Os teléfonos privados na provincia de A Coruña no século XIX

Sen dúbida, o primeiro caso de rede privada en Galicia foi a de Rubine en 1885, que se recolleu nun artigo previo: 

https://telefoniagalicia.blogspot.com/2022/06/a-primeira-lina-de-telefono-de-galicia.html

Rubine e Cervigón, recollidos no artigo, non serían os únicos coruñeses interesados, xa que existirá outro proxecto en 1888 que de detalla embaixo.

No resto do século XIX temos localizadas varias liñas particulares máis no provincia de A Coruña. Hai que ter en conta que a rede urbana de Coruña se inaugurou en 1888, polo que potenciais demandantes de liñas particulares xa eran atendidos por este servizo. 

No resto de provincia, varios comerciantes tiñas liñas entre as súas casas e negocios. Ademáis destas liñas particulares, existían liñas municipais para conectar cos servizos de telegráfia do Estado, que se recollen neste artigo:

https://telefoniagalicia.blogspot.com/2022/07/telefonia-municipal-no-mapa-telegrafico.html

As instalacións particulares, en ocasións, estaban vencelladas a redes eléctricas polo que utilizaban as súas propias instalacións, pero noutros casos facían unha ocupación da vía pública mediante a instalación de postes. Estes proxectos detállanse a continuación por orde cronolóxica.

1888

Os Sr. Mesa, Marquesi e Dalmau, con negocios no sector de hidrocarburos (entre outros), objetñen licencia temporal para a instalación dunha rede de telefonía privada, que perderán cando exista a rede urbana (que se implantaría uns meses máis tarde). A liña conecta a fábrica de refinado nas proximidades do actual Parque Europa e o despacho do Sr. Mesa na Avenida Sánchez Bregua

1889 

Germán Echeverría, chegados do país vasco frances eran suministradores do exército. Pediron autorización para instalar unha liña particular en Betanzos, entre almacen de curtidos que tiña no barrio do Magdalena (localización) e a fábrica, reconvertida na vivenda habitual, en Ponte do Porto, no concello de Miño (localización), cunha extensión duns 7000 metros. Esa liña permanece en 1921, xa que aparece na prensa o roubo de 60 metros de cable por parte do xove de 15 anos Antonio Lago Illanes.

1894

Jose Blanco Vilariño, en representación de The Corunna Waterworks Company Limited, compañía proveedora de auga na cidade da Coruña, para establecer unha rede as oficinas sitas na Rúa Real e a casa do garda no encoro de Muradelo no río Barcés (actual encoro de Cecebre) cunha distancia de 22km, obra que padecería abundantes problemas.

1895

Jose Lopez Cortón, a través da petición do veciño de Betanzos Roque Ponte Peña, para establecer unha liña particular entre a súa casa-quinta en San Fiz de Vixoi, en Bergondo (localización) e a fabrica de electricidade na Ponte Nova de Betanzos, que se atopaba en construcción (localización). A liña tería unha lonxitude de 3300 metros. Jose anunciaba tamén a instalación de teléfonos e timbres.

Anuncio da fábrica de electricidade. Programa das festas de Betanzos. Ano 1900.

1897

Alejandro Portals Boris, tiña una liña entre a súa casa en Muros, o pode que na industría que tiña no Paseo de Bombé, e a industria de salazón que tiña en Ancoradoiro, onde se atopa actualmente o camping, que pertence todavía os seus descendentes.

1898 

Jose Romaní Ferrer, do clan dos "Romaní", establecidos no Barbanza a primeiros do século XIX. Neste caso para conectar a industria de salazón en Muros na praia de Somorto, na parroquia de Esteiro (localización) coa a súa casa de Muros, aínda que noutras referencias fálase dunha segunda industria en Muros, que se correspondería coa fábrica dos Tres Picos (localización) 

1899 

Cayetano García Carro, que posteriormente cambiaría o sector hsoteleiro en Sevilla, solicitou autorización para instalar unha rede particular de telefonía na cidade de Santiago de Compostela, para interconectar dous dos seus negocios: o comercio Bosques de Bolonia na rúa Tras de Salomé coa sastrería que posúe na rúa Nova. A autorización foi denegada pola dificultade de ter a autorización das casas onde debía pasar o cable, salvo que fora que de instalalo polos faiados, así como pola proximidade da construcción da rede urbana.

1900

Pedro Calderón de la Barca Ceruelo, deputado nas cortes de Madrid polo distrito de Arzúa, conectaba coa liña telefónica o Pazo das Figueiras, na parroquia de Folladela, en Melide (localización). e a súa casa no centro da vila, cunha extensión duns 6 km. Tamén outra entre o Pazo Figueiras e O Foro, onde debía posuir algunha propiedade, cunha lonxitude adicional de 1800 metros

Olimpio Pérez Rodríguez, banqueiro que formaría uns anos antes a Sociedade de Gas e Electricidade de Santiago, solicitou licencia para instalar unha liña telefónica entre a central do río Tambre en San Xoán de Fecha (localización) ata a Rúa Nova e, desde este punto, ata a fábrica de gas na cidade que adquirira recentemente.

Para saber máis:

• Faro de Vigo: 21 de xaneiro de 1888; 13 de marzo de 1889
• La Voz de Galicia. 19 de xaneiro de 1888; 7 de febreiro de 1889; 17 de agosto de 1894; 21 de xullo de 1895; 7 de abril de 1897; 15 de febreriro de 1898; 15 e 30 de agosto de 1900; 20 de xullo de 1921
• Gaceta de Galicia Núm 85/1899 de 14 de abril de 1899; Núm. 108/1899 de 11 de maio de 1899; Núm. 207/1900 de 14 de agosto  de 1900
• El Eco de Santiago. Núm 839 de 6 de abril de 1899; Núm 841 de 8 de abril de 1899; Núm. 869 de 11 de maio de 1899;; Num 1760 de 8 de novembro de 1900; Ano XXVI Número 10641 - 22 de xullo de 1922
• La Idea Moderna.Num 2975 de 13 de novembro de 1900
• Diario de Avisos de La Coruña. Núm 9442 de 29 de maio de 1889
• El Lucense. Núm 1321 de 8 de maio de 1889
• El Diario de Galicia. Núm 995 de 24 de agosto de 1894; Núm 1337 de 8 de outurbo de 1895; Núm. 1772 de 18 de marzo de 1897; Num 1787 de 7 de abril de 1897;  Núm. 1831 de 30 de maio de 1897
• La Correspondencia Gallega. Núm 2517 de 26 de maio de 1898
• La Integridad diario católico Num. 9384 (22/07/1921)

Os teléfonos privados na provincia de Pontevedra no século XIX

 Sen dúbida o primeiro caso foi de rede privada foi o de Antonio López de Neira en 1886, que se recolleu nun artigo previo: 

https://telefoniagalicia.blogspot.com/2022/08/lopez-de-neira-primeira-lina-de.html

No resto do século XIX temos localizadas once liñas particulares máis no provincia de Pontevedra. Hai que ter en conta que a rede urbana de Vigo se inaugurou en 1889, polo que potenciais demandantes de liñas particulares viron colmadas as súas necesidades co servizo urbano. Así, varios comerciantes tiñas liñas na súa casa e negocio, polo que non aparecen recollidos neste artigo. Ademáis destas liñas particulares, existían liñas municipais para conectar cos servizos de telegráfia do Estado, que se recollen neste artigo:

https://telefoniagalicia.blogspot.com/2022/07/telefonia-municipal-no-mapa-telegrafico.html

As instalacións particulares, en ocasións, estaban vencelladas a redes eléctricas polo que utilizaban as súas propias instalacións, pero noutros casos facían unha ocupación da vía pública mediante a instalación de postes. Estes proxectos detállanse a continuación por orde cronolóxica.

1888 

Jose María Riestra López, futuro Marqués de Riestra, era un empresario e banqueiro pontevedrés. Solicitou unha liña de teléfono particular entre a súa casa na Rúa Michelena 30 (tamén sede da banca) e a sua casa de campo, o Pazo da Caeira en Poio (localización), cunha lonxitude aproximada de 1.5km 

1889 

Manuel Barcena Franco, Conde de Torrecedeira, banqueiro e posuidor de propriedades, para construir unha liña telefónica entre a súa casa rúa Real (Vigo) e unha finca en Cedeira, hoxe chamado Pazo de Torrecedeira (localización) no concello de Redondela. Nesta data xa estaba en construcción a casa Barcena, no  

Evaristo Babé, ex alcalde de A Coruña, entre a fábrica de refinado de petróleo "La viguesa" na praia de Guixar e as oficinas de compañía na rúa do Ramal, que tres anos máis tarde se chamaría Rúa Colón. A extensión aproximada sería de 2.5 km. Este mesmo ano chegaría a rede urbana á que se conectarían posteriormente.

1890

Gumersindo Otero García conectando a fábrica de papel de Riobó na Estrada (localización), que fora construida en 1741 e que el rexentaba, coa súa casa particular, o Pazo da Mota (localización) na mesma parroquia, cunha distancia inferior aos 2km. A construción da rede ten sido feita polo Sr- Rodriguez Cea de Pontevedra

Fábrica de papel de Riobó (A Estrada) actualmente. Orixe: link

1891

Conexión entre o Colexio da Compañía de Xesús na parroquia de Camposancos no concello de A Guarda (localización) e a casa do médico Leonardo Álvarez ubicada no lugar de Coruto, na parroquia de Salcidos do mesmo concello. O padre Francisco Gárate sería o enfermeiro naquel momento, cando o colexio contaba cuns 200a alumnos internos, que usaría o teléfono para avisar de casos graves e que o médido se desprazara ao colexio en cabalo. A rede Tería unha extensión dun 2.7 km.

Colexio Santiago Apostol (pp. Xesuitas) en Camposancos (A Guarda). Sen datar. Orixe: link

1895

Ulpiano Buhigas Abad posuía unha propiedade e unha fábrica de fósforos en Carril. Solicitou a creación dunha rede que conectara con Cesures, aínda que descoñecemos os intereres que tiña nesa poboación. A lonxitude da rede, preto de 15 km leva a pensar que usaría o trafado dos cables telegráficos da liña de tren.

1896

A instalación dun teléfono en 1896 entre a recén ianugurada fábrica de luz A Miuduña" de Tebra de Tomiño (localizacion) e a sede da compañía de electricidade dos señores Comesaña e Leiras, cun proxecto levado a cabo por Jesús Adrán, que participou na rede eléctrica doutras vilas. A extensión desta liña sería duns 15 km. aproveitando os postes dos cables eléctricos.

1897

En febreiro de 1897 comúnicase a autorización a Manuel Novo Faílde e Antonio Sierra Prieto para instalar unha liña particulae en Pontecesures.  Neste caso non queda constancia de que dous puntos conectaba, Ambos posuían unha tenda de ultramarióos e importacións coloniais a grande escala, principalmente con América. No caso de Novo tiña tamén negocios de 'ferros' e ferretaría en Padrón, así como canteiras de  arxila e fábrica de tellas en Valga, pero parece ser que a instalación da liña estaba limitada a Pontecesures.

1899

Laureano Salgado para conectar a fabrica de Azucreira Galega en Portas, que está aínda conservada (localización) coa sua casa en Caldas de Reis (situada na rúa que leva o seu nome), cunha distancia de 1800 metros. Laureano está considerado un dos impulsores da electrificación en Galicia, impulsor do balneario e gran hotel de A Toxa, así como varias centrais hidroeléctricas, casas de baños e actividades filantrópicas. A azucreira, creada no mesmo 1899, tras a perda de Cuba, principal fornecedor de azucre da época. A falta de cultivos de remolacha e a competencias doutras azucreiras foron a causa do peche en menos de catro anos.

Restos da Azucreira Galega de Portas actualmente. Orixe: link

Manuel Becerra Armesto entre o Pazo de Gandarón en Salcedo, en Pontevedra, (localización) hoxe misión biolóxica de Galicia, dependente do CSIC, e o Teatro Principal, que comprara uns anos antes na cidade de Pontevedra. Ao pouco de ter a liña telefónica o pazo padecería un incencio que obrigou á súa reconstrucción. A rede contaba cunha extensión duns 3 km. e quedaría dentro do servizo urbano de 1902.

1900

O enxeñeiro francés Ernesto Presser Dauphin entre a súa casa de Vilagarcia e a fábrica da "sociedade galega de electricidade", antes chamada "Electra de Segad" de Segade, en Caldas de Reis (localización), onde construira unha central hidroeléctrica, nunha fervenza do río Umia. Desde esa central daban servizo a Valga, Caldas de Reis, Vilagarcía, Cambados ou Padrón. A extensión da rede de telefonía sería de 15 km. onde aproveitaría o trazado da liña eléctrica.

Para saber máis

• Faro de Vigo. 9, 18 e 28 de abril de 1889
• La Voz de Galicia. 8 de novembro de 1890
• El Obrero. Semanario. Núm 10 de 31 de agosto de 1890
• La Integridad. Diario de Tui. Núm 609  de 18 de decembro de 1891
• El Eco de Galicia. Núm 1685 de 23 de decembro de 1891
• Gaceta de Galicia. Núm. 253 de 6 de novembro de 1895; Núm. 295 de 11 de outubro de 1899;  Núm. 308 de 28 de novembro de 1899
• La Opinión. Diario de Pontevedra. Núm 295 de 29 de xaneiro de 1897
• La Correspondencia Gallega. Núm 2933 de 18 de outubro de 1899
• El Diario de Pontevedra. Núm. 4799 de 12 de maio de 1900

A construcción da rede urbana de Vigo (1887-1889)

Rede cableada subindo a castelo o Castro, coloreada por IA. Autor: Marín. 1928. Fundación Telefónica

A primeira rede urbana en sair a subasta foi a de Vigo en xuño de 1887 pero, como veremos máis adiante, non foi a primeira en instalarse. As condicións eran dispoñer dunha fianza, explotar a rede por 20 anos e aportar o 10% de recadación do servizo en concepto de impostos. Os solicitantes foron os Sr. Rodríguez Arosa e Macías, dos que non existen datos adicionais. 

 

Gaceta de Madrid. 14 de xuño de 1887.

A subasta quedou deserta. Porén, facíase mención a que volvería sair publicada unha segunda poxa no mes de setembro, no que non aparecen mencións adicionais, nin na Gaceta de Madrid nin na prensa local. Cabe suponer que non habería candidaturas. 

Gaceta de Madrid. 26 de agosto de 1887.

O terceiro intento ocorrería xa en novembro de 1888, coa rede en marcha na cidade de A Coruña. Esta poxa que debía ter lugar a finais de 1888 non sería pechada ata marzo de 1889, cando se publica que Don José Álvarez de Sotomayor foi autor da única proposta e aportaría o 14% da recadación por un periodo de 20 anos. Noutras fontes menciónase a compañía concesionaria como a mesma que da servizo en Palma de Mallorca, Málaga, A Coruña, Segovia, Oviedo, San Sebastián, Jerez e Córdoba, polo que o contratista real sería I. Rebollo.

Gaceta de Madrid. 18 de novembro de 1888.

A instalación comezaría a finais de xullo de 1889.  José Álvarez de Sotomayor marca un prezo de 130 pesetas anuais (con pagos trimestrais), converténdose no servizo máis barato de España (o seguinte era A Coruña, por 150 pesetas).  A central vaise instalar na rúa Príncipe 48 (aínda que antes falábase de Velázquez Moreno 'alta') utilizando un sistema de conmutación inglés para 50 abonados por cable.  A prensa recomenda axudar á compañía cedendo o uso de faiados e fachadas para que pasen os fíos de teléfono, advertindo que non supón un risco no caso de tormenta, xa que a descarga da sobretensión faríase na central de teléfonos.

Os teléfonos serían fabricados en Francia da 'casa' Ader, de Clément Agnès Ader, de grande sona internacional tras a Feira Internacional de París de 1879 e que contaban cun tiimbre magneto-eléctrico. No teito construiron un repartidor de ferro, quedando pendente a conexión coa central telegráfica. Na central habería un locutorio público onde se pagarían 30 céntimos por conferencia de 3 minutos.

Central na rúa Príncipe 48. Arquivo Pacheco. Sen datar

A primeira lista de abonados, que se repartirá en papel mensualmente, publícase en setembro de 1889. Non se conservan copias desa listaxe, pero sí que apareceu recollida no Faro de Vigo do 21 de setembro de 1889 con 26 abonados:

• Carmelo R Seoane
• Sres. Pereira e fillo
• El Independiente
• Ferrocarril
• Eduardo Torronteras
• Gimnasio de Vigo
• Peluquería de D. Francisco Rivas
• Francisco Güenaga
• Armería Vascongada
• Joyería de D. Enrique Pérez
• Singer
• Sres. Troncoso Hermanos
• D. Eudoro Pardo
• Hotel Continental
• Farmacia del Sr. Álvarez Granada
• CEntral Volador de Vigo
• Faro de Vigo 
• Camilo Rodríguez
• Antonio Conde
• D. Joaquín Pérez
• Panadería Madrileña
• D- Pascual Serra
• Café  Colón
• Don .J. Varela
• D. Lorenzo Senprum
• Sres. Sitjá e fillos

Nesa mesma data ía instalarse o teléfono no Café Méndez Núñez e Café Suizo. O 27 de setembro xa se fala de 36 abonados e 14 en fase de instalación.

Templete da central telefónica, coloreada por IA. Autor: Marín. 1928. Fundación Telefónica

O servizo inaugurouse formalmente o 24 de novembro de 1889 ás 12h, pasando a ser un servizo permanente de 24h. No seguintes meses o Faro de Vigo publicaría listaxes de actualizacións dos abonados. Porén, estas quedan incompletas:

65	Camilo Molina (Areal)
66	Francisco Molina (Areal)
78	Gobierno Militar
79	John R. Rose
80	Oficinas cable inglés
81	Francisco Molins (almacén viño)
82	Pedro Molins (escritorio)
83	Antonio Alonso (conservas)
84	La Iberia (fábrica de xabrón)
85	Marcelino Barreras (escritorio)
86	Paulino Yañez e irmáns (escritorio)
87	General Marín
88	D. Ramón ARbones e Compañía (comercio)
89	Comisaría de guerra
90	Viuva de Villas e fillo / Enrique Davaliña (Bouzas)
91	Comandancia de artillería
92	Bennigno Barreras
93	Alonso e fillos
94	Recreo artístico
95	Marcelino Barreras (Alcabre)
96	Banco de España
97	Antonio Cano (Coruxo)
98	Bernardino Alonso (asfaltador)
99	Joaquín Acuña (farmacia)
100	Severol Vicente (Ramal 29)
101	La Aurora (gaseosas)
102	Carcel
103	Sr. Rivas Prats (Ramal)
104	Sres. Blanco e Carricarte
105	Las Delicias (gaseosas)
106	Arturo Amar de la Torre
107	Manuel Bárcena (escritorio)
108	Manuel Bárcena (Sta Cristina)
109	Manuel Bárcena (cedeira)
110	Enrique González
111	Castelo de San Sebastián
112	Antonio López de Neira (Calvario)
113	Castelo de O Castro
114	Viuva de J. Barreras e Casellas
115	Comandancia de Mariña

Para saber máis:

• Faro de Vigo. 16 de xuño de 1887; 1 de xullo de 1887; 20 de novembro de 1888; 16 de marzo de 1889; 13 de xuño de 1889; 25 e 28 de xullo de 1889; 11, 21 e 27 de setembro de 1889; 16 de outubro de 1889; 24 de novembro de 1889; 13 de decembro de 1889; 14 de marzo de 1890; 15 de maio de 1890; 29 de xuño de 1890.
• Gaceta de Madrid. 15 de xuño de 1887; 26 de agosto de 1887; 18 de novembro de 1888
• La Voz de Galicia. 13 de xuño de 1889; 28 de novembro de 1889
• El Lucense Núm. 1402. 14 de xuño de 1889
• Diario de Avisos de La Coruña. Núm 9462. 18 d exuño de 1889

Tarefas pendentes:

• Arquivo de Concello de Vigo para consultar as mencións nos plenos municipais. 

O primeiro conflito cos teléfonos: os postes dos Cantóns da Coruña

O primeiro conflito serio motivado pola instalación do servizo telefónico urbano foi en A Coruña, primeira rede urbana instalada en Galicia, entre Mariano Martín Villoslada, responsable do novo servizo telefónico e Nicandro Fariña, concesionario do servizo de subministro eléctrico a particulares desde o 29 de xullo de 1887, sobre a colocación e uso dos postes situados diante dos cantóns que recentemente instalara Nicandro e ao que quería ter acceso Mariano para o servizo telefónico.

Mariano presenta un escrito o 20 de decembro de 1888 no Concello de A Coruña, con selo da Compañía Telefónica del Cantábrico, no que comenta que ten necesidade de levar os fíos telefónicos polos cantóns e que recibira do concello o encargo de utilizar os postes que Nicandro tiña instalados nesa zona, aínda sen utilizar xa que a rede demorou tempo en ser instalada, pola negativa deste pola suposta incompatibilidade dos usos. 

O Arquitecto municipal Juan de Ciórraga prepara un informe para o alcalde o 29 de decembro onde comenta que non ve esa incompatibilidade entre ambas instalacións pero considera que non é un problema do concello ao tratarse de dúas compañías privadas. Recomenda, iso si, convocar unha comisión conxunta de policía e paseos e xardíns cos interesados para intentar reconducir a situación.

Cantóns de A Coruña. Detalle dos postes só para uso eléctrico, pasando o telefónico polos faiados das casas. Ano 1900. Arquivo do Reino de Galicia.

Á convocatoria do 15 de xaneiro de 1889 acude unicamente Mariano onde comenta que de non ter acceso aos postes terá que instalar o servizo con "palomillas" nas fachadas e faiados dos edificios dos cantóns. Explorada esta posibilidade atopou a oposición dos propietarios dos edificios 9-10, 23-24, 14 e 11-10 do Cantón Pequeno e do número 9 do Cantón Grande. A comisión acorda convidar aos propietarios a que acepten o paso dos fíos por baixo das repisas dos balcóns e galerías ou polo faiado dos edificios. Non caso de non aceptar esta proposta serán instalados postes diante das vivendas, por mais que prexudique ao ornato público.    

Adicionalmente, obriga a Nicandro Fariña a dar uso aos postes instalados nos cantóns nun prazo de dous meses ou forzará a súa retirada vía resolución da concesión. Nicandro, consignatario e propietario dunha empresa gasística, tivera a concesión para o servizo eléctrico o ano 1887 baseado nunha máquina de vapor. As oficinas da consignataria foron as primeiras en utilizar o subministro eléctrico.

Cantóns desde Praza de Mina. A Coruña. Detalle dos postes só para uso eléctrico (esquerda) e outros para telefonía (dereita). Ano 1900. Arquivo do Reino de Galicia.

O dítame da comisión lévase, a través do alcalde accidental Juan Antonio García Collazo, ao pleno do 28 de xaneiro, onde un concelleiro indica que tiña novas de que chegaran a un acordo os Sres. Fariña e Villoslada sobre a utilización dos postes. Así, Nicandro cede os postes e Mariano conecta as tres liñas particulares de Nicandro á rede, pagando como se unicamente tivera unha. Nicandro Fariña solicitara, en Outubro de 1887, autorización para establecer unha rede telefónica entre as oficinas da rlaza de Ourense nº5 (sede onde tiña a turbina eléctrica), Sánchez Blécua nº 4, Juana de Vega nº 9 e Rúa Real nº 53. 

Acordo entre os Sres Fariña e Villoslada. La Voz de Galicia. 2 de febreiro de 1889

 

Para saber mais: 

• Expediente da policia de comodidad do Concello de A Coruña do ano 1888. Arquivo municipal de A Coruña. Exp. 129/1888
• Diario de Avisos de La Coruña. Número 8864. 19 de outubro de 1887; Ano XIX Número 9942 - 7 de novembro de 1890
• La Voz de Galicia. 11 e 30 de xaneiro e 2 de febreiro de 1889

A Coruña: o inicio da primeira telefonía urbana de Galicia (1888-1890)

A Gaceta de Madrid publicou o anuncio de poxa pública para a concesión da explotación da rede pública o 30 de abril de 1888 por parte de Angel Mansi, director de Correos e Telégrafos e a autorización do ministro de gobernación D. José Luis Albareda y Sezde.  As concesións son similares ás poxas de redes urbanas futuras:  período de concesión por 20 anos, aportar ao Estado un mínimo do 10% dos ingresos, distancia da sede máx de 10km (para non competir con outras hipotéticas concesións futuras), etc. Neste caso indícase que a central debe estar no centro da cidade, limitada polo peirao da Palloza, estación de ferrocarril, parque de Santa Margarita, estrada de Carballo e praia de Riazor. 

O adxudicatario do servizo telefónico resulta ser D. Antonio González, que ofrece a metade dos ingresos. Xa en agosto de 1888 trasládase á cidade Mariano Martín Villoslada, como responsable técnico para a construción da rede, que sería unha das figuras máis senlleiras da telefonía en Galicia. Mariano solicitaría excedencias temporais do corpo de oficiais de Telégrafos, do que formaba parte. O proxecto desperta moito interese especialmente nos comerciantes. 

Templete na central telefónica da Rua Real (A Coruña). Ano ~1927. Fundación Telefónica

A construción da rede

 O de 12 de outubro de 1888 xa estaría instalada a central na rúa Riego de Agua nº 6. O día 24 xa aparece en prensa que hai usuarios utilizando o servizo e que se produce un número de altas bastante considerable.

O 1 de novembro de 1888 xa tiña teléfono a Casa do Concello e a prensa vai recollendo novas sobre instalacións tanto en outros edificios públicos como comercios.  O 1 de xaneiro de 1889 La Voz de Galicia publica un artigo suxerindo a subscrición ao servizo e publican unha primeira listaxe de subscritores:

• 1- D. Francisco Ponte. San Andres 30, 1º
• 2 - Goberno Civil, Rego de Auga
• 3 - Casa de Concello
• 4 - Xulgado de instrucción, Fama 1 principal
• 5 - La Voz de Galicia, Santiago 1
• 6 - Manuel Rodríguez (escritorio), Parrote 10
• 7 - Juan Caval (escritorio), Costa de San Agustín
• 8 - Xulgado municipal, San Agustín, Concello
• 9 - D. Luis Puig Marceli (casa). Rego de Auga
• 10 - D. Luis Puig Marceli (fábrica de madeiras)
• 11 - D. Joaquín López Vaamonde (escritorio), Pr. Constitución 6 
• 12 - Capitania Xeral, Praza da Constitución
• 13 - D. José Pérez Porto, Real 65
• 14 - Goberno Militar, Veeduría
• 15 - Cuartel de Alfonso XII, Campo da Leña
• 16 - Villa de París (Angel Taibo), Real 36
• 17 - Redacción de El Anunciador, San Andrés 3
• 18 - Redacción de El Telegrama, San Nicolas 28
• 19 - Liceo Brigantino, San Andrés 1
• 99 - Director de telégrafos, Fama 1

Postes da rede urbana desde A Palloza (A Coruña). Ano ~1927. Fundación Telefónica

En marzo de 1889 xa constan máis de 200 interesados na instalación do teléfono, aínda que o ritmo de instalación é máis baixo. Neste mes lévase a cabo o traslado da central á rúa Real próxima ao obelisco, motivando unha pequena interrupción do servizo e redución do horario de funcionamento. Na prensa non se reflicte o motivo do cambio.

O 20 de xuño de 1889 o Gobernador Civil chama ao director da rede telefónica para apurar a realización dos traballos de instalación, xa que no primeiro ano só montaran 71 teléfonos e tiñan moita xente á espera.

• A primeira guía telefónica (1890)  https://telefoniagalicia.blogspot.com/2022/08/1890-primeira-guia-de-telefonos-en.html

O medo aos cables

Un das causas dos atrasos nas instalacións serían as dificultades que presentaban os propietarios ás instalación de 'palomillas' non teitos das súas vivendas, en moitas ocasións debido ao medo que provocaban as descargas eléctricas no caso de tormenta. A regulación amparaba o dereito de usufruto dos concesionarios e a prensa facía comunicación de que ter unha apoio telefónico podía ser un bo pararraios, lonxe de ser unha ameaza real.

La Voz de Galicia. 19 de outubro de 1888

Os primeiros usos

En xullo de 1889 levarían 95 instalacións, tras completar a liña ata o lazareto de Oza, que era a primeira liña fora do concello de A Coruña. O Concello decide sufragar instalacións de interese público como é caso das casas dos médicos municipais ou coa balsa de incendios. Nestes primeiros anos a prensa reclamaría que se instalara en lugares de interese, como pode ser a estación de tren, praza de abastos ou no instituto.

Curiosamente no cárcere non parecen ter moito interese no servizo. O director en 1889, o Sr. Verjano, oponse á instalación que ordenou o seu antecesor, despertando certa controversia na prensa local.

A prensa recolle en 1890 como o Sr. Marchesi, que instalara unha liña particular uns meses antes para conectar coa súa fábrica de refinados de petróleo na Ponte Gaiteira, recibía una chamada para alertar de que se atopaban en folga algúns traballadores na fábrica. Tamén nese mesmo ano serviu para dar conta dun fogo na fábrica de chocolates da rúa San Andrés 9, que permitiu chamar por teléfono á compañía de infantería que acudiu a apagar as lapas.

O concello pagaría a instalación do teléfono no hospital da caridade en xaneiro de 1891

Os problemas do servizo telefónico

En outubro de 1889 i en abril de 1890 chegarán as primeiras queixas sobre a calidade do servizo: abonados que teñen que berrar con todas as súas forzas, conexións con abonados non desexados, etc. comentando incluso en ocasións acábase antes indo a falar en persoa que mediante o teléfono. 

Neste anos tamén acontecería un suceso. O primeiro ferido polo servizo telefónico foi o traballador Manuel Díaz Rodríguez o 24 de xullo de 1890, que instalando cables na rúa de Santa Margarida (hoxe Avenida de Fisterra) danouse a man esquerda. 

• O conflicto cos postes coa compañía de electricidade (1888) https://telefoniagalicia.blogspot.com/2022/08/o-primeiro-conflito-cos-telefonos-o.html

Para saber máis:

• La Voz de Galicia. 19 de outubro de 1888; 1 e 27 de xaneiro de 1889; 2, 7, 10 e 23 de febreiro de 1889; 29 de marzo de 1889; 2 de maio de 1889; 20 de xuño de 1889; 22 de xuño de 1889; 31 de xullo de 1889; 13 de outubro de 1889; 5 de marzo de 1890; 25 de xullo de 1890; 3 de setembro de 1890
• Crónica de Pontevedra Núm 627 de 15 de xuño de 1888; Núm 730 de 19 de outubro de 1888
• El Eco de Galicia. Núm 742 de 24 de outubro de 1888
• Gaceta de Galicia. Núm 241 de 24 de outubro de 1888 
• Faro de Vigo. 23 de agosto de 1888; 22 e 28 de setembro de 1889; 25 de abril de 1891
• Gaceta de Madrid de 7 de maio de 1888
• Diario de Avisos de La Coruña. Núm 9237 de 1 de novembro de 1888; Núm 9348 e 9349 de 21 e 22 de febreiro de 1889;  Núm 9362 de 8 de marzo de 1889; Núm 9427 de 13 de maio de 1889;  Núm 9476 de 3 de xullo de 1889; Núm 9502 de 29 de xullo de 1889; Núm 9575 de 10 de outubro de 1889; Núm 9598 de 2 de novembro de 1889; Núm 9755 de 10 de abril de 1890; Núm 9890 de 15 de agosto de 1890; 
• El Censor. Núm 301 y 302 de 5 e 6 de xaneiro de 1889

O primeiro proxecto de rede interurbana (Coruña-Santiago-Ferrol, 1888)

A rede interurbana para uso cidadán foi unha realidade en 1914-1915, cando a Compañía Peninsular acabou de construír a súa rede que conectaba dez cidades de Galicia, incluído Betanzos, Monforte de Lemos e Vilagarcía de Arousa.

Antes houbo unha serie de iniciativas para conseguir este servizo, xa que as comunicacións estaban limitadas aos telefonemas da liña oficial de telégrafos. A primeira iniciativa foi paralela a construción da rede urbana na Coruña. Fracasou por non triunfar o proxecto ante a autoridade, a Dirección de Correos e Telégrafos.

A Comisión Provincial de A Coruña envía o 24 de Xaneiro de 1888 unha exposición ao Ministerio de Gobernación na que solicita que se modifique o Real Decreto de 12 de Agosto de 1884, que limitaba as iniciativas deste eido a cando xa existira unha comunicación telegráfica (e puidera limitar o negocio para a Dirección de Correos e Telégrafos), para que fose a propia provincia á que tomara a iniciativa da construción desa rede. O Concello de Ferrol tamén aprobaría reclamar esa rede ao Ministerio de Gobernación nun pleno do 1 de febreiro de 1888.

Detalle da acta da comisión provincial de A Coruña onde se aproba o proxecto de establecimento de una rede entre Coruña, Ferrol e Santiago. Libro de actas. 25 de abril de 1888

A argumentación baseábase nas actividades comerciais que tiñan entre si tanto A Coruña, Santiago de Compostela e Ferrol, onde acostumaban a existir sucursais dependentes da matriz na Coruña, conformando o que a Deputación denominou "barrios extensos dunha mesma poboación". Ademais, ve vantaxes nas comunicacións administrativas, coma é o caso da autoridade militar de Ferrol co capitán xeral do distrito, baseado na Coruña. Ambos colectivos dispoñen do telégrafo, pero ao non poder ser xestionado polos interesados directamente, o cal limita a capacidade do mesmo.

A petición foi asinada por Agustín Valderrama,  Jose María Ballesteros, Alfredo de Andrés Moreno, Carlos Martínez Esparís, Benito Mella Gayoso, Demetrio Pla, Antonio del Río e Vicente Cid Osorio, actuando este último como secretario. O expediente está perdido pero consérvanse na hemeroteca o plan de negocio do proxecto:

MEMORIA

No orzamento adxunto proponse piñeiro do país para postes, xa que a súa bondade está probada pola experiencia, e calcúlase o prezo, incluíndo preparación, trac deportivo e colocación, segundo os adquiridos recentemente por outras corporacións, en 6 pesetas cada unha.

Os postos fíxanse en 2.000, calculándose un por cada 50 metros, ou 20 por cada quilómetro da liña. Os aisators de porcelana branca con soporte de ferro galvanizado e os seus correspondentes parafusos aparecen nos catálogos do 1 ao 1,25. céntimos, a cuxo último tipo os arranxamos.

O fío orzamentado é de bronce silíceo de 1 e 1/4 de milímetro de diámetro, que custa, segundo o catálogo, 7 pesetas por quilogramo.

O aparello das tres estacións tamén está sacado do catálogo.

Custe de instalación da rede:

• Soporte de micrófono sistema Ader, con bobina de indución, 2 emisoras, timbre, interruptor, pararraios e 8 elementos Leclanche para Coruña...  240
• idem, idem, idem para Ferrol...................................  240
• idem, idem, idem para Santiago...............................  240
• 1100 quilos de fío de bronce de silicio de 1 e 1/4 de milímetro de diámetro con un peso de 11 quilogramos por quilómetro, a 7 pesetas.............   7.700
• 2.000 poste en 6 pesetas....................................... 12.000
• illantes de porcelana branca, con soportes de ferro e parafusos, a 1,25 pesetas ................................................................................ 2.500
• Contingencias, 10 por 100...................................... 2.292
• Total gastos de instalación....................................25.212 pesetas

Con respecto aos gastos de operación: 

• Tres xefes de estación, 2.000 pesetas. . 6.000
• Seis mulleres, a 730. . ......................... 4.380
• Aluguer de tres accesorios 
• para os postos de micrófono...... 3.000
• Tres ordenanzas, a 900. ...................... 2.700
• Tres gardas para percorrer a liña.......  2.700
• Gastos de oficina e iluminación ......... 2.500
• Gastos de reparación e limpeza 900....... 900
• Total gastos de funcionamento........ 22.180 pesetas

No tocante aos ingresos polo servizo, contemplábase contar con 200 abonados entre A Coruña e Santiago ou Ferrol, e 50 abonados con comunicacións entre as 3 cidades, así como unha recorrencia de ingresos por non abonados. Ingresos anuais previstos:

• Abonados de Coruña cunha das outras cidades (200 abonados) a 15 pesetas mensuais, 180 pesetas anuais ................................... 36.000
• Abonados de Coruña coas dúas cidades (50 abonados) a 20 pesetas mensuais, 240 pesetas anuais ................................................ 12.000
• 100 conferencias diarias desde/con Coruña, a 0,10 pesetas, multiplicado por 365 días ..............................................................3.650
• 25 conferencias diarias de Santiago con Ferrol (ou viceversa), a 0,20 pesetas, multiplicado por 365 días ................................................1.825
• Total ingresos de operación.................53.475 pesetas

Para saber máis:

• Boletín Oficial da Provincia de A Coruña. 3 de abril de 1888; 24 de abril de 1888; 24 de maio de 1888
• Acta da reunión da comisión provincial de 25 de abril de 1888
• Gaceta de Galicia  Diario de Santiago. Decano de la prensa de Compostela Num. 23 de 28 xaneiro  de 1888
• Faro de Vigo de 28 de xaneiro de 1888
• La Voz de Galicia. 29 de xaneiro de 1888