Os problemas de Jose María Rivera na telefonía de Coruña (1910-1924)

Pasados 20 anos da primeira poxa, de 1888, publícase unha nova poxa a Gaceta de Madrid o 18 de marzo de 1908. O prazo queda aberto ata o 18 de abril vía presentación de propostas na sede do goberno civil ou na dirección de Correos e Telégrados para que se poida celabrar a poxa o 23 de abril de 1908. A concesión sería por un prazo máximo de 12 anos neste caso. A prensa recolle como Jose María Fariña presentaría unha proposición a esta poxa e sería gañador da mesma, tendo a concesión o 21 de xullo de 1908.

Francisco Fiol, o anterior director da rede, cesa o 18 de agosto de 1908, xa que o estado fai unha incautación para ceder a rede ao novo adxudicatario.

A prensa recolle varias incidencias no servizo nos primeiros anos con Jose María Fariña como concesionario:

• 1 de outubro de 1908: declarouse un pequeno incendio na central telefónica. Débese a un cruzamento do cables de electricidad e telefonía, tras unha tronada. O servizo recuperaríase unha semana máis tarde, tras avisar Jose María Fariña aos abonados.

• 10 de maio de 1909: cables do teléfono na rúa San Andrés despréndense sobre os de electricidade, tendo que movilizar dous empregados para recoller os arames caidos.

• 18 de maio de 1909: un cable cae na praza de Lugo, enrollandose nas pernas dun asno propiedade de Tomás Pérez Luengo, que cae ao chan e sofre queimaduras.

• 21 de decembro de 1909: o vento dos temporais de decembro de 1909 interrompe o servizo telefónico por varios días.

Por razones non clara Jose María Fariña cede o 26 de xullo de 1910 a Jose María Rivera os dez anos de concesión restantes mediante escritura notarial do Sr. Pérez Porto.  

Jose María Rivera Corral (1856 - 1936). Sen datar.

O novo concesionario tería que lidiar con algúns problemas semellantes:

• 29 de novembro de 1910: o temporal provoca a caída de cables do servizo telefonico

• 12 de decembro de 1911: caída de cable de telefonía i electricidade no Cantón Pequeno

• 26 de xaneiro de 1915: o desprendimento dun fío telefónico na rúa da Estrella fixo que tocara o cable eléctrico que derribou a unha mula que tiraba dun carro propiedad de Jose Naya Mallo.

• 28 de febreiro de 1915: un conato de inecncio na torre da central telefónica por un cortocircuito cos cables eléctricos. A avaría tardaría un par de día en arranxarse. 

• 13 de agosto de 1915: o alcalde impuso unh sanción de 50 pesetas a Jose María Rivera por colocar un poste na rúa Castiñeiras de Abaixo sen autorización

• 8 de xaneiro de 1916: A comisión provincial de A Coruña decidiu denuncias á empresa explotadora da rede urbana por cortar sen permiso árbores da estrada entre Coruña e Sada ademais de roubar a leña dos mesmos.

• 5 de novembro de 1916: o temporal leva varios postes de teléfono nos que se desprenderon fíos que tras contactar con cables eléctricos provocaroon chispazos.

• 7 de novembro de 1920: os traballadores decláranse en folga polo suspensión de emprego e soldo de José Torres Regueira.

• 18 de marzo de 1921: queixas dos clientes pola baixa calidade do servizo que Jose María Rivera achaca aos troco de centrais telefónicas por un modelo máis moderno e adaptado a soportar máis abonados.

• 19 de febreiro de 1923: cae un poste de teléfonos en Santa Margarita que provoca a morte dun cabalo.

algúns máis relevantes recollidos como publicacións específicas:

• o incidente coa compañía interurbana, comentado nesta publicación: https://telefoniagalicia.blogspot.com/2023/02/os-conflitos-da-rede-interurbana-coa.html
• o incendio na central de 1917, recollido en https://telefoniagalicia.blogspot.com/2023/03/o-incendio-da-central-telefonica-de.html
• a folga de telefonistas de 1921: https://telefoniagalicia.blogspot.com/2023/05/a-folga-das-telefonistas-de-coruna-1921.html

E outros puntos relevantes que recollemos entra publicación.

A caída masiva de postes do 16 de outubro de 1912

Por mor de terse desprendido un fío sobre os cables de alta tensión pola caída dun poste corcomido da rúa Compostela mentres se estaban realizado un traballos por parte de varios operario.  Fundíronse varios fíos e caeron varios postes do recheo, Cantóns e da rúa Compostela ao non ter o contrapeso dos postes contrarios, incluso o poste de ferro próximo ao obelisco. Coa caída dos postes caeron arbores dos xardíns de Méndez Nuñez. Afortunadamente non aconteceron víctimas deste suceso, pero tivo uns danos valorados en máis de 10.000 pesetas. 

O concesionario, Jose María Rivera, tivo que pedir a Madrid cable de cobre.  Jose María comenta ao alcalde, o Sr. Martínez Fontela, que a causa é a falta de protección nos cables eléctrico. O concello ordena retirar un poste da Praza de Lugo e outro da rúa Santa Catalina.

En novembro de 1912  concesionario comeza instalar 14 postes na vía pública en sustitución dos afectados pero o alcalde Lafuente comenta que os novos son totalmnete antiestéticos, e que non están á altura do agardado para os Cantóns. Agardaba que foran de ferro en lugar dos de madeira. Jose María Rivera ten o apoio do concelleiro D. Juan González Rodríguez que indica que os postes de castiñeiro son igual de bos que os de ferro. Jose María recibe a autorización para colocar un poste de madeira para valorar se queda estético nos Cantóns, pero o resulta é negativo, polo que obrigan ao concesario  ausar o modelo de postes que usa a compañía eléctrica.

O 22 de novembro de 1912 a rede seguía ser servizo e comeza a haber voces que reclaman solucións, polo que se autoriza a instalación dos postes provisionais de eucalipto coa base pintaba, que cruzaban os Cantóns diagonalmente e que non gustan a varios concelleiros. O arquitecto municipal comprométese a analizar a mellor colocación dos postes. Nos plenos do 12 de febreiro e 16 de abril de 1913 aínda non estaban pintados os postes, polo que xurden queixas por parte de concelleiros.

Acordado o traslado dos postes, o concesionario solicita ao concello que se lle conceda o 60% do custo dese traslado o 11 de febreiro de 1914.  A rotura dun poste da zona do recheo o 4 de xullo de 1915, leva de novo o tema dos postes ao pleno do 7 de xullo, o concelleiro Sr. Menlle propón que se tiren os postes telefónicos do paseo e xardíns de Méndez Núñez, pola ameaza de que caian. Acórdase que o concesionario cambie os múltiples cables por uns múltiples (un cable con varios fíos), que se explore a posibilidade de que vaian soterrados e que de ser necesarios o postes se instalen de ferro. O alcalde o Sr. Ozores Pedrosa trasladaría o acordo ao concesionario cun prazo de 3 meses para facer a reforma e visitaría o lugar do suceso, decretando que se pechase a zona ao tránsito, polo risco de caída.

O 10 de decembro de 1916 publícase unha carta no xornal El Noroeste, asinada por varios comerciantes. na que se laian do ton provocativo e desafiador de Jose María Rivera e reclaman que cumpla o seus compromisos sobre os cambios de postes para evitar caídas, calidade dos cables, reducción dos cruces de liñas e frecuentes indisponibilidades da rede, etc. Introducen o asunto da calidade dos teléfonos, xa que comentan que só se entende unha sílaba de cada palabra e o custe do servizo. Indican que está cobrando as tarifas máximas do servizo, sen ter en conta a rebaixa que propuso na poxa, e que tras reclamación de usuarios viuse obrigado a devolver diñeiro. Outro abonado publica unha carta animando aos abonados a darse de baixa do servizo.

No pleno do concello do 7 de febreiro de 1917 pídese ao arquitecto municipal a relación de postes que non reunen as condicións regulamentarias. Todo finaliza no xulgado, xa que Jose María Rivera leva a decisión do concello do 7 de xullo de 1915. O Gobernador Civil Jose Boente dicta sentenza o 12 de xuño de 1917 a favor do concesionario, xa que as competencia para decidir a idoneidade da rede urbana estarían delegadas no xefe de telégrafos da poboación. O concello decide recorrer no pleno do 10 de setembro de 1917.

Mentres tanto, no pleno de 14 de marzo de 1918, apróbase o cambio de algúns postes por parte do concesionario na Praza de Pontevedra, estrada de Santa Margarita (agora Av. Fisterra), rúa Paio Gómez e Praza de Galicia. Porén, o preito segue. O concello busca un novo letrado para xestionar o pasamento do D. Ramó Patiño Castro. Tras un veredicto negativo, decídese desistir. O proceso pecha nun pleno de febreiro de 1919 aínda se aproba unha conta económica relativa aos gastos procesais. 

A necesidade dunha nova central telefónica

O crecemento no número de abonados motiva a migración da central telefónica en agosto de 1915 á rúa Juana de Vega 11, onde quedaría ata a absorción por parte da Compañía Telefónica Nacional de España e o seu traslado á rúa San Andrés en 1930. O enxeñeiro Alfredo López Álvarez da casa Siemens Halske visita a cidade para planificar o traslado de 1915, onde instalarán unha central nova e cables múltiples, como xa tiña Vigo desde 1910.

As derivadas da grande folga de 1919

A grande folga dos servizos de correos, telegráfos e teléfonos de 1919, tratada nesta publicación: https://telefoniagalicia.blogspot.com/2023/03/a-grande-folga-de-1919.html acabaría por desencadear procesos sindicais, que no caso da Coruña, estarían xestionados polo movemento "Luz y fuerza" que reclamaba dereitos para os traballadores como readmisións (que afectaban principalmente á telefonía interurbana) e melloras salariais.

A extrana prorroga de 1923

Próximo a vencer o servizo en 1923, Jose María Rivera solicita unha prórroga do servizo. Normalmente estas prórrogas tardan tempo en resolverse, pero a Gaceta B.I.C., recollida a través do xornal La Región, fala dunhas prevendas de 50.000 pesetas para conseguir a renovación automática, que reparte o concesionario entre persoas influintes para obter a desexada prórroga. A revista comenta que para pagar a comisión tivo que subir a cota de 104 pesetas anuais a 135 desde o 1 de xuño de 1923, pola falta de 'moralidade' do concesionario. 

Esta suba motivou queixas dos abonados e unha reunión onde acordan darse de baixa no caso de que non se manteñan os prezos anteriores. 

Para saber máis: 

• El Noroeste Ano XIII Número 4595 - 19 de marzo de 1908; Ano XIII Número 4599 - 24 de marzo de 1908; Ano XIII Número 4723 - 18 de agosto de 1908; Ano XIII Número 4762 - 2 de outubro de 1908; Ano XIV Número 4951 - 11 de maio de 1909; Ano XVII Número 6127 - 6 de xuño de 1912; Ano XVII Número 6281 (07/11/1912); Ano XVII Número 6289 - 15 de novembro de 1912; Ano XVII Número 6291 - 17 de novembro de 1912; Ano XVII Número 6294 - 20 de novembro de 1912; Ano XVII Número 6296 - 22 de novembro de 1912; Ano XVII Número 6323 - 19 de novembro de 1912; Ano XVII Número 6324 - 20 de novembro de 1912; Ano XVIII Número 6378 - 13 de febrero de 1913; Ano XVIII Número 6440 - 17 de abril de 1913; Ano XVIII Número 6454 - 1 de maio de 1913;  Ano XIX Número 9826 - 22 de decembro de 1914; Ano XX Número 9894 - 1 de marzo de 1915; Ano XX Número 9480 - 8 de xullo de 1915: Ano XX Número 9481 - 9 de xullo de 1915; Ano XX Número 9482 - 10 de xullo de 1915; Ano XX Número 9517 - 14 de agosto de 1915;  Ano XXI Número 9986 - 10 de decembro de 1916; Ano XXI Número 9988 - 12 de decembro de 1916; Ano XXI Número 9896 - 21 de decembro de 1916; Ano XXII Número 9944 - 8 de febreiro de 1917; Ano XXII Número 10079 - 24 de xuño de 1917; Año XXII Número 10149 - 11 de setembro de 1917
• La Voz de Galicia  - 19 de marzo de 1908; 15 de abril de 1908; 18 de agosto de 1908; 22 de decembro de 1909; 24 de decembro de 1909; 30 de novembro de 1910;  7 e 15 de novembro de 1912; 20 e 22 de decembro de 1912; 14 de febreiro de 1914;  8, 9 e 13 de xullo de 1915; 12 de agosto de 1915;  11 de setembro de 1917; 14 de marzo de 1918; 10 de xaneiro de 1919; 15 de outubro de 1919; 6 de decembro de 1919; 18 de marzo de 1921; 16 de maio de 1921;
• La Correspondencia Gallega diario de Pontevedra Ano XX Número 5438 - 27 marzo 1908
• Boletín oficial de la provincia de La Coruña Número 74, 31 de marzo de 1908
• El Eco de Galicia  diario católico é independiente Num. 636 (02/10/1908); Num. 642 (09/10/1908);  Num. 828 (19/05/1909); Num. 1779 (06/06/1912);  Num. 1894 (18/10/1912); Num. 1911 (07/11/1912);  Num. 1923 (21/11/1912); Num. 1947 (19/12/1912); Num. 2050 (17/04/1913); Num. 2336 (12/02/1914); Num. 2898 (08/07/1915); Num. 2980 (28/09/1915)
• El Eco de Santiago  diario independiente Año XVI Número 9123 - 13 de decembro de 1911
• Faro de Vigo - 17 de outubro de 1912
• Gaceta de Galicia  Diario de Santiago. Decano de la prensa de Compostela Num. 238 (18/10/1912)
• El Diario de Pontevedra  periódico liberal Ano XXIX Número 8534 - 19 de outubro de 1912
• El Correo de Galicia  Diario independiente de avisos y noticias Num. s.n. (27/01/1915)
• El Progreso semanario independiente Ano X Número 1838 - 18 de xaneiro de 1916
• Galicia nueva  periódico regional, primer diario de Villagarcía Año X Número 4106 - 6 de novembro de 1916
• Boletín oficial de la provincia de La Coruña  Número 113 - 20 de maio de 1916
• El Ideal gallego  diario católico, regionalista e independiente  Num. 84 (24/06/1917) ; Num. 155 (11/09/1917); Num. 338 (14/03/1918); Num. 555 (07/11/1918); Num. 641 (27/02/1919);  Num. 825 (17/10/1919; Num. 826 (18/10/1919; Num. 1845 (28/07/1923); Num. 1846 (29/07/1923)
• El Orzán  diario independiente Ano I Número 42 - 14 de marzo de 1918; Ano I Número 259 - 7 de novembro de 1918; Ano III Número 823 -  7 de novembro de 1920; Ano VI Número 1637 - 28 de xullo de 1923
• Acción coruñesa  periódico defensor de los intereses de la capital de Galicia Ano II Número 29 - 16 maio 1921
•  La Región  diario independiente, de intereses generales, de noticias y avisos Ano XIV Número 4012 - 30 de agosto de 1923
• Diario de Galicia periódico de la mañana, telegráfico, noticiero y de información general Num. 1565 (14/02/1914)

Os primeiros anos da telefonía en Tui

Publicado en Castellum Tude. Nº8. Instituto de Estudos Tudenses.

A folga de telégrafos de 1918

Os incumplimentos do goberno á hora de dotar de maior persoal ás oficinas de correos e telégrados, que multiplicaron o seu traballo desde 1914, desencadenou a participación dos membros deste corpo nas Xuntas de Defensa, unha especie de sindicato que velaba por conseguir melloras por parte do goberno. Eso creou certa intranquilidade, recollida na prensa, sobre unha posible folga.  Os funcionarios reclamaban a aprobación dun suposto crédido 

En febreiro de 1918 parece iniciarse unha folga encuberta de Telégrafos que acumulan atrasos e sobrecargan  ao teléfono interurbano e dificultando o traballo de prensa. O 13 de marzo de 1918 a Gaceta de Madrid publica a militarización do servizo por parte do ministro de Guerra, para que se garanta o servizo público, ocupando as estacións o 14 de marzo desde as sete da mañá.

Boletín Oficial de la Provincia de Lugo Número 63 - 15 de marzo de 1918

A prensa local galega recolle como foi o proceso de intervención nas diferentes cidades. No caso de Santiago de Compostela sería a benemérita á que acudiría a estación telegráfica, mentres que a garda de seguridad fariao coa telefonía interurbana, que vese afectada pola censura (sen paralizar o servizo). A idea era parar as comunicacións relativas a esta folga. 

En Santiago móstrase o persoal sorprendido pola medida, xa que non esperaban ir á folga. Chegan a mandar unha comunicación á prensa o 18 de marzo asinada por SerafínMartín Pozuelo, Alberto domínguez Martínez, Ramón TRincado Gil e Alfrezo Bermúdez de Castro Pla.  Queixanse de que se apartara do servizo aos compañeiros sen terse sumado ás Xuntas de Defensa nin ter intención de participar na folga.

No caso de Lugo, onde a telefonía urbana depende de telégrafos tamén, sería a garda Civil a que custodiara o servizo.  En Pontevedra o teléfono interurbano pasa a funcionar toda a noite debido á alta carga de traballo, aínda que aplicando a censura nos telefonemas.

Os empregados de Coruña manteríanse tamén á marxe da folga pero apartados do servizo pola Garda Civil, segundo informou o subsecretario de gobernación, xa que acudirían á autoridade militar para notificalo. Previamente xa acudira o tenente da Garda Civil Sr. Blanco Novo con catro membros do corpo á sede de telégrafos para que os empregados abandonaran a sala. Recibiran ordes de que non tocaran os aparatos porque había a sospeita de que querían inutilizados.

 El Progreso  diario liberal Año XI Número 3163 - 19 de marzo de 1918

Esta militarización apenas duraría 48 horas, pero causo certos danos na operativa de prensa (acostumada a usar os servizo telegráfico) que tamén tivo problemas co teléfono interurbano pola aplicación da censura así como a sobrecarga deste servizo, que motivou este texto satírico recollido na prensa.

El Progreso  semanario independiente Ano XII Número 2605 - 1918 marzo 17

Para saber máis:

• Boletín Oficial de la Provincia de Lugo Número 63 - 15 de marzo de 1918
• Diario de Galicia periódico de la mañana, telegráfico, noticiero y de información general Num. 3011 (15/03/1918); Num. 3012 (16/03/1918); Num. 3022 (26/03/1918)
• El Correo de Galicia  Diario independiente de avisos y noticias Num. 5186 (15/03/1918); Num. 5187 (16/03/1918) 
• El Eco de Santiago  diario independiente Año XXIII Número 9945 - 15 de marzo de 1918
• El Ideal gallego  diario católico, regionalista e independiente Num. 339 (15/03/1918)
• El Orzán  diario independiente Ano I Número 43 - 15 de marzo de 1918; Ano I Número 44 - 16 de marzo de 1918
• El Progreso  diario liberal Ano XI Número 3160 - 15 de marzo de 1918; Ano XI Número 3163 - 18 de marzo de 1918
• El Progreso  semanario independiente Ano XII Número 2604 - 16 de marzo de 1918; Ano XII Número 2605 - 17 de marzo de 1918
• Galicia nueva  periódico regional, primer diario de Villagarcía Ano XII Número 4497 - 24 de  febreiro de 1918; Ano XII Número 4514 - 16 de marzo  de 1918
• El Correo gallego diario político de la mañana Ano XLI Número 14470 - 19 de marzo de 1918
• La Región  diario independiente, de intereses generales, de noticias y avisos Ano IX Número 2440 - 19 de marzo de 1918
• Gaceta de Galicia  Diario de Santiago. Decano de la prensa de Compostela Num. 67 (20/03/1918)

A singular detención na central telefónica de Ourense de 1918

10 de novembro de 1918. A central telefónica urbana da rua Progreso de Ourense viviu un novo capítulo negro tras o suicidio un ano antes director da mesa. Neste caso tivo un final feliz. 

Severino Fernandez e Fernandez foi detido tras sair da central telefónica. Acababa de ter una chamada telefónica coa sua muller, que residía en León. A detención debeuse á creencia de que o citado individuo participara nun asasinato dun viaxeiro, D. Remigio Miranda Alvarez, do tren a Galicia, que fora desuberto na estación de Navalperal o 28 de outubro de 1918.

Remigio Miranda Álvarez. Blog Alma de Herrero. Sen datar.

Severino non puido explicar que quería dicir cando, falando coa súa muller, preguntoulle como marchaban os seus asuntos. Detectouse un resgardo dun recibo de 250 pesetas dun xiro postal que realizara á súa muller. 

Nega toda participación no citado crime, pero unha tenda de Ourense comenta estando Severino dentro da mesma, abandonou a tenda de xeito apurado cando escoitou que se estaba a falar do crime.  Ao detectarse certas incongruencias na sua declaración foi enviado ao cárcere. Severino comentou que o día do crime estaba en Nogueira de Ramuín, pero non foi quen de explicar o obxectivo desa viaxe. 

O xuiz pediu confirmación ao gobernado de León, que confirmou que saira de León cara Galicia o 21 de outubro e se estaba á espera da resposta do alcalde de Nogueira para que confirmase se o 28 estaba nesa vila.

O 9 de novembro, xa fora do cárcere tras varios días, Severino visita a redacción do xornal La Región.  Explica que a súa detención debeuse a que explicando a súa esposa o envío de 250 pesetas para que viñera a Ourense cos seus fillos a coñecer as propiedades que herdara recentemente, o empregado da central telefónica deu notificación á policia. Severino era natural de Nogueira de Ramuín e volvera ao pobo para acompañar ao seu pai nos seus últimos días. 

Para saber máis:

• Diario de Galicia periódico de la mañana, telegráfico, noticiero y de información general Num. 3318 (06/11/1918)
• El Orzán  diario independiente Año I Número 259 - 7 de novembro de 1918
• La Región diario independiente, de intereses generales, de noticias y avisos Ano IX Número 2633 - 1o de novembro de 1918
• Blog Alma de Herrero: https://almadeherrero.blogspot.com/2022/10/el-crimen-del-correo-de-galicia.html

Telefonía en Viveiro (1915-1921)

Verdad y Justicia foi un semanario publicado en Viveiro que comezou a súa andaina o 29 de maio de 1915. Nesa mesma data, no número 1, comezaron por facer unha reclamación do teléfono urbano. O programa do director xeral de Comunicacións, o Sr. Ortuño, que despertara o interese de cidades como Tui, Lugo, Monforte ou Betanzos ou a vila de Ponteareas, non foi alleo a este xornal, que reclama un tratamento similar para Viveiro.  Esta reclamación a repetirían con certa insistencia en outros números.

En xuño de 1915 coñécense os plans de que a Compañía Interurbana Peninsular instale una central en Viveiro nunha liña que atravesaría o norte da mariña cara Xixón, supostamente grazas ás xestións do deputado lucense Sr José Soto Reguera. Este proxecto paralizaríase en favor do corpo de telégrafos.

Retrato de Jose Soto Reguera. Ano descoñecido

Febreiro de 1917: recóllese na prensa a visita do funcionario de telégrafos D. Manuel Ladron de Cegama, encargado da montaxe da rede de telefonía urbana en Viveiro, que quedaría ata finais de marzo de 1917. Pasan de 50 as persoas interesadas neste servizo, que era o requirimento mínimo para a montaxe da rede. 

Ao igual que ocorría en Ribadeo, buscábase unha casa para o servizo telegráfico e telefónico, neste caso en aluguer cun prezo máximo de 550 pesetas anuais. Porén, en agosto de 1917 parece que o proxecto segue parado, argumentando que non se atopou unha casa en condicións para prestar o servizo. 

Hai que agardar ata xaneiro de 1918. Aparece na prensa que se reserva o diñeiro necesario para a montaxe da rede. Dependendo da ideoloxía da prensa agradecen a xestión ou acusan da demora ao deputado Soto Reguera. O 28 de xaneiro de 1918 o xefe de liña Fernando García Abad e o capataz Sr. Antena desprázanse a Viveiro para planificar a instalación, constando a chegada do persoal o 18 de febreiro de 1918. 

O 16 de maio de 1918 publícanse que teñen comezado as obras da torre do teléfono, xunto á igrexa de Santa María do Campo. O Sr. Bolaño, xefe da sección telegráfica de Lugo, informa neste mes dos plans de conectar a estación ao servizo interurbano. O 20 de setembro de 1918 ábrese ao publico a estación telefónica urbana

En decembro de 1919 aparece mencionado que o proxecto de telefonía interurbana se envía á dirección xeral de Telégrafos. 

Hai novas en setembro de 1921, onde aparece a mención ao tendido da rede en curso con Mondoñedo, así como a inclusión na Real Orde de 26 de agosto de 1921 de creación de novas estacións da rede interurbana, xunto a Ortigueira, Ordes, Ribadeo e Guillarei.  Tamén se menciona o adiamento provocado polo roubo de 90 metros de cable en novembro de 1921 á altura de Valadouro, por parte de Jose Ramón Díaz López, da parroquia de Vilacampa.

A estación quedaría aberta para comunicacións interurbanas o 6 de agosto de 1922. 

Para saber máis: 

• El Regional: diario de Lugo. Núm 11815 (22/01/1918); Num. 13569 (19/06/1922); Num. 13610 (07/08/1922)
• Verdad y justicia: semanio imparcial defensor de los intereses generales: Ano I Número 1 - 29 de mario de 1915; Ano II Número 63 -  5 de agosto de 1916; Ano II Número 72 - 7 de outubro de 1916; Ano III Número 91 - 17 de febreiro de 1917; Ano III Número 116 - 11 de agostos de 1917; Ano IV Número 139 - 26 de xaneiro de 1918
• La idea moderna: diario democrático en Lugo: Num. 7863 (13/02/1917); Num. 7908 (09/04/1917); Num. 8096 (26/11/1917); Num. 8152 (22/01/1918); Núm. 8157 (28/1/1918); Núm. 8175 (18/2/1918); 
• El Correo de Galicia: Diario independiente de avisos y noticias: Num. 4910 (29/03/1917);  Núm 5171 (26/2/1918)
• La voz de la verdad : diario católico con censura eclesiástica: Ano VII Número 2335 - 19 de febreiro de 1917; Ano VII Número 2394 - 30 de abril de 1917; Ano VII Número 2463 - 24 de xullo de 1917; Ano VII Número 2570 - 27 de novembro 1917; Ano VIII Número 2701 - 30 de abril de 1918;  Ano XII Número 3943 - 7 de xuño de 1922;  Ano XII Número 3952 - 18 de xuño de 1922; Ano XII Número 3996 - 9 de agosto de 1922 
• El Eco de Santiago  diario independiente Año XXIII Número 9907 - 30 de xaneiro de 1918; Ano XXIII Número 9930 - 26 de febreiro de 1918
• El Progreso  diario liberal Ano XI Número 3138 - 19 de febreiro de 1918; Ano XI Número 3209 - 16 de maio de 1918; Ano XIV Número 4279 - 10 de novembro de 1921; Ano XV Número 4452 - 7 de xuño de 1922
• Diario de Galicia periódico de la mañana, telegráfico, noticiero y de información general Num. 3075 (19/05/1918)
• La Voz de Galicia. 17 de xuño de 1915; 27 de maio de 1918
• El Orzán  diario independiente Año II Número 585 - 10 de decembro de 1919
• El Correo gallego  diario político de la mañana Ano XLIV Número 15634 - 2 de outubro de 1921
• El norte de Galicia  diario político y de información Num. 6143 (30/09/1921)
• El regional  diario de Lugo Num. 12996 (30/09/1921)

Os conflitos da rede interurbana coa urbana de Coruña (1914-1916)

Xa están os postes pendentes de instalar, polo que o 17 de Marzo de 1914 os representantes da Compañía Peninsular estiveron visitando a cidade para planificar os traballos de conexión a Lugo e a selección do local. A Cámara de Comercio reclámalles por cara que aceleren os traballos, obtendo resposta do director xerente de que está prevista a inauguración en xullo de 1914.

D. Félix López Betuerto solicita autorización á alcaldia para utilizar o local da rúa Juana de Vega nº 18-20. A data prevista sería o 31 de agosto, que sería finalmente adiada ás sete da tarde do 3 de setembro de 1914 baixo a tutela do xefe técnico José Ruiz Medina. Asumiría a dirección da rede D. Juan J Caimary Sierra, contando con Juan Montenegro como oficial. Anunciase os prezos de 0,5 pesetas con Betanzos, 0,75 con Santiago e Ferrol e 1,25 pesetas con Vigo, Pontevedra, Lugo; Monforte, Vilagarcía e Ourense, todas por 3 minutos. Bancos en decembro de 1918 solciitarían, via Camara de Comercio, unha redución das cotas do teléfono.

A interconexión coa rede urbana

O conflito coa rede urbana sería algo singular en Galicia. Ambas compañías non se poñen de acordo para conectar as redes e permitir cos abonados da rede urbana poidan chamar desde as súas casas a fora da cidade. 

En decemhro de 1914 o alcalde Javier Ozores Pedrosa require ao xerente da Compañía Peninsular que acceda a interconectar a súa rede coa urbana.

Carta do alcalde Sr. Ozores Pedrosa ao xerente da Compañía Peninsular. 7 de decembro de 1914.

Polo o que declara o director da Compañía Peninsular Enrique Parellada Pallás contesta que a rede urbana está a requerir que sexa a Compañía Peninsular a que instale os teléfonos nas casas dos usuarios interesados e que a compañía urbana quería parte do diñeiro recaudado nese tipo de chamadas. Esta é a comunicación que remite ao alcalde.

Carta de Eduardo Parellada ao alcalde Sr. Ozores Pedrosa. 16 de decembro de 1914.

En xaneiro de 1915 anunciase o acordo de interconexión, pero na práctica a compañía urbana segue a poñer trabas para facer esa interconexión. O concelleiro Casares Quiroga mostrase moi crítico co concesionario da rede urbana, criticando os postes antiestéticos, os líos nos fíos e a falta de interese en poñerse de acordo coa rede interurbana. Nunha carta ao director anónima un lector pide que sexa o concello o que explote o servizo urbano, como ocorre en Santander.

O 9 de novembro de 1915 a Compañía Peninsular ofrece a posibilidade, dados os problemas para conectarse coa rede urbana, de instalar teléfonos e cables conectados directamente á rede interurbana. Así, os usuarios poderían ter dous terminais e liñas na súa casa, una para a rede urbana e outro na interurbana.

El Noroeste' - Ano XX Número 9632 (09/12/1915)

Esto non sentou ben ao concesionario da rede urbana, que nas listaxes de abonados do mes seguinte (xaneiro de 1916) inclue este texto para mostrar que el non ten responsabilidade sobre a adaptación á rede interurbana

Art. 52. Cando un abonado dunha central telefónica urbana solicite tamén a subscrición á comunicación interurbana, a instalación dos equipamentos necesarios para este servizo correrá a cargo do concesionario da liña interurbana.

que por parte da Compañía Peninsular interpretan doutro xeito ben diferente:

 El Noroeste Año XXI Número 9683 -  30 de xaneiro de 1916

Os seguintes anos ata a incautación en 1924

O director da central interurbana D. Juan Caimary obtén un recoñecemento ao ascender a oficial de segunda clase en febreiro de 1918. A vacante como oficial de terceira pasa a ser ocupada polo aspirante D. Julián Sandoval. Nesas datas debatiríase no concello sobre a petición de instalar un poste nos terreos da dársena para dar servizo á Capitanía Xeral e a levantar pavimento do ensanche para reparar cables subterráneos.

Pasando a1921, chegarían D. Justo Pérez Fafían, procedente de Lugo, e Ramiro Castro Iglesias asignados a esta central. En 1922 chegaría Fernando Aniño Constanti, que permutaría desde Ferrol con Eduardo Tobío Mosquera. Tamén a prensa comenta que Juan Caimary recupera o cargo de encargado da estación, en lugar de Benito Zabalo Vázquez que o ocupaba interinamente e que en outubro de 1924 sería trasladado a Astorga

En marzo de 1922 parece existir unha folga de repartidores da central. Contaba con 12 repartidores que se declaran en folga solicitando un aumento dos salarios (ata o momento cobraban 22,5 pesetas). A compañía prescinde deles asignando esa tarefa a dous empregados para que fagan o reparto en bicicleta. 

Tamén hai mudanza, en abril de 1923 móvese a central interurbana, que estaba na mesma rúa (Juana de Vega) que a central urbana, ata os Cantóns, no antigo local do Centro Castellano, por un custe de 1000 pesetas mensuais.

Para saber máis:

• El Eco de Galicia  diario católico é independiente  Num. 2369 (17/03/1914); Num. 2391 (08/04/1914); Num. 2537 (02/09/1914)
• La Voz de Galicia. 17 e 18 de marzo de 1914; 21 de abril de 1914; 10 de xaneiro de 1915; 10 de decembro de 1915; 6 de febreiro de 1918; 17 de febreiro de 1918; 11 de decembro de 1918; 11 de outubro de 1919; 8 de xullo de 1922; 19 de outubro de 1924
• Diario de Galicia periódico de la mañana, telegráfico, noticiero y de información general Num. 1591 (18/03/1914)
• La idea moderna  diario democrático en Lugo  Num. 7015 (18/03/1914); Num. 7124 (04/09/1914)
• El Correo gallego  diario político de la mañana Ano XXXVII Número 12103 - 18 de agosto de 1914; Ano XXXVIII Número 12226 - 12 de xaneiro de 1915; Ano XLV Número 15752 - 17 de febreiro de 1922
• El Noroeste Año XIX Número 9785 - 20 de agosto de 1914; Ano XIX Número 9790 - 25 de agosto de 1914; Ano XIX Número 9798 - 2 de setembro de 1914; Ano XIX Número 9808 - 3 de decembro de 1914; Ano XIX Número 9817 - 12 de decembro de 1914; Ano XIX Número 9822 - 17 de decembro de 1914; Ano XX Número 9587 - 25 de outubro de 1915;  Anno XX Número 9618 - 25 de novembro de 1915; Ano XXII Número 10016 - 22 de abril de 1917
• El norte de Galicia  diario político y de información Num. 3983 (04/09/1914)
• La Correspondencia Gallega  diario de Pontevedra  Ano XXVI Número 7406 - 4 setembro 1914; Ano XXVI Número 7408 - 6 setembro 1914
• La Región  diario independiente, de intereses generales, de noticias y avisos Ano V Número 1385 - 4 de setembro de 1914
• El Diario de Pontevedra  periódico liberal Ano XXXI Número 9106 - 8 de setembro de 1914
• El Correo de Galicia / Diario independiente de avisos y noticias/ Num. s.n. (25/02/1916) 
• El Eco de Santiago  diario independiente Año XXIII Número 9924 - 19 de febreiro de 1918; Ano XXVI Número 10719 - 25 de outubro de 1921; Ano XXVII Número 10101 - 8 de marzo de 1922
• El Ideal gallego  diario católico, regionalista e independiente Num. 507 (12/09/1918); Num. 1513 (08/03/1922)
• El Orzán  diario independiente Año I Número 6 - 6 de febreiro de 1918
• El Progreso  diario liberal Año XIV Número 4147 - 9 de xuño de 1921;  Ano XV Número 4480 - 9 de xullo de 1922
• La Integridad diario católico Num. 9350 (11/06/1921)
• El Compostelano  diario independiente Ano V Número 1394 - 20 de outubro de 1924

Telefono interurbano en Vilagarcía (1914-1924)

 O 18 de xuño de 1914 sae publicado o proxecto de instalación da rede interurbana en Vilagarcía. O proxecto incluía usar postes de madeira na estrada de Chapa a Carril e a continuidade pola via de tren. A idea era que estivera disponible en setembro de 1914.

A estación estaría ubicada nun baixo da rúa Calderón (hoxe alcalde Rey Daviña). A inauguración tivo lugar no 12 de setembro de 1914, xusto despois da de Santiago e a última das dez estacións previstas nesta primeira fase. Á inauguración acudiron autoridades locais e prensa. Desafortunadamente non se conservan copias de Galicia Nueva, o xornal de Vilagarcía, desa data. A comunicación coas vilas máis próximas (Santiago e Pontevedra) costaría 0,5 pesetas por tres minutos.

O xefe da estación sería Manuel Villaspí. A central urbana (moi próxima á interurbana) estaría conectada para permitir que abonados poideran chamar desde as súas casas, como se observa na imaxe. Desde marzo de 1915 comeza a reclamarse unha ampliación de horarios ata a medianoite e persoal, de xeito similar a outras poboacións de Galicia, que parece aceptarse parcialmente (ata as 20h) xa en abril de 1915, pasando a ser ata as 22h en xullo de 1915.

En 1916 o servizo cambia de localización pasando a estar na rúa Vista Alegre número 18, esquina coa praza da Fonte, no lugar onde se atopaba o antigo hotel Suizo. En abril de 1918 Manuel Vallespí confirma que o horario pasaría a ser de oito da maña a dúas da noite, reducíndose á medianoite en setembro de 1919.

O 12 de decembro de 1923 sae a nova de que Manuel Vallespí ten un novo destino en Zaragoza, pasado a ser titular do cargo Jose María de la Bodega Gil, con Salvador Blanco Danés de oficial.  

Jose María trasladaría a sede á rúa González Garra 5 (actual rúa Rey Daviña) coa axuda do instalador José Abraham e o mecánico de Vigo D. Manuel Comesaña, dirixidos polo xefe da central de Vigo, D. Constancio Lambán.

Central interurbana de Vilagarcía. Archivo de la Fundación Telefónica. Sen datar.

Unha vez pasado o conflito da reducción horaria, volvería intentarse, por parte da Cámara de Comercio, en xuño de 1924 que volvera a pechar ás doce da noite.

Para saber máis:

• La Correspondencia Gallega  diario de Pontevedra  Ano XXVI Número 7329 - 18 xuño 1914; Ano XXVI Número 7364 - 23 xullo 1914
• El Correo de Galicia  Diario independiente de avisos y noticias Num. s.n. (23/07/1914); Num. s.n. (14/09/1914); Num. 7132 (14/09/1914) (14/09/1914); Num. 5212 (17/04/1918); Num. 723 (28/03/1920)
• El Diario de Pontevedra  periódico liberal Ano XXXI Número 9066 - 23 de xullo de 1914; Ano XXXI Número 9114 - 17 de setembro de 1914; Ano XXXV Número 10207 - 16 de abril de 1918 
• Faro de Vigo  - 23 de xullo de 1914; 11 de xullo de 1914 
• El Eco de Santiago diario independiente Año XIX Número 6643 - 24 de xullo de 1914
• La idea moderna  diario democrático en Lugo  Num. 7120 (24/07/1914);  Num. 7343 (29/05/1915)
• Galicia nueva  periódico regional, primer diario de Villagarcía Ano VIII Número 2754 - 11 de setembro de 1914;  Ano VIII Número 3035 - 9 de abril de 1915; Ano IX Número 3830 - 10 de xullo de 1915; Ano IX Número 3811 - 11 de xuño de 1915; Ano X Número 4171 - 21 de xuño de 1916; Ano XII Número 4539 - 16 de abril de 1918; Ano XIII Número 4963 - 9 de setembro de 1919; Ano XVII Número 6167 - 12 de decembro de 1923; Ano XVII Número 6168 - 13 de decembro de 1923; Ano XVIII Número 6349 - 3 de xullo de 1924
• El Correo gallego  diario político de la mañana Ano XXXVII Número 12126 - 16 de setembro de 1914
• El pueblo gallego rotativo de la mañana Ano I Número 114 - 8 de xuño de 1924