Telegrafía e radiotelegrafía nas manobras militares de Bóveda (Lugo) en 1907

 En setembro de 1907 concentráronse 12.000 militares nunha chaira da parroquia de Ver do concello de Bóveda, sendo probablemente a maior concentración militar celebrada en España. O obxectivo era analizar a loxística para xuntar a tantos homes nunhas datas determinadas, e ver todo o necesario para xestionar ese grupo. A vista estaría posta nos conflitos do norte de África, que concetrarían os esforzos militares do primeiro cuarto de século XX, aínda que a excusa era unha posible invasión enimiga pola costa galega.  

Ademáis parecía un lugar seguro para evitar sobresaltos ao rei, que visitaría as manobras, i estaba comunicado por tren, con estacións próximas na liña Monforte-Lugo ás que chegarían 14 trens militares. Alí instaláronse 1.700 tendas, fornos de pan, cocinas, letrinas, etc. nunha finca de 2500m por 400m na recta da estrada de Bóveda a Brollón. Do corpo de enxeñeiros foron 273 homes, 14 cabalos e 39 mulos.

Telegrafistas

En primeiro lugar o corpo de telegrafistas de A Coruña suxería adaptar as estacións de Monforte, Sarria e Bóveda para soportar as comunicacións durante as manobras, coa disponibilidade de fíos adicados, dar carácter permanente ás estacións e instalar un equipo Hughes na estación de Bóveda. Acudiría o xefe da central de Madrid, D. Manuel Balseiro, para coordinar os traballos.

Relativo ao corpo de enxeñeiros, foron responsables de crear unha liña telefónica entre bóveda e o campamento e unha segunda para contixencias. Ademáis, montaron liñas telegráficas, adicando algún dos fíos de uso civil para ter comunicación directa con Madrid. Cursaron 707 telegramas cun total de 20533 palabras (curiosamente, un deles redactado en francés, a París, que chegou sen erros)

Radiotelegrafistas

Primeira vez que se utilizan as estacións radiotelegráficas do exercito nunhas manobras militares. Como o grupo de aerostación (globos) estaba en Sarria (Lugo) i eran necesarios para facer probas de embarcar antenas de fío, o grupo de radio estableceuse nese lugar para sintonizar as antenas. Unha estación quedaría no cuartel xeral mentras que a outra participaría nos recoñecimentos.

O corpo de enxeñeiros tamén traballaría en voos libres de globos, cun que descendería a 2 km de Castropol, traslados nos dous automóviles do corpo, prácticas ciclistas, etc. 

Os mapas dos campamentos

O invento de Jose de Cora (1923)

O 30 de setembro de 1920 o oficial de Telégrafos Jose de Cora publica un artigo no xornal técnico de referencia "El Telégrafo Español" sobre unha proposta de montaxe dunha mesa de sección para solucionar a conmutación directa entre estacións dependentes. 

En 1923 consegue a aprobación por parte do director xeral Sr. Pérez Crespo para testalo na provincia de Lugo. A idea sería que estacións como Viveiro e Becerreá puideran comunicarse sen necesidade de facer escala en Lugo. O 10 de febreiro consta na prensa coma sae de Madrid o material para facer as probas. 

As probas finalizarían o 21 de abril de 1923. A prensa describe o invento coma un "circuito múltiple" que liga todos as estacións dunha zona, de xeito similar as centrais de conmutación de telefonía da época. O éxito das probas sería celebrado con xefes e oficiais de Lugo nun banquete en Casa Varela "La Neutral". Asistirían o Sr. González Vicente, Andrés de Olano e o Sr. Goy Díaz, entre outros.

Un artigo na revista Electrón do 10 de marzo de 1924 recolle a xustificación do mesmo cun exemplo. Un despacho da autoridade de Pontevedra dirixido a Guillarei sobre un roubo na fronteira. Este telegrama tivo que ir a Coruña, Lugo, Monforte (para pasar a rede de ferrocarril) e, desde aí a Guillarei. Estas estacións intermedias introducen retardos que fixeron que a mensaxe chegara tarde ao destino. 

As seguintes figuras mostran a montaxe en tres mesas de Lugo, cada unha responsable por tres liñas. O sistema permite mover unhas liñas dunha mesa á outra cos conmutadores A e B e os inversores C e D e utilizar un conmutador múltiple baseado en clavixas, idea herdada das centrais telefónicas.

Para saber máis:

• El Progreso  diario liberal Ano XIII Número 3940 - 9 de outubro de 1920; Ano XVI Número 4662 - 10 de febreiro de 1923; Ano XVI Número 4716 - 15 de abril de 1923; Ano XVI Número 4722 - 22 de abril de 1923; Ano XVI Número 4723 - 24 de abril de 1923
• La Integridad diario católico Num. 9909 (28/04/1923)
• Galicia diario de Vigo - num 178. 17 de febreiro de 1923
• Electrón do 10 de marzo de 1924

O intento de asasinato en Telegrafos de Lugo (1916)

23 de novembro de 1916.

Á noite atopábase só traballando Eugenio Olano Silva, telegrafista lucense, na última hora antes do peche da central.  Catro mulleres entran con coitelos e unha fouce e intentan asasinar a Eugenio, deixando 53 coiteladas graves na cara e resto da cabeza.

Eugenio Olano ofrecíase como mestre para auxiliares femininas nese ano. La voz de la verdad  diario católico con censura eclesiástica Ano VII Número 1799 - 1 febreiro 1916

O ordenanza Sr. Varela estaba descansando nun reservado, pero achegouse rápidamente a socorrer a Eugenio. O lesionado foi levado a Casa de Socorro polo garda municipal, xunto con tres das agresoras tamén feridas, de menor consideración na liorta.  Resultaron ser tres irmás (María, Luisa e Mercedes Sanchez, esta última menor de idade), unha delas a ex-noiva de Eugenio. Ían acompañadas pola curmá Camila del Río, filla da "Cacharerra".

Participaron os médicos de garda D. Hermenegildo López, o director do Hospital Sr. Vega, o médico Sr. Del Río , así como o médico militar Sr. Manso, xa que Eugenio era tamén soldado. As tomas de declaración correron por conta do xuiz de instrucción Sr. Freire Marquina e o secretario xudicial Naveira. Atoparon a fouce nun vertedoiro na parte posterior da sastrería de Sánchez (pai das tres irmás), na rúa Castelar (hoxe Teatro). Dous coitelos máis apareceron na cociña da sastrería e baixo un moble de telégrafos. 

Luisa quedaría uns días no hospital pero as outras tres pasarían ao cárcere modelo, compartindo cella, aínda que separaría a Camila posteriormente. Sobre Luisa especulábase que tivera unha menor responsabilidade, quedando ferida ao intentar separar ás agresoras. As irmás intentaron liberar a Camila, pero a declaración de Eugenio indicou que ela foi a primeira en agredilo, ademáis da portadora da fouce. Esa fouce sería prestada unhas horas antes polo propia Camila a Dominga de San Roque, que recibiría presións da nai de Camila para non declarar.Confesarían nun que os coitelos foran mercados no San Froilán para este propósito, pero resoltou finalmente que novamente Camila iría ao Bazar Moderno, na rúa da Raiña, para compralos esa tarde.

Eugenio foi parella de María e tiña unha filla con ela, que tiña recoñecida no Rexistro Civil. A relación rompeuse e Eugenio iría casar en tres días con outra muller, curmá de sangue, chamada Francisca García de Olano. María demandara xudicialmente a Eugenio para que se fixera cargo da manutención da súa filla. Tamén protagonizou algúns altercados previos ao encontrarse coa nova noiva de Eugenio. Movida polos ciumes, entrou en telégrafos usando o pretexto de devolver uns retratos. Ela inmobilizoulle as máns mentras o resto atacouno.

O xuiz desprazouse a sala de aparatos da estación telegráfica para verificar a realidade das declaración. Atoparon abundantes manchas de sangue. Os pais das irmás sufriron coa situación. As irmás pedirían permiso para coser para o seu pai desde o cárcere, e poder axudar a aliviar a situación creada. 

Telegrafos tamén necesitaba elaborar un expediente, para o que nomean a Jose Cora e Lira como responsable. Toma declaración ao ordenanza, á agresora e o pai de Eugenio, Ramón Olano Carreira, ao estar aínda convalecente. Eugenio conseguiría o alta un mes despoís. 

O xuizo

No xuizo, onde as acusadas serían defendidas polo avogado Jose Gayoso Castro, pediríanse10 anos de carcere para todas menos para Mercedes, menor de idade, que quedaría limitada a tres anos. Este xuizo demoraríase ata marzo de 1918, onde estarían as acusadas en liberdade condicional. A prensa recolle os detalles do mesmo, xa que se pensara que podía ter lugar a porta pechada, pero finalmente permitiron o acceso da prensa.

María, a ex-noiva, declara que tras seis anos de relación y ter unha filla de catro, da que Eugenio no se facía cargo. Declarou que fora agredida días antes por Eugenio, tras insultar esta á nova noiva. Afirma que levou os coitelos e fouce por se Eugenio volvía agredila. Afirma que Eugenio estaba violento e insultouna, polo que tivo que usar o arma para defenderse (sic). As irmás e curmá testifican de maneira similar.

María i Eugenio (este non comparece) confirman que foi ela a que avisou ao ordenanza Indalecio Varela Blanco. Éste declarou que María pedíalle a Eugenio Olano que non morrera. Declara o garda municipal Antonio Fernández e a persoa que cede a fouce Dominga Abeleda. O fiscal troca a petición de intento de asasinato pola de delito de agresións graves, pode que molesto pola incomparecencia de Eugenio Olano ao xuizo). 

Dous meses máis tarde, o 28 de maio de 1918, foron declaradas non culpables.

Para saber máis:

• El Progreso  diario liberal Ano IX Número 6695 - 24 de novembro de 1916; Ano IX Número 6695 - 24 de novembro de 1916; Ano IX Número 6696 - 25 de novembro de 1916; Ano IX Número 6697 - 26 de novembro de 1916; Ano IX Número 6701 - 30 de novembro de 1916; Ano IX Número 6703 - 2 de decembro de 1916; Ano X Número 6812 - 23 de marzo de 1917; Ano XI Número 3153 - 7 de marzo de 1918; Ano XI Número 3154 - 8 de marzo de 1918; Ano XI Número 3155 - 9 de marzo de 1918; Ano XI Número 3219 - 28 de maio de 1918
• La voz de la verdad  diario católico con censura eclesiástica Ano VII Número 2264 - 27 de novembro de 1916; Ano VII Número 2265 - 28 de novembro de 1916; Ano VII Número 2287 - 24 de decembro de 1916; Ano VII Número 2395 - 2 de maio de 1917; Ano VIII Número 2656 - 9 de marzo de 1918; Ano VIII Número 2714 - 28 de maio de 1918
• El Eco de Santiago  diario independiente Año XXII Número 9186 - 3 de maio de 1917
• El Diario de Pontevedra periódico liberal Ano XXXIII Número 9786 - 30 de novembro de 1916 
• El correo de Galicia  diario independiente de avisos y noticias Num. 4812 (27/11/1916); Num. 4814 (29/11/1916)
• El norte de Galicia  diario político y de información Num. 4525 (27/11/1916); Num. 4909 (09/03/1918
• La Región  diario independiente, de intereses generales, de noticias y avisos Ano VII Número 2062 - 26 de novembro de 1916
• La Correspondencia Gallega  diario de Pontevedra Ano XXVIII Número 8206 - 26 novembro 1916
• El Noroeste Año XXI Número 9972 - 26 de novembro de 1916
• Diario de Galicia periódico de la mañana, telegráfico, noticiero y de información general Num. 2543 (26/11/1916)
• La idea moderna  diario democrático en Lugo Época 2ª Ano XXVII Número 7813 - 13 de decembro de 1916
• El regional  diario de Lugo Num. 11857 (09/03/1918)
• La Voz de Galicia 25 de novembro de 1916

O pontevedrés Bernardo Sagasta como director de Correos e Telegrafos (1910 - 1913)

Bernardo Mateo Sagasta Echevarría  (Pontevedra 1866, Madrid 1937) foi un político liberal i enxeñeiro agrónomo, director de Correos e Telégrafos no periodo 1910 - 1913 que serviron para introducir modificacións de calado neste servizos.

Foto publicada en Ilustración gallega  revista de literatura, ciencias, artes y salones Ano III Número 35 - 20 de abril de 1913

Bernardo toma posesión como director de Correos e Telégrafos o 10 de febreiro de 1910. A primeiras decisiósn relavante que tomaría sería o aprazamento dos exames que se ían a realizar en maio dese ano debido a unha convocatoria electoral, así como a suspensión de emprego e soldo dun oficial involucrado nun delito de malversación de caudais públicos en Viella (Lleida).

Gaceta de Madrid de 11 de febreiro de 1910

Estas oposicións son das primeiras que ofrecen a posibilidade de que mulleres poidan optar ao posto de auxiliares de terceira clase. A Gaceta de Madrid publica o 24 de agosto a listaxe de aprobadas, que inclue algunhas destinadas a Galicia:

• Dolores García Vinuesa Arquedas (A Coruña)
• Filomena Menoyo Zuazquita (Vigo)
• Dolores Campoy Marichalar (A Coruña)
• Encarnación Calvente Fernández (Ferrol)
• Julia Castrillo Cueto (Santiago de Compostela)

Sería a primeira vez que mulleres do corpo teñen mobilidade (e, tras as mestras, o segundo corpo en permitir esta posibilidade), puidendo ser asignada prazas en toda España, o cal causaría tamén un certo número de renuncias. 

O carácter crítico das comunicacións tras a conexión telefónica con Francia, ampara a conversión do corpo de celadores e capateces responsable do mantemento de liñas en gardas xurados, de tal xeito que poidan deter a individuos que ataquen as infraestructuras. 

No eido de correo introduciu o servizo de xiro postal, que permitía o envío de diñeiro (de unha a cen pesetas), aínda vixente na actualidad, así como a "tarxeta de identidade", precursor do Documento Nacional de Identidade, que permitía identificarse en oficinas para recoller cartas no caso de persoas transeuntes (descoñecidas na oficina de destino).

Tamén ten responsabilidade sobre a aprobación de investimento nas extensións da rede telegráfica e na creación das redes de telefonía local. No caso de Galicia participou polo menos en:

• Levar o telégrafo a Pontecesures
• Fío telegráfico directo entre Pontevedra e Madrid
• Sede de Correos e Telégrafos en Pontevedra
• Preparar os plans de telefonía interurbana de Galicia (tras abandoar o posto sería invitado a inauguración da rede interurbana de Pontevedra)
• Levar o telégrafo o Balneario de Cuntis
• entre outros. 

Bernardo dimitiría dese posto o 3 de xullo de 1913. 

Gaceta de Madrid de 5 de xullo de 1913

Para saber máis:

• Gaceta de Madrid de 11 de febreiro de 1910, 24 de agosto de 1910, 13 de decembro de 1910, 5 de xullo de 1913
• El eco de Galicia : diario católico é independiente: Num. 1069 (25/02/1910)
• El correo de Galicia : diario independiente de avisos y noticias: Num. s.n. (02/03/1910); Num. s.n. (29/07/1911)
• La Correspondencia Gallega : diario de Pontevedra: Ano XXII Número 6036 - 8 abril 1910;  Ano XXII Número 6046 - 20 abril 1910
• La Región : diario independiente, de intereses generales, de noticias y avisos: Ano I Número 57 - 22 abril 1910
• El Diario de Pontevedra : periódico liberal: Ano XXVII Número 7934 - 19 de outubro de 1910
• Gaceta de Galicia : Diario de Santiago. Decano de la prensa de Compostela: Num. 252 (20/10/1911)

A incomunicación do faro de Lobeira (1912)

 O faro da Illa Lobeira conta en 1912 con dous torreiros e seis habitantes. Localizado a 3 quilómetros da liña de costa e 4 do faro de Cabo de Cee en Corcubión. O intenso temporal desde finais de xaneiro imposibilita que o barqueiro responsable de achegarlles víveres poida desembarcar na illa, que conta cun acceso difícil. Os torreiros (Constantino Lamas Trillo, 30 anos de Corcubión, e Miguel Gallego Sánchez, 25 anos de Murcia), non contan cunha barca para poder sair. 

Tras vintedous días incomunicados, desde o monte Pindo e o faro de Cee observan a persoas facendo sinais con panos brancos. Adicionalmente, colgan unha saba da parte alta do faro. Na illa non hai telégrafo eléctrico, nin radiotelegrafía Marconi, nin sequera un mastro para poder facer sinais con bandeiras, polo que se especula co que quere dicir os torreiros da illa coas súas sinais. 

O 2 de febreiro lanzan unha caixa de madeira ao mar, que puido ser recollida por mariñeiro na costa, cunha mensaxe pedindo axuda e víveres. Isto causa sensación na vila de Corcubión, terra natal dos torreiros, que tras confirmar o barqueiro a imposibilidade de levarlles comida en moito tempo, telegrafan pedindo axuda. O Enxeñeiro Xefe de Obras Públicas, D. Lopez Miño, desprázase desde Coruña a Corcubión.

Deben ter esgotadas as reservas de bolachas e galiñas coa que contaban días antes. Poren, contan cun alxibe para recoller a auga da chuvia, polo que iso non debería ser un problema. Pasados 34 días logran mediante cordas o envío de víveres, tras achegarse unha lancha con seis mariñeiros.

O suceso ten trascendencia na prensa xeral e chega ao Daily Mirror inglés, que manda a un xornalista para recoller este evento nunha reportaxe.

A fama internacional roubada

Mr. Muirhead e xornalista do Daily Mirror que envían a Vigo, para visitar os torreiros de Lobeira e publicar unha reportaxe no xornal. De Vigo viaxa a Corcubión e coller un bote ata a illa, para obter fotografías dos torreiros, que pasarían a ter fama internacional. 

Porém saíndo do porto no barco alugado Felisa, descubren un barco noruego, o Salerno, varado na illa Lobeira Chica. O rescate da tripulación deste buque ten carácter de heróico, captando todas as imaxes publicadas e testemuños, deixando no case anonimato aos torreiros. A participación no rescate serviulle a Mr. Muirhead para obter o recoñecimento do reis de Noruega.

Crónica publicada o 24 de febreiro de 1912 no Daily Mirror

Muirhead chegou a illa Lobeira Grande para a entrevista pero logo non sería quen de sair ata o día seguinte, froito do mal tempo. 

Crónica de Muirhead:

O venres pola mañá fixen a miña atención na xente desafortunada do Gran Faro de Lobeira.

Despois de varios intentos emocionantes, conseguín saltar dun pequeno barco a un penedo e conseguir un punto de pé. O Felisa non puido achegarse a medio quilómetro do faro.

Pero, unha vez na rocha, foi igual de difícil baixar de novo. E despois de entregarlle o stock de víveres ao faro e á súa familia e axudante -e o seu agradecemento foi case tan grande como o da tripulación dos náufragos- vinme obrigado a pasar alí todo o día, xa que era imposible volver. de novo na fráxil embarcación, o mar non tendo un ardor mariently en poucos minutos.

 Foi a noite antes de que me rescatasen. Despois procedín o máis rápido que puiden dende Corcubión ata Vigo, onde cheguei sobre as catro do sábado.

Os meus problemas pasaron máis no naufraxio do que eu tiña previsto, e así quedou sen un centavo.

Non puiden recaudar cartos na cidade nin enviar un cable á oficina para obter máis, non tendo o suficiente para pagar un cablegrama. Unha visita ao consulado británico resultou inútil, polo que só puiden conseguir o diñeiro necesario para enviar un telegrama de noticias ao Daily Mirror vendendo o billete de regreso do meu  vapor.

 

Para saber máis:

• El regional : diario de Lugo: Num. 9421 (13/02/1912); Num. 9422 (14/02/1912); Num. 9423 (15/02/1912)
• El norte de Galicia : diario político y de información: Num. 3367 (13/02/1912)
• Galicia nueva : periódico regional, primer diario de Villagarcía: Ano VI Número 1455 - 1912 febreiro 13
• El correo de Galicia : diario independiente de avisos y noticias: Num. s.n. (14/02/1912)
• Gaceta de Galicia : Diario de Santiago. Decano de la prensa de Compostela: Num. 35 (14/02/1912); Num. 37 (16/02/1912)
• El Diario de Pontevedra : periódico liberal: Ano XXIX Número 8329 - 14 de febreiro de 1912;  Ano XXIX Número 8330 - 15 de febreiro de 1912;  Ano XXIX Número 8332 - 17 de febreiro de 1912
• Noticiero de Vigo : diario independiente de la mañana: Ano XXVII Número 11127 - 14 de febreiro de 1912
• Diario de Galicia: periódico de la mañana, telegráfico, noticiero y de información general: Num. 961 (15/02/1912)
• La Región : diario independiente, de intereses generales, de noticias y avisos: Ano III Número 610 - 15 de febreiro de 1912; Ano III Número 613 - 18 de febreiro de 1912
• Galicia nueva : periódico regional, primer diario de Villagarcía: Ano VI Número 1457 - 15 de febreiro de 1912
• Daily Mirror. 24 e 28 de febreiro de 1912.

A discusión de dous telegrafistas en Lugo (1892)

A maior discusión entre telegrafistas en Galicia ocorreu entre Gumersindo Villegas Ortega, que logo sería director da revista Electrón e La Energía Eléctrica, e Emilio Novoa de la Vega, telegrafista desde 1869, con diferentes postos de relevancia e pai do Emilio Novoa González, considerado o primeiro enxeñeiro de telecomunicación de España e figura senlleira da historia tecnolóxica de España.

Emilio Novoa. Publicado en El Telégrafo Español. 15-28 de febreiro de 1923.

A rivalidade da prensa local lucense serviu de base para xerar unha confrontación entre eles. Emilio Novoa publica un artigo titulado "Algo sobre pararraios" o 17 de xullo de 1892 en El Regional, na que apostar por revisar as instalacións e aumentar o número de pararraios na cidade de Lugo. Meses antes ocorrera a catástrofe de Melias (no concello de Coles) onde un raio caeu na igrexa matando a dez persoas.  Este comentario é identificado por Gumersindo como unha crítica directa, xa que debe estar relacionado coas instalación de pararraios existentes en Lugo (na cárcere, concello, catedral e na cada do arquitecto Cobreros), polo que contesta no xornal El Lucense tres días más tarde. 

Emilio contesta o 22 indicando que aposta por dotar a maior parte de edificios de pararraios, non só aos altos e aproveita para criticar a calidade das instalacións da cárcere (non unida aos canalóns), do concello (que non é de puntas múltiples, como era costume na época) e da cárcere (que non conecta as coroas das figuras). Gumersindo replica cuestionando a importancia de contar con pararraios de puntas múltiples ou ter que conectar todas as partes metálicas.

Emilio replicao 28 de xullo de 1892, novamente usando as páxinas de El Regional, mencionando a reputados físicos ou a Academia das Ciencias de París. Gumersindo pasa á replica noutro xornal, La Idea Moderna, que non está conservado na hemeroteca, que titula "Pido a palabra". Parece, nunha contestación de El Regional, que Gumersindo non recoñece a súa autoría dos artigos de El Lucense (que non estaban asinados). Emilio responde nun artigo chamo "Para terminar":

Resposta de Emilio Novoa. El Regional de 31 de xullo de 1892

Cun extensa réplica de Gumersindo, que acaba por recoñecer a autoría orixinal en El Lucense, pero sen ceder no seu plantexamento:

Resposta de Gumersindo Villegas. El Lucense de 1 de agosto de 1892

O 6 de agosto publica Gumersindo un artigo chamado "Ratificación e Rectificación" en La Idea Moderna, que non está dispoñible na hemeroteca, pero que atopa unha última resposta por parte de Emilio na que se menciona incluso o catálogo de Ildefonso Sierra. 

Pararraios de puntas múltiples do catálogo de Ildefonso Sierra de 1893.

Para saber máis: 

•  El regional  diario de Lugo Num. 2954 (19/07/1892); Num. 2957 (22/07/1892); Num. 2962 (28/07/1892); Num. 2964 (30/07/1892); Num. 2965 (31/07/1892); Num. 2967 (02/08/1892); Num. 2970 (05/08/1892); Num. 2972 (07/08/1892); Num. 2977 (12/08/1892)
• El lucense  diario católico de la tarde Num. 2324 (20/07/1892); Num. 2327 (23/07/1892); Num. 2333 (01/08/1892)
• El eco de Galicia  periódico político Num. 1873 (11/08/1892)

 

O intento de traslado de Coruña a Lugo da dirección rexional (1891)

Tras unha primeira proposta en outubro de 1887, o 10 de xuño de 1891 aparece publicada a nova do posible traslado do centro telegráfico rexional de Galicia da cidade da Coruña a Lugo, por considerarse naquel momento o punto de entrada da rede e permitir unha melloría loxística das comunicacións. Desátase unha campaña lobbista por parte dos estamentos coruñeses para evitar esta situación, que resoltou exitosa. 

O director xeral de Correos e Telégrafos, D. Javier Los Arcos, deseña unha serie de trocos na rede estatal, que se traducen, no caso galego, neste traslado para xerar eficiencias. Un centro telegráfico, según o regulamento do corpo, sería  a estación responsable de recibir e distribuir as mensaxes ao resto de estación telegráficas localizadas nunha área xeográfica, así como a inspección das avarías, xestión de expedientes, etc. 

El lucense, El Regional, La Voz de Galicia ou El Telegrama inicían unha guerra para promover o centro na súa cidade, adoptando posturas hiperlocalistas no caso coruñés:

"A reforma parece non ter máis sentido que lastimar os intereses dunha capital importante" 

"Sempre os da Coruña pensando que son só eles no mundo"

"Non todo debe ser para A Coruña, querida Voz" 

"Estamos afeitos a que a Coruña tome a mellor parte" 

Croquis do oficial Villegas publicado en El regional  diario de Lugo Num. 2571 (24/06/1891) 

 

   

En paralelo, o Concello de Coruña, a Cámara de Comercio e os deputados por Coruña (Fernández Latorre, Linares Rivas) nas Cortes inician unha campaña política rápida, para parar o traslado marcado para o 1 de xullo.  A prensa de Madrid e do resto de Galicia parece atender as razóns técnicas máis que as loitas locais e toma partido preferente polo traslado a Lugo. 

 

 El telegrama  diario de la tarde, imparcial de noticias Ano XVIII Número 5131 - 17 de xuño de 1891

A presión surte efecto e poucos días máis tarde o ministro de Gobernación, D. Francisco Silvela, revoca o traslado, que causa certo pesar en Lugo e queixas de actitudes caciquís. Porén, algún subdirectores de Coruña son trasladados a Lugo e crea unha incertidume temporal en Coruña. Así en outubro dese ano, aparece Lugo como sede do inspector dos centros de A Coruña e Valladolid, aínda que con carácter temporal por tres meses, que invita a prensa local de Lugo a reabrir o debate, pero que tería pouco recorrido. Outra mención aparecería 20 anos máis tarde (en 1911), tamén sen éxito.

O debate na revista El telegrafista español

En paralelo a prensa xeralista, El Telégrafo Español publica en xuño e xullo artigos contra o traslado e a favor do mesmo.

No 27 de xullo, o oficial basado en Lugo, D. Gumersindo Villegas publica unha réplica na que explica a conveniencia de Lugo. Actualmente o centro de Coruña dispón de:

• Directo a Madrid (no 88), con traslado constante en Valladolid e finalmente en Astorga, que utiliza con máis frecuencia do desexado
• Directo a Valladolid e Salamanca (no 182), con traslados a Astorga e Benavente.
• Directo a Xixón e Santander (no 162), con traslado a Ribadeo.
• Directo a Xixón e Santander (no 130) pola costa, con traslado a Ribadeo, en condicións de condución medias.
• Directo a Vigo (no 133), nas mesmas condicións que o anterior.
• Escalado (no 218), que só adoita traballar con Lugo,
• Escalonado (no 215) a Santiago e Pontevedra, que requiren os limitados porque Coruña non pode facelo sen prexuízos graves no servizo.
• Escalado, costa (no 216), onde se atopan Betanzos, Pontevedra, Ferrol, Ortigueira e Viveiro, cuxo servizo se atrasa constantemente,
• O ramal a Carballo.
• Tamén ten comunicación con Ourense, pero a través de Lugo e Monforte.

Salvo o ramal de Carballo, que podería continuar ata Corcubión para poñer o Centro en comunicación directa con Muros, Noia, Fisterra e Puerto Son, Coruña non ten ningún punto polo que estender as súas comunicacións telegráficas, que sempre se reducirán a aquelas. actualmente dispoñible.

A proposta para Lugo, publicado nun esquema en El Regional, sería

• Directo a Madrid (no 88) sen necesidade de traslado en Astorga, efecto da menor distancia.
• Directo a Valladolid e Salamanca (no 132), tamén sen traslado en Astorga.
• Directo a León (número, 160), e por dito punto comunicación con Oviedo, Palencia e Valladolid, e en caso de necesidade con Madrid.
• Directo a Xixón e Santander (no 162) por Ribadeo, para o que só hai que seguir un ramal de 15 quilómetros entre Rabade e Lugo.
• Directo a Orense (no 244), que comunicará con Vigo, e se é necesario con Valladolid e Madrid.
• Directo a Coruña (no 88), de súpeto con Lugo o servizo de demanda alternarase por Madrid
• Directamente a Santiago e Pontevedra (no 182 conectado en Coruña ao 116), única comunicación que terá polo momento, a través dese centro.
• Escalonado (no 218 conectado en Betanzos ao no 216) para operar con Pontedeume, Ferrol, Ortigueira e Viveiro,
• Escalonado ata Ribadeo, (no 244), para operar con Vilalba e Mondoñedo.
• Escalonado ata Astorga (no 218), para funcionar coas súas estacións intermedias.
• Escalonado en Orense (no 604), para operar con Monforte e a súa conexión, e
• Rama a Becerrea.

Tamén se pode conseguir unha nova vía directa á Coruña, continuando (en lugar de desmontala), a 162 dende aquela ata Rábade, ata Lugo.

Ademais, Lugo pode ampliar as súas comunicacións tal e como se indica en El Regional, enlazando o proxectado ramal de Arzúa coa liña xeral en Certis, o ramal de Lalín co ramal de Chantada, e o ramal da Fonsagrada co ramal de Grandas de Salime; que conseguiría comunicacións directas con Santiago, Pontevedra e Oviedo respectivamente, o que aumentaría o número que disporá o novo Centro de Lugo.

Confirma así a idoneidade técnica da proposta.

Para saber máis: 

• El eco de Galicia  periódico político Num. 1524 (10/06/1891); Num. 1530 (17/06/1891); Num. 1533 (20/06/1891); Num. 1539 (30/06/1891); Num. 1651 (12/11/1891)
• El telegrama  diario de la tarde, imparcial de noticias Ano XVIII Número 5126 - 11 de xuño de 1891; Ano XVIII Número 5130 - 16 de xuño de 1891; Ano XVIII Número 5131 - 17 de xuño de 1891
• El lucense  diario católico de la tarde Num. 898 (12/10/1887); Num. 1996 (13/06/1891);  Num. 1998 (16/06/1891);  Num. 2001 (19/06/1891); Num. 2002 (20/06/1891); Num. 2004 (23/06/1891); Num. 2005 (25/06/1891);  Num. 2008 (30/06/1891); Num. 2010 (02/07/1891); Num. 2012 (04/07/1891)
• El regional diario de Lugo Num. 2560 (13/06/1891); Num. 2564 (17/06/1891); Num. 2565 (18/06/1891); Num. 2566 (19/06/1891); Num. 2567 (20/06/1891); Num. 2569 (22/06/1891); Num. 2570 (23/06/1891), Num. 2571 (24/06/1891); Num. 2573 (26/06/1891); Num. 2575 (28/06/1891); Num. 2579 (03/07/1891); Num. 2584 (09/07/1891); Num. 2586 (11/07/1891); Num. 2587 (12/07/1891); Num. 2593 (18/07/1891); Num. 2699 (30/10/1891); Num. 2707 (07/11/1891);  Num. 2715 (15/11/1891)
• Gaceta de Galicia / Diario de Santiago. Decano de la prensa de Compostela/ Num. 132 (17/06/1891) 
• Diario de avisos de La Coruña/ Ano XX Número 10128 - 18 de xuño de 1891
• El telégrafo español de 27 de xullo de 1891
• El Noroeste Año XVI Número 5652 - 22 de maio de 1911