O correo inglés: da Coruña a Falmouth desde 1689

Unha das singularidades máis relevantes foi a creación dun servizo de comunicación con inglaterra por barco, para poñer en contacto ambas coroas, evitando ter que cursar o correo por Francia. Buscáronse os puntos máis alleos da costa francesa, polo que se decidiu crear unha ruta entre Falmouth e Coruña en 1689, que estaba aberta ao público. Nunha primeira fase sería levada por dous veleiros ingleses (Spanish Allyance e Spanish Expedition), chamados “packet boats” (ou barcos correo), que daría lugar ao termo “paquebote”. Estes barcos sairían cada quince días e levaban eventualmente algún pasaxeiro e pequenas cargas. Sufriría diversas interrupcións ata 1815, que pasaría a utilizar outros portos.

 

Esta iniciativa inglesa obtiña o apoio do goberno de España, para ser sostible. Adicionalmente, o arquivo de Simancas conserva documentación sobre queixas formuladas polo embaixador con respecto a lentitude en recoller o correo que chegaba a Coruña e o ser repartido. En aquel momento contábase cunha rede de postas con Madrid, que necesitaba uns días para levar o correo, pero era un sistema máis precario con Portugal. A relación epistolar comercial de Porto con Inglaterra (por exemplo na exportación de viño) dependía da calidade das comunicacións postais de Coruña con Porto (que pasaban a fronteira por Tui), polo que foi tratado polo cónsul británico para que fora priorizado.

Esta primeira liña marítima postal foi o xermolo do privilexio de Coruña mantendo as comunicacións coas provincias de Ultramar. En 1777 publicouse a Real Ordenanza do Correo Marítimo do rei Carlos III, que estivo en vigor ata a Guerra da Independencia. A elección da Coruña estivo relacionada co idea de liberalizar o comercio, xa que un ano despois Cádiz perdeu o monopolio do comercio con América. Neste caso se trataba dunha empresa estatal con sede no porto da Coruña para o transporte público de correspondencia e mercadorías entre España e a Habana, á que se sumaron anos despois as de Montevideo e Bos Aires, que permaneceron activas ata 1802. .

Así, xurdiu a necesidade, cara a finais do século XVIII, de contar cun peirao dedicado na zona das aceas de Monelos. Situado na localización actual da fábrica de tabacos de Coruña, contaba cunha antiga xunqueira i estuario do río Monelos e un muíño. A canalización do río, polo actual Rúa do Río Monelos, permitiu crear unha zona de aproveitamento por parte do porto. Case rematado o proxecto desapareceu a necesidade, pola eliminación do privilexio que tiña Coruña. Esa superficie sería ocupada posteriormente pola fábrica de tabacos.

A historia do correo inglés foi tratada por Antonio Meijide Pardo no libro “Correos marítimos entre Falmouth y La Coruña” en 1966

Dos mensaxeiros reais á rede de postas en Galicia

A primeira referencia ao correo ten lugar por parte de Alfonso X (1221-1284) no libro das sete partidas, que recolle a figura dos mandadeiros reais, responsables de levar as mensaxes do Rei mantendo a confidencialidade.

O correo “moderno” chegou a primeiros do século XVI. A raíña Xoana I de Castela é quen encomenda a organización dos Correos nas súas posesións a unha familia de Bérgamo, os Tassis. Francisco de Tassis recibiu o encargo de establecer comunicacións postais entre España, Francia, Alemaña e os Países Baixos en 1505. Esa familia sería a encargada de xestionar os Correos Maiores (xestores das postas) e os correos a cabalo (cabaleiros que traballaban nas rutas) durante máis de douscentos anos. As postas eran posadas e paradas, onde se podía cambiar de cabalo.

O Estado ten así unha rede de postas e guías de camiño, que permite simplificar a loxística e manter tramos en risco fora do alcance dos bandoleiros. Os camiños precarios de aquela época teñen certa coincidencia coas principais vías de comunicación. Así, a posta de Madrid a Coruña, aínda que tivo dúas alternativas para cruzar os Ancares, coincide en boa parte coa autoestrada actual. Variantes desa vía principal foron a entrada por Seabra ata Ourense (tamén semellante a autoestrada das Rías Baixas) e as ramificación cara a Tui, Pontevedra, Mondoñedo ou Ferrol. Estánconservados moitos mapas da época (especialmente do século XVIII) e libro guía coas distancias entre postas.

Aparecen mencionados nestes libros lugares apenas coñecidos na actualidade, pero que deberon ter certo peso nas dinámicas económicas da época como Cazebraira (trátase de Cerdeira, no Concello de San Xoán de Río) ou con nomes deturpados como Pontares (Ponteareas) ou Zarraceda (Maceda).

Extracto de Mapa de 1721, marcadas en vermello as paradas de postas. Alexis-Hubert Jaillot

O servizo de Coruña con Madrid sería aproximadamente de dúas veces á semana, cunhas 26 postas, que levarían varios días. Na ruta do Norte, desde Coruña, se aseguraba resposta de Madrid en dúas semanas, por tres da ruta desde Pontevedra. Así, en 1716 publicouse o “Descripcion general para escrivir a todas las ciudades de España, Villas, y Lugares mas remotos de ella, Reynos, y Potencias Estrangeras, con los dias en que llegan, y parten los Correos de esta Corte, y demas Caxas de todo el Reyno ... en conformidad de el Decreto de su Magestad de 7 de Diciembre de 1716” que recolle doce estafetas (“caxas” no vocabulario da época) en Galicia: Santiago, Coruña, Betanzos, Ourense, Lugo, Mondoñedo, Monforte, Sarria, Tui, Vigo, Pontevedra e Vilagarcía.

O servizo permanecería baseado nestas premisas ata a chegada do tren, que cambiaría as dinámicas, permitindo ter respostas desde Madrid ao día seguinte. Diariamente as cidades e vilas polas que pasaba a vía do tren recibían un tren correo.

Mapa postal de 1757. Gilles Robert de Vaugondy.

A expansión do correo nun territorio como Galicia, con moita presencia poboacional e unha grande dispersión foi complexa (é aínda segue a selo). O servizo baseado en postas e vías principais e unha serie de estafetas requiría rematar unha rede en estrela que permitira chegar a todos os puntos. O ministerio correspondente creaba poxas para que cidadáns puideran optar a prestar o servizo durante un tempo entre dúas poboacións, ben con carro, cabalo ou directamente a pé.

Extracto Libro guía de Guinalt en 1785 con algunhas paradas de postas en Galicia.

Mensaxe con bandeiras para evitar un secuestro en Vigo (1920)

O cargueiro inglés Fountain Abbey atopábase en febreiro de 1920 na ría de Vigo, descargando hulla a outro barco nas proximidades do porto. Viña desde Cardiff.

Algúns mariñeiro, supostamente ebrios, atacan e secuestran o capitán e oficiais, que se teñen que pechar na ponte de mandos. Dende alí utilizaron o telégrafo de bandeiras para dar conta da súa situación, que é interpretada debidamente polo gardapesca e cañoneiro Gaviota, que acode cun oficial e 12 mariñeiros armados para reducir aos sublevados, que consiguen tras certos esforzos. 

Os líderes da revoltan eran "negros do Senegal" sendo levados ao cárcere de Vigo e quedan a disposición do consul inglés.

Imaxe do cañoneiro Gaviota. Sen datar.

Para saber máis:

• Correo de Galicia Num. 717 (15/02/1920)

O roubo da recadación de Telégrafos de Pontevedra (1916)

 O telegrafista extremeño (nado en 1885) Juan Pérez Sotomayor foi asignado a estación de Pontevedra en 1912, desde Badajoz. Era coñecido na súa terra por insertar poemas na prensa e gañar consursos neste eido.

Publicado en Revista de Extremadura : Ciencia y Arte. Órgano de las Comisiones de Monumentos de las dos provincias: Año VIII Número LXXXIII - 1906 mayo

O 22 de agosto de 1916 Juan desaparece de Pontevedra, deixando atrás a súa familia. Os seus compañeiros vense na obriga de denunciar o caso na policia e garda civil xa que falta 11.000 pesetas da caixa de telégrafos, procedentes dos abonos e gravames dos telegramas.  Parece ser que nesa data foi visto tomando un tren a Vigo ás 17:40. A súa familia quedou coa información falsa de que fora destinado a Madrid e que mandaría diñeiro para que foran á capital.

En novembro de 1916 o xuiz de instrucción de Pontevedra D. José Méndez Novoa executa unha orde de detención contra él polo roubo finalmente de 9671,70 pesetas (tras a comprobación na tesourería) publicado nos boletíns provinciais e na Gaceta de Madrid. En xaneiro foi declarado rebelde. Non consta que fose finalmente detido. 

Para saber máis: 

• El correo de Galicia  diario independiente de avisos y noticias Num. s.n. (24/08/1916);  Num. 4849 (15/01/1917)
• El Diario de Pontevedra  periódico liberal Ano XXXIV Número 9822 - 13 de xaneiro de 1917 
• La Correspondencia Gallega  diario de Pontevedra Ano XXVIII Número 8111 - 24 agosto 1916
• Boletín Oficial de la Provincia de Lugo Número 281 - 4 de decembro de 1916
• Boletín oficial de la provincia de La Coruña Número 262 - 11 de novembro de 1916

Telegrafía e radiotelegrafía nas manobras militares de Bóveda (Lugo) en 1907

 En setembro de 1907 concentráronse 12.000 militares nunha chaira da parroquia de Ver do concello de Bóveda, sendo probablemente a maior concentración militar celebrada en España. O obxectivo era analizar a loxística para xuntar a tantos homes nunhas datas determinadas, e ver todo o necesario para xestionar ese grupo. A vista estaría posta nos conflitos do norte de África, que concetrarían os esforzos militares do primeiro cuarto de século XX, aínda que a excusa era unha posible invasión enimiga pola costa galega.  

Ademáis parecía un lugar seguro para evitar sobresaltos ao rei, que visitaría as manobras, i estaba comunicado por tren, con estacións próximas na liña Monforte-Lugo ás que chegarían 14 trens militares. Alí instaláronse 1.700 tendas, fornos de pan, cocinas, letrinas, etc. nunha finca de 2500m por 400m na recta da estrada de Bóveda a Brollón. Do corpo de enxeñeiros foron 273 homes, 14 cabalos e 39 mulos.

Telegrafistas

En primeiro lugar o corpo de telegrafistas de A Coruña suxería adaptar as estacións de Monforte, Sarria e Bóveda para soportar as comunicacións durante as manobras, coa disponibilidade de fíos adicados, dar carácter permanente ás estacións e instalar un equipo Hughes na estación de Bóveda. Acudiría o xefe da central de Madrid, D. Manuel Balseiro, para coordinar os traballos.

Relativo ao corpo de enxeñeiros, foron responsables de crear unha liña telefónica entre bóveda e o campamento e unha segunda para contixencias. Ademáis, montaron liñas telegráficas, adicando algún dos fíos de uso civil para ter comunicación directa con Madrid. Cursaron 707 telegramas cun total de 20533 palabras (curiosamente, un deles redactado en francés, a París, que chegou sen erros)

Radiotelegrafistas

Primeira vez que se utilizan as estacións radiotelegráficas do exercito nunhas manobras militares. Como o grupo de aerostación (globos) estaba en Sarria (Lugo) i eran necesarios para facer probas de embarcar antenas de fío, o grupo de radio estableceuse nese lugar para sintonizar as antenas. Unha estación quedaría no cuartel xeral mentras que a outra participaría nos recoñecimentos.

O corpo de enxeñeiros tamén traballaría en voos libres de globos, cun que descendería a 2 km de Castropol, traslados nos dous automóviles do corpo, prácticas ciclistas, etc. 

Os mapas dos campamentos

O invento de Jose de Cora (1923)

O 30 de setembro de 1920 o oficial de Telégrafos Jose de Cora publica un artigo no xornal técnico de referencia "El Telégrafo Español" sobre unha proposta de montaxe dunha mesa de sección para solucionar a conmutación directa entre estacións dependentes. 

En 1923 consegue a aprobación por parte do director xeral Sr. Pérez Crespo para testalo na provincia de Lugo. A idea sería que estacións como Viveiro e Becerreá puideran comunicarse sen necesidade de facer escala en Lugo. O 10 de febreiro consta na prensa coma sae de Madrid o material para facer as probas. 

As probas finalizarían o 21 de abril de 1923. A prensa describe o invento coma un "circuito múltiple" que liga todos as estacións dunha zona, de xeito similar as centrais de conmutación de telefonía da época. O éxito das probas sería celebrado con xefes e oficiais de Lugo nun banquete en Casa Varela "La Neutral". Asistirían o Sr. González Vicente, Andrés de Olano e o Sr. Goy Díaz, entre outros.

Un artigo na revista Electrón do 10 de marzo de 1924 recolle a xustificación do mesmo cun exemplo. Un despacho da autoridade de Pontevedra dirixido a Guillarei sobre un roubo na fronteira. Este telegrama tivo que ir a Coruña, Lugo, Monforte (para pasar a rede de ferrocarril) e, desde aí a Guillarei. Estas estacións intermedias introducen retardos que fixeron que a mensaxe chegara tarde ao destino. 

As seguintes figuras mostran a montaxe en tres mesas de Lugo, cada unha responsable por tres liñas. O sistema permite mover unhas liñas dunha mesa á outra cos conmutadores A e B e os inversores C e D e utilizar un conmutador múltiple baseado en clavixas, idea herdada das centrais telefónicas.

Para saber máis:

• El Progreso  diario liberal Ano XIII Número 3940 - 9 de outubro de 1920; Ano XVI Número 4662 - 10 de febreiro de 1923; Ano XVI Número 4716 - 15 de abril de 1923; Ano XVI Número 4722 - 22 de abril de 1923; Ano XVI Número 4723 - 24 de abril de 1923
• La Integridad diario católico Num. 9909 (28/04/1923)
• Galicia diario de Vigo - num 178. 17 de febreiro de 1923
• Electrón do 10 de marzo de 1924

O intento de asasinato en Telegrafos de Lugo (1916)

23 de novembro de 1916.

Á noite atopábase só traballando Eugenio Olano Silva, telegrafista lucense, na última hora antes do peche da central.  Catro mulleres entran con coitelos e unha fouce e intentan asasinar a Eugenio, deixando 53 coiteladas graves na cara e resto da cabeza.

Eugenio Olano ofrecíase como mestre para auxiliares femininas nese ano. La voz de la verdad  diario católico con censura eclesiástica Ano VII Número 1799 - 1 febreiro 1916

O ordenanza Sr. Varela estaba descansando nun reservado, pero achegouse rápidamente a socorrer a Eugenio. O lesionado foi levado a Casa de Socorro polo garda municipal, xunto con tres das agresoras tamén feridas, de menor consideración na liorta.  Resultaron ser tres irmás (María, Luisa e Mercedes Sanchez, esta última menor de idade), unha delas a ex-noiva de Eugenio. Ían acompañadas pola curmá Camila del Río, filla da "Cacharerra".

Participaron os médicos de garda D. Hermenegildo López, o director do Hospital Sr. Vega, o médico Sr. Del Río , así como o médico militar Sr. Manso, xa que Eugenio era tamén soldado. As tomas de declaración correron por conta do xuiz de instrucción Sr. Freire Marquina e o secretario xudicial Naveira. Atoparon a fouce nun vertedoiro na parte posterior da sastrería de Sánchez (pai das tres irmás), na rúa Castelar (hoxe Teatro). Dous coitelos máis apareceron na cociña da sastrería e baixo un moble de telégrafos. 

Luisa quedaría uns días no hospital pero as outras tres pasarían ao cárcere modelo, compartindo cella, aínda que separaría a Camila posteriormente. Sobre Luisa especulábase que tivera unha menor responsabilidade, quedando ferida ao intentar separar ás agresoras. As irmás intentaron liberar a Camila, pero a declaración de Eugenio indicou que ela foi a primeira en agredilo, ademáis da portadora da fouce. Esa fouce sería prestada unhas horas antes polo propia Camila a Dominga de San Roque, que recibiría presións da nai de Camila para non declarar.Confesarían nun que os coitelos foran mercados no San Froilán para este propósito, pero resoltou finalmente que novamente Camila iría ao Bazar Moderno, na rúa da Raiña, para compralos esa tarde.

Eugenio foi parella de María e tiña unha filla con ela, que tiña recoñecida no Rexistro Civil. A relación rompeuse e Eugenio iría casar en tres días con outra muller, curmá de sangue, chamada Francisca García de Olano. María demandara xudicialmente a Eugenio para que se fixera cargo da manutención da súa filla. Tamén protagonizou algúns altercados previos ao encontrarse coa nova noiva de Eugenio. Movida polos ciumes, entrou en telégrafos usando o pretexto de devolver uns retratos. Ela inmobilizoulle as máns mentras o resto atacouno.

O xuiz desprazouse a sala de aparatos da estación telegráfica para verificar a realidade das declaración. Atoparon abundantes manchas de sangue. Os pais das irmás sufriron coa situación. As irmás pedirían permiso para coser para o seu pai desde o cárcere, e poder axudar a aliviar a situación creada. 

Telegrafos tamén necesitaba elaborar un expediente, para o que nomean a Jose Cora e Lira como responsable. Toma declaración ao ordenanza, á agresora e o pai de Eugenio, Ramón Olano Carreira, ao estar aínda convalecente. Eugenio conseguiría o alta un mes despoís. 

O xuizo

No xuizo, onde as acusadas serían defendidas polo avogado Jose Gayoso Castro, pediríanse10 anos de carcere para todas menos para Mercedes, menor de idade, que quedaría limitada a tres anos. Este xuizo demoraríase ata marzo de 1918, onde estarían as acusadas en liberdade condicional. A prensa recolle os detalles do mesmo, xa que se pensara que podía ter lugar a porta pechada, pero finalmente permitiron o acceso da prensa.

María, a ex-noiva, declara que tras seis anos de relación y ter unha filla de catro, da que Eugenio no se facía cargo. Declarou que fora agredida días antes por Eugenio, tras insultar esta á nova noiva. Afirma que levou os coitelos e fouce por se Eugenio volvía agredila. Afirma que Eugenio estaba violento e insultouna, polo que tivo que usar o arma para defenderse (sic). As irmás e curmá testifican de maneira similar.

María i Eugenio (este non comparece) confirman que foi ela a que avisou ao ordenanza Indalecio Varela Blanco. Éste declarou que María pedíalle a Eugenio Olano que non morrera. Declara o garda municipal Antonio Fernández e a persoa que cede a fouce Dominga Abeleda. O fiscal troca a petición de intento de asasinato pola de delito de agresións graves, pode que molesto pola incomparecencia de Eugenio Olano ao xuizo). 

Dous meses máis tarde, o 28 de maio de 1918, foron declaradas non culpables.

Para saber máis:

• El Progreso  diario liberal Ano IX Número 6695 - 24 de novembro de 1916; Ano IX Número 6695 - 24 de novembro de 1916; Ano IX Número 6696 - 25 de novembro de 1916; Ano IX Número 6697 - 26 de novembro de 1916; Ano IX Número 6701 - 30 de novembro de 1916; Ano IX Número 6703 - 2 de decembro de 1916; Ano X Número 6812 - 23 de marzo de 1917; Ano XI Número 3153 - 7 de marzo de 1918; Ano XI Número 3154 - 8 de marzo de 1918; Ano XI Número 3155 - 9 de marzo de 1918; Ano XI Número 3219 - 28 de maio de 1918
• La voz de la verdad  diario católico con censura eclesiástica Ano VII Número 2264 - 27 de novembro de 1916; Ano VII Número 2265 - 28 de novembro de 1916; Ano VII Número 2287 - 24 de decembro de 1916; Ano VII Número 2395 - 2 de maio de 1917; Ano VIII Número 2656 - 9 de marzo de 1918; Ano VIII Número 2714 - 28 de maio de 1918
• El Eco de Santiago  diario independiente Año XXII Número 9186 - 3 de maio de 1917
• El Diario de Pontevedra periódico liberal Ano XXXIII Número 9786 - 30 de novembro de 1916 
• El correo de Galicia  diario independiente de avisos y noticias Num. 4812 (27/11/1916); Num. 4814 (29/11/1916)
• El norte de Galicia  diario político y de información Num. 4525 (27/11/1916); Num. 4909 (09/03/1918
• La Región  diario independiente, de intereses generales, de noticias y avisos Ano VII Número 2062 - 26 de novembro de 1916
• La Correspondencia Gallega  diario de Pontevedra Ano XXVIII Número 8206 - 26 novembro 1916
• El Noroeste Año XXI Número 9972 - 26 de novembro de 1916
• Diario de Galicia periódico de la mañana, telegráfico, noticiero y de información general Num. 2543 (26/11/1916)
• La idea moderna  diario democrático en Lugo Época 2ª Ano XXVII Número 7813 - 13 de decembro de 1916
• El regional  diario de Lugo Num. 11857 (09/03/1918)
• La Voz de Galicia 25 de novembro de 1916