Telefonía en Betanzos (1914-1916)

Curiosamente chegaría antes a telefonía interurbana, da man dos plans da Compañia Pensinsular de Teléfonos, que a urbana, como veremos máis adiante. A diferencia doutras vilas e cidades de tamaño similar, non se despertou un gran interese en anos anteriores sobre a posibilidad de construir unha rede urbana. Únicamente consta na hemeroteca un par de proxectos de telefonía particular levados a cabo na última decada do século XIX. Chegaríamos a 1914 sen tentativas de proxectos de conectividade.

A rede interurbana

Betanzos sería unha das dez cidades galegas que estrearían o servizo interurbano. O 25 de abril de 1914 aparece na prensa o reporte dun pleno urbano na que se require axuda para que a compañía telefónica consiga o aluguer da nave que ocupa o xulgado de primera instancia, aínda que non queda constancia si sería para almacenaxe dos elementos necesarios para a montaxe da rede o para construir o centro telefónico. A rede sería inaugurada o 3 de setembro de 1914

Poste telefónico na ponte das Cascas do río Mendo. Betanzos. Sen datar.

A rede urbana

A poxa pola rede urbana publícase o 1 de xuño de 1915 no boletín oficial da provincia (antes fora aprobado o 14 de maio e publicado na Gaceta de Madrid o 25 de maio), dando un prazo ata o 19 de xuño  de 1915 para presentar as proposicións. O servizo tería un periodo máximo de 20 anos, tendo a obriga de facilitar cinco abonos gratuitos ás entidades que designe a dirección xeral de telégrafos. A poxa xa incluía unha maior flexibilidade á hora da montaxe da rede (típicamente de 6 meses) ao ter en conta a guerra europea. 

Anuncio da poxa para o servizo telefónico urbano de Betanzos. Boletín Oficial da Provincia. 1 de xuño de 1915

Esta poxa sería ganada pola Compañía Peninsular, que sería a promotora da mesma e que tiña un dereito de tanteo sobre outras propostas que se puideran recibir. Na prensa aparece Santos Velasco como xefe de sección en 1918 e 1920. Tamén hai unha mención á necesidade de dispoñer da máis persoal coma a incorporación de D. Jesús Cabaleiro Pedreira en decembro de 1918, procedente da central de Ferrol, que padecería una suspensión de emprego e soldo en 1920 por parte do director da central que sería levantada posteriormente pola dirección da compañía. Tamén en xuño de 1920 se incorporaría Jose Cabanillas, procedente de Sevilla i en agosto de 1921 Enrique Blanco Manilo.

Betanzos na primeira guía telefónica

A primeira guía telefónica completa de España foi editada en 1916 por parte da Compañía Peninsular de Teléfonos, que operaba a rede interurbana e algunha das redes urbanas de Galicia. Naquel momento había pouco maís de 1000 abonados en Galicia, e 30.000 en todo España. O traballo de edición e impresión foi contratado á empresa Los Tiroleses, coa idea de publicar 40.000 exemplares, cos datos persoais (nome, domicilio, teléfono) de todos os abonados en poboacións que están conectadas á rede interurbana.

Neste ano os cidades e vilas galegas que están incluidas son Betanzos, Ferrol, Coruña (e O Burgo), Monforte, Ourense, Vilagarcia, Pontevedra (e Marín) e Vigo.

• 1: Concello, Pr. Constitución.
• 2: D. Valentin Puente, P. Arines. 
• 3: D. Manuel Becaria, Sánchez Bregua. 
• 4: D. Constantino Rodríguez, Infesta.
• 5: D. Victor Valderrama, Constitución.
• 6: D. Bernardo Carro, Valdoncel. 
• 7: D. Manuel Loureda, Roibeira. 
• 8: D. Eugenio Corrra1, Monjas.
• 9: Pastor Núñez, Sánchez Bregua.
• 10: D. Agustín Barros, Méndez Núñez. 
• 11: D. Manuel Martínez, Valdoncel. 
• 12: D. José Martín, Infesta.
• 13: Mapa Militar, Ribera.
• 14: D. Gerardo Vidal, Infesta.
• 15: Pita y Fernández, P. Arines
• 16: Sres. Núñez y Compañia, Ponte Novo
• 17: Sres. Hijos de Núñez, Sánchez Bregua.
• 18: D. Juan López, P. Arines. 
• 19: Xulgado de Instrucción, P. Arines. 
• 20: Cuartel de la Guardia Civil, Alhóndiga.
• 21: Comandancia  Militar, P. Arines. 
• 22: Hospital de San Antonio, P. Arines. 
• 23: Cárcel del partido, Sánchez Bregua.
• 24: D. Luis Varela,  Méndez Nuñez.
• 25: Dª. Teresa Arias. P. Arines. 
• 26: Dª. Consuelo Pedreira, Rua Traviesa
• 27: D. Tomás Larco, Valdoncel.
• 28: Dª. Carmen Paez, Praza da Constitución.
• 29: Dª. Dolores Maristany, Sánchez Bregua, 15. 
• 30: D. César Sánchez, Praza da Constitución.                                                                                        
• 31: D. José Teijeiro, San Francisco.
• 32: D. José Vázquez Leis, Rua Nueva.
• 33: D. Eduardo González, Avenida da Estación. 
• 34: Concello de Bergondo, Bergondo.
• 35: D. Julio Linarragua, Angeles.
• 46: Jefe de Telégrafos. .                          . 
• 47: Jefe de Teléfonos. 

Para saber máis: 

• El Correo gallego  diario político de la mañana Ano XXXVII Número 11965 de 25 de abril de 1914; Número 12046 de 19 de xuño de 1914
• El Diario de Pontevedra  periódico liberal Ano XXXI Número 9102 de 3 de setembro de1914
• La idea moderna  diario democrático en Lugo  Num. 7123 de 3 de setembro de 1914
• Anuario telefónico da Compañía Peninsular de Teléfonos. Editorial Los Tiroleses. 1916.
• Gaceta de Madrid. 25 de maio de 1915
• Boletín Oficial da Provincia da Coruña. 1 de xuño de 1915
• El Correo de Galicia  Diario independiente de avisos y noticias. 2 de xuño de 1915
• El Noroeste Año XX Número 9444. 2 de xulo de 1915
• El Orzán diario independiente Año I Número 302 - 28 de decembro de 1918
• Diario de Galicia periódico de la mañana, telegráfico, noticiero y de información general Num. 3221 (01/08/1918)
• El Eco de Santiago  diario independiente Año XXV Número 10318 - 23 de decembro de 1920
• El Progreso  diario liberal Año XIII Número 3831 - 2 de xuño de 1920
• La Voz de Galicia de 24 de agosto de 1921

A telefonía nas eléctricas de Lugo (1897-1898)

As compañías eléctricas que xa tiñan instalado a súa rede de postes para o subministro enerxético aproveitaban para tirar un cable de telefonía que permitía controlar os procesos productivos desde as oficinas principais. Este sería o caso de Lugo, cunha salvedade. 

En abril de 1897 faltarían aínda 20 anos para que Lugo dispuxera de teléfono urbano. A compañía de electricidade “Alumbrado Eléctrico de Lugo”, a través do banqueiro Ramón Nicolás Soler y Díaz de Noriega presentou un proxecto para conectar cunha liña privada a fábrica de electricidade de Acea de Castro Romai e as oficinas de administración na rúa Manuel Becerra 12 (hoxe Rúa do Progreso) da cidade, que recibiría autorización en maio dese ano.

Acea de Castro Romai. Ano 1897.  Libro "La Sociedad General Gallega de Electricidad y la formación del sistema eléctrico gallego" de Xoan Carmona Badía.

En abril de 1898, aparece unha segunda provedora de electricidade, que competiría coa anterior. “La eléctrica lucense” solicita autorización para tender unha rede entre a praza de Santo Domingo, onde terían as oficinas principais e a fábrica de luz que construían a carón da nova represa de O Piago de Martul (Robra, Outeiro de Rei), a uns 10 km do centro urbano. A instalación técnica sería realizada pola empresa Ahlemeyer e Compañía de Bilbo, estando finalizada en marzo de 1899, onde aparecen na prensa as probas con servizo telefónico.

Unha singularidade é a petición de interconectar unha fábrica de fariñas da rúa Fornos de Lugo coas oficinas da eléctrica lucense na praza de Santo Domingo. Esta petición se faría en agosto de 1902, sendo aprobada tres meses máis tarde. Esta fábrica, propiedade do Sres. Pujol e Arriaga foi a primeira eléctrica inaugurada na provincia de Lugo, polo que esta liña telefónica serviría para estar en comunicación con subministrador eléctrico.

A anécdota chegaría en outubro de 1907, cando ao desprenderse un fío telefónica perto da Porta Miñá, que contactou cun cable do alumeado ocasionou a morte dun burro do servizo municipal de limpeza. A Eléctrica Lucense tería que indemnizar ao concello.

Para saber máis:

• El Regional. Núm 9588 de 6 de abril de 1897; Núm 9931 de 27 de abril de 1898; Núm 10022 de 31 de xullo de 1898; Núm 10047 de 26 de agosto de 1898; Núm 10223 de 5 de marzo de 1899; Núm 6784 de 22 de agosto de 1902; Núm 6851 de 1 de novembro de 1902.
• El Eco de Galicia. Núm 3266 de 4 de maio de 1897; Núm 3280 de 20 de maio de 1897; Núm 3568 de 13 de maio de 1898; Núm 3571 de 17 de maio de 1898.
• La idea moderna. Núm 2249 de 14 de maio de 1899
• Faro de Vigo. 5 de outubro de 1907

A primeira baixa dun subscriptor. Coruña (1889)

 El Clamor del País, un diario de A Coruña, foi a primeira baixa dun subscritor dun servizo telefónico urbano. Non parece ser unha baixa simple.  Este xornal foi froito dunha fusión de El Noroeste i El Clamor de Galicia, que tería ideoloxía afín ao Partido Liberal Reformista ou romerista, que se vería abocado a desaparecer en agosto de 1889, pouco tempo despois de ter instalado o teléfono nas súas oficinas. Cumpre salientar que non tería o servizo en xaneiro de 1889, xa que se dispón dunha listaxe desa data cos 20 primeiros abonados. No primeira guía conservada, de 1890:

https://telefoniagalicia.blogspot.com/2022/08/1890-primeira-guia-de-telefonos-en.html

aparecen como vacantes os números 48 e o 54, que pode que algún fora deste xornal (xa que coincide con instalacións nese barrio) que serían instalados cara abril ou maio de 1889, apenas 2 o 3 meses antes da baixa. O compromiso de permanencia era dun ano, sendo o teléfono propiedade da empresa de telefonía. 

Teléfono ADER-bell modelo 3, instalado en parede.

O feito de só pagar uns meses (sen amortizar a instalación) e non devolver o terminal telefónico crearon un conflito entre o Sr. Canoura e Mariano Martín Villoslada, director da empresa de telefonía, que remataría nos xulgados.

Manuel Canoura, natural de Lugo, era reloxeiro na Coruña, cun negocio na rúa Real 90, que se faría famoso por un roubo que padeceu a finais de 1886 e que tivo trascendencia mediática no xuizo acontecido nos seguintes anos, unha vez descubertos os mangantes. Esta actividade como comerciante a levaría en paralelo ao rol de redactor do xornal. Manuel debía ter una carácter controvertido que o levou a ter conflictos con outros medios, onde se tiña un relato sarcástico contra a liña editorial do xornal de Canoura. Falecería ao ano seguinte (1890) en Lugo. O outro redactor principal era Ricardo Acevedo Fullós, avogado, político e xornalista, que tamen falecería en 1890.

La Coruña en la mano - 1883

O sistema Villoslada de apoios nos tellados

Nunha publicación anterior explorábamos o pararraios de Mariano Martín Villoslada, que tivo transcendencia en España coma un mecanismo rápido para levar á terra as liñas dos abonados no caso de tormenta. 

https://telefoniagalicia.blogspot.com/2022/05/o-pararraios-de-mariano-martin.html

Templete de A Coruña con apoios en cabalete. Ano ~1927. Arquivo da Fundación Telefónica

No mesmo libro que publicara xunto a Jose Amado, o xefe de telégrafos de Coruña, "La electricidad práctica", que está dispoñible na Biblioteca Nacional, fala dun sistema propio de apoios nos teitos ou 'palomillas' para mellorar os existentes, de cabalete. Estes son normalmente con dos apoios de barras de ferro colocadas de xeito paralelo nas que se colocan mediante parafuso as barras (normalmente separadas 25 cm) que soportan os illadores (separados uns 20 cm). As barras colócanse nunha viga do teito e ponse parafusos en varios puntos para dar consistencia.

Apoios en cabalete. Sistema tradicional. Extraído de "La Electricidad Práctica" de Amado e Villoslada. 1894.

As palomillas do sistema Villoslada indica que son preferibles aos demais por ter un custe menor, unha maior facilidade de colocación e maior seguridade e un menor dano aos faiados. En lugar de ter dous pes, ten un só en forma de A que vai cun parafuso a un pratiño rectangular de 30 cm de lado, que, a súa vez, leva 4 parafusos fortes á viga da casa. Así, o pé vai amarrado a ese pratiño, en lugar de ir directamente á viga.

Apoios de sistema Villoslada. Extraído de "La Electricidad Práctica" de Amado e Villoslada. 1894.

As 'crucetas' ou barras nas que se colocan os illadores poderán ser de madeira ou de ferro en ángulo, conectando co pé principal cunhas 'orellas', poden levar o mesmo número de crucetas e separación que nas palomillas convencionais. Mariano recomenda que no caso de non poder ir totalmente recto que se coloquen uns ventos de arame tamén na viga do teito, para dar unha maior estabilidade. 

Pratiño sistema Villoslada. Extraído de "La Electricidad Práctica" de Amado e Villoslada. 1894.

Soportes co sistemas Villoslada. A Coruña. Ano ~1927. Arquivo da Fundación Telefónica

Para saber máis:

• La Electricidad Práctica de Jose Amado e Mariano Martín Villoslada Ano 1894. dixitalizado na Biblioteca Nacional

As primeiras liñas privadas na provincia de Ourense (1886 - 1917)

Existen diferentes tipoloxías de liñas telefónicas: 

• Liñas de edificios públicos (concellos, deputación, etc), sendo a primeira mención á da Escola de Artes e Oficios de Ourense que menciona a instalación dun teléfono en abril de 1892.
• Redes urbanas, que no caso de provincia de Ourense chegaría só a capital antes de 1917, neste caso en 1914, recollido nesta publicación: https://telefoniagalicia.blogspot.com/2022/08/ourense-creacion-da-rede-urbana-de.html
• Redes interurbanas, que chegaron á cidade de Ourense en 1914 e permitían contactar con outras 9 cidades galegas e co resto de España 
• Liñas particulares que ocupaban o espazo público (postes,...) que requirían de autorización
• Liñas particulares interiores (dentro de hoteis, etc.)
• Liñas públicas telefónicas para conexión a rede telegráfica, que se recolleron nesta publicación para os caso de  Bande e Viana do Bolo ata 1899, pero sabemos que houbo máis como o caso do Irixo (1914),  Dacón (1898), entre outros: https://telefoniagalicia.blogspot.com/2022/07/telefonia-municipal-no-mapa-telegrafico.html
• Liñas telefónicas reconvertidas en telegráficas, como foi o caso de Verín, recollido nesta publicación:https://telefoniagalicia.blogspot.com/2022/05/o-barco-trives-1892-roubo-de-postes.html

Nesta publicación exploraremos aqueles casos de liñas e iniciativas particulares creadas antes de 1917 á marxe das grandes redes.

1886

O fotógrafo i electricista Pedro Pernas Rolle, no seu despacho da travesía da rúa Alba (hoxe Cardenal Quiroga) de Ourense. Notifica na prensa que vai facer ensaios para unha instalación telefónica, sendo o aparente precursor da telefonía en Ourense. Apenas deixou pegada da súa actividade profesional na cidade polo que hai un halo de misterio sobre a súa persoa.

Selo do fotógrafo. Fotografía no Museo Etnográfico de Ribadavia. Ano ~1886

1901

Marcelino Suárez cursa solicitude de autorización para a instalación dunha rede telefónica privada entre O Barco de Valdeorras e as canteiras de Xagoaza, das que era propietario. Pode que a liña se establecera coa fábrica de cal "Caleras de Valdeorras" que tiña no lugar de Valorca.

No mesmo ano solicita tamén unha liña particular Joaquín Arias Quirós, no que non hai moitas referencias no hemeroteca, entre O Barco de Valdeorras e Veiga de Cabo (nas proximidades do río Forcadela). Joaquín tería actividades no sector bancario e na política con posterioridade.  Puido estar relacionado con actividades relacionadas co viño, xa que se laiaba en artigos da prensa da chegada da filoxera.

1904 

Jesús Palacios Ramilo, irmán do famoso arquitecto Antonio Palacios, era enxeñeiro axudante de obras públicas que tivo a concesión para o aproveitamento enerxético no río Bubal de Verín (localización) que levaría a luz eléctrica a Verín e, aproveitando ese trazado, tamén a implantación dunha liña telefónica. Esta liña, de terse construido, non aparecería no anuario telegráfico.

Ramón Gómez Nogueira, propietario da Banca Nogueira en Ribadavia, na rúa do Progreso, e a súa casa particular. Ramón era un comerciante de tecidos reconvertido en banqueiro grazas ás relacións con emigrantes e bancos de América.

Via Emilio Borque temos información do número de liñas particulares en 1904 e 1905 dos anuarios das Estadísticas Telegráficas de España, coincidindo en número en ambos anos. 

• 3 liñas en Ourense no concello de Ourense (sen constancia de cales poden ser)
• 2 liñas en O Barco de Valdeorras (sen dúbida, as liñas de Marcelino Suárez e Joaquín García)
• 1 liña en Ribadavia (sen dúbido a liña da Banca Nogueira)

1905

D. Jacinto Becerra Romero, para conectar o balneario de Requeixo en Vilaza, en Monterrei (localización), que comezara a operar en 1899, hoxe practicamente desaparecido, e a vila de Verín, entendendo que na sede de Correos e Telégrafos para dar servizo aos auguistas que acudían nesas datas ao balneario.

1908

Francisco Conde Balvís xestionaba o servizo eléctrico na cidade de Ourense. Dispuña da central do Castadón no río Lonia (localización) que entrara en servizo en 1902 e unha central termoeléctrica nos Remedios de Ourense (hoxe desaparecida), conectadas aproveitando o trazado da liña eléctrica.  En 1905 constrúe a fábrica de enerxía do río Mao (localización) en Parada do Sil, para dar servizo a máis vilas (incluida Maceda) e estar conectada con central de Tui. Así, aproveitando o trazado eléctrico obtén unha autorización para conectar Maceda coa Central do río Mao i esta con Ourense.

Central do río Mao. Ano 1910 (aprox). Fundación Barrié.

Para saber máis: 

• Blog Ourense no tempo: https://ourensenotempo.blogspot.com/2019/02/algo-mas-de-pedro-pernas-rolle.html
• Faro de Vigo. 2 de abril de 1886
• El Eco de Galicia. Num 341 de 10 de abril de 1901
• La Correspondencia Gallega. Núm. 3327 e 3329 de 15 e 18 de febreiro de 1901; Núm 4291 de 23 de maio de 1904; Núm 5655 de 19 de decembro de 1908
• El Eco de Santiago. Núm. 3038 de 6 de decembro de 1904
• El Correo de Galicia de 16 de xuño de 1905
• El regional. Diario de Lugo. Núm 7632 de 15 de xuño de 1905
• Gaceta de Galicia  Diario de Santiago. Decano de la prensa de Compostela Num. 91 (23/04/1892)

Os teléfonos privados na provincia de A Coruña no século XIX

Sen dúbida, o primeiro caso de rede privada en Galicia foi a de Rubine en 1885, que se recolleu nun artigo previo: 

https://telefoniagalicia.blogspot.com/2022/06/a-primeira-lina-de-telefono-de-galicia.html

Rubine e Cervigón, recollidos no artigo, non serían os únicos coruñeses interesados, xa que existirá outro proxecto en 1888 que de detalla embaixo.

No resto do século XIX temos localizadas varias liñas particulares máis no provincia de A Coruña. Hai que ter en conta que a rede urbana de Coruña se inaugurou en 1888, polo que potenciais demandantes de liñas particulares xa eran atendidos por este servizo. 

No resto de provincia, varios comerciantes tiñas liñas entre as súas casas e negocios. Ademáis destas liñas particulares, existían liñas municipais para conectar cos servizos de telegráfia do Estado, que se recollen neste artigo:

https://telefoniagalicia.blogspot.com/2022/07/telefonia-municipal-no-mapa-telegrafico.html

As instalacións particulares, en ocasións, estaban vencelladas a redes eléctricas polo que utilizaban as súas propias instalacións, pero noutros casos facían unha ocupación da vía pública mediante a instalación de postes. Estes proxectos detállanse a continuación por orde cronolóxica.

1888

Os Sr. Mesa, Marquesi e Dalmau, con negocios no sector de hidrocarburos (entre outros), objetñen licencia temporal para a instalación dunha rede de telefonía privada, que perderán cando exista a rede urbana (que se implantaría uns meses máis tarde). A liña conecta a fábrica de refinado nas proximidades do actual Parque Europa e o despacho do Sr. Mesa na Avenida Sánchez Bregua

1889 

Germán Echeverría, chegados do país vasco frances eran suministradores do exército. Pediron autorización para instalar unha liña particular en Betanzos, entre almacen de curtidos que tiña no barrio do Magdalena (localización) e a fábrica, reconvertida na vivenda habitual, en Ponte do Porto, no concello de Miño (localización), cunha extensión duns 7000 metros. Esa liña permanece en 1921, xa que aparece na prensa o roubo de 60 metros de cable por parte do xove de 15 anos Antonio Lago Illanes.

1894

Jose Blanco Vilariño, en representación de The Corunna Waterworks Company Limited, compañía proveedora de auga na cidade da Coruña, para establecer unha rede as oficinas sitas na Rúa Real e a casa do garda no encoro de Muradelo no río Barcés (actual encoro de Cecebre) cunha distancia de 22km, obra que padecería abundantes problemas.

1895

Jose Lopez Cortón, a través da petición do veciño de Betanzos Roque Ponte Peña, para establecer unha liña particular entre a súa casa-quinta en San Fiz de Vixoi, en Bergondo (localización) e a fabrica de electricidade na Ponte Nova de Betanzos, que se atopaba en construcción (localización). A liña tería unha lonxitude de 3300 metros. Jose anunciaba tamén a instalación de teléfonos e timbres.

Anuncio da fábrica de electricidade. Programa das festas de Betanzos. Ano 1900.

1897

Alejandro Portals Boris, tiña una liña entre a súa casa en Muros, o pode que na industría que tiña no Paseo de Bombé, e a industria de salazón que tiña en Ancoradoiro, onde se atopa actualmente o camping, que pertence todavía os seus descendentes.

1898 

Jose Romaní Ferrer, do clan dos "Romaní", establecidos no Barbanza a primeiros do século XIX. Neste caso para conectar a industria de salazón en Muros na praia de Somorto, na parroquia de Esteiro (localización) coa a súa casa de Muros, aínda que noutras referencias fálase dunha segunda industria en Muros, que se correspondería coa fábrica dos Tres Picos (localización) 

1899 

Cayetano García Carro, que posteriormente cambiaría o sector hsoteleiro en Sevilla, solicitou autorización para instalar unha rede particular de telefonía na cidade de Santiago de Compostela, para interconectar dous dos seus negocios: o comercio Bosques de Bolonia na rúa Tras de Salomé coa sastrería que posúe na rúa Nova. A autorización foi denegada pola dificultade de ter a autorización das casas onde debía pasar o cable, salvo que fora que de instalalo polos faiados, así como pola proximidade da construcción da rede urbana.

1900

Pedro Calderón de la Barca Ceruelo, deputado nas cortes de Madrid polo distrito de Arzúa, conectaba coa liña telefónica o Pazo das Figueiras, na parroquia de Folladela, en Melide (localización). e a súa casa no centro da vila, cunha extensión duns 6 km. Tamén outra entre o Pazo Figueiras e O Foro, onde debía posuir algunha propiedade, cunha lonxitude adicional de 1800 metros

Olimpio Pérez Rodríguez, banqueiro que formaría uns anos antes a Sociedade de Gas e Electricidade de Santiago, solicitou licencia para instalar unha liña telefónica entre a central do río Tambre en San Xoán de Fecha (localización) ata a Rúa Nova e, desde este punto, ata a fábrica de gas na cidade que adquirira recentemente.

Para saber máis:

• Faro de Vigo: 21 de xaneiro de 1888; 13 de marzo de 1889
• La Voz de Galicia. 19 de xaneiro de 1888; 7 de febreiro de 1889; 17 de agosto de 1894; 21 de xullo de 1895; 7 de abril de 1897; 15 de febreriro de 1898; 15 e 30 de agosto de 1900; 20 de xullo de 1921
• Gaceta de Galicia Núm 85/1899 de 14 de abril de 1899; Núm. 108/1899 de 11 de maio de 1899; Núm. 207/1900 de 14 de agosto  de 1900
• El Eco de Santiago. Núm 839 de 6 de abril de 1899; Núm 841 de 8 de abril de 1899; Núm. 869 de 11 de maio de 1899;; Num 1760 de 8 de novembro de 1900; Ano XXVI Número 10641 - 22 de xullo de 1922
• La Idea Moderna.Num 2975 de 13 de novembro de 1900
• Diario de Avisos de La Coruña. Núm 9442 de 29 de maio de 1889
• El Lucense. Núm 1321 de 8 de maio de 1889
• El Diario de Galicia. Núm 995 de 24 de agosto de 1894; Núm 1337 de 8 de outurbo de 1895; Núm. 1772 de 18 de marzo de 1897; Num 1787 de 7 de abril de 1897;  Núm. 1831 de 30 de maio de 1897
• La Correspondencia Gallega. Núm 2517 de 26 de maio de 1898
• La Integridad diario católico Num. 9384 (22/07/1921)

Os teléfonos privados na provincia de Pontevedra no século XIX

 Sen dúbida o primeiro caso foi de rede privada foi o de Antonio López de Neira en 1886, que se recolleu nun artigo previo: 

https://telefoniagalicia.blogspot.com/2022/08/lopez-de-neira-primeira-lina-de.html

No resto do século XIX temos localizadas once liñas particulares máis no provincia de Pontevedra. Hai que ter en conta que a rede urbana de Vigo se inaugurou en 1889, polo que potenciais demandantes de liñas particulares viron colmadas as súas necesidades co servizo urbano. Así, varios comerciantes tiñas liñas na súa casa e negocio, polo que non aparecen recollidos neste artigo. Ademáis destas liñas particulares, existían liñas municipais para conectar cos servizos de telegráfia do Estado, que se recollen neste artigo:

https://telefoniagalicia.blogspot.com/2022/07/telefonia-municipal-no-mapa-telegrafico.html

As instalacións particulares, en ocasións, estaban vencelladas a redes eléctricas polo que utilizaban as súas propias instalacións, pero noutros casos facían unha ocupación da vía pública mediante a instalación de postes. Estes proxectos detállanse a continuación por orde cronolóxica.

1888 

Jose María Riestra López, futuro Marqués de Riestra, era un empresario e banqueiro pontevedrés. Solicitou unha liña de teléfono particular entre a súa casa na Rúa Michelena 30 (tamén sede da banca) e a sua casa de campo, o Pazo da Caeira en Poio (localización), cunha lonxitude aproximada de 1.5km 

1889 

Manuel Barcena Franco, Conde de Torrecedeira, banqueiro e posuidor de propriedades, para construir unha liña telefónica entre a súa casa rúa Real (Vigo) e unha finca en Cedeira, hoxe chamado Pazo de Torrecedeira (localización) no concello de Redondela. Nesta data xa estaba en construcción a casa Barcena, no  

Evaristo Babé, ex alcalde de A Coruña, entre a fábrica de refinado de petróleo "La viguesa" na praia de Guixar e as oficinas de compañía na rúa do Ramal, que tres anos máis tarde se chamaría Rúa Colón. A extensión aproximada sería de 2.5 km. Este mesmo ano chegaría a rede urbana á que se conectarían posteriormente.

1890

Gumersindo Otero García conectando a fábrica de papel de Riobó na Estrada (localización), que fora construida en 1741 e que el rexentaba, coa súa casa particular, o Pazo da Mota (localización) na mesma parroquia, cunha distancia inferior aos 2km. A construción da rede ten sido feita polo Sr- Rodriguez Cea de Pontevedra

Fábrica de papel de Riobó (A Estrada) actualmente. Orixe: link

1891

Conexión entre o Colexio da Compañía de Xesús na parroquia de Camposancos no concello de A Guarda (localización) e a casa do médico Leonardo Álvarez ubicada no lugar de Coruto, na parroquia de Salcidos do mesmo concello. O padre Francisco Gárate sería o enfermeiro naquel momento, cando o colexio contaba cuns 200a alumnos internos, que usaría o teléfono para avisar de casos graves e que o médido se desprazara ao colexio en cabalo. A rede Tería unha extensión dun 2.7 km.

Colexio Santiago Apostol (pp. Xesuitas) en Camposancos (A Guarda). Sen datar. Orixe: link

1895

Ulpiano Buhigas Abad posuía unha propiedade e unha fábrica de fósforos en Carril. Solicitou a creación dunha rede que conectara con Cesures, aínda que descoñecemos os intereres que tiña nesa poboación. A lonxitude da rede, preto de 15 km leva a pensar que usaría o trafado dos cables telegráficos da liña de tren.

1896

A instalación dun teléfono en 1896 entre a recén ianugurada fábrica de luz A Miuduña" de Tebra de Tomiño (localizacion) e a sede da compañía de electricidade dos señores Comesaña e Leiras, cun proxecto levado a cabo por Jesús Adrán, que participou na rede eléctrica doutras vilas. A extensión desta liña sería duns 15 km. aproveitando os postes dos cables eléctricos.

1897

En febreiro de 1897 comúnicase a autorización a Manuel Novo Faílde e Antonio Sierra Prieto para instalar unha liña particulae en Pontecesures.  Neste caso non queda constancia de que dous puntos conectaba, Ambos posuían unha tenda de ultramarióos e importacións coloniais a grande escala, principalmente con América. No caso de Novo tiña tamén negocios de 'ferros' e ferretaría en Padrón, así como canteiras de  arxila e fábrica de tellas en Valga, pero parece ser que a instalación da liña estaba limitada a Pontecesures.

1899

Laureano Salgado para conectar a fabrica de Azucreira Galega en Portas, que está aínda conservada (localización) coa sua casa en Caldas de Reis (situada na rúa que leva o seu nome), cunha distancia de 1800 metros. Laureano está considerado un dos impulsores da electrificación en Galicia, impulsor do balneario e gran hotel de A Toxa, así como varias centrais hidroeléctricas, casas de baños e actividades filantrópicas. A azucreira, creada no mesmo 1899, tras a perda de Cuba, principal fornecedor de azucre da época. A falta de cultivos de remolacha e a competencias doutras azucreiras foron a causa do peche en menos de catro anos.

Restos da Azucreira Galega de Portas actualmente. Orixe: link

Manuel Becerra Armesto entre o Pazo de Gandarón en Salcedo, en Pontevedra, (localización) hoxe misión biolóxica de Galicia, dependente do CSIC, e o Teatro Principal, que comprara uns anos antes na cidade de Pontevedra. Ao pouco de ter a liña telefónica o pazo padecería un incencio que obrigou á súa reconstrucción. A rede contaba cunha extensión duns 3 km. e quedaría dentro do servizo urbano de 1902.

1900

O enxeñeiro francés Ernesto Presser Dauphin entre a súa casa de Vilagarcia e a fábrica da "sociedade galega de electricidade", antes chamada "Electra de Segad" de Segade, en Caldas de Reis (localización), onde construira unha central hidroeléctrica, nunha fervenza do río Umia. Desde esa central daban servizo a Valga, Caldas de Reis, Vilagarcía, Cambados ou Padrón. A extensión da rede de telefonía sería de 15 km. onde aproveitaría o trazado da liña eléctrica.

Para saber máis

• Faro de Vigo. 9, 18 e 28 de abril de 1889
• La Voz de Galicia. 8 de novembro de 1890
• El Obrero. Semanario. Núm 10 de 31 de agosto de 1890
• La Integridad. Diario de Tui. Núm 609  de 18 de decembro de 1891
• El Eco de Galicia. Núm 1685 de 23 de decembro de 1891
• Gaceta de Galicia. Núm. 253 de 6 de novembro de 1895; Núm. 295 de 11 de outubro de 1899;  Núm. 308 de 28 de novembro de 1899
• La Opinión. Diario de Pontevedra. Núm 295 de 29 de xaneiro de 1897
• La Correspondencia Gallega. Núm 2933 de 18 de outubro de 1899
• El Diario de Pontevedra. Núm. 4799 de 12 de maio de 1900