a estación radiotelegráfica. Nesta visita estaban presentes tanto o Sr. Toubes como outros habitantes da casa, tamén sacerdotes.

Nova no diario El Orzán do 6 de maio de 1918

El Ideal Gallego que nun primeiro momento tenta negar a existencia de dita estación telegráfica pasa, nas datas seguintes, a intentar xustificar o seu uso e a alegar que non é ilegal.  Inclúe declaracións sarcásticas de Jose Toubes e un escrito de I. Ackermann, alemán residente de Coruña sospeitoso de ser un dos espías alemáns segundo apunto o xornal El Noroeste, que indica que leva tempo sen acudir á vivenda investigada e que adoptou unha postura neutral no conflito bélico.

Portada de El Ideal Gallego do 6 de maio de 1918, desacreditando a noticia publicada en El Noroeste.

Queda pendente localizar exemplares de El Noroeste destas datas, xa que resultou ser o verdadeiro azote do Ideal neste caso, pero non están conservados nas hemerotecas.

Para saber máis:

• El Ideal gallego : diario católico, regionalista e independiente: Num. 388 (04/05/1918), Num. 389 (05/05/1918), Num. 390 (06/05/1918), Num. 391 (07/05/1918), Num. 392 (08/05/1918),
• El Orzán : diario independiente: Año I Número 93 - 5 de maio de 1918 ; Número 94 - 6 de maio de 1918 
• El Progreso : semanario independiente: Ano XII Número 2642 - 5 de maio de 1918
• La Voz de Galicia: 5 de maio de 1918
• Gaceta de Galicia  Diario de Santiago. Decano de la prensa de Compostela Num. 105 (04/05/1918)

Intrusismo na guía telefónica de Vigo (1916)

A guía telefónica publicada pola Compañía Peninsular de Teléfonos de 1916 introduciu o problema do intrusismo profesional en Galicia.  Manuel Filgueira, un dos odontólogos da cidade de Vigo fai referencia na prensa, o 5 de maio de 1918, a que aprecen supostos dentistas na guía telefónica da cidade que non son tales, ao carecer de título de odontología. Maniel refírese a esta entrada do listín telefónico:

Anuario telefónico da Compañía Peninsular de Teléfonos. Ano 1916

Manuel queixase de que se lle ve exercer desde a rúa a pesar dunha Real Orde que existe dispoñer do título de odontólogo para poder exercer a profesión. Ademais indica que hai algún caso adicional en Vigo (Isidro Pazos, con título obtido en Portugal pero non valido en España), Pontevedra (un irmán de D.S Kuper) e Ponteareas. 

D.S. Kuper ven de Simeón Kuper, xudeu nado en Kamianets-Podilskyi (Ucraína) en 1879, que chegou a Vigo en 1907 e montou unha clínica dental que semella que foi das primeiras de España en contar con aparatos de radioloxía. A certa controversia sobre o seu nome xa que aparece como  Schloimo Mendelewitch, Liloimo Mendelecrek ou incluso Victorino. A familia, de ideoloxía socialdemócrata, foi detida do alzamento de 1936 e lograron marchar a Rusia en 1939. Parte deles exercerían tamén de odontólogos, suscitando certa controversia con outros profesionais. 

Simeón défendese dos ataques comentando que estudara nas universidades de Kiev e de Xenebra. Argumentos similares utilizan os seus familiares que exercen a mesma profesión. En diferentes periodos conseguen a aprobación por parte do Ministerio da Instrucción Pública, debendo constar como dentistas autorizados e non como odontólogos.

Boletín Oficial del Colegio Provincial de Médicos de Pontevedra: Época 2ª Año III Número 28 - 1 de novembro de 1926

Para saber máis:

• El Progreso : semanario independiente: Ano XI Número 2297 - 1917 xullo 29; Ano XII Número 2645 - 9 de maio de 1918
• https://andaquepaque.blogspot.com/2020/04/como-ser-dentista-y-morir-en-el-intento.html?m=1
• https://anosdomedo.blogspot.com/2014/12/dentistas-rusos-as-familias-zbarsky-e.html