A rede de comunicación do Morrazo (1915-1926)

O Real Decreto de de 30 de xuño de 1914 que permitía a creación de redes urbanas públicas ou iniciativas provinciais. En abril de 1915 menciónase na prensa a vontade de crear unha rede entre Marín (que xa tiña servizo desde a rede urbana de Pontevedra) e Bueu, Cangas e Moaña, convertendo as estacións telegráficas en telefónicas.  Cumpre salientar que Cangas contou cunha estación telefónica inaugurada o 1 de outubro de 1892, antes de converterse en telegráfica.

Xurdiu por medio da iniciativa do presidente da Deputación Provincial D. Antonio Pazos Fontenla, tras a presentación por parte dos alcaldes destas tres poboacións unha solicitude formal, que está conservada no arquivo da Deputación.

Extracto da solicitude dos concellos do Morrazo á Deputación de Pontevedra. 1915.

En 1916 sería a Compañía Peninsular a que visitaría Bueu, que contaba cunha forte industria pesqueira, co gallo de analizar a instalación dunha liña que recorrera o Morrazo desde Vigo a Pontevedra, pasando polos catro concellos. O proxecto non se levaría a cabo. 

Extracto do plan provincial de Francos Rodríguez. 1917.

A rede provincial de 1917

Xa en novembro de 1917, cando Prudencio Landín presentara o proxecto de telefonía provincial, Bueu falaría con él e con Antonio Pazos para solicitar que empezaran por esta vila, usando os postes do telégrafo, material facilitado pola compañía eléctrica e ofrecendo a terraza da Casa do Concello para poñer un locutorio. 

O proxecto provincial retrasaríase ata finais de 1920. Novamente conseguen priorizar o Morrazo, para que se comece o replanteo nesa península. O xefe de liña, Sr. Julio Herreros, queda asignado para revisar o proxecto de implantación que finaliza en xaneiro de 1921, incluindo tamén parroquias como Beluso, Aldán e Hío. En maio de 1921, quedaría asignado o seu colega José Sandoval, quen visita Madrid para reclamar o material (cables, illadores i estacións) para o montaxe da liña, co obxectivo de que estivera instalado no verán. 

O proxecto chegaría aprobado por parte do ministerio en agosto de 1921 e o 23 de decembro aparece na prensa a chegada do material a Pontevedra. Comezan as obras de tendido do cable en xaneiro de 1922, comezando por Pontevedra ata Marín (finalizando o 25 de xaneiro de 1922), Bueu (que se inaugura o 2 de marzo de 1922), Cangas (na sede de telégrados, inaugurado o 21 de marzo de 1922) e Moaña.  Vilaboa solicita ser incluido no proxecto, cunha reunión na Deputación co alcalde e curas das parroquias.

Inaugurado non quere dicir aberto ao público, causando certo malestar que aparece reflectido na prensa. Aínda no mes de novembro de 1922 reclámase persoal para atender o servizo e poder abrilo, aproveitando que o director de Comunicacións e o galego Sr. Rodríguez Viguri. A apertura se produciría o 26 de xaneiro de 1923 no caso de Bueu e o 27 de xaneiro de 1923 no caso de Cangas (xestionado polo xefe de telégrafos Angel Jiménez). No caso de Marín, que se faría o enlace coa rede urbana de Pontevedra, nomearíase á auxiliar Dª Juana Pérez Areal.

A primeira extensión sobre o plan provincial de 1917 chegaría na parroquia de Beluso, coa aprobación da extensión á praia de Beluso e a Bon de Arriba a finais de 1922, que se segue a reclamar en marzo de 1923. En abril noméase un encargado para a estación de Beluso, que sería Clemente Lago.

A incautación por parte da Compañía Telefónica Nacional de España a finais de 1924 motivaría trocos nas estación interurbanas do Morrazo, que ofrecerían servizos de conferencias e telefonemas. Así, no caso de Bueu, a centralita pasaría a estar instalada no comercio de Jose García Parada; en Cangas no da señora Viuva de Aniceto Eiroa e, no caso de Moaña, no de Ventura Pérez. 

A inauguración da rede urbana de Cangas

Alén de Marín, que xa tiña rede urbana desde 1912, a primeira central urbana sería en Cangas o 19 de decembro de 1926, inaugurada pola Compañía Telefónica Nacional de España. 

Guia telefónica de Cangas do Morrazo en 1928

Para saber máis: 

• Faro de Vigo. 4 de outubro de 1892; 17 de xuño de 1915; 20 de xullo de 1916; 4 de novembro de 1917; 24 de febreiro de 1922; 8 de novembro de 1922; 19 de decembro de 1926
• Marín  Semanario independiente Num. 117 (11/04/1915); Num. 124 (30/05/1915)
• El Noroeste Año XX Número 9397 - 14 de abril de 1915
• La Región  diario independiente, de intereses generales, de noticias y avisos Ano VI Número 1569 - 15 de abril de 1915; Ano XII Número 3278 - 21 de xaneiro de 1921;  Ano XII Número 3350 - 17 de abril de 1921; Ano XII Número 3391 - 7 de xuño de 1921
• El Diario de Pontevedra  periódico liberal Ano XXXII Número 9340 - 17 de xuño de 1915; Ano XXXIV Número 10046 - 3 de outubro de 1917; Ano XXXVII Número 11009 - 6 de decembro de 1920; Ano XXXVIII Número 11046 - 19 de xaneiro de 1921; Ano XXXVIII Número 11153 - 28 de maio de 1921; Ano XXXVIII Número 11212 - 5 de agosto de 1921; Ano XXXVIII Número 11332 - 23 de decembro de 1921; Ano XXXIX Número 11343 - 5 de xaneiro de 1922; Ano XXXIX Número 11384 - 23 de febreiro de 1922; Ano XXXIX Número 11403 - 18 de marzo de 1922; Ano XXXIX Número 11548 - 7 de setembro de 1922; Ano XXXIX Número 11599 - 7 de novembro de 1922; Ano XL Número 11705 - 15 de marzo de 1923; Ano XL Número 11720 - 3 de abril de 1923
• El Progreso  semanario independiente Ano X Número 1980 - 16 de xullo de 1916; Ano XVI Número 2880 - 21 de marzo de 1922
• La Correspondencia Gallega  diario de Pontevedra  Ano XXVIII Número 8078 - 19 de xullo de 1916
• Galicia nueva  periódico regional, primer diario de Villagarcía Año XIV Número 5333 - 7 de decembro de 1920; Ano XV Número 5503 - 16 de novembro de 1921; Ano XVI Número 5533 - 1 de xaneiro de 1922; Ano XVI Número 5535 - 4 de xaneiro de 1922;  Ano XVI Número 5550 - 25 de xaneiro de 1922
• El Progreso  diario liberal Ano XIII Número 3994 - 11 de decembro de 1920; Ano XIV Número 4139 - 31 de maio de 1921; Ano XV Número 4388 - 23 de marzo de 1922; Ano XVII Número 3054 - 27 de xaneiro de 1923; Ano XVII Número 3056 - 30 de xaneiro de 1923
• El Orzán  diario independiente Ano IV Número 995 - 29 de maio de 1921; Ano IV Número 1004 - 9 de xuño de 1921;
• El Eco de Santiago  diario independiente Ano XXVI Número 10596 - 30 de maio de 1921;  Ano XXVI Número 10736 - 15 de novembro de 1921
• El Compostelano  diario independiente Ano II Número 284 - 21 de xaneiro de 1921; Ano II Número 391 - 1 de xuño de 1921
• La Voz de Galicia de 21 de xaneiro de 1921; 7 de aneiro de 1922; 22 de marzo de 1922; 23 de marzo de 1922; 23 de maio de 1923
• La Integridad diario católico Num. 9336 (28/05/1921)
• El Correo de Galicia  órgano de la colectividad gallega en la República Argentina  Num. 823 (22/01/1922); Num. 890 (29/04/1923)
• El Eco de Galicia  órgano de los gallegos residentes en las Repúblicas Sud-Americanas  Num. 1101 (20/02/1922)
• El Ideal gallego  diario católico, regionalista e independiente Num. 1462 (06/01/1922)
• Galicia  diario de Vigo Número 52 - 22 setembro 1922; Número 92 - 8 novembro 1922;  Número 201 - 16 de marzo de 1923
• El Correo de Galicia  órgano de la colectividad gallega en la República Argentina  Num. 882 (04/03/1923)
• La voz de la verdad  diario católico con censura eclesiástica Año XIII Número 4241 - 27 de maio de 1923
• Faro de Vigo. 28 de maio de 1921; 19 de agosto de 1922; 10 de setembro de 1922; 20 de outubro de 1922; 28 de xaneiro de 1923

Proxecto de rede provincial en Ourense (1916-1923)

Ourense tamén tería o seu proxecto de rede provincial de Francos Rodríguez en 1917.  

O 26 de setembro de 1916 chega a Ourense D. Jose Sandoval, xefe da sección de telégrados e D. Antonio Monroy, oficial da escola de telégrafos.  Tiñan o encargo da Dirección xeral de Teléfonos de estudiar un proxecto para crear unha rede pública que conectara os principais concellos da provincia. Ambos viñan de Lugo onde realizaran tarefas similares e que se levaba a cabo nas provincias españolas que carecían do servizo.  O 27 de setembro visitan ao presidente da Deputación e a Cámara de Comercio. Tamén participa neste proxecto D. Ligorio Legido Crespo, encargado da estación de Maceda, que posteriormente pasaría a ser o xefe de liña de Telégrafos en Ourense en 1920.

O resultado sería o plan de telefonía provincial de Ourense dentro do proxecto de Francos. 

Proxecto de telefonía provincial de Francos Rodríguez. 1917

Sen novidades ata maio de 1918, cando o deputado Sr. Pazos, da minoría liberal, solicita o nomeamento dunha comisión especial para realizar os traballos relativos á instalación da rede provincial, a semellanza da Deputación de Pontevedra. Pide que traballe na elaboración do orzamento, para que unha vez finalizada a guerra, poida acometerse o proxecto, cando baixe o custe dos materiais. 

O proxecto volve a quedar parado antes novembro de 1919, cando a Deputación decide pedir datos á Deputación de Pontevedra sobre o proxecto en marcha. Novamente volve a quedar o proxecto parado, pero aparencen na prensa mencións a zonas específicas do proxecto, como serían os intentos de levar a rede telefónica a Xinzo de Limia e Verín,  así como Ribadavia e Melón, por parte de corpo de correos mais aparentemente á marxe do proxecto provincial.  

A finais de 1922 falaríase de novo da liña ata Verín, cunha mención ao plan provincial, polo menos por parte da prensa. Aínda que sería máis correcto consideralo como iniciativa do Estado via corpo de telégrafos, xa que non pedirían fondos á Deputación. A prensa recolle a disponibilidade de diñeiro para o tramo Ourense - Allariz en novembro de 1922 e do tramo Allariz - Verín en maio de 1923.

En Agosto, ao igual que a outros municipios e administracións, chega unha comunicación da International Telegraph Company pedindo o apoio do concello de Ourense no proxecto que teñen de crear unha rede que conecte varios pobos da provincia, obtendo o apoio do concello.

Para saber máis:

• La Región diario independiente, de intereses generales, de noticias y avisos Ano VII Número 2011 - 27 de novembro de 1916; Ano IX Número 2489 - 19 de maio de 1918; Ano XI Número 3017 - 27 de febreiro de 1920
• La Voz de Galicia de 21 de maiio de 1918
• El Orzán  diario independiente Año II Número 575 - 28 de novembro de 1919
• El Eco de Santiago  diario independiente Año XXIV Número 10239 - 29 de novembro de 1919
• El Eco de Galicia  órgano de los gallegos residentes en las Repúblicas Sud-Americanas  Num. 1018 (20/01/1920)
• La voz de la verdad  diario católico con censura eclesiástica Ano XII Número 4075 - 10 de novembro de 1922; Ano XII Número 4081 - 17 de novembro de 1922;  Ano XIII Número 4230 - 15 de maio de 1923 
• El Progreso  diario liberal Año XV Número 4590 - 17 de novembro de 1922
• El regional diario de Lugo Num. 13699 (20/11/1922)
• El Diario de Pontevedra  periódico liberal  Ano XXXVIII Número 11106 - 1 de abril de 1921; Ano XL Número 11753 - 14 de maio de 1923
• Faro de Vigo: 1 de abril de 1921; 16 de novembro de 1922
• La Zarpa  diario de los agrarios gallegos Ano III Núm. 584 - 9 agosto 1923 

O proxecto de telefonía provincial en Lugo (1917-1923)

En novembro de 1916 o presidente da Deputación de Lugo, o Sr. Tapia, recibe por correo un esquema da rede provincial de Lugo preparado por Jose Francos Rodríguez, como Director de Comunicacións, na que se mencionan as centrais, subcentrais i estacións telefónicas. Recolle o establecemento do servizo en once centros telefónicos e una estación subcentral  en Vilanova del Lourenzá. As centrais serían en Lugo, Sarria, Becerreá, Ribadeo, Mondoñedo Viveiro, Vilalba, Chantada e Quiroga; que darían servizo a 72 estacións.  O distrito de Lemos, xa cuberto coa estación interurbana da Compañia Peninsular, que presta tamén o servizo urbano, queda exento do proxecto.

Esta nova ten unha boa acollida pola prensa, aínda que é pronto para ter datos sobre se implica custes, se deben ser asumidos polos concellos, se sería suficiente con aportar postes, etc. No proxecto provincial traballou parte do equipo de telégrafos, dirixido polo Sr. Bolaño i estima un coste de 834.000 pesetas para o estrablecementos das liñas (1474 quilómetros) e o arame de cobre de 3 mm. 

En xullo de 1917 o novo director de Comunicacións, o Sr. Ortuño, relanza os proxecto provinciais indicando que se comezaría por Galicia (cabe destacar que foi a última zona de España e chegar a telefonía interurbana) i, en particular, pola provincia de Lugo. 

Extracto do plan de telefonía nacional de Francos Rodríguez. 1917.

Mentres que en Pontevedra a deputación faría forza implicando ós concellos no proxecto, sería o director de Correos e Telegrafos o que tería que contactar, en novembro de 1918, ao presidente da Deputación para recabar o apoio ao proxecto. Esa comunicación non parece ter resposta rápida.

O proxecto parece quedar aparcado ata o 22 de marzo de 1921 onde os señores Julio García, Victor Basanta, Manuel Otero Soto e Antonio Pardo da Deputación provincial presentan no pleno unha proposta para a realización dun proxecto de rede provincial, baseado no proxecto de Francos. Créase a comisión que toma o acordo o 1 de marzo de 1922

Expediente da rede de telefonía provincial de 1921. ADPL sig2723.6

O 9 de decembro de 1922 tese noticia polo deputado D. Luis Rodríguez de Viguri da Real Orde que aproba a construcción da rede provincial, co orzamento actualizado según o proxecto de lei de 22 de xuño de 1921, onde reclama a deputación un 20% do custe. O custe sería 470.875,88 pesetas (máis do dobre do sinalado no proxecto de 1917, que estaba en 166.900,20 pesetas), aínda que se podería reducir un pouco ao existir xa as liñas de Lugo a Mondoñedo, de Mondoñedo a Viveiro e a Ribadeo. 

O subrecuste iniciaría un debate interno en febreiro de 1923 sobre a conveniencia de asumir os novos custes. O deputado Sr- Peñamaría roga que sexa extendida a rede á Fonsagrada (que curiosamente estaba no plan presentado, polo que debe ser un erro do deputado) e Meira. 

ADPL sig2723.6

 

ADPL sig2723.6

A mediados de 1923 e o interlocutor pasa de ser o Estado á sociedade "International Telephone and Telegraph Corporation" de New York, co novo proxecto de telefonía onde se desbota a idea de telefonía provincial en pro dun proxecto nacional que sería o xerme da compañía Telefónica, pese as críticas da prensa local

ADPL sig2723.6

ADPL sig2723.6

Para saber máis:

• El norte de Galicia  diario político y de información Num. 4530 (02/12/1916); Núm. 6284 (24/02/1922): Num. 1703 (15/10/1922)
• Verdad y justicia  semanario imparcial defensor de los intereses generales del distrito Ano II Número 81 - 9 de decembro de 1916; Ano II Número 82 - 16 de decembro de 1916
• La voz de la verdad  diario católico con censura eclesiástica Ano VII Número 2453 - 12 de xullo de 1917; Ano VII Número 2455 - 14 de xullo de 1917; Año XII Número 4051 - 13 de outubro de 1922; Ano XII Número 4094 - 3 de decembro de 1922; Ano XII Número 4101 - 12 de decembro de 1922; Ano XII Número 4104 - 15 de decembro de 1922; Ano XIII Número 4161 - 21 de febreiro de 1923; Ano XIII Número 4163 - 23 de febreiro de 1923
• El Diario de Pontevedra  periódico liberal Ano XXXIV Número 9976 - 19 de xullo 1917
• Diario de Galicia periódico de la mañana, telegráfico, noticiero y de información general Num. 2775 (20/07/1917)
• Boletín Oficial de la Provincia de Lugo Número 261 - 15 de novembro de 1918
• El Progreso  diario liberal Año XIV Número 4081 - 23 de marzo de 1921; Ano XV Número 4370 - 2 de marzo de 1922; Ano XV Número 4605 - 5 de decembro de 1922; Ano XVI Número 4673 - 23 de febreiro de 1923; Ano XVII Número 4963 - 31 de xaneiro de 1924
• El regional diario de Lugo Num. 12851 (23/03/1921); Num. 13063 (29/11/1921); Num. 13691 (15/11/1922); Num. 13715 (09/12/1922)
• La Voz de Mondoñedo  periódico semanal Ano XVIII Número 968 - 28 de marzo de 1921
• El Progreso  semanario independiente Ano XVI Número 3098 - 13 de decembro de 1922
• Expediente telefónico. Arquivo Provincial de Deputación de Lugo. ADPL sig2723.6
•  La Provincia  diario de información y de intereses generales Año II Número 221 - 17 de febreiro de 1924

Plan de telefonía provincial en Pontevedra (1917-1924)

 O 15 de outubro de 1917, na sesión da Deputación de Pontevedra, o deputado Prudencio Landín presenta unha moción para facer unha rede de telefonía provincial, ao abeiro do Real Decreto de 30 de xuño de 1914 e o proxecto de telefonía nacional de Francos, para poñer en comunicación rápida todos os concellos e aldeas importantes da provincia de Pontevedra. 

Prudencio Landín. Vida Gallega. 1917

O vello sistema de carterías e peóns fai que sexan necesarios ata cinco días para trasladar comunicacións, fora de Vigo, Pontevedra e Vilagarcía, que estaban conectadas á rede interurbana, a algúns lugares puntuais cubertos polo telégrafo. Puña de exemplo as redes das deputacións de Guipúscoa, Biscaia e Ciudad Real, así como a mancomunidade catalana. 

Fai mención o proxecto de director de Correos e Telégrafos, D. Jose Francos Rodríguez, que presentara unha proposta para Pontevedra de contar con centráis en Pontevedra Vigo Caldas de Reis, A Estrada, Lalín, Ponteareas, Pontecaldelas, Redondela, Tui, A Guarda e A Cañiza, xunto a subcentrais en Carril, Silleda, Sanxenxo, O Grove, Cambados, Mondariz, Porriño e Baiona. Este proxecto consideraba un custe de 467.000 pesetas. 

Extracto do libro de actas da Deputación de Pontevedra de 15 de outubro de 1917

Extracto  do proxecto de telefonía nacional de Francos Rodríguez. 1917.

Existen dúas vías para acometer o proxecto, a vasca ou catalana, que é independiente do apoio do Estado ou a aproximación de Ciudad Real, que participa unto coa axuda dos concellos, na instalación, locutorios, etc coa axuda do Estado que instala e administra a rede xunto ao corpo de telégrafos. 

Na defensa da proposta, Prudencio Landín solicita a creación dunha comisión para estimar o esforzo da obra e a cantidade a satisfacer por cada concello. Varios deputados participan mostrando o seu interese na iniciativa e nómbrase unha comisión formada por:

• Prudencio Landín, por Pontevedra
• Fernando Villamarín, por Vigo-Tui
• Jose Echeverría, por Caldas-Cambados
• José López Boullosa, por Pontecaldelas-Redondela
• Antonio Casa, por Ponteareas-A Cañiza
• Francisco Riestra Calderón, por A Estrada - Lalín
• Teodosio Domínguez, como facultativo

 A proposta recibe loubanzas do empresario Masso de Bueu, o diario La Integridad de Tui, o Sr. Conde (alcalde de Vigo), Guillermo Oya (presidente da Asociación para o Fomento de Turismo en Galicia), a Cámara de Comercio de Vigo, Jose Oliveira (presidente da sociedades recreo marítimo de Cangas), a reunión de médicos de Cuntis, etc. 

Os primeiros apoios municipais chegan de Tui e A Guarda, que aproveitan os plenos municipais para comprometer o seu apoio. A iniciativa chega incluso a deputación de Salamanca, onde suxiren copiar a proposta de Landín. Provincias como Cuenca, Valencia o Madrid discuten levar a cabo proxectos similares.

Extracto dunha mostra de apoio publicado no xornal Faro de Vigo de 20 de novembro de 1917

A reunión da comisión tardaría ata o 22 de abril de 1918, tras facer consultas con deputacións con intereses similares,  para preparar a proposta cara o pleno do primeiro de maio. Esta pasa por sufragar ao Estado o 20% do custe da rede. Esta porcentaxe será entregado en cinco anualidades de 18800 pesetas, con cotas iguais por parte dos 62 concellos (a razón de 303 pesetas anuais). 

Sería o semanario El Progreso de Pontevedra o máis crítico co proxecto, ao prefirir que sexa a deputación a que acometa o proxecto sen contar co Estado, xa que dubida da capacidade deste para facer a instalación.

A petición formal trasladaríase ao ministro de gobernación, o Marques de Alhucemas, o 28 de xuño de 1918. Prudencio Landín recibe unha carta do ministro de Facenda, González Besada, indicando que intercederá para sacar o proxecto adiante. O 2 de agosto de 1918 recíbese a confirmación do goberno ao proxecto. O 19 de setembro se envían cartas aos concellos pedindo o compromiso de financiación para este proxecto. 

Arbo e Pontecaldelas serían os primeiros en confirmar a disponibilidade desa cantidade, seguidos nesas datas por Vigo, Cotobade, Sanxenxo, Tui, As Neves, A estrada, Fornelos, Rodeiro, Cuntis, Ribadumia, Silleda, Salvaterra, Bueu, Campo Lameiro e Salceda. A Guarda, Mondaríz, Gondomar, Crecente, Redondela, Pazos de Borbén, Barro, Ponteareas, Meaño, Baiona, Marín e Moaña o farían antes de 10 de outubro, chegando xa a 29 dos 62 concellos. O 17 de xa se contaría con O Rosal, Soutomaior, Covelo, Dozón, Valga, Tomiño, A Lama, Meis e Carbia (actual Vila de Cruces). Chegan as notificacións da aprobación por parte de Cerdedo e Porriño a finais de outubro e de O Grove, Cambados, Mos, Nigrán, Pontesampaio e Pontevedra en Novembro de 1918, quedando para decembro Caldas de Reis, Lalín A Golada, forcarei e Poio. Ao peche do ano non se mencionaría a adhesión por parte de Cangas, Catoira, Moraña, Oia, Pontecesures, Portas, Vilaboa, Vilagarcía e Vilanova, pero pode ser que non apareceran mencións na prensa.

O novo ministro de Facenda, Sr. La Cierva, confirma en xullo de 1919 que se dota o orzamento dunha partida para a rede provincial. O goberno reclama o pago da primeira anualidad e a deputación comeza a reclamar os pagos aos concellos en outubro de 1919. O primeiro en pagar sería A Cañiza, pero pasado un mes aínda faltaría algún por pagar, demorando o proxecto. Entre os últimos figurarían Porriño, Fornelos, Rivadumia, Redondela, A Lama, Cambados e Vilaboa en decembro de 1919. Xa en xaneiro de 1920 pagaría Bueu. En febreiro Dozón, Moaña, Pontesampaio, Caldas de Reis, Silleda, Meaño, A Estrada e Tomiño. En marzo de 1920 serían Forcarei e Lalín. A Deputación vese na obriga de anticipar as cotas de tres concellos que non pagaron en tempo, xa que o 24 de marzo o presidente da deputación Sr. Casas viaxa a Madrid para axilizar o proxecto coa axuda do Conde de Bugallal e o director de Comunicacións.

A orde de instalar a rede provincial foi realizada o 15 de xullo de 1920,por parte da dirección de Comunicacións (o Sr. Conde de Colombí), pero non sería ata uns meses máis tarde cando asignaría esa responsabilidade ao xefe de liña D. Julio Herreros, que se despraza a Madrid o 6 de novembro de 1920 para recibir indicacións. 

Faro de Vigo - Edición de VIGO. Fecha 03/11/1920

Julio regresa o 17 de novembro de 1920 volve cunha proposta de reforma do plan provincial de Francos de 1917 e o convencimento de que recibirá material para executar a construcción da rede. Vincenti presiona ao director de Comunicacións para que a rede se comece a construir no Morrazo, atendendo ás relacións comerciais desas vilas coa industria pesqueira. 

Parece ter éxito, asignando primeiro a Julio Herreros, xefe de liña de telégrafos e, posteriormente, a Jose Sandoval, desligándoo das súas responsabilidades para que poida participar nos proxectos de establecemento da rede. José xa participara no proxecto de Francos Rodríguez en 1917. 

Prudencio Landín reclama unha maior celeridade a través dunha carta no Faro de Vigo do 10 abril de 1921.

Faro de Vigo. 10 de abril de 1921

Unha vez terminado o proxecto do Morrazo, pasarían a liña con A Guarda, via Redondela e Tui, así como o ramal de Ponteareas, para conectar Porriño, Salvaterra, Mondaríz coa vila do Tea, aínda que José Sandoval queda asignado ao proxecto provincial de A Coruña, polo que estes proxecto sofren unha parada.

 Tamén se fala, a finais de 1922 de chegar co teléfono a Cuntis, polo presión do deputado Bernardo M. Sagasta e o xefe de telégrafos de Pontevedra Arturo Lago, que pasaría a ser xefe de implantación do proxecto provincial en xaneiro de 1923 (sendo sustituido no posto de 2º xefe de telégrafos de Pontevedra por Francisco Beredo y Penava, procedente de Bilbao). Puntualmente tamén se menciona a posible conexión da Estrada con Santiago.

O presidente da Deputación,  o Sr. De la Sota, viaxaría a Madrid en febreiro de 1924 logrando a aprobación das liñas de Pontevedra a Redondela, Caldas a Cuntis, e a de Tui - Porriño - Ponteareas - Salvaterra, así como o ramal de Ponteareas a Mondariz. Non chegar a todos os concellos crearía certos conflitos con concellos, que se queixaban de ter pagado e non recibir servizo, como sería o caso de A Cañiza que fora o primeiro en efectuar o pagamento.

Para saber máis: 

• Faro de Vigo de 14 de outubro de 1917; 15 de outubro de 1917; 20 de outubro de 1917; 30 de outubro de 1917; 6 de novembro de 1917; 20 de novembro de 1917; 4 de outubro de 1918; 29 de setembro de 1918; 26 de setembro de 1919; 4 de febreiro de 1920; 15 de xullo de 1920; 24 de marzo de 1920; 30 de outubro de 1920; 3 de novembro de 1920; 10 de abril de 1921; 8 de novembro de 1922; 6 de febreiro de 1924
• El Diario de Pontevedra  periódico liberal Ano XXXIV Número 10056 - 15 de outubro de 1917; Ano XXXIV Número 10056 - 16 de outubro de 1917; Ano XXXIV Número 10056 - 18 de outubro de 1917; Ano XXXIV Número 10056 - 20 de outubro de 1917; Ano XXXIV Número 10064 - 24 de outubro de 1917; Ano XXXIV Número 10068 - 29 de outubro de 1917; Ano XXXIV Número 10074 - 6 de novembro de 1917; Ano XXXIV Número 10087 - 21 de novembro de 1917;  Ano XXXV Número 10213 - 23 de abril de 1918; Ano XXXV Número 10220 - 1 de maio de 1918; Ano XXXV Número 10221 - 3 de maio de 1918; Ano XXXV Número 10223 - 6 de maio de 1918; Ano XXXV Número 10253 - 12 de xuño de 1918; Ano XXXV Número 10266 - 27 de xuño de 1918; Ano XXXV Número 10270 - 12 de xullo de 1918; Ano XXXV Número 10326 - 18 de setembro de 1918; Ano XXXV Número 10327 - 19 de setembro de 1918; Ano XXXV Número 10333 - 26 de setembro de 1918; Ano XXXV Número 10338 - 2 de outubro de 1918; Ano XXXV Número 10340 - 4 de outubro de 1918; Ano XXXV Número 10345 - 10 de outubro de 1918; Ano XXXV Número 10351 - 17 de outubro de 1918; Ano XXXV Número 10356 - 23 de outubro de 1918; Ano XXXV Número 10359 - 26 de outubro de 1918; Ano XXXVI Número 10593 - 15 de xullo de 1919; Ano XXXVI Número 10678 - 25 de outubro de 1919; Ano XXXVI Número 10680 - 28 de outubro de 1919; Ano XXXVI Número 10690 - 10 de novembro de 1919; Ano XXXVI Número 10695 - 15 de novembro de 1919; Ano XXXVI Número 10701 - 22 de novembro de 1919; Ano XXXVI Número 10706 - 28 de novembro de 1919; Ano XXXVI Número 10710 - 3 de decembro de 1919; Ano XXXVI Número 10713 - 6 de decembro de 1919; Ano XXXVI Número 10714 - 17 de decembro de 1919; Ano XXXVI Número 10744 - 24 de xaneiro de 1920; Ano XXXVI Número 10753 - 4 de febreiro de 1920; Ano XXXVI Número 10793 - 24 de marzo de 1920; Ano XXXVI Número 10887 - 15 de xullo de 1920; Ano XXXVII Número 10979 - 30 de outubro de 1920; Ano XXXVII Número 10980 - 1 de novembro de 1920; Ano XXXVII Número 10983 - 5 de novembro de 1920; Ano XXXVII Número 10984 - 6 de novembro de 1920; Ano XXXVII Número 10994 - 18 de novembro de 1920; Ano XXXVII Número 11002 - 27 de novembro de 1920; Ano XXXVII Número 11009 - 6 de decembro de 1920;  Ano XXXVIII Número 11039 - 11 de xaneiro de 1921; Ano XXXVIII Número 11115 - 12 de abril de 1921; Ano XXXVIII Número 11129 - 28 de abril de 1921; Ano XXXVIII Número 11212 -  5 de agosto de 1921;  Ano XXXIX Número 11343 - 5 de xaneiro de 1922; Ano XL Número 11644 - 2 de xaneiro de 1923; Ano XLI Número 11836 - 5 de xuño de 1924
• El Correo de Galicia  Diario independiente de avisos y noticias Num. 5077 (31/10/1917); Num. 5227 (04/05/1918); Num. 5327 (22/10/1918); Num. 5349 (18/11/1918)
• El Eco de Santiago  diario independiente Ano XXII Número 9851 - 22 de novembro de 1917; Ano XXIII Número 9984 - 3 de maio de 1918; Ano XXIII Número 10015 - 11 de xuño de 1918; Ano XXIII Número 10042 - 13 de xullo de 1918; Ano XXIII Número 10018 - 11 de outubro de 1918; Ano XXIV Número 10213 - 29 de outubro de 1919; Ano XXIV Número 10227 - 15 de novembro de 1919; Ano XXV Número 10270 - 6 de novembro de 1920; Ano XXVIII Número 11357 - 5 de xaneiro de 1923
• Libro de actas da Deputación de Pontevedra de 15 de outubro de 1917
• La idea moderna  diario democrático en Lugo  Num. 8229 (25/04/1918); Num. 8293 (16/07/1918)
• El Orzán  diario independiente Ano I Número 90 - 2 de maio de 1918; Ano I Número 97 - 9 de maio de 1918; Ano I Número 132 - 13 de xuño de 1918; Ano I Número 148 - 30 de xuño de 1918; Ano I Número 160 - 14 de xullo de 1918
• El Progreso  semanario independiente Ano XII Número 2640 - 3 de maio de 1918; Ano XII Número 2642 - 5 de maio de 1918; Ano XII Número 2644 - 8 de maio de 1918; Ano XII Número 2632 - 27 de xuño de 1918; Ano XII Número 2708 - 26 de setembro de 1918; Ano XII Número 2714 - 3 de outubro de 1918; Ano XII Número 2085 - 17 de outubro de 1918; Ano XII Número 2093 - 27 de outubro de 1918; Ano XII Número 2126 - 5 de decembro de 1918; Ano XIII Número 2338 - 26 de setembro de 1919; Ano XIV Número 2627 - 7 de novembro de 1920; Ano XVIII Número 3326 - 22 de xaneiro de 1924
• El Progreso diario liberal Año XI Número 3200 - 4 de maio de 1918; Ano XII Número 3684 - 5 de decembro de 1919
• Diario de Galicia periódico de la mañana, telegráfico, noticiero y de información general Num. 3101 (14/06/1918); Num. 3115 (28/06/1918)
• La Voz de Galicia de 18 de xuño de 1918; 3 de novembro de 1920; 5 de xaneiro de 1923;
• Galicia nueva  periódico regional, primer diario de Villagarcía Ano XII Número 4663 - 14 de setembro de 1918; Ano XII Número 4670 - 26 de setembro de 1918; Ano XII Número 4676 - 3 de outubro de 1918; Ano XII Número 4683 - 11 de outubro de 1918; Ano XII Número 4688 - 17 de outubro de 1918; Ano XII Número 4721 - 5 de decembro de 1918; Ano XIII Número 4919 -  16 de xullo de 1919;  Ano XIV Número 5096 - 2 de marzo de 1920
• El Tea  semanario independiente Ano XII Época 2ª Número 235 - 3 de outubro de 1918
• El Noticiero gallego semanario destinado a fomentar los intereses morales y materiales del Magisterio de primera enseñanza Num. 1233 (18/10/1918)
• La Integridad diario católico Num. 8934 (26/01/1920); Num. 9076 (16/07/1920); Num. 9170 (06/11/1920); Num. 9315 (28/04/1921); Num. 9318 (29/04/1921); Num. 10141 (02/02/1924);  Num. 10219 (05/05/1924)
• El Correo de Galicia  órgano de la colectividad gallega en la República Argentina  Num. 715 (01/02/1920); Num. 935 (09/03/1924); Num. 940 (13/04/1924);
• El regional  diario de Lugo Num. 12631 (19/07/1920)
• La Región  diario independiente, de intereses generales, de noticias y avisos Ano XI Número 3221 - 10 de novembro de 1920
• El Ideal gallego  diario católico, regionalista e independiente Num. 1462 (06/01/1922); Num. 1651 (10/12/1922)
• Galicia  diario de Vigo Número 476 - 10 febreiro 1924; Número 490 - 27 febreiro 1924

O incendio da central telefónica de A Coruña (1917)

 26 de maio de 1917. Cinco días despois de ser desestimada unha demanda histórica do concello da Coruña contra o concesionario da telefonía urbana, D. Jose María Rivera, sobre a colocación dos postes na na zona dos cantons.

Ás cinco da maña descargou unha tormenta na cidade, caendo un raio na torre de distribución da central telefónica, na rúa Real 85, nun inmoble propiedade de D. Joaquín Uría, na mesma sede do Sporting Club (que aínda existe na actualidade). A descarga penetra ata a cabina da telefonista Srta. Dolores Souto, que sae ilesa pero se provoca un incendio, que lanzou unha chave pola fiestra para que os abaixo concentrados puideran acceder ao edificio e intentou salvar a maior parte de equipos. Afortunadamente os gardas de seguridade das Aduanas, uns mariñeiros que esperaban o barco "Infanta Isabel de Borbón" e a repartidora do xornal El Ideal Gallego Dª Victoriana Calvo veron o incendio e puideron avisar ao veciños afectados e aos bombeiros.  Estes acudiron ao mando do Sr. Mariño e do capataz Rega.

O incendio afectou aos últimos pisos da sede da central e do Palace Hotel (na esquina co obelisco), onde durmían os propietarios do mesmo. Tivo tamén tempo de escapar a familia de D.  Jose María Rodríguez Pardo que vivía nesa última planta. A rede telefónica quedou destruída, caendo arames sobre o cable eléctrico e provocando chispas. Nos se ocasionaron víctimas mortais mais houbo un herido leve, D. Luis López Perea, danado nunha man por un cristal. Para avisar aos veciños do incendio lanzaron tiros ao aire e pedras aos cristais das galerías. 

O capitán de enxeñeiros, Sr. Pio Martínez Mulero, que acudiu ao lugar, deu orde de cortar o suministro eléctrico, para evitar propagacións. O que non queimou o fogo quedou destruido pola auga dos bombeiros.  Así pasou no terceiro piso que habitaba D. Antonio Jaspe e o baixo, primeiro e segundo do Sporting Club. 

O retardo na recuperación do servizo

O 7 de xuño de 1917 aparece o primeiro malestar na prensa pola demora na recuperación do servizo telefónico. A xustificación é que queimado o cadro de distribución, non era fácil conseguir reemplazos debido a guerra.  A chegada estival, onde familias ían á casa de campo e utilizaban o teléfono para facer encargas ocasiona molestias á alta sociedade coruñesa. 

O concesionario contesta que o locutorio do obelisco está operativo, así como outro na casa do Sr. Pedregal na praza de Ourense, que fan posible comunicar coa estación telefónica de O Burgo, para poder falar coas casas estivais de Culleredo, Oleiros e Sada. 

O gobernador civil esixiu ao concesionario que tivera una central provisional, para poder seguir co servizo de falar con outros centros oficiais. Así, montouse unha central na buhardilla dunha casa da rúa Olmos, nunha casa dunha taberna e pousada de emigrantes. Jose María obrigou as telefonistas a facer turnos nese local pero reducindo a seu xornal. Pídese que non fagan turnos soas, xa que a taberna pode ser unha ameaza á súa seguridade persoal. 

O 25 de agosto aínda non se recuperara o servizo. O presidente da Cámara de Comercio, o Sr, Amenedo, visita ao concesionario Jose María Rivera. Este indica que contratou coa empresa Siemens Halske de Madrid os elementos para permitir a recuperación do servizo. A nova central instalaríase na rúa Juana de Vega 11, no último piso, con cadros múltiples. O cable encargaríase á compañía Pireli e Compañía, de Vilanova i Geltru. Trataríase dun cable polifílico con recubrimento, como os que se comezaron a instalar en Vigo en 1910, co que se eliminaría a necesidade de contar cun templete.

Rua Juana de Vega. Central urbana situada nun dos edificios da marxe esquerda. Anos 20. 

Enderezo de concesionario local na guía telefónica de 1928. Compañía Peninsular de Telefónos.

Para saber máis:

• Faro de Vigo. 27 de maio de 1917
• El Noroeste - Ano XXII Número 10051 (27/05/1917); Ano XXII Número 10062 (07/06/1917); Ano XXII Número 10063 (08/06/1917); Ano XXII Número 10084 (29/06/1917); Anno XXII Número 10132 - 25 de agosto de 1917
• El Ideal gallego  diario católico, regionalista e independiente Num. 56 (27/05/1917)
• El Correo gallego  diario político de la mañana Ano XL Número 12993 - 27 de maio de 1917
• La Voz de Galicia - 25 de agosto de 1917

As dúas sedes do teléfono interurbano de Ferrol (1914-1917)

O teléfono interurbano tamén chegou a Ferrol en 1914, neste caso como un ramal desde a central de Betanzos.  A inauguración estaba prevista para o 1 de setembro, pero finalmente sería o 7 de setembro de 1914 ás sete da tarde.

A central queda establecida na rúa Real número 52, con dous locutorios para conferencias e catro pupitres para o envío de telefonemas. Tería xa un horario extendido, de oito da mañá a doce da noite. O director da estación será D. Rafael Agulló. Na inauguración tamén estarían o xefe mecánico. D Francisco Aguilar, o oficial de servizos D. Vicente Zenalmor e o director técnico D. Jose Ruiz Medina, que tamén estivo no resto de estacións galegas inauguradas neste ano. Os abonados da rede urbana poden facer conferencias desde o seu propio domicilio, mediante un depósito prepago na nova central.

Asistirn á inauguración representantes da prensa, comandantes de buques militares, autoridades civís e tamén o Sr. Parellada, xerente da Compañía Peninsular. Ademais dunha visita ás instalacións ofreceuse un lunch no salón do Café Español. O alcalde Zelada e o presidente da Cámara de Comercio D Manuel Comellas aproveitaron para enviar telefonemas a autoridades da provincia e de Madrid.

Estivo presente o Xeneral de Enxeñeiros Andres A. Comerma, ao que lle pediron que dixera unhas verbas ao público asistente. Neste evento dixo que instalou o primeiro teléfono particular de Galicia, entre a súa casa e a dun veciño, así como os primeiros teléfonos oficiais, entre a Capitanía Xeral de Ferrol e a de Galicia, na cidade da Coruña. Por último, invitou a xuventude ferrolá a que loite por seguir traendo adiantos tecnolóxicos á cidade. 

En xuño de 1917 realizaríase un traslado de local, pasando á rúa Dolores 67, esquina con Sánchez Barcaiztegui, no antigo comedor do Hotel Suizo. Sería o director Rafael Agulló o responsable desta migración, axudado polo montador o Sr. Perna e o resto dos oficiais telefonistas. Realizouse a inauguración o 16 de xuño de 1917, aínda que ao público sería aberta o día 25, incorporandose semanas máis tarde D. Manuel García Cortés como novo oficial telefonista. O horario pasaría a ser ata as 3 da mañá, gracias a participación de D. Baldomero Lios, secretario de ministro de gobernación, desde o 16 de xullo de 1918.

Foto. Plano do comedor do antigo hotel Suizo (nova sede da telefonía interubana en 1917) Catálogo da Exposición de Arquitectura Modernista Ferrolá (1900-1925). Ano 1979. COAG.

A prensa recolle cambio no persoal da central. Este sería do oficial Vicente Jiménez Salazar (destinado a Valladolid en xaneiro de 1919) ou Jesús Cabaleiro Pedreira (destinado a Betanzos nas mesmas datas). De Vilagarcía chegaría Jose García Sánchez e Benito Rey, que ven da central de Pontevedra.  En xuño de 1919 chega un novo xefe, D. Carlos Herce (ou Erce), que ven de Donostia e regresaría en maio de 1920.  En decembro de 1919 chegaría Manuel García Cortés e Jose Añino. En xullo de 1920 chegaría o novo xefe, D. Jose Uriol e un novo telefonista, Manuel García Cortés. Ambos serían ascendidos en marzo de 1921, xunto a Fernando Aniño (que solicitaría unha permuta en 1922 con Eduardo Tobío Mosquera) e Manuel Gómez Permuy. En agosto de 1921 chegaría Luis Rey Arias i en 1922 Sergio Tojo Otero (procedente de Santiago). Xa coa chegada da Compañía Telefónica Nacional de España o oficial de Ferrol D. Francisco Bastida sería trasladado a Coruña, sendo reemplazado por Segundo Fernández, procedente de Monforte.

Para saber máis:

• La idea moderna  diario democrático en Lugo  Num. 7113 (22/08/1914);  Num. 7127 (08/09/1914); Num. 8293 (16/07/1918)
• El Correo gallego  diario político de la mañana Ano XXXVII Número 12119 - 5 de setembro de 1914; Ano XXXVII Número 12120 - 6 de setembro de 1914; Ano XXXVII Número 12121 - 8 de setembro de 1914; Ano XXXVII Número 12122 - 11 de setembro de 1914; Ano XL Número 12997 - 1 de xuño de 1917; Ano XL Número 13009 - 26 de xuño de 1917; Ano XLI Número 14673 - 13  de xullo de 1918; Ano XLI Número 14681 - 23 de xullo de 1918; Ano XLIII Número 15248 - 25 de maio de 1920;  Ano XLIII Número 15279 - 1 de xullo de 1920; no XLIII Número 15292 - 16 de xullo de 1920; no XLIII Número 15331 - 31 de agosto de 1920; Ano XLIV Número 15703 - 22 de decembro de 1921; Ano XLV Número 15752 - 17 de febreiro de 1922; Ano XLV Número 15948 - 6 de outubro de 1922; Ano XLVII Número 16375 - 21 de febreiro de 1924; Ano XLVII Número 16569 - 30 de outubro de 1924
• El Noroeste Ano XIX Número 9802 - 6 de setembro de 1914; Ano XXII Número 10072 - 17 de xuño de 1917
• El Eco de Galicia  diario católico é independiente Num. 2542
• El norte de Galicia  diario político y de información Num. 3986 (08/09/1914)
• Galicia nueva  periódico regional, primer diario de Villagarcía Ano VIII Número 2752 - 9 de setembro de 1914; Ano XIII Número 4749 - 5 de xaneiro de 1919
• La Voz de Galicia - 2 de agosto de 1917; 24 de agosto de 1921;
• Gaceta de Galicia  Diario de Santiago. Decano de la prensa de Compostela Num. 153 (03/08/1917)
• El Ideal gallego  diario católico, regionalista e independiente Num. 42 (13/05/1917); Num. 62 (02/06/1917); Num. 748 (19/07/1919); Num. 2099 (15/06/1924)
• El Eco de Santiago  diario independiente Ano XXII Número 9223 - 18 de xuño de 1917
• El Orzán  diario independiente Año I Número 160 - 14 de xullo de 1918; Ano V Número 1188 - 10 de xaneiro de 1922
• La Región diario independiente, de intereses generales, de noticias y avisos Ano IX Número 2538 - 17 de xulllo de 1918
• El Progreso  diario liberal Ano XII Número 3684 - 5 de decembro de 1919
• El noticiero gallego  Diario de Santiago Num. 28 (04/01/1919)
• Faro de Vigo - 13 de xuño de 1917
• La voz de la verdad  diario católico con censura eclesiástica Ano XIV Número 4685 - 31 de outubro de 1924

Telefonía interurbana en Pontevedra (1914 - 1924)

O 14 de marzo de 1914 sae publicada como primeira data para a chegada da telefonía interurbano en maio dese ano, que se atrasaría uns meses. O 7 de xuño de 1914 publícase a petición da Compañía Peninsular ao Concello de Pontevedra para colocar postes.

A instalación comeza o 3 de xullo de 1914, coa presencia do Sr. Soriano en Pontevedra, responsable do montaxe da liña.  A central estaría localizada no antigo baixo do bar Carrillo, na rúa Fernández Villaverde número 1, ao carón de telégrafos. O director da central sería Adolfo Casado Pérez e a data de inauguración sería 16 de xullo de 1914 ás sete da tarde, presidida polo director técnico Jose Ruiz Medina, acompañado por Adolfo Casado e o enxeñeiro Sr. Francisco Aguila.

Á inauguración acuden o Marques de Riestra acompañado polo seu fillo o deputado Reimundo, o alcalde Sr Corbal, o xefe de telégrados Rodríguez Caballero, o xefe de liña o Sr Herreros, así como outras autoridades civís e militares. Conta con dous locutorios con illamento acústico e teléfonos Ericsson. Enviaron telefonemas a Bernardo Sagasta, Augusto González Besada e d. Eduardo Vincenti. Os abonados do servizo telefónico urbano poderían chamar desde as súas casas, previo depósito de diñeiro, xa que ambas estacións estarían interconectadas.

Bernardo Sagasta. Director Xeral de Correo e Telégrafos. Ano descoñecido.

Desde setembro de 1914 o alcalde de Pontevedra fai presión para extender o servizo, que finalizaba ás oito da tarde. Consíguese en marzo de 1915, cando o director da Compañía Peninsular D.Eduardo Estelat confirma ao alcalde a extensión do servizo ata as 22h. 

En outubro de 1915 retómase o asunto para extender o horario ata a medianoite, do mesmo xeito que xa tiñan urbes como Santiago de Compostela ou Ferrol, que non se conseguiría ata abril de 1917.

Non habería máis novas na prensa ata 1920, cando é destinado desde Ferrol o telefonista Francisco Montes para ocuparse da central de Pontevedra i en 1922 onde regresaría Eduardo Tobío Mosquera, que levaba desde a folga de 1919 destinado en Ferrol e que logo sería asignado á central de Tui, onde sería noticia en 1924 por padecer un accidente de tráfico. En marzo de 1923 sería nomeado D. Ángel Pérez Gorjón como novo xefe da central, que morrería a finais de agosto de 1924 froito dunha breve enfermidade.

El Diario de Pontevedra  periódico liberal Ano XLI Número 11908 - 1 de setembro de 1924

Para saber máis:

• El Diario de Pontevedra  periódico liberal Ano XXXI Número 8959 - 14 de marzo de 1914; Ano XXXI Número 9049 - 3 de xullo de 1914; Ano XXXI Número 9059 - 15 de xullo de 1914; Ano XXXI Número 9060 - 16 de xullo de 1914; Ano XXXI Número 9060 - 17 de xullo de 1914; Ano XXXII Número 9309 - 10 de maio de 1915; Ano XXXIV Número 9901 - 18 de abril de 1917; Ano XXXVIII Número 11204 - 27 de xullo de 1921; no XXXIX Número 11571 - 4 de outubro de 1922; Ano XL Número 11715 - 27 de marzo de 1923; Ano XLI Número 11908 - 1 de setembro de 1924; Ano XLI Número 12007 - 24 de decembro de 1924
• La Correspondencia Gallega  diario de Pontevedra  Ano XXVI Número 7320 - 8 xuño 1914;  Ano XXVI Número 7380 - 8 agosto 1914; Ano XXVI Número 7419 - 17 setembro 1914
• El Progreso  semanario independiente Ano VIII Número 1388 - 15 de xullo de 1914; Ano VIII Número 1421 - 17 de setembro de 1914; Ano VIII Número 1390 - 30 de xullo de 1914; Ano IX Número 1563 - 20 de febreiro de 1915; Ano IX Número 1569 - 27 de febreiro de 1915; Ano IX Número 1584 - 28 de marzo de 1915; Ano IX Número 1767 - 26 de outubro de 1915; Ano XI Número 2205 - 8 de abril de 1917; Ano XI Número 2218 - 24 de abril de 1917;  Ano XVIII Número 5498 - 30 de agosto de 1924
• La Correspondencia Gallega  diario de Pontevedra  Ano XXVI Número 7356 - 15 xullo 1914; Ano XXVI Número 7358 - 17 xullo 1914
• Faro de Vigo - Interurbano Pontevedra - 16 de xullo de 1914; 17 de xullo de 1914; 19 de abril de 1917; 27 de marzo de 1923; 29 de agosto de 1924;
• Marín  Semanario independiente Num. 83 (16/08/1914)
• La idea moderna  diario democrático en Lugo  Num. 7137 (19/09/1914); Num. 7115 (18/07/1914)
• El Eco de Santiago  diario independiente Año XIX Número 6638 - 18 de xuño de 1914
• El Correo gallego diario político de la mañana Ano XLIII Número 15244 - 20 de maio de 1920; Ano XLV Número 15945 - 3 de outubro de 1922
• Galicia  diario de Vigo Número 210 - 27 marzo 1923 
• La Voz de Galicia: 4 de outubro de 1922; 31 de marzo de 1923
• El pueblo gallego  rotativo de la mañana Ano I Número 284 - 24 de decembro de 1924; Ano I Número 286 - 26 de decembro de 1924; 
• La voz de la verdad  diario católico con censura eclesiástica Ano XIV Número 4732 - 26 de decembro de 1924

A rede interurbana de Vigo (1914 - 1924)

 O 30 de xaneiro de 1914 chega Jose Ruiz Medina, da Compañía Peninsular, a Vigo para buscar un local para o servizo interurbano. Fracaso no intento e segue a Pontevedra co mesmo obxectivo. Monforte xa contaba co servizo e Ourense estaba xa montando as oficinas. A rede con Vigo estaría finalizada en aarzo, polo que a perspectiva sería contar co servizo en Vigo xa en abril de 1914.

Volvería o 10 de marzo de 1914 e esta vez consigue alugar un dos dous baixos do edificio da rúa Colon 33, no edificio da viuva de R. Laforet (naquel momento pertencente a súa filla, a señora de Colmeiro), na esquina coa rúa dese nome (actual rúa Uruguai). O tendido da rede estaba xa en Frieira (Crecente) cun leve retraso sobre o previsto. A nova data sería ter o cable en maio e proceder á inauguración en xuño de 1914.  O director dos traballos da liña, D. Alejandro Soriano, solicita poñer postes pola rúa García Barbón e Alfonso XIII para chegar ata a estación de tren, que se aproba no pleno do 17 de abril de 1914.

Casa de Laforet.  Postal sen datar. Anos ~1910

A obras prosiguen e chega a inauguración o 9 de xullo de 1914 ás sete da tarde. Acude o inspector xeral da Compañía Peninsular, D. Eduardo Estelat Torres. O Faro de Vigo fai unha descripción exhaustiva dos locutorios, pupitres, do rótulo de vídrio (da casa Paraiso de Zaragoza) e un potente farol anunciador. Asistiron o deputado Urzaiz, o alcalde Sr. Lago, autoridades civís e militares.  Curiosamente asistiu Antonio López de Neira, dono da primeira liña telefónica da cidade en 1886, e o director do cable telegráfico alemán, o Sr. Baker. Tamén asistiu Mariano Martín Villoslada, da rede telefónica urbana. 

O director pasa a ser Alejandro Ardanaz. As oficinas contan, como era norma, dun despacho para intervención do Estado, para facer escoitas. O Faro de Vigo recibe a primeira conferencia telefónica con Madrid ás dúas da mañá.

A inauguración do servizo coincide prácticamente co incendio da central urbana: https://telefoniagalicia.blogspot.com/2022/09/o-incencio-da-central-de-vigo-1914.html que desbarata a interconexión do servizo entre a telefonía urbana e interurbana. A Compañia Peninsular  acabaría por asumir o propio servizo urbano, no único caso en Galicia.

O teléfono da Compañía Interurbana foi chave nas interrupcións do servizo telegráfico en novembro de 1916, onde estivo o servizo oficial sen servizo con Madrid durante varias datas. 

En marzo de 1917 anunciase a instalación de circuitos adicionais. Un segundo circuito de Vigo a Betanzos, vía Pontevedra, Vilagarcía de Arousa e Santiago de Compostela  e outro a Monforte de Lemos a Ourense. 

En febreiro de 1918 o inspector da Compañía Peninsular D. Eduardo Delpan visita a cidade para estudar a implantación de novos circuitos con norte e Asturias, polo alto nivel de chamadas da rede.

No mes de xuño de 1918 D. Jose Cabanillas aspirante da central interurbana de Lugo é destinado a Vigo, aínda que parece durar pouco, xa que en decembro de 1918 D. Ildefonso Tristán López é nomeado para ese posto, procedente de Santiago. En 1919 estaría D- Manuel González, Vicente Moro e o Sr. Cebrián, todos con carácter interino, tras a folga de 1919.

Non habería máis novas relevantes ata 1924, cando e nomeado en febreiro novo xefe da estación D. Constancio Lambán Lambán, que sería promovido en setembro de 1924 a xefe de contrucción de liña en Galicia, trala incautación do servizo por parte da Compañía Telefónica Nacional de España. Antes, Constancio tivera unha reunión en febreiro de 1924 co xefe rexional o Sr. Santos Velasco e o xefe de sección D. Manuel Cortes, para intentar solucionar os problemas que motivaban queixas por parte dos usuarios, como a celebración de conferencias de xeito inmediato, sen ter que reservar hora.

Para saber máis:

• El Noroeste Ano XIX Número 6721 - 3 de febreiro de 1914; Ano XIX Número 9749 - 13 de xullo de 1914
• Gaceta de Galicia  Diario de Santiago. Decano de la prensa de Compostela Num. 19 (24/01/1914)
• Faro de Vigo. 31 de xaneiro de 1914; 11 de marzo de 1914; 8 de abril de 1914; 18 de abril de 1914; 9 e 10 de xullo de 1914; 12 de decembro de 1914, 23 e 26 de marzo de 1917; 31 de decembro de 1918; 4 de xaneiro de 1919; 9 de maio de 1919; 12 de setembro de 1923
• La idea moderna  diario democrático en Lugo  Num. 6969 (04/02/1914); Num. 7109 (11/07/1914)
• El Correo de Galicia  Diario independiente de avisos y noticias Num. s.n. (21/04/1914)
• El Diario de Pontevedra  periódico liberal Ano XXXI Número 9054 - 9 de xullo de 1914
• La Correspondencia Gallega  diario de Pontevedra  Ano XXVI Número 7351 - 11 xullo 1914
• El Eco de Santiago  diario independiente Año XXIII Número 9911 - 14 de febreiro de 1918; Año XXIII Número 10076 - 19 de decembro 1918
• El Progreso diario liberal Año XI Número 3243 - 26 de xuño de 1918; Ano XVII Número 5163 - 24 de setembro de 1924
• El norte de Galicia  diario político y de información Num. 5041 (26/06/1918)
• La voz de la verdad  diario católico con censura eclesiástica Año VIII Número 2738 - 28 de xuño de 1918
•  Galicia  diario de Vigo Número 473 - 6 febreiro 1924;  Número 492 - 29 febreiro 1924
• El pueblo gallego  rotativo de la mañana Ano I Número 29 - 29 de febreiro de 1924
• El Ideal gallego  diario católico, regionalista e independiente Num. 2011 (04/03/1924)

O teléfono interurbano en Ourense (1913-1917)

 Ourense sería a primeira capital de Galicia en ter teléfono interurbano. A primeira referencia específica á esta estación sería do 20 de xuño de 1913, cando se apostaba polo mes de agosto de 1913 para ter dispoñible o servizo. Non habería máis novedades ata xaneiro de 1914. 

O 20 de xaneiro dase conta da chegada a Ourense do material necesario para a nova rede, para conectar Monforte, xa operativo, con Ourense e dar continuidade cara Vigo. A estación estaría ubicada no local do café "La Unión", na rúa Pereiras 17. No pleno do Concello do 23 de xaneiro de 1914 se autoriza a colocación de postes e noutro posterior a colocación dun cartel luminoso na central.

Eladio Sanz, que logo se faría tristemente famoso, sería o director da central telefónica. A inauguración marcouse para o día 20 de abril de 1914 e participaría o director técnico José Ruiz Medina.  Asistiron o Sr. Bispo, autoridades civiles e militares e representantes da prensa local. O gobernador civil Sr. Casas chamaría aos ministros o Sr. Bugallal e o Sr. Sanchez Guerra. A data prevista de conexión con Vigo e Coruña sería a mediados de xuño.

Fotografía de Mundo Gráfico do 5 de Xullo de 1916

La central cuenta con 2 pupitres para escribir los telefonemas que se entregan por unha fiestra ao traballador. Ten tamen dous locutorios con doble porta para manter a confidencialidade das chamadas. Hai un despacho para o director da oficina e outro para o interventor, que será o responsable de aplicar a censura por parte do Estado. A prensa detalla a existencia de reloxios de area para controlar a duración das chamadas de tres minutos. 

Nose seguintes meses comeza a haber reclamacións para ampliar o horario da central, que se consigue en marzo de 1915 provocando a incorporación dun novo telefonisto Mauro Sanz Bermejo. A estación participaría nos dous sucesos máis relevantes desta época:

• O accidente de tren de Frieira de 1915: https://telefoniagalicia.blogspot.com/2022/09/o-rol-do-telefono-na-catastrofe-de-tren.html
• O intento de asasinato por parte do director Eladio Sanz de 1916: https://telefoniagalicia.blogspot.com/2022/07/o-crime-da-central-telefonica-de-ourense.html

O Sr. Vicente Oloriz Arcelus sería o novo director da central tras o pasamento de Eladio Sanz, tras un breve paso de Aurelio Rey, da central de Monforte, que asumiu a dirección de ambas. 

A central tivo que cambiar de ubicación á rúa do Progreso. Celebrouse unha nova inauguración o 18 de decembro de 1916 ás cinco da tarde. O Hotel Roma serviria un champán. Falarán Vicente Oloriz, o director da central, e D. Francisco Villanueva, presidente da Cámara da Comercio e o gobernador civil. Estaban tamén o oficial da estación o Sr. Docal Ruano e os auxiliares os Sres. Pulido e Gradín. 

Xa en maio de 1918 sería nomeado o pontevedrés Arturo Tobío Mosquera como oficial da central. n xuño de 1919 chegaría Carlos L. de Delpan y Tofé como novo xefe. En abril de 1920 sería Pablo Valerio Gabín o que chegaría a Ourense como novo empregado. Xa en agosto de 1921 o horario extenderíase ás 2 da mañá.  En xuño de 1922 mencionase a visita dun montador mecánico da Compñía Peninsular para resolver problemas técnicos. Sería D. José Abraham Giralt, sendo o xefe da central o Sr. Castrillo. 

Neste tempo apareceran críticas na prensa sobre o servizo:

La Zarpa  diario de los agrarios gallegos Ano II Núm. 160 - 30 xaneiro 1922

En setembro de 1923 terían un conflito coa Sociedad Eléctrica, xa que os cables eléctricos están próximos i entorpecen as conferencias, causando as queixas dos abonados. En 1924 sabemos pola prensa que o xefe da estación sería D. Manuel Sierra, procedente de Vigo. A noticia viria polo triste pasamento dunha auxiliar doméstica de 20 anos que traballaba na casa del, que morrería afogada no Miño mentras lavaba a roupa.

Para saber máis:

•  El Correo de Galicia  Diario independiente de avisos y noticias Num. s.n. (20/06/1913); (21/01/1914); (22/04/1914); (04/05/1915); Num. 5232 (11/05/1918)
• La Región diario independiente, de intereses generales, de noticias y avisos Ano V Número 1197 - 20 de xaneiro de 1914; Ano V Número 1201 - 24 de xaneiro de 1914;  Ano V Número 1208 -1 de febreiro de 1914; Ano V Número 1253 - 28 de marzo de 1914; Ano V Número 1270 - 18 de abril de 1914;  Ano V Número 1272 - 21 de abril de 1914; Ano VI Número 1487 - 6 de xaneiro de 1915; Ano VI Número 1542 - 12 de marzo de 1915; Ano VI Número 1579 - 27 de abril de 1915; Ano VII Número 1988 - 31 de agosto de 1916; Ano VII Número 2073 - 10 de decembro de 1916 ; Ano VII Número 2079 - 20 de decembro de 1916; Ano XII Número 3452 - 17 de agosto de 1921; Ano XIV Número 4038 - 29 de setembro de 1923
• Diario de Galicia periódico de la mañana, telegráfico, noticiero y de información general Num. 1618 (21/04/1914); Num. 2566 (20/12/1916)
• Faro de Vigo - 21 de abril de 1914; 2 de setembro de 1916; 19 de decembro de 1916.
• La Voz de Galicia - 21 de abril de 1914
• La idea moderna  diario democrático en Lugo  Num. 7043 (22/04/1914); Num. 7044 (23/04/1914); Num. 7117 (21/07/1914)
• La voz de la verdad  diario católico con censura eclesiástica Num. 1542 (30/03/1915)
• Gaceta de Galicia  Diario de Santiago. Decano de la prensa de Compostela Num. 265 (12/12/1916)
• La Correspondencia Gallega  diario de Pontevedra  Ano XXVIII Número 8204 - 24 novembro 1916
• El Eco de Santiago  diario independiente Año XXI Número 9078 - 20 de decembro de 1916
• El Diario de Pontevedra  periódico liberal Ano XXXV Número 10226 - 10 de maio 1918
• El Correo gallego diario político de la mañana Ano XLIII Número 15227 - 29 de abril de 1920
• La Zarpa  diario de los agrarios gallegos Ano II Núm. 268 - 8 xuño 1922

Os primeiros anos da telefonía interurbana en Santiago (1914-1923)

Tres representantes da Compañía Peninsular de Teléfonos chegan a Santiago de Compostela o 15 de abril de 1914 para facer os estudos de implantación do novo servizo na cidade. O teléfono era unha forte demanda da prensa, principal usuario do telégrado, xa que o servizo se prestaba cunha deficiente calidade.

A central irá a ser instalada nos baixos da rúa Vilar nº 25, sendo dirixidos os traballos polo Sr. Soriano. Ademais de destatar na prensa a calidade dos locutorios forrados de terciopelo ou dos teléfonos da casa Edison, poñen a súa ollada nos retretes, que serán do tipo water-closet recibidos desde o estranxeiro. O director será Jose Gutierrez Zurbano, contacto como telefonista a Eugenio Hurtado, dous ordenanzas e dous repartidores de telefonemas.

A inauguración seria o 9 de setembro de 1914 onde se emiten telefonemas a numerosas poboacións. O primeiro sería un ao presidente Eduardo Dato para felicitalo na decisión de manter a España neutral na primeira guerra mundial. Entre as 50 persoas na inauguración, estarían na inauguración varios concelleiros de Santiago, o xeneral Reixa, o tenente coronel o Sr Dato, o xuiz Fuentes, e outras autoridades e representantes da prensa. Ofreceuse un lunch por parte da Casa de Blanca. Sería a última en inaugurarse da primeira fase en Galicia. Faltaría por concluir o enlace de Santiago con Pontevedra, polo que para comunicar estas dúas cidades a chamada pasaría por Betanzos, Lugo, Monforte, Ourense e Vigo.

O primeiro usuario de pago desta central sería Francisco Ramallo cunha conferencia con Manuel Lobit de Ourense. En febreiro de 1916 conéctanse as redes urbana e interurbana, de tal maneira que os usuarios do primeiro, previo troco do teléfono, poden facer conferencias interurbana desde os cadanseus domicilios.

En canto aos directores, se pasaría de Jose Gutiérrez Zurbano a Benigno Marín Herrero e deste a Luis Royo Polo, procedente de Madrid en maio de 1917. Luis sería moi popular en Santiago chegando ao punto de sair na revista Vida Gallega.  Nos seus primeiros meses tería que lidiar coa suspensión temporal das comunicacións, decretada polo goberno e con novos proxectos. Así extendería a rede co enlace con Vilagarcía e Pontevedra, a ampliación do vestíbulo da estación, o doble fío telefónico con Betanzos e o nomeamento de novos oficiais con Antonio Sande e Antonio Fernández.

Luis Royo Polo en Vida Gallega. 25 de setembro de 1917.

Luis sería trasladado a Madrid en xullo de 1918, sendo sustituido polo segundo xefe da estación de Monforte D. Manuel Cortés. Manuel Cortés duraría pouco (sería destinado a Burgos) porque en agosto dese ano sería destinado como xefe da central, D. Vicente Cenalmor, procedente da central de Ferrol onde estaba desde a apertura do servizo. 

 

En xaneiro do 1919 sería nomeado xefe D. Víctor Acero, así coma os ascensos dos oficiais Sr Sande e Fernández. Víctor sufriría unha grave doencia, a gripe do 19, en marzo de 1920 que causaría o ser pronto pasamento, causando certa conmoción. Compañeiros e oficiais da compañía en Galicia participan do seu enterro. 

Temporalmente viría a Santiago o director da central de Betanzos, D.Santos Velasco, que sería sustituido por D. Antonio Martín e Francisco Caballero, da central de Madrid (que en 1921 sería destinado a Bilbao), e D. Félix Alba de Bilbao (ascendido a Oficial segundo en 1921 e destinado a Gijón en 1923). Sería nomeado o alumno de medicina D. Antonio Fernández e Fernández coma novo director, ata ese momento oficial de recadación, que era fillo do secretario da sucursal do Banco de España. Outros compañeiros nesas datas serían Fernando Fernández e Manuel Carballeira.  O cargo de xefe pasa a ser desempeñado, de maneira interina, por D. Primitivo Alba, pasando a D. Antonio Marín e Marín, procedente de Valladolid, en outubro de 1922. Os oficiais Ramón Castro (procedente de Gijón) e Sr. Tojo (de Vigo) chegarían en 1923, así coma o regreso de Antonio Martín de Marcos, que estivera uns meses na central de Vigo.

Victor Acero en Vida gallega do 25 de maio de 1920

Para saber máis:

• La Voz de Galicia. 16 de abril de 1914
• El Eco de Santiago  diario independiente Ano XIX Número 6562 - 17 de abril de 1914; Ano XIX Número 6683 - 8 de setembro de 1914; Ano XIX Número 6685 - 10 de setembro de 1914; Ano XXI Número 7144 - 9 de marzo de 1916; Ano XXII Número 9142 - 10 de marzo de 1917; Ano XXII Número 9188 - 5 de maio de 1917; Ano XXII Número 9254 - 28 de xullo de 1917; Ano XXII Número 9256 - 31 de xullo de 1917;  Ano XXII Número 9283 - 1 de setembro de 1917; Ano XXIII Número 10047 - 9 de xullo de 1918; Ano XXIII Número 10058 - 2 de agosto de 1918; Ano XXIV Número 10108 -  29 de xaneiro de 1919; Ano XXV Número 1077 - 9 de marzo de 1920; Ano XXV Número 10136 - 9 de xuño de 1920; Ano XXV Número 10149 - 25 de xuño de 1920; Año XXVI Número 10346 - 29 de xaneiro de 1921; Ano XXVI Número 10674 - 1 de setembro de 1921; Ano XXVI Número 10678 - 6 de setembro de 1921; Ano XXVIII Número 11423 - 27 de marzo de 1923
• Diario de Galicia periódico de la mañana, telegráfico, noticiero y de información general Num. 1616 (18/04/1914); Num. 1621 (24/04/1914); Num. 2074 (12/08/1915); Num. 2818 (02/09/1917); Num. 2930 (23/12/1917); Num. 3198 (18/07/1918); Num. 3221 (01/08/1918)
• La idea moderna  diario democrático en Lugo  Num. 7041 (20/04/1914); Num. 7129 (10/09/1914)
• El Correo de Galicia  Diario independiente de avisos y noticias Num. s.n. (12/05/1914);  (11/09/1914); Num. 4894 (09/03/1917)
• Gaceta de Galicia  Diario de Santiago. Decano de la prensa de Compostela Num. 112 (06/06/1914); Num. 125 (05/07/1914); Num. 146 (31/07/1914);  Num. 182 (10/09/1914); Num. 183 (11/09/1914); Num. 20 (22/02/1916); Num. 101 (04/05/1917) ; Num. 150 (31/07/1917); Num. 169 (03/08/1918); Num. 182 (20/08/1918)
• La Correspondencia Gallega  diario de Pontevedra  Ano XXVI Número 7345 - 4 xullo 1914
• El Correo gallego  diario político de la mañana Ano XXXVII Número 12094 - 7 de agosto de 1914;  Ano XLI Número 14688 - 31 de xullo de 1918; Ano XLV Número 15958 - 18 de outubro de 1922
• El Diario de Pontevedra  periódico liberal Ano XXXI Número 9093 - 24 de agosto de 1914; Ano XXXI Número 9109 - 11 de setembro de 1914; Ano XXXV Número 10275 - 18 de xullo de 1918; Ano XXXVII Número 10871 - 25 de xuño de 1920
• El Eco de Galicia  diario católico é independiente  Num. 2545 (10/09/1914)
• El regional  diario de Lugo Num. 10254 (10/09/1914)
• El norte de Galicia  diario político y de información Num. 3988 (10/09/1914)
• El Noroeste Ano XIX Número 9806 - 10 de setembro de 1914
• Noticiero de Vigo  diario independiente de la mañana Ano XXIX Número 11905 - 10 de setembro de 1914
• La voz de la verdad  diario católico con censura eclesiástica Num. 1242 (11/09/1914);  Año X Número 3255 - 9 de marzo de 1920
• El Ideal gallego  diario católico, regionalista e independiente Num. 253 (18/12/1917); Num. 926 (05/03/1920); Num. 929 (09/03/1920)
• El Progreso  diario liberal Año XI Número 3140 - 21 de febreiro de 1918
• Galicia nueva  periódico regional, primer diario de Villagarcía Año XII Número 4616 - 19 de xullo de 1918
• El Compostelano  diario independiente Ano I Número 30 - 8 de marzo de 1920; Ano I Número 112 - 1920 xuño 25; Ano II Número 292 - 31 de xaneiro de 1921; Ano II Número 377 - 14 de maio de 1921; Ano III Número 804 - 18 de outubro de 1922;  Ano IV Número 1074 - 22 de setembro de 1923
• La Integridad: diario católico: Num. 8971 (09/03/1920)
• La Región  diario independiente, de intereses generales, de noticias y avisos Ano XI Número 3026 - 9 de marzo de 1920
• Galicia nueva : periódico regional, primer diario de Villagarcía: Año XIV Número 5101 - 9 de marzo de 1920
• Vida gallega  ilustración regional Ano XII Volume VIII Número 144 - 25 de maio de 1920
• Faro de Vigo: 31 de decembro de 1918; 19 de outubro de 1922