As pombas mensaxeiras como medio de comunicación (1892-1925)

A primeira referencia sobre a utilización de pombas mensaxeiras foi en 1892, sobre a posibilidade de instalar un pombal na cidade da Coruña, xa que en varias cidades de España xa existían para propósitos militares desde hai bastantes anos.  Ferrol ten una iniciativa similar coincidente no tempo.

O enxeñeiro da armada D. Secundino Armesto instala un pombal en 1893 nunha bufarda da rúa Gravina de Ferrol, onde residía. O xornal El Correo Gallego salienta as diferencias con pombais tradicionais, xa que este conta cunha galería de observación para que as pombas poidan familizarse co terreo. En 1894 aparecen as primeiras probas na prensa cunha solta na Coruña sendo capaces de volver a Ferrol en poucos minutos. Repite as probas desde Rábade, Guitiriz o Caaveiro neste anos. Tamén aparecen iniciativas de colombófilos de Portugal ou Gualajara (sede de pombal oficial do exército) de traer animais a Galicia para facer probas. As pombas cobran importancia como medio de comunicación militar,polo que acadan un certo grado de protección:

Boletín Oficial de la Provincia de Lugo Número 127 - 5 de xuño de 1897

A colombofilia en Vigo

En 1902 sería Eduardo Campos de Vigo o que aparecería na prensa como dono dun pombal e participante en probas de solta desde Ourense. 

En 1904 aparece un proxecto de facer un pombal na cidade, de maneira semellante a iniciativas en Ferrol e Coruña nesta época, incentivado pola recentemente creada Sociedade Colombófila de Galicia, de D. Enrique Pereira Borrajo. Parece que se acaba de crear nun piso alto da rúa Real no centro da cidade.  ESte tipo de sociedades aparecen tamén noutras cidades de Galicia en anos posteriores, como é o caso de Coruña que construe un pombal en Santa Margarita. 

O Sr. Bravo Collazo propón en 1904 crear unha rede de comunicacións baseada em pombas que permita comunicar en poucos minutos Bouzas, Cangas, Moaña e otras poboaciónns coa cidade de Vigo. Igualmente para Pontevedra con vilas da súa ría. Indica que o custe o reducido para o transporte de aerogramas (asubío para espantar outras aves, cestos para o transporte, etc)

As pombas perdidas

Outro dos asuntos de chamaba a atención na prensa era a recollida de pombas perdidas, que algunha ocasións tiñan mensaxes misteriosas. O primeiro caso mencionado é en 1897 na parroquia de Meira onde aparecen duas pombas, unha delas, sacrificada por unha moza da vila, cunha inscripción nunha á: "Número 28. F R E O A L".  Mais o caso de maior interese, pola complexidade do caso e das inscricións, pasoulle a Bernardino Maseda de Ferrol.

 El Correo gallego  diario político de la mañana Ano XXVI Número 8845 - 1904 xullo 14

En anos posteriroes seguirán aparecendo na prensa anuncios de outros pombas encontradas e algún anuncio de propietarios que perderon as súas e ofrecen unha gratificación. 

 

As pombas como medio de telecomunicación

En teoría as pombas eran xa utilizadas na antiguidade como mecanismo de comunicación e, nas eras máis recentes, coma no Sitio de París de 1870. En España hai poucas referencias de uso máis alá de como afección, pero si que se fixeron probas como mecanismo para comunicar desde barcos á terra. No caso de Galicia, ao chegar este medio tan tarde, xa prácticamente á par da radiotelegrafía, limitou as posibilidades prácticas, pero a hemeroteca deixa un par de casos de interese:

En 1912 estudantes de Santiago levan pombas a Ferrol á botadura dun acorazado coa presenza real. Comentan como a nova chegou antes a Santiago polas pombas que polo telégrafo. 

A mais curiosa sería en Lugo en 1916. A cidade aínda non tiña teléfono urbano. Correos e telégrafos estaban intervidos polo Estado. Maquinistas aproveitaron pombas mensaxeiras traídas desde Coruña para confirmar a participación nunha folga do servizo ferroviario e que tiveran constancia os compañeiros da Coruña.

El Progreso  diario liberal Año IX Número 6560 - 11 de xullo de 1916

Para saber máis:

• El lucense  diario católico de la tarde Num. 2283 (30/05/1892); Num. 2838 (14/04/1894); Num. 2911 (12/07/1894)
• El Correo gallego  diario político de la mañana Ano XVI Número 4354 - 12 de marzo de 1893; Ano XVI Número 4425 - 9 de xuño de 1893; Ano XVII Número 4754 - 8 de xullo de 1894; Ano XIX Número 6146 - 5 de maio de 1896; Ano XXVI Número 8845 - 14 de xullo de 1904; Ano XXXIX Número 12647 - 30 de marzo de 1916
• Gaceta de Galicia  Diario de Santiago. Decano de la prensa de Compostela Num. 81 (15/04/1894); Num. 108 (11/05/1895); Num. 135 (18/06/1904); Num. 202 (01/09/1904); Num. 142 (28/10/1905); Num. 29 (07/02/1912) 
• El Anunciador  diario de La Coruña y de Galicia Num. 13625 (09/05/1895)
• Boletín Oficial de la Provincia de Lugo Número 127 - 5 de xuño de 1897
• El Eco de Santiago diario independiente Año II Número 544 - 14 de decembro de 1897
• El regional  diario de Lugo Num. 9692 (21/07/1897); Num. 6716 (05/06/1902)
• La idea moderna  diario democrático en Lugo Num. 2942 (03/10/1900); Num. 3437 (05/06/1902)
• El Diario de Pontevedra periódico liberal Ano XXI Número 3467 - 30 de agosto de 1904; Ano XXV Número 7245 - 29 de xuño de 1908; Ano XXVIII Número 8183 - 23 de agosto de 1911; Ano XXIX Número 8346 - 7 de marzo de 1912
• El Noroeste Año IX Número 3425 - 2 de xuño de 1904
• Noticiero de Vigo diario independiente de la mañana Ano XXI Número 5376 - 29 de marzo de 1905; Ano XXVI Número 10930 - 22 de maio de 1911
• Nova Galicia  revista semanal, órgano dos gallegos é pr'os gallegos n'as Amérecas Ano XXI Número 1022 - 24 de novembro de 1921
• La Región  diario independiente, de intereses generales, de noticias y avisos Ano III Número 623 - 1 de marzo de 1912
• Diario de Galicia periódico de la mañana, telegráfico, noticiero y de información general Num. 2063 (01/08/1915)
• El norte de Galicia  diario político y de información Num. 4233 (07/09/1915)
• La voz de la verdad  diario católico con censura eclesiástica Num. 1605 (24/07/1915)
• El Progreso  diario liberal Año IX Número 6560 - 11 de xullo de 1916

As probas de Amador Rodriguez Guerra nos trens (1925)

Amador Rodriguez Guerra , nado en Canedo (Monfero) en 1894 foi un xornalista (colaborador de El Ideal Gallego, Ecos del Eume i El Pueblo Gallego, en diferentes fases), escritor ensaista, militar, politico (creou o Partido Radical Agrario Gallego) e propagandista agrario e un represaliado no golpe de 1936 ('paseado' o 19 de agosto) que, na súa corta vida, tivo tempo de publicar dous libros sobre radiotelegrafía e facer probas de receptores creados por el. 

Amador Rodriguez Guerra. Sen datar.

As probas co receptor superheterodino nos trens

En xuño de 1925 sae de Ferrol para Madrid para probar un aparato da súa invención, para a recepción e transmisión de radiotelefonía e radiotelegrafía, sobre un tren en marcha durante a noite. Trataríanse das primeiras probas de conectividade en mobilidade destas características es España, ás que se achegaron varios técnicos. O aparato está baseado nun receptor superheterodino de sete lámparas cun fío tendido dentro do vagón, sen ter toma de terra. Foi un gran éxito, ao recibir transmisión de varias estacións americanas. 

Escribiu días obras: 

• La radiotelefonía práctica:manual práctico y detallado de toda clase de receptores y transmisores de telefonía y telegrafía sin hilos, publicada en Madrid, pola librería Alejandro Pueyo, en 1924
• La recepción de la T.S.H. a larga distancia, coa mesma editoria en 1925.

A segunda obra inclue unha referencia a críticas recibidas na primeira obra: "ciertos comentadores de profesión, sin ni siquiera molestarse a ojearla, quisieron adivinar en ella una intención que no tenía, a pesar de que expresamente manifestaba que solo me había propuesto escribir un libro para aficionados y no para hombres de ciencia [...] claro está me propuse desenmascarar a unos cuantos acaparadores de esta ciencia que, dentro y fuera de las esferas oficiales, están a sueldo y comisión de las compañías explotadoras del negocio de telecomunicación en España"

Ademáis de unha explicación do receptor heterodino de nove lámpadas, que describe como o mellor da categoría e que afirma ter probado no laboratorio. Afirma recibir a diario sen interrupción as estacións americanas cunha antena exterior 20 e 40 metros, a unha altura de catro metros sobre o teito dos edificios, cun fío de cobre de dous milímetros de diámetro.

Abandonou axiña a Armada, para pasar a realizar tarefas políticas, acabando tristemente en 1936:

Para saber máis:

•  La voz de la verdad  diario católico con censura eclesiástica Ano XV Número 4890 - 1 de xullo de 1925
• La Región  diario independiente, de intereses generales, de noticias y avisos Ano XVI Número 4576 -  3 de xullo de1925
• El Diario de Pontevedra  periódico liberal Ano XLII Número 12156 - 20 de xuño de 1925
• El pueblo gallego  rotativo de la mañana Ano II Número 433 - 20 de xuño de 1925; Ano II Número 441 - 30 de xuño de 1925
• El Orzán : diario independiente: Año VIII Número 2213 - 20 de xuño de 1925
• La Libertad: Año VII Número 1636 - 21 de xuño de 1925
• La recepción de la T.S.H. a larga distancia, Ed. Alejandro Pueyo. 1925.
• La Voz de Galicia. 7 de xuño de 1924; 20 de xuño de 1925

Os primeiros radiofaros de Galicia (1922)

En maio de 1922 terminaba a montaxe dos radiofaros de Cabo Vilán e Fisterra proxectados polo enxeñeiro D. Mauro Serret, do servizo central de faros e sinais, seguindo as experiencias previas con esta tecnoloxía en Francia. Foron montados pola Compañía Ibérica de Electricidad, de Rafael de la Cerda. En febreiro de 1923 creouse un plan nacional de radiofaros, que debía empezar polo Noroeste, incluindo seis localizacións en Galicia (Bares, Prior, Vilán, Fisterra, Sálvora e Silleiro).

 

Plan de 1923 de radiofaros incluido na Revista de Obras Públicas. 1929. Tomo 1

As primeiras probas as fixeron a determinadas horas do día, recepcionando as sináis na estación de Campo da Estrada de Coruña (a unos 60 quilómetros de Cabo Vilán e 75 de Fisterra) e no barco Hernán Cortés, que estivo facendo probas por 15 días. No diario de abordo do barco queda constancia das impresións do comandante onde salienta que con un radiogoniometro (que non levaba) podería localizar o barco nos días de néboa. 

Os radiofaros eran xestionado pola dirección de obras públicas e non emitían de maneira directivas, polo que eran os barcos os que debían levar sistemas radiogoniométricos abordo para determinar a súa ubicación. Pola contra, competían con sistemas radiogoniométricos da mariña de guerra (que tiñan en Caranza en Ferrol e, de xeito puntual, en Estaca de Bares e Portonovo) onde era a estación terrestre a que podía detectar a localización dos buques e facilitar esta informacion. 

Faro de Cabo Vilán. Anterior ao radio faro

Os seguintes faros previstos serían os de Cabo Silleiro, illa de Sálvora e Cabo Prior, anunciados en 1924 e finalizados a finais de 1925 no caso dos dous primeiros (onde asignarían un torreiro adicional en cada un). O quinto debería ser o de Cabo Prior, pero decidiuse montalo en Machichaco, por ter maior criticidade. En 1929 tiñanse construidos só seis radiofaros en España do plan inicial, pero catro foron en Galicia (Vilán, Fisterra, Silleiro e Sálvora), quedando pendentes Estaca de Bares e Cabo Prior, que non se retomarían ata os anos corenta. 

A onda radiada era de 1000 metros por oscilación amortiguada de chispa musical e as antenas de tipo T, cunha parte horizantal apoiada nun extremo no propio faro e constituida por dos (por exemplo no Cabo Vilán, SIlleiro e Sálvora) ou tres fíos (en Fisterra)

Radiofaro de cabo Vilán

Radiofaro de Fisterra

Radiofaro de Silleiro

No caso do faro de Cabo Vilán a emisión consta da letra V (...-) en morse (logo cambiada a VI) que se repite quince veces durante 47 segundos seguida dunha raia de 10 segundos e unha emisión final dunha letra V. A continuación están en silencio catro minutos, volvendo a repetir o proceso. Así fai doce emisións cada hora, de xeito automático, polo que non necesita de persoal especializado.

No caso de Fisterra seria a letra F (..-.), logo cambiada a FI, con patrón idéntico a Vilán. No caso de Silleiro sería RO (.-. ---) durante 30 segundos e no caso de Sálvora SOO (... --- ---) tamén durante 30 segundos. 

Para saber máis:

• El Progreso semanario independiente Ano XVIII Número 3403 - 27 de abril de 1924; Ano XXII Número 10091 - 25 de xullo de 1928
• Galicia nueva periódico regional, primer diario de Villagarcía Ano XVIII Número 6213 - 5 de febreiro de 1924; Ano XIX Número 6663 - 15 de outubro de 1925
• La Integridad diario católico Num. 10143 (05/02/1924)
• El Diario de Pontevedra  periódico liberal Ano XLII Número 12156 - 20 de xuño de 1925; Ano XLII Número 12666 - 30 de marzo de 1927
• La Provincia  diario de información y de intereses generales Ano III Número 541 -  6 de marzo de 1925
• Correo de Galicia Num. 1112 (15/05/1927)
• El Noroeste  diario católico regionalista Ano XXXII Número 13398 - 8 de abril de 1927
• El pueblo gallego  rotativo de la mañana Ano IV Número 991 - 8 de abril de 1927
• Revista de Obras Públicas. 1929, 77, tomo I (2533): 354-357; 929, 77, tomo I (2534): 370-374

As primeiras estacións radiogoniométricas de Galicia

Alén da estación radiogoniométrica de Ferrol, existiron outras iniciativas nas primeiras décadas do século XX. 

Ás estación radio de Ferrol: 

https://telefoniagalicia.blogspot.com/2023/10/a-estacion-radiotelegrafica-de-ferrol.html

 

A estación radiogoniométrica de Estaca de Bares

En decembro de 1921 aparece a primeira mención na prensa da vontade de comprar terreos para establecer unha estación radiogoniométrica en Estaca de Bares, cun crédito de 4.896,80 pesetas. Reclaman que os titulares presenten escrituras públicas ou certificacións do rexistro sobre a propiedade. A extensión a mercar é de 2255 metros cadrados, pertencente a D. Jose Pena, D. Jose Dobale e Dona Rosario Pérez.

En maio apróbase a compra de material radiotelegráfico e radiogoniométrico así como a construcción de edificios en Estaca de Bares, da que se da orde en novembro de 1924. En marzo de 1925 saen desde A Coruña o comisario D. Federico Ponte Sotillo e o contador de navío D. Diego Arias Fariñas para facerse cargo das obras da estación. En maio de 1925 iría o tenente de enxeñeiros navais D. Fernando San Martín, para recoñocer o novo edificio. 

En xaneiro de 1926 coméntase que vai a abrir en breve e que será a primeira de carácter civil que opere en España, xa que o resto (incluida a de Caranza en Ferrol) teñen uso preferente para comunicacións militares.  En novembro de 1926 D. Antonio Farinós Pérez, da estación de Ferrol, é trasladado a Estaca de Bares, onde permanece ata setembro de 1928. Cambia de posto con Francisco Ayuso Gabín, que estaba ata esta data en Bares.  O mestra telegrafista Alcedo Aranzasti é destinado a Estaca de Bares en decembro de 1926. Neste período de tempo realízanse probas por parte de cañoneiro "Recalde".

En xaneiro de 1927 volve anunciarse que a apertura está próxima. En outubro trasládase o capataz Jose Martínez Sierra xunto a varios operarios para efectuar unhas reformas na estación. Seguen as probas con outro barco, o cañoneiro "Dato", que repite en agosto de 1928. Jose Casanova Sueiras cesa na estación de Bares e regresa á de Ferrol. 

O traslado ás Rias Baixas

O proxecto de Estaca de Bares cesa aí. A partir de 1929 búscase, por motivos non aclarados, unha nova localización nas Rías Baixas, contando novamente con Leopoldo Cal Díaz para atopar o mellor emprazamento. Trasládase a Vilagarcía xunto a Antonio Farinós Pérez.  Os primeiros ensaios realízanse na praia de Canelas e na de Baltar (ambas en Sanxenxo, nas proximidades de Portonovo). O Concello cede terreos nesta segunda praia. En decembro de 1929 realizan probas coa estación radiogoniométrica desde un avión chamado "Dornier A" tripulado por Luis Cellier Sánchez e Tomás Moyano.

O 23 de xuño de 1931 consta a cesión do edificio de Estaca de Bares de defensa a fomento. Da estación de Baltar en Sanxenxo non volve haber noticias, polo que parece quedar únicamente a de Ferrol operativa. 

O artigo sobre radiogoniometría de 1930

A revista Galicia Industrial trae un artigo de B. Calderón desde París sobre as bondades da telegrafía sen fios na navegación, para prevención de catástrofes e describe o concepto de radiogoniometría para a determinación de localización exacta. Suxire a instalación de estacións en Coruña, Fisterra e Vigo, para que recibindo únicamente dúas sinais poidas, estimado os ángulos, determinar a localización exacta do barco ou incluso mellor no caso de recibir as tres sinais.

Examplo de triangulación. Galicia industrial y comercial : revista mensual ilustrada: Ano I Número 47 - xaneiro 1930

Para elo recomenda a utlización de antenas instaladas sobre marcos, que poidan xirar, para determinar o pico de recepción para a determinación dos ángulos. 

Galicia industrial y comercial : revista mensual ilustrada: Ano I Número 47 - xaneiro 1930

Para saber máis:

• El Ideal gallego diario católico, regionalista e independiente Num. 1453 (27/12/1921); Num. 2139 (13/11/1924); Num. 2256 (31/03/1925); Ano XI Número 2780 - 1 de xaneiro de 1927; EAno XII Número 3316 - 20 de setembro de 1928; Ano XIII Número 3430 - 3 de marzo de 1929; Ano XIII Número 3589 - 24 de outubro de 1929
• El Correo gallego diario político de la mañana Ano XLVIII Número 16762 - 31 de marzo de 1925; Ano XLIV Número 15709 - 29 de decembro de 1921; Ano XLVIII Número 16853 - 16 de xullo de 1925; Ano XLIX Número 17027 - 27 de xaneiro de 1926; Ano XLIX Número 71204 - 18 de agosto de 1926; Ano XLIX Número 17287 - 23 de novembro de 1926; Ano XLIX Número 17288 - 24 de novembro de 1926; Ano XLIX Número 17312 - 22 de decembro de 1926; Ano XLIX Número 17313 - 23 de decembro de 1926; Ano XLIX Número 17477 - 8 de outubro de 1927; Ano XLIX Número 17482 - 14 de outubro de 1927; Ano XLIX Número 17540 - 22 de decembro de 1927; Ano L Número 17727 - 7 de agosto de 1928; Ano L Número 17764 - 19 de setembro de 1928; Ano LI Número 18120 - 23 de outubro de 1929; Ano LII Número 18634 - 23 de xuño de 1931
• Gaceta de Madrid. 19 de maio de 1922; 1 de agosto de 1922
• Galicia diario de Vigo Número 5 - 29 xullo 1922; Número 8 - 2 agosto 1922
• La Región diario independiente, de intereses generales, de noticias y avisos Ano XV Número 4383 - 13 de novembro de 1924
• El pueblo gallego rotativo de la mañana Ano II Número 409 - 23 de maio de 1925; Ano III Número 886 - 5 de decembro de 1926; Ano IV Número 1185 - 23 de novembro de 1927; Ano VI Número 1611 - 20 de abril de 1929; Ano VI Número 1738 - 23 de outubro de 1929; Ano VI Número 1796 - 31 de decembro de 1929
• El Heraldo Gallego Órgano de las colectividades gallegas en el Plata Num. 614 (05/07/1925)
• La voz de la verdad diario católico con censura eclesiástica Ano XVI Número 5069 - 27 de xaneiro de 1926
• El Noroeste diario católico regionalista Ano XXXII Número 13593 - 23 de novembro de 1927; Ano XXXIV Número 14010 - 6 de marzo de 1929
• Galicia nueva periódico regional, primer diario de Villagarcía Ano XXIII Número 7699 - 9 de marzo de 1929
• El Eco de Santiago diario independiente Ano XXXIII Número 14552 - 23 de outubro de 1929
• El Progreso semanario independiente Ano XXIII Número 10151 - 24 de outubro de 1929
• Galicia industrial y comercial : revista mensual ilustrada: Ano I Número 47 - xaneiro 1930

A estación Marconi de Fisterra (1913)

A Compañía Nacional de Telegrafía Sin Hilos, domiciliada en Madrid, necesitaba outro punto de conectividad na costa galega para chegar a todos os buques. Tras intentar Cabo Vilán, onde non atoparon un lugar axeitado para colocar a torre e carecer de conectividade telegráfica, que habería que construir, deciden optar por Fisterra, que será vista con bos ollos pola Cámara de Comercio de Coruña para facilitar as comunicacións cos empresarios e consignatarios. 

Tras a estación do Monte Vixiador en Vigo, esta estación estaba chamada a cubrir unha grande extensión, chegando incluso ata as Canarias (aínda que logo a prensa recollería un alcance de 400 quilómetros durante o día). Sería colocada no alto do monte San Guillermo (ou Facho), con 70 metros de altura, nunha elevación natural de 231 metros. Próximos á torre se levantarían douas vivendas con todos os aparatos necesarios

Queda aberta o 1 de decembro de 1913 ao público, que xa podería enviar marconigramas desde as estación s telegráficas. A tasa sería de 4.50 pesetas ou francos (no caso de barcos estranxeiros) por 10 palabras. A primeira mensaxe sería dos Sr. del Río de Coruña nunha mensaxe ao vapor "Konig Friedrich August" da compañía "Hamburg-Amerika Linie" para notificar o número de pasaxeiros a embarcar na parada en Coruña.

Vida gallega  ilustración regional Ano VI Volume IV Número 52 - 25 de febreiro de 1914

Como curiosidade, terían que lidiar coa denuncia do Cruceiro Río de la Planta, que realizou unha denuncia ao goberno español por contar en Fisterra cunha central clandestina en maio de 1915.

O director é Mr. A. C. Lewis (que casaría en 1921 coa veciña Fanny Juan Martinez Herrera), contando como telegrafistas con Mr W. Hicti e os Señores Salvador Más e Emilio de Medrano (que marcharía a Madrid en 1922). A prensa recolle como os telegrafista padeceron o roubo de 42 pezas de roupa branca que estaban nun tendedeiro anexo á estación en 1922.

En maio de 1922 chega destinado de novo a Fisterra, D. Manuel Mari Morante, desde a estación de Carabanchel.  Antes estaría desde a apertura da estación ata 1921, onde tivo tempo de casar con Dª Gloria Dios Soler, filla dun dos fareiros. Manuel sería unha figura de certo renome na sociedade radiotelegráfica española. Nesta época seria sería  director da estación D. Juan Ignacio Gómez de Parada e como telegrafistas menciónanse aos señores Lloret e Manuel Campos Pedreira.

Para saber máis:

• La voz de la verdad  diario católico con censura eclesiástica Num. 704 (05/12/1912)
• La Correspondencia Gallega  diario de Pontevedra Ano XXIV Número 6830 - 6 decembro 1912
• El Diario de Pontevedra  periódico liberal Ano XXX Número 8876 - 1913 decembro 2
• Noticiero de Vigo  diario independiente de la mañana Ano XXVIII Número 11601 - 1913 decembro 13
• La Región  diario independiente, de intereses generales, de noticias y avisos Ano IV Número 1043 - 1913 xullo 18
• Vida gallega  ilustración regional Ano VI Volume IV Número 52 - 1914 febreiro 25
• El norte de Galicia  diario político y de información Num. 4142 (18/05/1915)
• El Progreso diario liberal Año XI Número 3198 - 2 de maio de 1918
• El Eco de Santiago  diario independiente Año XXIV Número 10139 - 22 de xullo de 1919;  Año XXVI Número 10351 - 4 de febreiro de 1921; Anno XXVII Número 10127 - 10 de abril de 1922; Ano XXVII Número 10162 - 22 de Maio de 1922
• El Correo gallego  diario político de la mañana Ano XLVII Número 16517 - 27 de agosto de 1924 

A estación radiotelegráfica de Ferrol no periodo 1912-1929

En xuño de 1912 chegan a Ferrol os xefes e oficiais militares D. Luis Castañón (comandante), Se. Hernández Alcalde (capitán) e Jose María de Paul (primer tenente) para facer probas de telegrafía sen fíos, tras probas similares en Salamanca, Peñafiel e Medina. Chegará a Ferrol un enxeñeiro e un montador da casa alemana Telefunken para instalar a estación radiotelegráfica, sobre un poste de 35m preexistente do cometa Reudal. As probas estaban pensadas para durar 8 días.

En xaneiro de 1914 a Gaceta de Madrid publica un real decreto autorizando ao ministro da Mariña a contratar por poxa a adquisición da estación radiotelegráfica que se instalará no prado de Caranza en Ferrol, entendendo que no mesmo lugar que as probas anteriores.. Quedaría establecida en setembro de 1914, sendo do sistema Telefúnken cun radio de transmisión de 2.000 quilómetros e 5.000 para recepción. As primeiras probas serían con Carabanchel (Madrid), Bilbao e a torre Eiffel.

Chega a Ferrol para facer probas, en outubro de 1914, o capitán de enxeñeiros D. Braulio Amaro, que tamén tomaría máis adiante o control da estación da Coruña. A estación serviría para probas e formación da armada e para conexión dos buques militares ao logo da costa galega. A prensa indica que os equipos da estación foron levantados neste mes, polo que pode ter un uso moi puntual. 

Marcado como R.G. no Prado de Caranza, na marxe superior dereita do mapa. 1914

Curiosamente aparece a estación no mapa militar publicado nesta data, pero co acrónomo de R.G. que aclaran na lenda que se corresponde con Estación Radionomiométrica e, por tanto, deseñada para axudar por triangulación a ubicar os buques. Non hai referencias adicionais sobre este tipo de estación ata 1920 (1923 no caso de Ferrol) polo que pode referirse as probas que se realizaron en 1914. 

En paralelo, en novembro de 1914 o ministro de gobernación ten permiso para adquirir aparatos e materiais das estacións de Ferrol e Coruña por un importe de 29.920 pesetas. Habería que esperar ata febreiro de 1916 para ter novas. Nesta data fálase da construcción dunha torre con sistema Telefunken na zona militar do arsenal, que se debe inaugurar rápidamente, xa que en maio de 1916 queda asignado o contramestre D. Manuel Varela como conserxe da estación. En decembro de 1919 quedaría nomeado D. Leopoldo Cal y Díaz que xefe da estación telegráfica, que foi antes inspector radioeléctrico con base en Vigo.

A estación radiogoniométrica de Caranza

En 1923 comeza a falarse da estación radiogoniométrica, que comentamos anteriormente, situada no lugar indicado no plano no Prado de Caranza (43º 29' 05''N, 8º 12' 58''W). Asígnande a esta estación: D. Pedro Espiñeira Varela, D. Antonio Fariñós Pérez e D. Jose Ibáñez Almoguera. Comezan a facer probas en agosto de 1924, utilizando o barco "Contramaestre Casado" en viaxe a Santander. Queda aberta ao públic o 22 de outubro de 1924 coas iniciais de chamada EBAW, como queda publicado na Gaceta de Madrid.

En abril de 1925 márcanse as tarifas de servizo, pasando a ser cotas de 10 pesetas por marcación, a recaudar pola Comandancia de Mariña de Ferrol. A cota sería de 10 francos de oro para barcos mercantes estranxeiros a reecaudar, neste caso, pola Dirección Xeral de Comunicacións. 

Revista de Obras Públicas. Los radiofaros españoles 1930, 78, tomo I (2554): 362-366

El pueblo gallego rotativo de la mañana Ano VI Número 1611 - 20 de abril de 1929

A estación radiotelegráfica do Arsenal

Con respecto á estación do Arsenal, ata 1925 as noticias que aparecen son referidas a deserción dun aprendiz radiotelegrafista, sobre o que se ordena a súa detención, D. Gregorio Cabrera Rodríguez, en xaneiro de 1921. Tamén o pasamento doutro de 20 anos, D. Francisco Ameijeiras Cerviño, por causas naturais, en mayo de 1922.

Ferrol con 440 millas náuticas de alcance. Carte Radiotelegraphique de 1925.

Para saber máis:

• Galicia revista semanal ilustrada Ano XI Número 29 - 1912 xullo 20
• La Región  diario independiente, de intereses generales, de noticias y avisos Ano III Número 720 - 1912 xuño 28; Ano VII Número 1826 - 1916 febreiro 15
• El Progreso semanario independiente Ano VIII Número 1489 - 1914 novembro 20
• El Progreso  diario liberal Ano VII Número 2184 - 1914 outubro 8; Ano VII Número 2186 - 1914 outubro 10; Ano IX Número 6414 - 1916 febrero 15
• La idea moderna  diario democrático en Lugo Num. 7153 (09/10/1914); Num. 7462 (19/10/1915)
• La Correspondencia Gallega  diario de Pontevedra Ano XXVI Número 7408 - 6 setembro 1914
• El Diario de Pontevedra  periódico liberal Ano XXXI Número 9106 - 1914 setembro 8; Ano XXXII Número 9445 - 1915 outubro 19
• Marín Semanario independiente Num. 87 (13/09/1914)
• Diario de Galicia periódico de la mañana, telegráfico, noticiero y de información general Num. 1541 (17/01/1914)
• Galicia nueva  periódico regional, primer diario de Villagarcía Año X Número 4053 - 1916 febrero 21 
• El Correo gallego diario político de la mañana Ano XXXIX Número 12674 - 1916 maio 3; Ano XXXIX Número 12741 - 1916 xullo 25; Ano XLII Número 15102 - 1919 decembro 3; Ano XLVI Número 16289 - 13 de novembro de 1923
• Boletín oficial de la provincia de La Coruña Número 3 - 5 de xaneiro de 1921
• El Ideal gallego  diario católico, regionalista e independiente Num. 1517 (30/05/1922); Num. 2067 (22/08/1924);  Num. 2126 (29/10/1924)
• El pueblo gallego rotativo de la mañana Ano VI Número 1611 - 20 de abril de 1929

A estación radiotelegráfica militar da Coruña (1915)

O Ministerio de Gobernación sinalou algúns puntos da xeografía galega como bases de instalación radiotelegráficas, para cubrir as comunicacións con barcos. Estaban puntos como Fisterra, Estaca de Bares ou as Illas Cíes. Finalmente a primeira instalación sería na Madroa de Vigo. 

Posteriormente, ben por iniciativa civil, para comunicación con buques mercantes, ou ben militar aparecerían varios proxectos de construcción  

A nova estación radiotelegráfica da Coruña

O 12 de novembro de 1912 menciona a prensa que o oficial de enxeñeiros Sr. López Otero queda encargado de montar unha estación de telegrafía sen fíos en Coruña, para completar a rede radiotelegráfica de España. Xa chegara todo o material e so faltaba por decidir a localización. Visita tamén a cidade Paul Schwarzhaupt, enxeñeiro do fabricante procedente de Berlín. Sería un aparato Telefunken cun radio de acción de 1000 km durante o día e 1500 de noite.

Campo da Estrada da Coruña onde se instalaría a estación radiotelegráfica. Ano ~1910

Anos atrás, en 1905, a cidade xa contara con outro enlace Telefunken, para conectar Coruña e Ferrol e dar servizo ao Diario Ferrolano, primeiro de España e que serviu para formar a moitos telegrafistas.

Un meses antes da proposta de Telefunken, directivos da empresa Marconi, principal competidor, visitar a cidade. En xullo de 1912 chegaran no vapor Natalia, procedente de Londres e Southampton, Mr Saint-John Sadler e un axudante. Curiosamente viñan con coche de 25 cabalos cun sistema de radiotelegrafía embarcado. Tratábase dun agasallo á Corona española, cunha tecnoloxía que estaba só a utilizar o exército inglés.

Localización da antena cunha cruz.  Mapa militar de 1915.

O vicepresidente da Cámara, o Sr. Fraga, aproveitou para reunirse cos visitantes. Estes comentaron a conveniencia de instalar unha estación radiotelegráfica na cidade e utilizar a propia Torre de Hércules como mástil. Sadler comprometeuse a compartir a idea co Conde de Albiz, presidente da compañía nacional de telegrafía sen fíos.

La Región  diario independiente, de intereses generales, de noticias y avisos Ano III Número 741 - 1912 xullo 23

O proxecto da Coruña queda nunha iniciativa militar en Montealto. Chega a Coruña o oficial de enxeñeiros Sr. López Otero, encargado do centro electrotécnico, en novembro de 1912. Xa está dispoñible o material da compañía Telefunken, pero faltaría seleccionar os terreos. O radio de acción está pensado para 1.000 quilómetros de día e 1.500 de noite. 

Novas referencias na prensa, xa en xuño de 1913 falan da visita do coronel D. Jacobo García Roure para encargarse das obras e dun novo radio de cobertura de 2.000 quilómetris. Un ano máis tarde, en xuño de 1914, chegaría a Coruña D. Braulio Amaro, como xefe da estación radiotelegráfica, todavía sen inaugurar. A apertura da mesma realizaríase por Real Orde de 7 de agosto de 1915. 

Estación radiotelegráfica da Coruña. Ano descoñecido.

D. Braulio Amaro, primeiro xefe da estación radioeléctrica. Año 1927. Libro Vigo en 1927 de PPKO.

Os primeiros anos da estación

Nos anos seguintes aparecen referencias a visitas de alumnos da Escola Superior de Guerra o excursionistas. En 1920 aparece unha referencia a unha poxa pública para a construcción dun novo pechamento da instalación, que quedaría con forma triangular.

Estación radiotelegráfica da Coruña. Anos 1930.

A finais de outubro de 1923 aparaece unha poxa de ampliación da estación radiotelegráfica da Coruña por un importe de 50.938,74 pesetas publicada no diario oficial do Ministerio de Guerra.  Unha ano máis tarde, en outubro de 1924 sería noticia a estación pola caída dun raio, que non tería maiores consecuencias.

O 17 de decembro de 1925 padece o pasamento dun soldado de enxeñeiros chamado Marcelino Eirín de 22 anos que, accidentalmente, tocou un cable de alta tensión. Atopábase no interior do edificio, na sala de aparatos, ocupado da limpeza de algún deles.  O sarxento de servizo avisou ao médico D. Maximino Fernández Gago pero non puido facer nada. Trasladaron o corpo ao Hospital Militar, onde fixeron a autopsia o comandante médico D. Ramón Zorrilla, os capitáns D. José Gómez Cortés y D. Gabriel Alonso, axudados polo practicante D. Jesús Quián.  O enterro foi presidido polo coronel de enxeñeiros D. Emilio Morata Petit, o tenente coronel D. Tomás Fernández Quintana e o capitán de servizo da estación D. Jose Auz.

Para saber máis:

• El Correo de Galicia  Diario independiente de avisos y noticias Num. s.n. (12/11/1912)
• La Región  diario independiente, de intereses generales, de noticias y avisos Ano III Número 741 - 1912 xullo 23; Ano IV Número 1011 - 1913 xuño 11
• La Voz de Galicia. 17 de novembro de 1912
• Galicia nueva : periódico regional, primer diario de Villagarcía: Ano VI Número 1670 - 1912 novembro 13
• El Diario de Pontevedra : periódico liberal: Ano XXIV Número 7053 - 1907 outubro 22; Ano XXXIII Número 9663 - 1916 xullo 6
• El Correo gallego : diario político de la mañana: Ano XXXI Número 9930 - 1908 xaneiro 27; Ano XLVIII Número 16995 - 18 de decembro de 1925; Ano XLVIII Número 16996 - 19 de decembro de 1925
• Galicia : revista quincenal ilustrada: Ano III Número 15 - 1908 agosto 1
• El Progreso  diario liberal Ano VIII Número 3279 - 1915 agosto 14; Ano IX Número 6492 - 1916 maio 5
• La voz de la verdad  diario católico con censura eclesiástica Ano VII Número 1913 - 1916 maio 27; Ano VII Número 2377 - 1917 abril 10
• El Progreso  semanario independiente Ano XIV Número 2548 - 1920 xullo 30
• El Noroeste Año XIX Número 9734 - 1914 junio 28
• El Ideal gallego  diario católico, regionalista e independiente Num. 2479 (18/12/1925)
• El Eco de Santiago  diario independiente Año XXIX Número 13424 - 19 de decembro de 1925
• El Orzán  diario independiente Año VI Número 1559 - 28 de abril de 1923; Ano VIII Número 2361 - 19 de decembro de 1925
• El Progreso  diario liberal Ano XVI Número 4885 - 31 de outubro de 1923; Año XVIII Número 5639 - 19 de decembro de 1925
• El pueblo gallego  rotativo de la mañana Ano II Número 590 - 19 de decembro de 1925
• Galicia  diario de Vigo Número 390 - 1 novembro 1923
• La Provincia  diario de información y de intereses generales Año II Número 301 - 24 de maio de 1924