1890: A primeira guía de teléfonos en Galicia

 No arquivo da Biblioteca Nacional de España consérvase a guía de teléfonos máis antiga de Galicia da que se ten constancia. Trátase da "Guía-Indicador de La Coruña y de Galicia para 1890-91", un exemplar entregado o 10 de setembro de 1890 na biblioteca do instituto de A Coruña e que terminaría nos arquivos da biblioteca, hoxe en Alcalá de Henares. Existen outros exemplares en bibliotecas galegas, así como unha edición fac-simil de 2008.

Este libro foi editado por Robustiano Faginas Arcuaz, xornalista e, posteriormente, fundador das Irmandades da Gala. O libro agrupa todo tipo de información útil alén da listaxe dos teléfonos: información turistica, directorios de profesionais, rueiro ou información telegráfica.

Portada da Guía-Indicador de La Coruña y de Galicia. 1890. Biblioteca Nacional.

A información da rede urbana de telefonía de A Coruña consta de cinco páxinas, comenzando por unha descripción do servizo. Fai mención ao inicio o 1 de Novembro de 1888 na rúa Riego de Agua e o posterior traslado á rúa Real número 24, 4º, onde o director Mariano Martín Villoslada presta servizo desde as 8:00 ás 22:00.  O concesionario da rede é D. Ildefonso Rebollo, residente en Segovia. 

Ten nese momento 156 abonados, aínda que na lista só aparecen 144. Fai referencias a 110 particulares e 37 teléfonos oficiais. Dentro dos oficiais debía contar gabinetes de médicos municipais e incluso a prensa, para chegar a esas cifras. O resto repártese entre 4 no extrarradio (sendo a mais lonxana a casa de Enrique Carnicero en A Pasaxe), 4 de casinos ou fondas (aínda que na lista parece haber seis: El Liceo Brigantino, Circo de Artesanos, Tertulia de la Confianza, Sporting Club, Hotel de Europa e Fonda ferro-carrilana) e un do propio servizo de telefonía

Os abonados recibían listas mensuais dos teléfonos e mantiñan unha tarxeta de abonado, que daba dereito a utilizar os locutorios (polo momento só existía o da rúa Real) de xeito gratuito (aínda que limitadas a tres minutos), igual que o teléfono da casa. Tamén daba dereito ao envío de telefonemas, mensaxes de texto comunicadas á central que logo os traballadores do servizo entregaban en papel nos domicilios de destino (típicamente aqueles que non tiña servizo de telefonía)

Prezos anuais do servizo (pagos trimestrais). Guía-Indicador de La Coruña y de Galicia. 1890. Biblioteca Nacional.

Cumpre salientar que a pesar de ter números de teléfonos non existían as centrais automáticas. Únicamente se utilizaban para simplicar o traballado do operador da central telefónica na conmutación das liñas. 

Dentro das 37 liñas oficiais estaba o concello, aduanas e fielatos, médicos municipais, instalacións militares, xulgados ou o lazareto de Oza. Entre os particulares estaba a prensa, principais industriais e libre exercientes da cidade. Inclúense os precursores nas liñas privadas, como é o caso do fillo de Sr. Rubine (no seu día a primeira liña privada), Cervigón, Fariña (da rede eléctrica) ou o Sr. Mesa (o gran opositor a rede municipal en 1886)

Para saber máis:

• Exemplar dixitalizado na Biblioteca Nacional: http://hemerotecadigital.bne.es/

1	Francisco Ponte	San Andrés 30, 1º
2	Goberno Civil	Riego de Agua
3	Concello	San Agustín
4	Xulgado de instrucción	Fama 1
5	La Voz de Galicia	Santiago 1
6	Escribanía do Sr. Rodríguez	Parrote 10
7	Escribanía del Sr. Caval	Cuesta de San Agustín
8	Xulgado municipal	San Agustín
9	Luis Puig y Marcelí (habitación)	Riego de Agua
10	Luis Puig y Marcelí (fábrica)	Socorro 10
11	Escribanía do Sr. López Vaamonde	Constitución
12	Capitanía Xeral	Pr. Constitución
13	José Pérez Porto	Real 65
14	Goberno Militar	Veeduría
15	Cuartel de Alfonso XII (cazadores Reus)	Campo da Leña
16	Angel Taibo, Villa de París	Real 36
17	El anunciador	San Andrés, 3
18	El Telegrama	San Nicolas 28
19	El liceo brigantino	San Andrés 1
20	Santiago Uceda	Real 46 y Marina 26
21	Lopez Perez e Compañía	Riego de Agua 21
22	Francisco Juncal	Santo Domingo 6
23	Factoría de subsistencias militares
24	Circo de Artesanos	Real 71
25	Hilario Hervada e Compañía	Real 86
26	Enrique Zaragüeta	Castiñeiras, Os mallos
27	Fábrica de tabacos	Palloza
28	Diputación Provincial	Riego de Agua
29	Inspección de vixiancia	Trav. riego de Agua
30	José Rodríguez (médico)	REal 11, 3º
31	Dimas Corral (medico)	Riego de Agua 9-11
32	Oficinas de obras provinciais	Riego de Agua 3, 5
33	Presidente da Audiencia	Constitución
34	Nicandro Fariña	Sanchez Bregua 4
35	Mesa Marchesi y Martínez	Sánchez Bregua 9
36	Sres D., E. e J. de Carricarte (escritorio)	Alameda 1, 3º
37	Suevos Casilla Gabarrerros	Peirao
38	Agustín García Andrés (Comercio)	Cantón Grande 8
39	Herce e Compañia	Real 73
40	Hilario Hervada e Compañía (sucursal)	San Andrés 20-22
41	Marchesi Dalmau	Real 74
42	Jaime C. Mayor	Cantón Pequeño 23-24
43	Indalecio Varela	Cantón Grande 18
44	Perruquería do Sr. Espín	Nueva 1
45	Antonio A. Nogueira	Riazor 5
46	Primitiva casa de baños	Rubine 5
47	Angel Durán (médico)	San Andres 113
49	Angel Sastre (escritorio)	San Andrés 105
50	Roman Tasa	Real
51	Crédito Gallego	Nueva 26
52	La Prensa Gallega	Nueva 22
53	Anastasio Rojo	Bailén 4
55	Angel Sastre (domicilio)	Pr. Pontevedra 16
56	Santiago Torrado e Compañía	Riego de Agua 13-15
57	Benigno Martínez	Riego de agua 12
58	E. de Carricarte (domicilio)	Riego de Agua 13-15
59	Raimundo Molina	Marina 22
60	Jesús Cueto, La Estrella de Oro	Real 31,
61	Papelería de Ferrer	Real 61
62	El Duende	Barrera 19
63	Avelino Aguilar Bolaño	Marina 17
64	Marcelino Suárez (depósito de carbóns)	Torreiro
65	Cuartel de caballería	Hospital
66	Tertulia de la Confianza	San Andrés
67	Hospicio	Hospital
68	Aduana	Marina 17
69	Alejandro San Martín	REal 34
70	Sanjurjo e Compañía (fábrica de pastas)	Santa Margarita
71	Félix Martínez	Real 58
72	Enrique Carnicero (ostras)	Pasaxe
73	C. González Aguinaga (confitería, ostras)	Riego de Agua 54
74	María Castelo (modista)	Real 37
75	Agustín García Andrés (habitación)	Cantón Grande 17
76	Cuartel da Garda Civil
79	José Fiol	Pasaxe
80	SAnidad Marítima	Marina 25
81	Jose Longueira	Marina 24
82	Lorenza Pérez Marey	Bailén 2
83	Fábrica de gas	San Andres 43
84	Víctor Uria	San Andrés 75
85	Fabrica fundicion Sr Ortiz	Camino nuevo
87	Andrés Souto Ramos	Marina 19
88	Sobrinos de Andrea Pérez e Compañía	Cantón Grande 20
89	Peña e Compañía	San Andrés 162
92	Luis Laplana	Real 79, 3º
94	Lazareto de Oza	Oza
95	Canuto Berea	Real 38
96	Maristany Hermanos	Canton Grande 9
97	Sucesores de Enrique Veiga	Cantón Grande 28
98	Rubine e fillo	Real 77
99	Director de Telégrafos	Fama 1
100	Jaime C. Mayor (almacén de sal)	Palliza 22
101	Santiago Fabrique	Juana de Vega 15, 3º
102	Maristany Hermanos (almacén de sal)	Santa Lucía 13
104	Administración de consumos	Compostela, 1
105	Fielato da Porta de Arriba	Pr Pontevedra 14
106	Fielato Central	Marina 25
107	Gumersindo PArdo Reguera (farmacia)	Real 92
108	Fielato da Estación	Caballeros
109	Manuel Bello	Caballeros
110	Silverio de Ochoa	Juana de Vega 12 2º
112	Jose Sellier (fotógrafo)	Real 86
113	Bombas de incencio (serv. municipal)	Bombas 1
114	Antonio Lens (farmacia municipal)	San Andrés 33
115	Eduardo Cervigón	Real 47
116	Federico Barbeito (hixienista)	Real 30
117	Manuel Barbeito (médico municipal))	Panaderas 13
118	Eugenio Varela Portal (medico municipal)	Riego de Agua 13-15
119	Antonio Deus García (médico municipal)	Garás, 4
120	Jesús de Labra	Cantón Pequeno 2
121	Juan Villardefrancos	Rubine 21
122	Pombo e Compañia	San Andrés 164
123	José Fiol (hotel de Europa)	San Andrés 81
124	Francisco Aznar (médico municipal)	Juana de Vega 46
125	Fabrica de cortizas e deposito carbóns	Rastro 2
126	Fiscal da Audiencia	Real 55, 3º
127	Juan Mayor y Rivas	Marina 25
128	Manuel Bermúdez (escritorio)	Santa Catalina 34
129	Manuel Bermúdez (domicilio)	Garás 55
131	Francisco Ferrer y Llunch	Nueva 16
132	Angel Rodríguez Montero (higienista municipal)	Pontevedra 6
133	Maximino Gomar (médico do hospicio)	Barrera 9,3º
134	Avelino Aguilar Bolaño	Real 3, 3º
135	Francisco Leal (fábrica de chocolate)	Rastro 21
136	Francisco Leal (sucursal)	San Andrés 24
137	Juan Piñón (fábrica de pastas)	Galera 36
138	Litografía artística	Juana de Vega
138	Narciso Obanza	real 55, 1º
139	Fonda ferro-carrilana	Real 100
140	Secretaría de obras do Porto	TRavesia Real 1
141	Coruña Cómica	Amargura 17
142	Luciano Soler	Juana de Vega 11, 1º
143	Luciano Puga
144	Intendencia Militar	Veeduría
145	Cuartel de Alfonso XII (reg. Zamora)	Campo da Leña
146	Viuda de J. Domínguez (almacén de ferros)	Sanchez Bregua 3
147	Manuel Solorzano (fundición)	Monelos
148	Comandancia de la 5º secciones de obrero	Luchana 25-27
149	Sobrinos de José Pastor	María Pita 19
150	Manuel Fernandez Abella	SAnta Catalina 13
151	Sporting Club	Real 85
152	Simeón García e compañía	Franja
153	Francisco Lovec	Garas 24, 2º

O primeiro conflito cos teléfonos: os postes dos Cantóns da Coruña

O primeiro conflito serio motivado pola instalación do servizo telefónico urbano foi en A Coruña, primeira rede urbana instalada en Galicia, entre Mariano Martín Villoslada, responsable do novo servizo telefónico e Nicandro Fariña, concesionario do servizo de subministro eléctrico a particulares desde o 29 de xullo de 1887, sobre a colocación e uso dos postes situados diante dos cantóns que recentemente instalara Nicandro e ao que quería ter acceso Mariano para o servizo telefónico.

Mariano presenta un escrito o 20 de decembro de 1888 no Concello de A Coruña, con selo da Compañía Telefónica del Cantábrico, no que comenta que ten necesidade de levar os fíos telefónicos polos cantóns e que recibira do concello o encargo de utilizar os postes que Nicandro tiña instalados nesa zona, aínda sen utilizar xa que a rede demorou tempo en ser instalada, pola negativa deste pola suposta incompatibilidade dos usos. 

O Arquitecto municipal Juan de Ciórraga prepara un informe para o alcalde o 29 de decembro onde comenta que non ve esa incompatibilidade entre ambas instalacións pero considera que non é un problema do concello ao tratarse de dúas compañías privadas. Recomenda, iso si, convocar unha comisión conxunta de policía e paseos e xardíns cos interesados para intentar reconducir a situación.

Cantóns de A Coruña. Detalle dos postes só para uso eléctrico, pasando o telefónico polos faiados das casas. Ano 1900. Arquivo do Reino de Galicia.

Á convocatoria do 15 de xaneiro de 1889 acude unicamente Mariano onde comenta que de non ter acceso aos postes terá que instalar o servizo con "palomillas" nas fachadas e faiados dos edificios dos cantóns. Explorada esta posibilidade atopou a oposición dos propietarios dos edificios 9-10, 23-24, 14 e 11-10 do Cantón Pequeno e do número 9 do Cantón Grande. A comisión acorda convidar aos propietarios a que acepten o paso dos fíos por baixo das repisas dos balcóns e galerías ou polo faiado dos edificios. Non caso de non aceptar esta proposta serán instalados postes diante das vivendas, por mais que prexudique ao ornato público.    

Adicionalmente, obriga a Nicandro Fariña a dar uso aos postes instalados nos cantóns nun prazo de dous meses ou forzará a súa retirada vía resolución da concesión. Nicandro, consignatario e propietario dunha empresa gasística, tivera a concesión para o servizo eléctrico o ano 1887 baseado nunha máquina de vapor. As oficinas da consignataria foron as primeiras en utilizar o subministro eléctrico.

Cantóns desde Praza de Mina. A Coruña. Detalle dos postes só para uso eléctrico (esquerda) e outros para telefonía (dereita). Ano 1900. Arquivo do Reino de Galicia.

O dítame da comisión lévase, a través do alcalde accidental Juan Antonio García Collazo, ao pleno do 28 de xaneiro, onde un concelleiro indica que tiña novas de que chegaran a un acordo os Sres. Fariña e Villoslada sobre a utilización dos postes. Así, Nicandro cede os postes e Mariano conecta as tres liñas particulares de Nicandro á rede, pagando como se unicamente tivera unha. Nicandro Fariña solicitara, en Outubro de 1887, autorización para establecer unha rede telefónica entre as oficinas da rlaza de Ourense nº5 (sede onde tiña a turbina eléctrica), Sánchez Blécua nº 4, Juana de Vega nº 9 e Rúa Real nº 53. 

Acordo entre os Sres Fariña e Villoslada. La Voz de Galicia. 2 de febreiro de 1889

 

Para saber mais: 

• Expediente da policia de comodidad do Concello de A Coruña do ano 1888. Arquivo municipal de A Coruña. Exp. 129/1888
• Diario de Avisos de La Coruña. Número 8864. 19 de outubro de 1887; Ano XIX Número 9942 - 7 de novembro de 1890
• La Voz de Galicia. 11 e 30 de xaneiro e 2 de febreiro de 1889

A Coruña: o proxecto fallido de rede municipal de 1886

 O pleno do 11 de xaneiro de 1886 os concelleiros Sres. Juan E. Pan e Jose Quiroga, do Concello de A Coruña, presentan unha moción para conseguir o establecemento dunha central telefónica na casa consistorial para poder recibir as notificacións de calquera sinistro na cidade (principalmente incendios) ou outros usos que puideran ser de interese público. A idea sería que desa central saísen dous fíos condutores, un aos arrabaldes de Santa Lucía e outro na cidade vella (chamada Cidade Alta naquel momento).  

Plano da cidade de 1910. Revisado por Sixto Vizcaíno e o Concello de A Coruña. Instituto Geográfico Nacional

Jose Quiroga, que debe tratarse do ex-marido de Emilia Pardo Bazán, reclama que se trate con carácter urxente nunha comisión específica pero, tras a contribución do Sr. Mayor Rivas, decídese que a proposta sexa analizada na comisión de fomento coa participación de ambos señores, para analizar o proxecto e conseguir a aceptación do goberno central sobre esa instalación.

Naquel momento a cidade contaba unicamente co teléfono privado do recentemente falecido Sr. Rubine o, probablemente, a liña privada do Sr. Cervigón, polo que se trataba dunha innovación relevante por parte destes dous concelleiros. O Diario de Avisos do 13 de xaneiro indica que as únicas cidades que contan con teléfonos para notificacións de incendios son Madrid e Barcelona e rogas as concelleiros que apoien esa proposta. 

La Voz de Galicia do 16 de xaneiro fala de sete estacións (teléfonos) municipais en lugar de dous, tras ter noticias da comisión do fomento. No seguinte pleno municipal, do 18 de xaneiro dáse conta da reunión desa comisión, onde tras analizar o Real Decreto de 11 de Agosto de 1884 e obter a opinión do arquitecto municipal, deciden enviar unha instancia de solicitude ao Director Xeral de Correos e Telégrafos vía o Gobernador da provincia. As sete localización estarían indicadas nun plano que non se conserva actualmente. 

O Sr. Jose Quiroga reclamaba a urxencia do proxecto para contribuír a sufocar posibles incendios. Pola contra, o Sr. Mesa indicaba que non tiña tanta urxencia e requería unha maior análise. Pasouse a votación e gañou a postura do Sr. Mesa:

Non urxente:

• Juan Mesa Rodríguez
• Segundo Pintado Cervigón
• Benigno Morodo Gómez
• Pablo Ibáñez Godó
• Juan Antonio Garcia Collazo
• Ricardo Vidal Alonso

Urxente:

• Joaquín de la Torre Morales
• Ramón Carreras Presas
• Jose Quiroga Pérez
• Alejandro Brandao Piñeiro
• Juan E. Pan de Soraluce

Retrato de José Quiroga Pérez. Fotógrafo L. W. Kurtz. Depósito da Real Academia Galega. Ano 1870 a 1873

No  seguinte pleno, do 25 de xaneiro de 1886 indícase que debe solicitarse ao Director Xeral de Correos e Telégrafos a exención de todo gravame sobre a explotación desa rede. A estimación económica do custe de instalación é de 840 pesetas, adicionais ás 287,70 pesetas do custe das casiñas de madeira para cada teléfono. 

O Sr. Mesa indica que o mais rápido o aviso por parte dos gardas municipais e serenos, utilizando os asubíos, do que pode conseguir o sistema telefónico, polo que solicita a retirada da proposta. O Sr. Quiroga rebate que por teléfono pode darse información precisa sobre a tipoloxía do suceso, aportando, por exemplo, información de se está a ocorrer un evento no mar. Unha vez debatido procedeuse á votación:

En contra do proxecto:

• Juan Mesa González
• Segundo Pintado Cervigón
• Pablo Ibáñez Godó
• Alejandro Brandao Piñeiro
• MAnuel Martínez Pérez
• Canuto Berea Rodríguez
• Juan Antonio Garcia Collazo

A favor do proxecto:

• Jose Quiroga Pérez
• Juan E. Pan de Soraluce
• Ricardo Vidal Alonso
• Juan Arias Taracido
• Francisco Sevilla García
• Saturnino Alonso López
• Juan Aler Rey

Empatada a votación procederase a repetir a mesma na seguinte sesión. O Diario de Avisos do 28 de xaneiro fai unha crítica mordaz ao Sr. Mesa.

O 1 de febreiro repítese a votación desaprobando o proxecto por nove votos contra oito, quedando finalmente descartado:

En contra do proxecto:

• Juan Mesa González
• Manuel Lamela Greque
• Mayor Rivas
• Segundo Pintado Cervigón
• Pablo Ibáñez Godó
• Francisco Leal Campos
• Alejandro Brandao Piñeiro
• Canuto Berea Rodríguez
• Juan Antonio Garcia Collazo

A favor do proxecto:

• Jaime Casanova Mirabent
• Joaquín de la Torre Morales
• Carreras Presas
• Jose Quiroga Pérez
• Juan E. Pan de Soraluce
• Juan Arias Taracido
• Saturnino Villelga García
• Luis Yllá Acosta

La Voz de Galicia, que se mostraba independente sobre a proposta, ao non darlle especial relevancia, cualifica a actitude dos opositores ao proxecto como "obedecendo a pasións de baixa estofa". Refire que os concelleiros "coa súa ignorancia" aplicaron a sentencia "o que non ten opinión propia contradí aos que si a teñen" e menciona unha circular do Sr. Mesa aos concelleiros para que non asistisen ao pleno para que o proxecto fora desestimado, pechando o artigo co cualificativo de "ineptos" aos opositores ao proxecto.

Para saber máis: 

• Diario de sesións do pleno municipal de A Coruña:  11, 18 e 25 de xaneiro e 1 de febreiro de 1886
• Diario de Avisos númoer 8467, 8482 e 8490 de 13 e 28 de xaneiro e 5 de fereiro de 1886
• La Voz de Galicia: 16 de xaneiro e 4 de febreiro de 1886
• Boletín Oficial da Provincia de A Coruña. Número 180. 9 de febreiro de 1886

Tarefas pendentes:

- Atopar o plano das sete estacións telefónicas no arquivo municipal de A Coruña