Historia da telefonía en Galicia: maio 2023

mércores, 31 de maio de 2023

O terceiro incendio de Ferrol (1922)

O terceiro incendio en poucos anos da central telefónica de Ferrol non deixaría indiferentes á compañia de seguros, que non aceptaría cubrir os riscos das vivendas sitas nos edificios onde estivera a centrall.

El Correo gallego diario político de la mañana Ano XLV Número 15899 - 1922 agosto 10

Que ocurriu desta vez?

Á unha da noite do 5 de xullo de 1922 desatouse un rápido incendio, por mor dunha treboada e a súa descarga eléctrica, na central telefónica sita na rúa Dolores 45 de Ferrol, afectando a todo o edificio propiedade do Sr. Masquelet. Nos baixos estaba un negocio de ferretería, no primeiro a dona do negocio, Dª Teresa Sixto Ollo, viuva de Romero cos seus fillos (que estaba de viaxe en Tetuán), no segundo o xeral do corpo de enxeñeiros da armada D. Secundino Armesto (veraneando en Serantes) e no terceiro o comisario da mariña D. Rafael Vázquez Díaz, que sería o máis afectado ao perder os mobles i enxoval (e que estaba de viaxe en Guitiriz, aínda que a súa asistente doméstica si que estaba na vivenda). No cuarto piso estaba a central telefónica, onde tamén vivía o oficial de teléfonos D. Pedro Caínzos.

Para favorece o apagado das lapas, i evitar novos focos, párase o suministro eléctrico na cidade. Ademáis varis cables eléctricos e de teléfonos estaban caídos na pavimento, polo que representaba unha ameaza. As motobombas do arsenal e da Constructora Naval achéganse para poder sofocar o fogo así como diferentes corpos (Garda Civil, Seguridade, funcionarios municipais, bombeiros da Constructora Naval) así como autoridades como o alcalde Sánchez Calviño, o tenente da garda civil Sr. Blanco Novo ou o xefe da garda municipal o Sr. Cañas. Coma sempre, a prensa acusa a falta de recursos, neste caso a ausencia de auga, para tratar o fogo. Este duraría ata as oito de mañá.

O xulgado de instrucción comeza a analizar os feitos para determinar responsabilidades. A casa estaba asegurada pola compañía francesa L'Union, representada por Eugenio Filgueira en 75.000 pesetas. A ferretería estaba asegurada con La Union y el Fénix Español, representada por Francisco Saavedra.

Créase un ruxe-ruxe de que o concesionario vaia abandoar o servizo, polo que algún concelleiro expón no pleno a posibilidade de asumir o servizo desde o propio concello, pero que se descarta ao confirmar o concesionario que pensa dar continuidade ao mesmo.

A recuperación de servizo demórase ata febreiro de 1923, sete meses máis tarde, por parte de concesionario Sr. Pedro de la Calleja, mudando o servizo a rúa da Igrexa nunha nova construcción.

Para saber máis:

El Compostelano diario independiente Ano III Número 720 - 6 de xullo de 1922
El Correo gallego diario político de la mañana Ano XLV Número 15869 - 6 de xullo de 1922; Ano XLV Número 15870 - 7 de xullo de 1922; Ano XLV Número 15872 - 9 de xullo de 1922; Ano XLVI Número 16047 - 2 de febreiro de 1923
El Eco de Santiago diario independiente Año XXVII Número 10198 - 6 de xullo de 1922
El Orzán diario independiente Ano V Número 1339 - 6 de xullo de 1922; Ano V Número 1340 - 7 de xullo de 1922; Ano VI Número 1488 - 3 de febreiro de 1923
El Diario de Pontevedra periódico liberal Ano XXXIX Número 11495 - 7 de xullo de 1922
El Ideal gallego diario católico, regionalista e independiente Num. 1569 (07/07/1922); Num. 1570 (08/07/1922)
El norte de Galicia diario político y de información Num. 1869 (07/07/1922)
La voz de la verdad diario católico con censura eclesiástica Año XII Número 3969 - 7 de xullo de 1922; Ano XIII Número 4147 - 4 de febreiro de 1923
La Región diario independiente, de intereses generales, de noticias y avisos Ano XIII Número 3679 - 12 de xullo de 1922
El Progreso diario liberal Ano XVI Número 4657 - 4 de febreiro de 1923
Faro de Vigo de 7 de xulo de 1922.
La Voz de Galicia. 3 de febreiro de 1923

venres, 26 de maio de 2023

A rede de comunicación do Morrazo (1915-1926)

O Real Decreto de de 30 de xuño de 1914 que permitía a creación de redes urbanas públicas ou iniciativas provinciais. En abril de 1915 menciónase na prensa a vontade de crear unha rede entre Marín (que xa tiña servizo desde a rede urbana de Pontevedra) e Bueu, Cangas e Moaña, convertendo as estacións telegráficas en telefónicas. Cumpre salientar que Cangas contou cunha estación telefónica inaugurada o 1 de outubro de 1892, antes de converterse en telegráfica.

Xurdiu por medio da iniciativa do presidente da Deputación Provincial D. Antonio Pazos Fontenla, tras a presentación por parte dos alcaldes destas tres poboacións unha solicitude formal, que está conservada no arquivo da Deputación.

Extracto da solicitude dos concellos do Morrazo á Deputación de Pontevedra. 1915.

En 1916 sería a Compañía Peninsular a que visitaría Bueu, que contaba cunha forte industria pesqueira, co gallo de analizar a instalación dunha liña que recorrera o Morrazo desde Vigo a Pontevedra, pasando polos catro concellos. O proxecto non se levaría a cabo.

Extracto do plan provincial de Francos Rodríguez. 1917.

A rede provincial de 1917

Xa en novembro de 1917, cando Prudencio Landín presentara o proxecto de telefonía provincial, Bueu falaría con él e con Antonio Pazos para solicitar que empezaran por esta vila, usando os postes do telégrafo, material facilitado pola compañía eléctrica e ofrecendo a terraza da Casa do Concello para poñer un locutorio.

O proxecto provincial retrasaríase ata finais de 1920. Novamente conseguen priorizar o Morrazo, para que se comece o replanteo nesa península. O xefe de liña, Sr. Julio Herreros, queda asignado para revisar o proxecto de implantación que finaliza en xaneiro de 1921, incluindo tamén parroquias como Beluso, Aldán e Hío. En maio de 1921, quedaría asignado o seu colega José Sandoval, quen visita Madrid para reclamar o material (cables, illadores i estacións) para o montaxe da liña, co obxectivo de que estivera instalado no verán.

O proxecto chegaría aprobado por parte do ministerio en agosto de 1921 e o 23 de decembro aparece na prensa a chegada do material a Pontevedra. Comezan as obras de tendido do cable en xaneiro de 1922, comezando por Pontevedra ata Marín (finalizando o 25 de xaneiro de 1922), Bueu (que se inaugura o 2 de marzo de 1922), Cangas (na sede de telégrados, inaugurado o 21 de marzo de 1922) e Moaña. Vilaboa solicita ser incluido no proxecto, cunha reunión na Deputación co alcalde e curas das parroquias.

Inaugurado non quere dicir aberto ao público, causando certo malestar que aparece reflectido na prensa. Aínda no mes de novembro de 1922 reclámase persoal para atender o servizo e poder abrilo, aproveitando que o director de Comunicacións e o galego Sr. Rodríguez Viguri. A apertura se produciría o 26 de xaneiro de 1923 no caso de Bueu e o 27 de xaneiro de 1923 no caso de Cangas (xestionado polo xefe de telégrafos Angel Jiménez). No caso de Marín, que se faría o enlace coa rede urbana de Pontevedra, nomearíase á auxiliar Dª Juana Pérez Areal.

A primeira extensión sobre o plan provincial de 1917 chegaría na parroquia de Beluso, coa aprobación da extensión á praia de Beluso e a Bon de Arriba a finais de 1922, que se segue a reclamar en marzo de 1923. En abril noméase un encargado para a estación de Beluso, que sería Clemente Lago.

A incautación por parte da Compañía Telefónica Nacional de España a finais de 1924 motivaría trocos nas estación interurbanas do Morrazo, que ofrecerían servizos de conferencias e telefonemas. Así, no caso de Bueu, a centralita pasaría a estar instalada no comercio de Jose García Parada; en Cangas no da señora Viuva de Aniceto Eiroa e, no caso de Moaña, no de Ventura Pérez.

A inauguración da rede urbana de Cangas

Alén de Marín, que xa tiña rede urbana desde 1912, a primeira central urbana sería en Cangas o 19 de decembro de 1926, inaugurada pola Compañía Telefónica Nacional de España.

Guia telefónica de Cangas do Morrazo en 1928

Para saber máis:

Faro de Vigo. 4 de outubro de 1892; 17 de xuño de 1915; 20 de xullo de 1916; 4 de novembro de 1917; 24 de febreiro de 1922; 8 de novembro de 1922; 19 de decembro de 1926
Marín Semanario independiente Num. 117 (11/04/1915); Num. 124 (30/05/1915)
El Noroeste Año XX Número 9397 - 14 de abril de 1915
La Región diario independiente, de intereses generales, de noticias y avisos Ano VI Número 1569 - 15 de abril de 1915; Ano XII Número 3278 - 21 de xaneiro de 1921; Ano XII Número 3350 - 17 de abril de 1921; Ano XII Número 3391 - 7 de xuño de 1921
El Diario de Pontevedra periódico liberal Ano XXXII Número 9340 - 17 de xuño de 1915; Ano XXXIV Número 10046 - 3 de outubro de 1917; Ano XXXVII Número 11009 - 6 de decembro de 1920; Ano XXXVIII Número 11046 - 19 de xaneiro de 1921; Ano XXXVIII Número 11153 - 28 de maio de 1921; Ano XXXVIII Número 11212 - 5 de agosto de 1921; Ano XXXVIII Número 11332 - 23 de decembro de 1921; Ano XXXIX Número 11343 - 5 de xaneiro de 1922; Ano XXXIX Número 11384 - 23 de febreiro de 1922; Ano XXXIX Número 11403 - 18 de marzo de 1922; Ano XXXIX Número 11548 - 7 de setembro de 1922; Ano XXXIX Número 11599 - 7 de novembro de 1922; Ano XL Número 11705 - 15 de marzo de 1923; Ano XL Número 11720 - 3 de abril de 1923
El Progreso semanario independiente Ano X Número 1980 - 16 de xullo de 1916; Ano XVI Número 2880 - 21 de marzo de 1922
La Correspondencia Gallega diario de Pontevedra Ano XXVIII Número 8078 - 19 de xullo de 1916
Galicia nueva periódico regional, primer diario de Villagarcía Año XIV Número 5333 - 7 de decembro de 1920; Ano XV Número 5503 - 16 de novembro de 1921; Ano XVI Número 5533 - 1 de xaneiro de 1922; Ano XVI Número 5535 - 4 de xaneiro de 1922; Ano XVI Número 5550 - 25 de xaneiro de 1922
El Progreso diario liberal Ano XIII Número 3994 - 11 de decembro de 1920; Ano XIV Número 4139 - 31 de maio de 1921; Ano XV Número 4388 - 23 de marzo de 1922; Ano XVII Número 3054 - 27 de xaneiro de 1923; Ano XVII Número 3056 - 30 de xaneiro de 1923
El Orzán diario independiente Ano IV Número 995 - 29 de maio de 1921; Ano IV Número 1004 - 9 de xuño de 1921;
El Eco de Santiago diario independiente Ano XXVI Número 10596 - 30 de maio de 1921; Ano XXVI Número 10736 - 15 de novembro de 1921
El Compostelano diario independiente Ano II Número 284 - 21 de xaneiro de 1921; Ano II Número 391 - 1 de xuño de 1921
La Voz de Galicia de 21 de xaneiro de 1921; 7 de aneiro de 1922; 22 de marzo de 1922; 23 de marzo de 1922; 23 de maio de 1923
La Integridad diario católico Num. 9336 (28/05/1921)
El Correo de Galicia órgano de la colectividad gallega en la República Argentina Num. 823 (22/01/1922); Num. 890 (29/04/1923)
El Eco de Galicia órgano de los gallegos residentes en las Repúblicas Sud-Americanas Num. 1101 (20/02/1922)
El Ideal gallego diario católico, regionalista e independiente Num. 1462 (06/01/1922)
Galicia diario de Vigo Número 52 - 22 setembro 1922; Número 92 - 8 novembro 1922; Número 201 - 16 de marzo de 1923
El Correo de Galicia órgano de la colectividad gallega en la República Argentina Num. 882 (04/03/1923)
La voz de la verdad diario católico con censura eclesiástica Año XIII Número 4241 - 27 de maio de 1923
Faro de Vigo. 28 de maio de 1921; 19 de agosto de 1922; 10 de setembro de 1922; 20 de outubro de 1922; 28 de xaneiro de 1923

luns, 22 de maio de 2023

Proxecto de rede provincial en Ourense (1916-1923)

Ourense tamén tería o seu proxecto de rede provincial de Francos Rodríguez en 1917.

O 26 de setembro de 1916 chega a Ourense D. Jose Sandoval, xefe da sección de telégrados e D. Antonio Monroy, oficial da escola de telégrafos. Tiñan o encargo da Dirección xeral de Teléfonos de estudiar un proxecto para crear unha rede pública que conectara os principais concellos da provincia. Ambos viñan de Lugo onde realizaran tarefas similares e que se levaba a cabo nas provincias españolas que carecían do servizo. O 27 de setembro visitan ao presidente da Deputación e a Cámara de Comercio. Tamén participa neste proxecto D. Ligorio Legido Crespo, encargado da estación de Maceda, que posteriormente pasaría a ser o xefe de liña de Telégrafos en Ourense en 1920.

O resultado sería o plan de telefonía provincial de Ourense dentro do proxecto de Francos.

Proxecto de telefonía provincial de Francos Rodríguez. 1917

Sen novidades ata maio de 1918, cando o deputado Sr. Pazos, da minoría liberal, solicita o nomeamento dunha comisión especial para realizar os traballos relativos á instalación da rede provincial, a semellanza da Deputación de Pontevedra. Pide que traballe na elaboración do orzamento, para que unha vez finalizada a guerra, poida acometerse o proxecto, cando baixe o custe dos materiais.

O proxecto volve a quedar parado antes novembro de 1919, cando a Deputación decide pedir datos á Deputación de Pontevedra sobre o proxecto en marcha. Novamente volve a quedar o proxecto parado, pero aparencen na prensa mencións a zonas específicas do proxecto, como serían os intentos de levar a rede telefónica a Xinzo de Limia e Verín, así como Ribadavia e Melón, por parte de corpo de correos mais aparentemente á marxe do proxecto provincial.

A finais de 1922 falaríase de novo da liña ata Verín, cunha mención ao plan provincial, polo menos por parte da prensa. Aínda que sería máis correcto consideralo como iniciativa do Estado via corpo de telégrafos, xa que non pedirían fondos á Deputación. A prensa recolle a disponibilidade de diñeiro para o tramo Ourense - Allariz en novembro de 1922 e do tramo Allariz - Verín en maio de 1923.

En Agosto, ao igual que a outros municipios e administracións, chega unha comunicación da International Telegraph Company pedindo o apoio do concello de Ourense no proxecto que teñen de crear unha rede que conecte varios pobos da provincia, obtendo o apoio do concello.

Para saber máis:

La Región diario independiente, de intereses generales, de noticias y avisos Ano VII Número 2011 - 27 de novembro de 1916; Ano IX Número 2489 - 19 de maio de 1918; Ano XI Número 3017 - 27 de febreiro de 1920
La Voz de Galicia de 21 de maiio de 1918
El Orzán diario independiente Año II Número 575 - 28 de novembro de 1919
El Eco de Santiago diario independiente Año XXIV Número 10239 - 29 de novembro de 1919
El Eco de Galicia órgano de los gallegos residentes en las Repúblicas Sud-Americanas Num. 1018 (20/01/1920)
La voz de la verdad diario católico con censura eclesiástica Ano XII Número 4075 - 10 de novembro de 1922; Ano XII Número 4081 - 17 de novembro de 1922; Ano XIII Número 4230 - 15 de maio de 1923
El Progreso diario liberal Año XV Número 4590 - 17 de novembro de 1922
El regional diario de Lugo Num. 13699 (20/11/1922)
El Diario de Pontevedra periódico liberal Ano XXXVIII Número 11106 - 1 de abril de 1921; Ano XL Número 11753 - 14 de maio de 1923
Faro de Vigo: 1 de abril de 1921; 16 de novembro de 1922
La Zarpa diario de los agrarios gallegos Ano III Núm. 584 - 9 agosto 1923

martes, 16 de maio de 2023

O proxecto de telefonía provincial en Lugo (1917-1923)

En novembro de 1916 o presidente da Deputación de Lugo, o Sr. Tapia, recibe por correo un esquema da rede provincial de Lugo preparado por Jose Francos Rodríguez, como Director de Comunicacións, na que se mencionan as centrais, subcentrais i estacións telefónicas. Recolle o establecemento do servizo en once centros telefónicos e una estación subcentral en Vilanova del Lourenzá. As centrais serían en Lugo, Sarria, Becerreá, Ribadeo, Mondoñedo Viveiro, Vilalba, Chantada e Quiroga; que darían servizo a 72 estacións. O distrito de Lemos, xa cuberto coa estación interurbana da Compañia Peninsular, que presta tamén o servizo urbano, queda exento do proxecto.

Esta nova ten unha boa acollida pola prensa, aínda que é pronto para ter datos sobre se implica custes, se deben ser asumidos polos concellos, se sería suficiente con aportar postes, etc. No proxecto provincial traballou parte do equipo de telégrafos, dirixido polo Sr. Bolaño i estima un coste de 834.000 pesetas para o estrablecementos das liñas (1474 quilómetros) e o arame de cobre de 3 mm.

En xullo de 1917 o novo director de Comunicacións, o Sr. Ortuño, relanza os proxecto provinciais indicando que se comezaría por Galicia (cabe destacar que foi a última zona de España e chegar a telefonía interurbana) i, en particular, pola provincia de Lugo.

Extracto do plan de telefonía nacional de Francos Rodríguez. 1917.

Mentres que en Pontevedra a deputación faría forza implicando ós concellos no proxecto, sería o director de Correos e Telegrafos o que tería que contactar, en novembro de 1918, ao presidente da Deputación para recabar o apoio ao proxecto. Esa comunicación non parece ter resposta rápida.

O proxecto parece quedar aparcado ata o 22 de marzo de 1921 onde os señores Julio García, Victor Basanta, Manuel Otero Soto e Antonio Pardo da Deputación provincial presentan no pleno unha proposta para a realización dun proxecto de rede provincial, baseado no proxecto de Francos. Créase a comisión que toma o acordo o 1 de marzo de 1922

Expediente da rede de telefonía provincial de 1921. ADPL sig2723.6

O 9 de decembro de 1922 tese noticia polo deputado D. Luis Rodríguez de Viguri da Real Orde que aproba a construcción da rede provincial, co orzamento actualizado según o proxecto de lei de 22 de xuño de 1921, onde reclama a deputación un 20% do custe. O custe sería 470.875,88 pesetas (máis do dobre do sinalado no proxecto de 1917, que estaba en 166.900,20 pesetas), aínda que se podería reducir un pouco ao existir xa as liñas de Lugo a Mondoñedo, de Mondoñedo a Viveiro e a Ribadeo.

O subrecuste iniciaría un debate interno en febreiro de 1923 sobre a conveniencia de asumir os novos custes. O deputado Sr- Peñamaría roga que sexa extendida a rede á Fonsagrada (que curiosamente estaba no plan presentado, polo que debe ser un erro do deputado) e Meira.

ADPL sig2723.6

A mediados de 1923 e o interlocutor pasa de ser o Estado á sociedade "International Telephone and Telegraph Corporation" de New York, co novo proxecto de telefonía onde se desbota a idea de telefonía provincial en pro dun proxecto nacional que sería o xerme da compañía Telefónica, pese as críticas da prensa local

ADPL sig2723.6

Para saber máis:

El norte de Galicia diario político y de información Num. 4530 (02/12/1916); Núm. 6284 (24/02/1922): Num. 1703 (15/10/1922)
Verdad y justicia semanario imparcial defensor de los intereses generales del distrito Ano II Número 81 - 9 de decembro de 1916; Ano II Número 82 - 16 de decembro de 1916
La voz de la verdad diario católico con censura eclesiástica Ano VII Número 2453 - 12 de xullo de 1917; Ano VII Número 2455 - 14 de xullo de 1917; Año XII Número 4051 - 13 de outubro de 1922; Ano XII Número 4094 - 3 de decembro de 1922; Ano XII Número 4101 - 12 de decembro de 1922; Ano XII Número 4104 - 15 de decembro de 1922; Ano XIII Número 4161 - 21 de febreiro de 1923; Ano XIII Número 4163 - 23 de febreiro de 1923
El Diario de Pontevedra periódico liberal Ano XXXIV Número 9976 - 19 de xullo 1917
Diario de Galicia periódico de la mañana, telegráfico, noticiero y de información general Num. 2775 (20/07/1917)
Boletín Oficial de la Provincia de Lugo Número 261 - 15 de novembro de 1918
El Progreso diario liberal Año XIV Número 4081 - 23 de marzo de 1921; Ano XV Número 4370 - 2 de marzo de 1922; Ano XV Número 4605 - 5 de decembro de 1922; Ano XVI Número 4673 - 23 de febreiro de 1923; Ano XVII Número 4963 - 31 de xaneiro de 1924
El regional diario de Lugo Num. 12851 (23/03/1921); Num. 13063 (29/11/1921); Num. 13691 (15/11/1922); Num. 13715 (09/12/1922)
La Voz de Mondoñedo periódico semanal Ano XVIII Número 968 - 28 de marzo de 1921
El Progreso semanario independiente Ano XVI Número 3098 - 13 de decembro de 1922
Expediente telefónico. Arquivo Provincial de Deputación de Lugo. ADPL sig2723.6
La Provincia diario de información y de intereses generales Año II Número 221 - 17 de febreiro de 1924

xoves, 11 de maio de 2023

A folga das telefonistas de Coruña (1921)

30 de maio de 1921. As oito mulleres telefonistas da rede urbana da Coruña decláranse pola tarde en folga contra o concesionario Jose María Rivera. Quéixanse do despido dunha compañeira e supresión dunha praza, a pesares do incremento do servizo. Desde un primeiro intre, temeuse por que se estendera a folga aos operarios da rede.

A despedida facía a quenda de noite e compañía doutra telefonista por un soldo de seis reais (peseta e media) de xornal por once horas de traballo (de 21h a 8h), mentres que durante o día as traballadores cobraban 3 pesetas. As folguistas visitan ao inspector de traballo e a prensa da cidade.

Como seis reais non é suficiente para vivir, teñen que traballar noutras labores durante o día, polo que en moitas ocasións quedan durmidas pola noite, deteriorando o servizo. O xornal El Orzán toma partido por elas ao solicitar que o xefe de telégrafos incaute a central se o concesionario non chega a un acordo rápido.

Faro de Vigo. 31 de maio de 1921

Jose María Rivera chama á despedida para que volva ao posto, mentres o resto está en folga, pero ela renuncia. Consegue recuperar o servizo en poucos días coa axuda de novo persoal. A Asociación Patronal ten unha reunión co concesionario, que delega no Sr. Juan Martínez Morás, para axudar a chegar a un acordo. Ao expoñer as telefonistas a súa situación, este delegado decide abandonar a reunión. Elas póñense en contacto co alcalde, para que convoque unha Xunta de Reformas Sociais, na que participan os inspector de sanidade e o inspector de traballo, que deciden visitar a sede da central de teléfonos.

O 3 de xuño de 1921 Jose María Rivera da a súa versión na prensa comentando que o traballo é lixeiro. As empregadas de día Leopolda Barrera, Josefa de Naya, Elena Álvarez, Dolores Souto e María Mañas cobran 3 pesetas por quenda máxima oito horas de día, mentres que as dúas que están pola noite cobran a metade (aínda que refire que acaba de subirlles a 2 pesetas) porque traballan cinco horas e media cada unha, mentres a outra pode durmir nunha cama. Preséntase como un gran bonfeitor, xa que incluso paga os salarios durante as baixas médicas. Afirma que eran coñecedoras tempo atrás de que a partir do 30 de maio se renunciaría a un posto de traballo.

El Orzán diario independiente Año IV Número 999 - 3 de xuño de 1921

A comunicación ten resposta o 7 de xuño de 1921 por parte das telefonistas, incluindo a sustituta Joaquina Crespo, e as telefonistas do turno de noite Carmen Sebastián e Pilar García. Comentan que para cobrar cando están de baixa as outras ten que cubrir o seu turno con horas extras, que cando fora o incendio de 1917 non cobraron. Ademais queixanse da actitude do gobernador civil, o Sr. Argüelles, que ofrecer intermediar para recuperar o posto de traballo, pero o único resultado foi a contratación de novo persoal.

Acción coruñesa periódico defensor de los intereses de la capital de Galicia Ano II Número 33 - 13 xuño 1921

Para saber máis:

El Compostelano diario independiente Ano II Número 390 - 31 de maio de 1921
El Diario de Pontevedra periódico liberal Ano XXXVIII Número 11155 - 31 de maio de 1921
El Ideal gallego diario católico, regionalista e independiente Num. 1273 (31/05/1921); Num. 1274 (01/06/1921); Num. 1275 (02/06/1921); Num. 1276 (03/06/1921); Num. 1277 (04/06/1921); Num. 1279 (07/06/1921); Num. 1280 (08/06/1921)
El Orzán diario independiente Ano IV Número 996 - 31 de maio de 1921; Ano IV Número 997 - 1 de xuño de 1921; Ano IV Número 999 - 3 de xuño de 1921; Ano IV Número 1003 - 8 de xuño de 1921; Ano IV Número 1039 - 20 de xullo de 1921
El norte de Galicia diario político y de información Num. 6063 (01/06/1921); Num. 6105 (21/07/1921)
El Progreso semanario independiente Ano XV Número 2259 - 1 de xuño de 1921; Ano XV Número 2261 -3 de xuño de 1921
El Correo gallego diario político de la mañana Ano XLIV Número 15527 - 1de xuño de 1921
El Progreso diario liberal Año XIV Número 4141 - 2 de xuño de 1921
Acción coruñesa periódico defensor de los intereses de la capital de Galicia Ano II Número 32 - 6 xuño 1921; Ano II Número 33 - 13 xuño 1921
La Voz de Galicia 31 de maio de 1921; 1 de xuño de 1921; 2 de xuño de 1921; 8 de xuño de 1921; 16 de xullo de 1921
Faro de Vigo. 31 de maio de 1921.

sábado, 6 de maio de 2023

Teléfono nos faros. A catástrofe de Sálvora en 1921.

A catástrofe do Santa Isabel é considerado como o Titanic galego, xa que causou a morte a 213 pasaxeiros e tripulantes do buque o 2 de xaneiro de 1921, que desde Coruña dirixíase a Cádiz vía Vilagarcía de Arousa. Perto de Sálvora encaiaron e o barco afundiuse. A historia deixou a tres mulleres da Illa como heroínas ao acudir a axudar e ser capaces de rescatar perto de 30 vidas. Case todos os homes estaban en festas de Aninova en poboacións da costa.

A historia pasa por o faro de Sálvora e o seu torreiro, que detectou o afundimento pero tivo que camiñar ata a vila por tres quilómetros para dar aviso e, polas condicións do mar, Ribeira non puido ter noticia ata a mañá seguinte.. A prensa empezou a cuestionar se os faros deberían ter medio eléctricos, ben telégrafos ou teléfonos ou radiotelegrafía, para poder notificar con carácter urxente este tipo de sucesos.

Vivendas de Sálvora. Foto Ksado.

O faro de Fisterra conta cun sistema telegráfico y un sistema radio instalado pola empresa de Marconi en 1913; a Torre de Hércules ten un telégrafo, mentres que Faro Vilán, a pesares da súa importancia, non conta con sistema de comunicación algunha, obligando a facer moitos quilómetros ata Vimianzo para dar avisos. Por iso, presiónase para que progresivamente os faros das illas e zonas críticas vaian tendo mecanismos para a notificación de catástrofes. As únicas illas que contarían con servizo serían o Lazareto de San Simón e A Toxa.

Ademais da notificación de catástrofes, a prensa de 1910 xa recollía a conveniencia de dispor de sistemas de comunicación con Fisterra ou Ortegal para a notificación de temporais e a posibilidade de difundir esta información aos portos de Galicia.

Mapa de comunicacións na costa en 1911. Instituto Geográfico Nacional.

De ter telégrafo ou teléfono (con ou sen arames) o torreiro do faro de Sálvora podería notificar a situación a Ribeira, A Pobra o Vilagarcía. Eso podería ter reducido o número de mortes, especialmente de aqueles que tiñan chaleco salvavidas. Ademais, esto non se trataba dunha necesidade nova, durante a primeira guerra náufragos chegaban a costa de Vilán e o torreiro tiña que merchar seis quilometros ata Camariñas para dar conta do sucedido.

No acto de homenaxe as heroínas de Sálvora aproveitouse para anunciar a vontade de instalar o teléfono en Sálvora e Corrubedo, para evitar catástrofes, así com unha base para un cañonero, pero non consta que esto finalmente se levase a cabo ata 1924, que sae un decreto autorizando as obras de instalación de servizos radiotelegráficos na illa.

Para saber máis:

La Integridad diario católico Num. 9286 (22/03/1921)
El Orzán diario independiente Año IV Número 875 - 9 de xaneiro de 1921
El Diario de Pontevedra periódico liberal Ano XXXVIII Número 11039 - 11 de xaneiro de 1921
El Ideal gallego diario católico, regionalista e independiente Num. 1178 (16/01/1921)
Galicia diario de Vigo Número 139 - 3 xaneiro 1923
La voz de Galicia. 19 de marzo de 1910; 22 de febreiro de 1923.

martes, 2 de maio de 2023

O proxecto de rede provincial da Coruña (1917 - 1924)

Ao igual que o resto das provincias galegas, A Coruña estaba incluida no proxecto de rede de Francos de 1917. Pontevedra, gracias a iniciativa de Prudencio Landón, tomou o seu propio camiño, mentres que Coruña iría máis lenta e próxima ao proxecto inicial.

En xaneiro de 1917 publícase unha circular no Boletín da provincia dirixida aos concellos preguntando cales estarían dispostos a colaborar nun proxecto de rede provincial. Xa en setembro de 1917 La Voz de Galicia publicaría información sobre o proxecto de Francos, incluido un mapa da rede.

O proxecto contaría con 81 estacións, 47 de nova factura, cun custe de construcción da rede 760.675 pesetas. Os centros de conmutación estarían en A Coruña, Ortigueira, Ferrol, Pontedeume, Betanzos, Carballo, Ordes, Corcubión, Muros, Noia, Padrón, Santiago, Arzúa e Betanzos.

Plano de Francos Rodríguez para a provincia de A Coruña.

Publicado en La Voz de Galicia de 18 de setembro de 1917 e o 16 de xaneiro de 1921

Extracto do plan de telefonía nacional de Francos Rodríguez. 1917

En outubro de 1918 chega unha comunicación do Estado para que a deputación confirmo o interese en suma a o proxecto estatal, pero non parece ter resposta oficial. Non se retomaría o proxecto ata o pleno do 14 de xaneiro de 1921, cando o deputado Sr. Ramón Vilas González, pola presión dos primeiros resultados da provincia de Pontevedra, pide que se recupere o proxecto de 1917 e se contribúa á súa realización.

Ramón Vilas González

No pleno da deputación do 8 de xuño de 1921 solicítase ao ministerio de Gobernación a realización do proxecto, que se comunica tamén aos concellos que poidan estar interesados e se pide a intermediación dos deputados en cortes pola provincia para que axuden na súa consecución.

La Voz de Galicia. 22 de xuño de 1921

O director de Comununicacións, o conde de Colombí, responde afirmativamente a petición e o 22 de xullo sae publicado a real orde coa aprobación do proxecto. Ramón Vilas, o impulsor do proxecto, pasaría a ser o presidente da Deputación nese ano e decide participar activamente no seu impulso, viaxando a Madrid para ter unha reunión co ministerio de Gobernación, acompañado de deputado a cortes pola Coruña Sr Alonso Gullón.

Lógrase que o xefe de liña de telégrafos, D. Jose Sandoval, ata ese momento adicado á provincia de Pontevedra, pero que fora coautor do proxecto de Francos, pase a ocuparse tamén da implantación na provincia da Coruña desde xaneiro de 1922. Posteriormente Arturo Lago, da central telegráfica de Pontevedra, sería tamén nomeado para ese rol, incluindo tanto Coruña como Pontevedra. O 19 de xuño os deputados provincias Sres Gullón e Vilas visitan o director xeral de Comunicacións en Madrid para intentar desbloquear o proxecto. O propio Vilas e Rof Codina xa se pronunciaran no pleno da deputación sobre a necesidade de replicar o modelo pontevedrés contando con cotas periódicas por parte dos concellos.

A liña seleccionada para comezar, en agosto de 1922, sería a norte, desde Ortigueira, para dar servizo a O Barqueiro, Cariño, Cedeira i Espasante, por ser a situada a maior distancia da capital. O concello de Ortigueira daría un obsequio a Arturo Lago. En 1924 non estaría todavía inaugurada, pese as reclamacións por parte da Unión de Fabricantes de Conservas de Galicia (na voz dos Sres. Santodomingo Hermano e Casariego). Aínda non existiría cando as redes foron confiscadas pola Compañía Telefónica Nacional de España.

Para saber máis:

La Voz de Galicia. 18 de setembro de 1917; 15 de xaneiro de 1921; 16 de xaneiro de 1921; 9 de xuño de 1921; 22 de xuño de 1921; 20 de xullo de 1921; 22 de xullo de 1921; 23 de agosto de 1921; 1 de marzo de 1922; 7 de marzo de 1922; 1 de agosto de 1922; 5 de xaneiro de 1923; 17 de outubro de 1924
El Correo de Galicia Diario independiente de avisos y noticias Num. 4849 (15/01/1917)
La Región diario independiente, de intereses generales, de noticias y avisos Ano XII Número 3533 - 20 de novembro de 1921
El Ideal gallego diario católico, regionalista e independiente Num. 1177 (15/01/1921)
El Diario de Pontevedra periódico liberal Ano XXXVIII Número 11044 - 17 de xaneiro de 1921; Ano XXXIX Número 11381 - 20 de febreiro de 1922; Ano XL Número 11644 - 2 de xaneiro de 1923; Ano XL Número 11821 - 16 de agosto de 1923
Boletín oficial de la provincia de La Coruña Número 235 - 10 de outubro de 1918; Número 236 - 11 de outubro de 1918; Número 251 - 2 de novembro de 1921
El Orzán diario independiente Ano IV Número 880 - 16 de xaneiro de 1921; Ano IV Número 1050 - 10 de xuño de 1921; Ano IV Número 880 - 16 de xaneiro de 1921; Ano IV Número 1139 - 13 de novembro de 1921; Ano IV Número 1142 - 17 de novembro de 1921; Año IV Número 1156 - 3 de decembro de 1921; Año V Número 1325 - 20 de xuño de 1922
El Compostelano diario independiente Ano II Número 459 - 23 de agosto de 1921
Galicia nueva periódico regional, primer diario de Villagarcía Año XVI Número 5535 - 4 de xaneiro de 1922
El Progreso semanario independiente Ano XVI Número 2817 - 6 de xaneiro de 1922
La voz de la verdad diario católico con censura eclesiástica Ano XII Número 3815 - 7 de xaneiro de 1922
El Progreso diario liberal Año XIV Número 4320 - 8 de xaneiro de 1922; Ano XV Número 4387 - 22 de marzo de 1922; Ano XVI Número 4722 - 22 de abril de 1923
El Eco de Santiago diario independiente Ano XXVII Número 10806 - 7 de febreiro de 1922; Ano XXVIII Número 11357 - 5 de xaneiro de 1923
Boletín oficial de la provincia de La Coruña Número 219 - 21 de setembro de 1922