Os teléfonos privados na provincia de A Coruña no século XIX

Sen dúbida, o primeiro caso de rede privada en Galicia foi a de Rubine en 1885, que se recolleu nun artigo previo: 

https://telefoniagalicia.blogspot.com/2022/06/a-primeira-lina-de-telefono-de-galicia.html

Rubine e Cervigón, recollidos no artigo, non serían os únicos coruñeses interesados, xa que existirá outro proxecto en 1888 que de detalla embaixo.

No resto do século XIX temos localizadas varias liñas particulares máis no provincia de A Coruña. Hai que ter en conta que a rede urbana de Coruña se inaugurou en 1888, polo que potenciais demandantes de liñas particulares xa eran atendidos por este servizo. 

No resto de provincia, varios comerciantes tiñas liñas entre as súas casas e negocios. Ademáis destas liñas particulares, existían liñas municipais para conectar cos servizos de telegráfia do Estado, que se recollen neste artigo:

https://telefoniagalicia.blogspot.com/2022/07/telefonia-municipal-no-mapa-telegrafico.html

As instalacións particulares, en ocasións, estaban vencelladas a redes eléctricas polo que utilizaban as súas propias instalacións, pero noutros casos facían unha ocupación da vía pública mediante a instalación de postes. Estes proxectos detállanse a continuación por orde cronolóxica.

1888

Os Sr. Mesa, Marquesi e Dalmau, con negocios no sector de hidrocarburos (entre outros), objetñen licencia temporal para a instalación dunha rede de telefonía privada, que perderán cando exista a rede urbana (que se implantaría uns meses máis tarde). A liña conecta a fábrica de refinado nas proximidades do actual Parque Europa e o despacho do Sr. Mesa na Avenida Sánchez Bregua

1889 

Germán Echeverría, chegados do país vasco frances eran suministradores do exército. Pediron autorización para instalar unha liña particular en Betanzos, entre almacen de curtidos que tiña no barrio do Magdalena (localización) e a fábrica, reconvertida na vivenda habitual, en Ponte do Porto, no concello de Miño (localización), cunha extensión duns 7000 metros. Esa liña permanece en 1921, xa que aparece na prensa o roubo de 60 metros de cable por parte do xove de 15 anos Antonio Lago Illanes.

1894

Jose Blanco Vilariño, en representación de The Corunna Waterworks Company Limited, compañía proveedora de auga na cidade da Coruña, para establecer unha rede as oficinas sitas na Rúa Real e a casa do garda no encoro de Muradelo no río Barcés (actual encoro de Cecebre) cunha distancia de 22km, obra que padecería abundantes problemas.

1895

Jose Lopez Cortón, a través da petición do veciño de Betanzos Roque Ponte Peña, para establecer unha liña particular entre a súa casa-quinta en San Fiz de Vixoi, en Bergondo (localización) e a fabrica de electricidade na Ponte Nova de Betanzos, que se atopaba en construcción (localización). A liña tería unha lonxitude de 3300 metros. Jose anunciaba tamén a instalación de teléfonos e timbres.

Anuncio da fábrica de electricidade. Programa das festas de Betanzos. Ano 1900.

1897

Alejandro Portals Boris, tiña una liña entre a súa casa en Muros, o pode que na industría que tiña no Paseo de Bombé, e a industria de salazón que tiña en Ancoradoiro, onde se atopa actualmente o camping, que pertence todavía os seus descendentes.

1898 

Jose Romaní Ferrer, do clan dos "Romaní", establecidos no Barbanza a primeiros do século XIX. Neste caso para conectar a industria de salazón en Muros na praia de Somorto, na parroquia de Esteiro (localización) coa a súa casa de Muros, aínda que noutras referencias fálase dunha segunda industria en Muros, que se correspondería coa fábrica dos Tres Picos (localización) 

1899 

Cayetano García Carro, que posteriormente cambiaría o sector hsoteleiro en Sevilla, solicitou autorización para instalar unha rede particular de telefonía na cidade de Santiago de Compostela, para interconectar dous dos seus negocios: o comercio Bosques de Bolonia na rúa Tras de Salomé coa sastrería que posúe na rúa Nova. A autorización foi denegada pola dificultade de ter a autorización das casas onde debía pasar o cable, salvo que fora que de instalalo polos faiados, así como pola proximidade da construcción da rede urbana.

1900

Pedro Calderón de la Barca Ceruelo, deputado nas cortes de Madrid polo distrito de Arzúa, conectaba coa liña telefónica o Pazo das Figueiras, na parroquia de Folladela, en Melide (localización). e a súa casa no centro da vila, cunha extensión duns 6 km. Tamén outra entre o Pazo Figueiras e O Foro, onde debía posuir algunha propiedade, cunha lonxitude adicional de 1800 metros

Olimpio Pérez Rodríguez, banqueiro que formaría uns anos antes a Sociedade de Gas e Electricidade de Santiago, solicitou licencia para instalar unha liña telefónica entre a central do río Tambre en San Xoán de Fecha (localización) ata a Rúa Nova e, desde este punto, ata a fábrica de gas na cidade que adquirira recentemente.

Para saber máis:

• Faro de Vigo: 21 de xaneiro de 1888; 13 de marzo de 1889
• La Voz de Galicia. 19 de xaneiro de 1888; 7 de febreiro de 1889; 17 de agosto de 1894; 21 de xullo de 1895; 7 de abril de 1897; 15 de febreriro de 1898; 15 e 30 de agosto de 1900; 20 de xullo de 1921
• Gaceta de Galicia Núm 85/1899 de 14 de abril de 1899; Núm. 108/1899 de 11 de maio de 1899; Núm. 207/1900 de 14 de agosto  de 1900
• El Eco de Santiago. Núm 839 de 6 de abril de 1899; Núm 841 de 8 de abril de 1899; Núm. 869 de 11 de maio de 1899;; Num 1760 de 8 de novembro de 1900; Ano XXVI Número 10641 - 22 de xullo de 1922
• La Idea Moderna.Num 2975 de 13 de novembro de 1900
• Diario de Avisos de La Coruña. Núm 9442 de 29 de maio de 1889
• El Lucense. Núm 1321 de 8 de maio de 1889
• El Diario de Galicia. Núm 995 de 24 de agosto de 1894; Núm 1337 de 8 de outurbo de 1895; Núm. 1772 de 18 de marzo de 1897; Num 1787 de 7 de abril de 1897;  Núm. 1831 de 30 de maio de 1897
• La Correspondencia Gallega. Núm 2517 de 26 de maio de 1898
• La Integridad diario católico Num. 9384 (22/07/1921)

Os teléfonos privados na provincia de Pontevedra no século XIX

 Sen dúbida o primeiro caso foi de rede privada foi o de Antonio López de Neira en 1886, que se recolleu nun artigo previo: 

https://telefoniagalicia.blogspot.com/2022/08/lopez-de-neira-primeira-lina-de.html

No resto do século XIX temos localizadas once liñas particulares máis no provincia de Pontevedra. Hai que ter en conta que a rede urbana de Vigo se inaugurou en 1889, polo que potenciais demandantes de liñas particulares viron colmadas as súas necesidades co servizo urbano. Así, varios comerciantes tiñas liñas na súa casa e negocio, polo que non aparecen recollidos neste artigo. Ademáis destas liñas particulares, existían liñas municipais para conectar cos servizos de telegráfia do Estado, que se recollen neste artigo:

https://telefoniagalicia.blogspot.com/2022/07/telefonia-municipal-no-mapa-telegrafico.html

As instalacións particulares, en ocasións, estaban vencelladas a redes eléctricas polo que utilizaban as súas propias instalacións, pero noutros casos facían unha ocupación da vía pública mediante a instalación de postes. Estes proxectos detállanse a continuación por orde cronolóxica.

1888 

Jose María Riestra López, futuro Marqués de Riestra, era un empresario e banqueiro pontevedrés. Solicitou unha liña de teléfono particular entre a súa casa na Rúa Michelena 30 (tamén sede da banca) e a sua casa de campo, o Pazo da Caeira en Poio (localización), cunha lonxitude aproximada de 1.5km 

1889 

Manuel Barcena Franco, Conde de Torrecedeira, banqueiro e posuidor de propriedades, para construir unha liña telefónica entre a súa casa rúa Real (Vigo) e unha finca en Cedeira, hoxe chamado Pazo de Torrecedeira (localización) no concello de Redondela. Nesta data xa estaba en construcción a casa Barcena, no  

Evaristo Babé, ex alcalde de A Coruña, entre a fábrica de refinado de petróleo "La viguesa" na praia de Guixar e as oficinas de compañía na rúa do Ramal, que tres anos máis tarde se chamaría Rúa Colón. A extensión aproximada sería de 2.5 km. Este mesmo ano chegaría a rede urbana á que se conectarían posteriormente.

1890

Gumersindo Otero García conectando a fábrica de papel de Riobó na Estrada (localización), que fora construida en 1741 e que el rexentaba, coa súa casa particular, o Pazo da Mota (localización) na mesma parroquia, cunha distancia inferior aos 2km. A construción da rede ten sido feita polo Sr- Rodriguez Cea de Pontevedra

Fábrica de papel de Riobó (A Estrada) actualmente. Orixe: link

1891

Conexión entre o Colexio da Compañía de Xesús na parroquia de Camposancos no concello de A Guarda (localización) e a casa do médico Leonardo Álvarez ubicada no lugar de Coruto, na parroquia de Salcidos do mesmo concello. O padre Francisco Gárate sería o enfermeiro naquel momento, cando o colexio contaba cuns 200a alumnos internos, que usaría o teléfono para avisar de casos graves e que o médido se desprazara ao colexio en cabalo. A rede Tería unha extensión dun 2.7 km.

Colexio Santiago Apostol (pp. Xesuitas) en Camposancos (A Guarda). Sen datar. Orixe: link

1895

Ulpiano Buhigas Abad posuía unha propiedade e unha fábrica de fósforos en Carril. Solicitou a creación dunha rede que conectara con Cesures, aínda que descoñecemos os intereres que tiña nesa poboación. A lonxitude da rede, preto de 15 km leva a pensar que usaría o trafado dos cables telegráficos da liña de tren.

1896

A instalación dun teléfono en 1896 entre a recén ianugurada fábrica de luz A Miuduña" de Tebra de Tomiño (localizacion) e a sede da compañía de electricidade dos señores Comesaña e Leiras, cun proxecto levado a cabo por Jesús Adrán, que participou na rede eléctrica doutras vilas. A extensión desta liña sería duns 15 km. aproveitando os postes dos cables eléctricos.

1897

En febreiro de 1897 comúnicase a autorización a Manuel Novo Faílde e Antonio Sierra Prieto para instalar unha liña particulae en Pontecesures.  Neste caso non queda constancia de que dous puntos conectaba, Ambos posuían unha tenda de ultramarióos e importacións coloniais a grande escala, principalmente con América. No caso de Novo tiña tamén negocios de 'ferros' e ferretaría en Padrón, así como canteiras de  arxila e fábrica de tellas en Valga, pero parece ser que a instalación da liña estaba limitada a Pontecesures.

1899

Laureano Salgado para conectar a fabrica de Azucreira Galega en Portas, que está aínda conservada (localización) coa sua casa en Caldas de Reis (situada na rúa que leva o seu nome), cunha distancia de 1800 metros. Laureano está considerado un dos impulsores da electrificación en Galicia, impulsor do balneario e gran hotel de A Toxa, así como varias centrais hidroeléctricas, casas de baños e actividades filantrópicas. A azucreira, creada no mesmo 1899, tras a perda de Cuba, principal fornecedor de azucre da época. A falta de cultivos de remolacha e a competencias doutras azucreiras foron a causa do peche en menos de catro anos.

Restos da Azucreira Galega de Portas actualmente. Orixe: link

Manuel Becerra Armesto entre o Pazo de Gandarón en Salcedo, en Pontevedra, (localización) hoxe misión biolóxica de Galicia, dependente do CSIC, e o Teatro Principal, que comprara uns anos antes na cidade de Pontevedra. Ao pouco de ter a liña telefónica o pazo padecería un incencio que obrigou á súa reconstrucción. A rede contaba cunha extensión duns 3 km. e quedaría dentro do servizo urbano de 1902.

1900

O enxeñeiro francés Ernesto Presser Dauphin entre a súa casa de Vilagarcia e a fábrica da "sociedade galega de electricidade", antes chamada "Electra de Segad" de Segade, en Caldas de Reis (localización), onde construira unha central hidroeléctrica, nunha fervenza do río Umia. Desde esa central daban servizo a Valga, Caldas de Reis, Vilagarcía, Cambados ou Padrón. A extensión da rede de telefonía sería de 15 km. onde aproveitaría o trazado da liña eléctrica.

Para saber máis

• Faro de Vigo. 9, 18 e 28 de abril de 1889
• La Voz de Galicia. 8 de novembro de 1890
• El Obrero. Semanario. Núm 10 de 31 de agosto de 1890
• La Integridad. Diario de Tui. Núm 609  de 18 de decembro de 1891
• El Eco de Galicia. Núm 1685 de 23 de decembro de 1891
• Gaceta de Galicia. Núm. 253 de 6 de novembro de 1895; Núm. 295 de 11 de outubro de 1899;  Núm. 308 de 28 de novembro de 1899
• La Opinión. Diario de Pontevedra. Núm 295 de 29 de xaneiro de 1897
• La Correspondencia Gallega. Núm 2933 de 18 de outubro de 1899
• El Diario de Pontevedra. Núm. 4799 de 12 de maio de 1900

O servizo de telefonía público en Ponteareas (1915-1924)

Febreiro de 1915, Ao igual que ocorre con Tui, a vila de Ponteareas solicita a instalación dunha estación telefónica urbana na vila á Dirección Xeral de Telégrafos, por medio de xefe de telégrafos da vila. 

Neste caso, a diferencia doutras poboacións que entraron nesta convocatoria pública, Ponteareas tiña o interese en contar con liñas que comunicaran con ata dez parroquias do concello, dadas as dimensións do mesmo. Os celadores, responsables da montaxe das liñas, reclaman aos propietarios a tala das árbores para instalar o teléfono ás parroquias.

Instalación de telefonía nun día do Corpus. Ponteareas. Ano descoñecido.

A autorización publícase o 2 de marzo de 1915, polo que Julio Herreros, xefe de liña do corpo de telégrafos destinado en Vigo visita a vila de Ponteareas para facer un levantamento topográfico. Van comezar por instalar o teléfono nas fábricas de curtidos de Viúva e Fillos de Garra, os serradoiros dos Sres Candeira i Estens en Areas, Candeira e compañía en Oliveira e no domicilio do Sr. Rafael Candeira  Iglesias, que foi un dos impulsores e responsable político do Sr. Conde de Bugallal na vila. 

Hai algunhas contradicións na prensa sobre quen foi o benfeitor da construción da rede. Dado o reducido número de potenciais abonados, pénsase que sería o Gabino Bugallal, Conde de Bugallal, natural de Ponteareas e ministro de Facenda nese momento, xa que non parece existir un clamor popular pola implantación dese servizo. Outras fontes (o semanario El Tea) apuntan a Emilio Ortuño, director xeral de Correos e Telégrafos e impulsor do programa de creación de redes de telefonía públicas pero sen vinculación coa vila.

O 11 de febreiro de 1916 comunícase a chegada da central telefónica a oficina de telégrafos da vila e reclámase na prensa que aumente o número de abonados.  

A festa de inauguración

En xuño de 1916 reúnense no concello un grupo de veciños para organizar unha homenaxe ao Conde de Bugallal por ter impulsado a incorporación de Ponteareas ás vilas onde se está instalando o rede de telefonía pública. 

O servizo foi inaugurado cunha grande festa, amenizada pola orquestra de música, a finais de xuño de 1916 .Desde a Praza do Ánxel ata o Grupo Escolar púxose iluminación (hoxe rúa Doutor Fernández Vega), incluíndo a iluminación dos señores Garra na finca "A Cortiña Vella" complementando o da casa de Telégrafos.

Postes de teléfonos zona de Areas. Ano descoñedido

Descarga eléctrica

Practicamente todas a redes urbanas de Galicia tiveron algún suceso relevante, así que este tamén foi o caso da rede de Ponteareas. En novembro de 1916 ocorreu unha tormenta de choiva e sarabia. O señor Moreno, responsable da estación telegráfica e telefónica estaba de garda. Unha descarga causou unha avaría que queimou fusibles e as lámpadas de luz eléctrica e non foi a maiores xa que utilizou a terra da estación telegráfica. Tras isto decidiuse suspender o servizo mentres no se solucionara a instalación, para facela segura aos seus traballadores. 

Plano da vila de Ponteareas. Ano ~1910.

A extensión da rede (1920-1924)

En febreiro de 1920 chegan novas do proxecto de extensión da rede urbana ata vilas próximas, coma é o caso de Porriño, As Neves, Mondariz e Salvaterra. En abril xa aparare unha referencia a chegada de material (a nova central, cable, etc) para a extensión desta rede, pero aparecen atrancos. A propietaria onde está situada o servizo impide a construcción dunha torre no faiado, polo que a cantidade de diñeiro consignada devólvese ao estado e búscase unha nova localización, na rúa Elduayen número 4 (hoxe rúa da Constitución) que empeza a trasladarse en setembro de 1921.

Teléfonos na casa da esquerda. Foto extraída do grupo de Facebook Ponteareas "Fotos Antigas". Ano descoñecido (posterior a 1924).

 

En setembro de 1920 aparece publicado no boletín da provincia o proxecto de aluguer dunha casa por un precio de 900 pesetas anuais e un periodo de cinco anos, que fírmase a primeiro de 1921. Lucas Súarez Ruiz é destinado como oficial terceiro á central de Ponteareas en xaneiro de 1921. Meses antes, en xullo de 1920, sería a auxiliar María del Pilar Bueno Martín a que tomaría posesión.  Xa en 1923 se nomearía a Maria Luisa Sánchez, filla de xefe de telégrafos Vicente Sánchez, como auxiliar telefónica.

Neste ano pídese a conexión coa rede interurbana, ben por parte da Compañía Penínsular o como parte do proxecto de telefonía provincial no que traballaba José Sandoval. Sería o provincial o que conseguiría a aprobación, grazas ao deputado Manuel Fernández Barrón, en 1922 para conectar con Porriño  (e Vigo) e Mondariz, como parte do plan de telefonía provincial.

Detalle do anteproxecto de telefonía provincial de Francos en 1917.

Salvaterra inaugura un circuito teléfonico con Ponteareas o 9 de marzo de 1921, custando 0,80 pesetas cada tres minutos de conversa, e 0,35 pesetas por aviso de conferencias. A apertura ao público da central urbana sería o 6 de agosto de 1921, aínda que non consta o número de abonados á mesma.

O xefe de construccións telefónicas das provincias de Pontevedra e A Coruña. D. Arturo Lago, visita Ponteareas para avanzar nos traballos de conexión con Porriño (na liña de Vigo) e Mondariz. Neste momento traballaría o oficial Joaquín Quincoces, que sería relevado por Ezequiel de Torres, procedente de Miranda de Ebro en xullo de 1923. 

Non hai grandes avances. De feito en xaneiro de 1924 houbo un suceso. Sufriran unha descarga eléctrica na torre da central telefónica, pero que non causara grandes estragos, aínda que se temeu pola vida dunha moza que estaba nun locutorio.  

En febreiro de 1924 aparecen mencións na prensa a que o concello aínda reclama a conexión co resto da rede. A inauguración produciríase o 15 de abril de 1924, conectando Tui, Porriño, Salvaterra e Ponteareas como parte da rede provicial, pero sen estar conectado á rede da compañía Peninsular que chegaba a Tui.

O enxeñeiro St. Argueso toma posesión da central o 14 de novembro de 1924, que nomean a Vicente Sánchez director da rede, que teñen a perspectiva de chegar a 150 abonados en breve. 

Para saber máis: 

• El Tea; semanario:  Núm. 55 de 12 de febreiro de 1915;  Núm. 57 de 26 de febreiro de 1915;  Núm. 60 de 19 de marzo de 1915; Núm. 97 de 3 de decembro de 1915;  Núm. 107 de 11 de febreiro de 1916;  Núm. 113 de 24 de marzo de 1916;   Núm. 127 de 30 de xuño de 1916;   Núm. 128 de 7 de xullo de 1916;   Núm. 130 de 21 de xullo de 1916;  Núm. 133 de 11 de agosto de 1916; Núm. 174 de 10 de novembro de 1916;  Núm. 174 de 25 de maio de 1916;  Núm. 180 de 6 de xullo de 1916; Ano XIII Época 2ª Número 274 - 3 de novembro de 1919; Ano XIV Época 2ª Número 306 - 10 de xullo de 1920; Ano XIV Época 2ª Número 307 - 17 de xullo de 1920; Ano XIV Época 2ª Número 308 - 24 de xullo de 1920; Ano XIV Época 2ª Número 313 - 3 de setembro de 1920; Ano XIV Época 2ª Número 315 - 23 de setembro de 1920; Ano XVI Número 353 - 13 de outubro de 1921; Ano XVI Número 363 - 23 de outubro de 1921; Ano XVI Número 373 - 3 de novembro de 1921; Época 3ª Número 4 - 14 de decembro de 1923; Época 3ª Número 14 - 23 de marzo de 1924
• Faro de Vigo. 15 de marzo de 1915; 6 e 20 de decembro de 1915; 21 de febreiro de 1916; 17 de xuño de 1916; 20 de xullo de 1920; 30 de agosto de 1920; 10 de marzo de 1921; 7 de agosto de 1921; 12 de agosto de 1921; 23 de setembro de 1921; 10 de febreiro de 1923; 6 de abril de 1923; 6 de decembro de 1923; 10 de xaneiro de 1924; 15 de abril de 1924; 15 de novembro de 1924; 30 de novembro de 1924.
• El Diario de Pontevedra. Núm 9486 de 6 de decembro de 1915
• La Voz de Galicia: 11 de abril de 1923
• El Noroeste. Núm 9707 de 23 de febreiro de 1916;  Núm. 9895 de 2 de marzo de 1915
• La Correspondencia Gallega. Núm 7925 de 21 de febreiro de 1916; Núm 8061 de 2 de xullo de 1916
• La Región. Núm 1833 de 23 de febrerio de 1916
• El Ideal gallego diario católico, regionalista e independiente Num. 913 (19/02/1920) 
• El Compostelano  diario independiente Ano I Número 17 - 21 de febreiro de 1920
• El Progreso semanario independiente Ano XIV Número 2496 - 11 de abril de 1920
• La Integridad diario católico Num. 9118 (04/09/1920);  Num. 9239 (31/01/1921);  Num. 9242 (04/02/1921); Num. 9539 (24/01/1922); Num. 9794 (09/12/1922); Num. 9892 (08/04/1923);  Num. 9963 (04/07/1923); Num. 10187 (26/03/1924)
• La voz de la verdad  diario católico con censura eclesiástica Núm 1514 de 2 de marzo de 1915; Ano XII Número 4103 - 14 de decembro de 1922
• El Eco de Santiago  diario independiente Año XXVIII Número 11432 - 7 de abril de 1923
• Galicia  diario de Vigo Número 479 - 14 febreiro 1924

Os primeiros anos da telefonia en Santiago (1902-1922)

A Gaceta de Madrid publica unha nova poxa o 18 de xaneiro de 1902, con características idénticas á realizada en 1900, tras ter desistido Manuel Bárcena do seu proxecto. O Boletín da Provincia tamén publica o anuncio, neste caso o 1 de febreiro de 1902. O prazo de presentación de propostas finaliza o 21 de febreiro de 1902 sen terse presentado ningunha proposta.

Gaceta de Madrid. 18 de xaneiro de 1902

Raimundo Núñez Codesal, veciño comerciante e industrial de Betanzos e autor do proxecto de telefonía da cidade de Santiago de Compostela que se utilizou xa n poxa de 1900, utiliza o seu dereito preferente sobre este concurso e obtén a autorización para a construción e explotación da rede por un período de 20 anos. 

As obras comezan en maio de 1902, coa construción da torre na central telefónica, localizada na Rúa Vilar número 30, que por unha publicación de 1918 parece que terían contrato de aluguer por vinte anos. A data para a inauguración do servizo sería o día do Apástolo, o 25 de xullo de 1902. A prensa recolle progresivas incorporacións da abonados ao servizo nas seguintes datas, así como a petición de Raimundo dunha maior colaboración da veciñanza para instalar 'palomillas' nas fachadas para poder tirar os fíos de teléfono.

A Cámara de Comercio, en abril de 1903, fai un acordo co concesionario para rebaixar o prezo nas casas comerciais ao mesmo cos abonados particulares, sempre que se alcance un número de 100 subscritores, polo que a Cámara fai unha campaña de captación que da froitos o 30 de xuño de 1903. 

Postal de Santiago de Compostela. Rúa do Vilar ao carón da central telefónica. Ano ~1910

O teléfono na estación de tren de Cornes

A Cámara de Comercio tamén mostra interese na instalación dun teléfono na estación de tren do veciño concello de Cornes, para conectar coa liña que vai ata Carril e que é moi utilizada, para o transporte de mercadorías, por parte dos comerciantes de Santiago. Esta instalación demórase durante moito tempo. Do interese inicial en abril de 1903 aparecen repetidos intentos en 1904, 1906, 1913 e 1914 onde o servizo estivo activo só por tempo limitado. 

A estación de Cornes lugar das primeiras probas de telefonía en 1878:   https://telefoniagalicia.blogspot.com/2022/07/1878-as-probas-na-lina-carril.html

El Eco de Santiago. 7 de setembro de 1904

Cando o servizo estaba activo non parecía ser unha prioridade para os traballadores de compañía ferroviaria do Sr. Trulock. Sería o Sr. Joaquín Otero Bárcena, presidente da Cámara de Comercio en 1914 que acordaría con Manuel Sanjurjo, concesionario da rede urbana de Vilagarcía i empresario da compañía La Regional de automóbiles entre A Coruña e Santiago, o servizo telefónico que intercomunicaba coa estación de tren de Carril. Para elo, chegaría a un acordo co Sr. John Trulock, responsable da compañía de trens e Mariano. M. Villoslada, responsable da concesión telefónica de Santiago de Compostela.

Manuel Sanjurjo e a primera telefonía móvil: https://telefoniagalicia.blogspot.com/2022/07/autocares-la-regional-primeira.html

Postes telefónicos na Rúa da Senra. Ano ~1910.  Autor descoñecido

A conexión da policía

O uso do teléfono para notificar problemas graves á policía ou corpo de bombeiros parece un dos casos de utilización máis evidentes, pero foron sempre corpos que demoraron a súa conectividade á rede. Dez anos despois de ter dispoñible o servizo, el 1912 a Benemérita, na súa casa-cuartel, e os gardas de seguridad estaban aínda sen conectividade á rede. O concelleiro D. Lorenzo López de Rego presenta unha proposta no pleno que se leva a cabo, no caso da garda de seguridade municipal en setembro de 1912. 

Queixas dos abonados

Ao igual que noutras cidades, a calidade do servizo telefónico ocasionaba queixas de diversa índole. en febreiro de 1911 as queixas proceden da propia compañía telefónica, con ameazas de subir o custe mensual a aquelas familias que cedan o teléfono a terceiros para facer chamadas.     

En 1913 e 1915 existiron períodos de queixas por parte dos abonados, moitas veces dirixidos pola propia Cámara de Comercio. O 1 de febreiro de 1916 publica o novo director da rede, o Sr. Juan Couto Devesa, fillo de Isidoro Couto, administrado da sociedade de gas i electricidade, indicando que o servizo non é malo e que, actualmente,  conta con 174 abonados.  Fai unha comparación cos prezos doutras redes urbanas para salientar que é similar incluso a outras públicas (como o servizo en Lugo) e da Compañía Peninsular (en Betanzos).  Xusto ese ano, en Xuño de 1916 toma posesión Eduardo Ferreño Adrán.

As queixas volverían á prensa en 1919, focalización no director da rede, o Sr. Couto, e o xefe Sr. Ferreños. e, xa en 1922, nunha gran mobilización de abonados, tratada nesta publicación:

A reunión de abonados de Santiago de 1922: https://telefoniagalicia.blogspot.com/2023/06/a-reunion-de-abonados-de-santiago-de.html

Mapa de Santiago de Compostela. Ano 1901. Wagner & Debes, Leipzig.

Para saber máis: 

• El Áncora. Núm 1908 de 19 de abril de 1902; Núm 1451 de 12 de xullo de 1902
• El Eco de Santiago.  Núm 1285 de 18 de xaneiro de 1902; Núm 1354 de 22 de febreiro de 1902; Núm 1200 de 17 de maio de 1902;  Núm. 1241 de 10 de xullo de 1902; Núm. 1271 de 30 de agosto de 1902;  Núm 1396 de 27 de xaneiro de 1903; Núm 1488 de 17 de abril de 1903; Núm 2927 de 21 de xullo de 1904; Núm 2966 de 7 de setembro de 1904; Núm 4311 de 23 de febreiro de 1906; Núm 8889 de 14 de febreiro de 1911; Núm 9505 de 18 de maio de 1912; Núm 6477 de 5 de xaneiro de 1914; Núm 6485 de 15 de xaneiro de 1914; Núm 6477 de 22 de decembro de 1915; Núm 7112 de 1 de febreiro de 1916; Núm 7152 de 18 de marzo de 1916; Núm 8940 de 4 de xullo de 1916; Núm 9157 de 29 de marzo de 1917; Núm 9850 de 21 de novembro de 1917; El Eco de Santiago  diario independiente Año XXIII Número 9987 -  7 de maio de 1918
• La Voz de Galicia. 18 e 20 de xaneiro de 1902; 2, 15 e 26 de febreiro de 1902; 12 de xullo de 1902; 
• La Correspondencia Gallega. Núm 3602 de 21 de xaneiro de 1902; Núm 3625 de 17 de febreiro de 1902; Núm 2655 de 26 de marzo de 1902; Núm 3698 de 19 de maio de 1902:  Núm 3728 de 24 de xuño de 1902; Núm 3970 de 20 de abril de 1903; Núm 4261 de 15 de abril de 1904; Núm 4819 de 26 de febreiro de 1906;
• Faro de Vigo. 21 de xaneiro de 1902; 14 de setembro de 1919; 4 de outubro de 1919;
• Gaceta de Galicia: Núm. 61/1913 de 15 de marzo de 1913; Núm. 9/1914 de 13 de xaneiro de 1914;  Núm. 3/1916 de 3 de febreiro de 1916; Núm. 33/1916 de 9 de marzo de 1916; 
• El Diario de Pontevedra. Núm 8889 de 17 de decembro de 1913
• El Noroeste: Núm 1876 de 11 de xullo de 1902
• Diario de Galicia. Núm 1117 de 24 de agosto de 1912; Núm 1133 de 12 de setembro de 1912; Núm 1463 de 12 de outubro de 1913; Núm 1533 de 8 de xaneiro de 1914; Núm 2381 de 16 de xuño de 1916; Núm 2664 de 29 de marzo de 1917;
• El Regional. Num 7007 de 22 de abril de 1903;  Num 7185 de 25 de outubro de 1903;  Num 7198 de 24 de febreiro de 1904 
• La Idea Moderna. Num 3326 de 19 de xaneiro de 1902; Núm 3525 de 20 de setembro de 1902
• El correo Gallego. Núm 7949 de 27 de febreiro de 1902
• El Correo de Galicia. 30 de xuño de 1903; 8 de outubro de 1903; 12 de xaneiro de 1912
•  El Compostelano diario independiente Ano V Número 1270 - 19 de maio de 1924

Vigo (1913 - 1914): os fíos do teléfono impiden a instalación do tranvía

En Vigo en 1913 coexistían as instalacións das compañías de Gas i Electro Popular xunto aos do teléfono urbano. Ademais, estaba a rede de telégrafos públicos e a instalación da rede de telefonía urbana da Compañía Peninsular. Por riba, xurdiu o proxecto do tranvía, en fase de construción. Todos eles tiñas instalacións na rúa, mediante postes e competían polo mesmo espazo.

O director da sección de telégrafos de Vigo remite o 1 de xullo de 1913 ao enxeñeiro xefe de obras do provincia, o Sr. Abreu, unha petición de información sobre as regras que debe seguir o concello sobre as diferentes instalacións de fíos na vía pública. 

Tranvía na rúa Príncipe con vistas o templete da estación telefónica. Arquivo Pacheco. Ano descoñecido entre 1914-1928 

Este contesta que as redes de electricidade das dúas compañías provedoras do servizo deben compartir postes de 10m (ou máis) de altura, separados 40m e con aprobación por parte do concello. No caso de ser unha rúa por onde pase o tranvía deben compartir liña con este (salvo que poidan ir polas fachadas ou teitos das casas). No caso de carecer de tranvía deben ir pola beirarrúa oposta ao teléfono e telégrafo, onde os postes tamén estarán separados non máis de 40m. Tamén regularía o ángulo mínimo cando estas liñas deban cruzar o tranvía e o lado da rúa que deben ocupar nalgúns casos

Ver tamén o "Conflito dos postes da rúa Principe en 1914" https://telefoniagalicia.blogspot.com/2022/09/vigo-o-conflicto-dos-postes-na-rua.html

 

A partires de novembro de 1913, o alcalde Lago (posteriormente, en 1914, o Sr. Arosa, trala toma de posesión)  comeza a organizar unha serie de reunións cos afectados, que parece non mostrarse moi conformes cos investimentos que exisen as propostas do enxeñeiro xefe provincial, motivadas pola chegada do tranvía. Os afectados son Martín Villoslada (rede telefónica urbana), Grauce (fábrica de gas), Lago Loureiro (Electro Popular) e D. Martín Echegaray e o Sr Mella (ambos pola compañía de tranvías). Tamén acude á reunión D. Jesús Rodríguez, de Siemens. 

Martín Echegaray, presidente da sociedade que impulsaría o tranvía, denuncia na xunta xeral de accionistas, celebrado 14 de marzo de 1914 ás 4 da tarde na cámara de comercio, como o teléfono está a ser o principal obstáculo para a instalación. Laiase de que a pesar de ter entrado miles de pesetas ao concesionario da rede telefónico, este non levou a cabo as reformas. Cualifica a actitude de Mariano Martín Villoslada como de burla á sociedade de tranvías e ao pobo de Vigo, mais tendo en conta que Mariano marchara a Melilla para encargarse temporalmente do establecemento da rede telefónica (publicado o 12 de febreiro de 1914, deixando no seu lugar a Manuel Comesaña). Martín referenda esa posición nunha carta remitida o 16 de marzo de 1914 á alcaldía onde pide que actúe con firmeza contra a compañía telefónica.

Postal rúa Policarpo Sanz tras o ordenamento dos fíos electricos e telefónicos (ano descoñecido)

Villoslada, a través do concelleiro Pedro Alario, indica no pleno municipal de 20 de marzo de 1914 que o maior problema son as exixencias de propietarios para instalar 'palomillas' nas fachadas das casas e poder retirar os postes. Nun caso na rúa Colón pediron ata 1000 pesetas por esa instalación.  As palabras do Sr. Alario non convencen as alcalde Sr. Arosa que di que Villoslada sempre buscou escusas e que incluso tivo que 'pasarse ao moro' (expresión coloquial para referirse á marcha a Melilla). Ao día seguinte, 21 de marzo, presentase no concello Villoslada para defenderse, tendo oportunidade de falar co alcalde Arosa, Pedro Alario, Gómez Fernández e Lago Carrera, así coma dous redactores do Noticiero de Vigo, o xornal máis activo nesta causa. Villoslada comenta que as obras ían ser pagadas polo concello, compañía de tranvías e compañía eléctrica en partes iguais e que a Compañía de Tranvías non está cumprindo.

Convócase unha nova reunión o 22 de marzo de 1914 no concello, esta vez incluíndo ao Sres. Echegaray e Mella pola Compañía de Tranvías, e sen presenza da prensa. Non houbo comunicación dos acordos, pero parece ser que Villoslada perseverou na necesidade de contar con máis diñeiro para facer a reforma. O conflito péchase o 21 de abril de 1914 trala firma, por parte de ambas compañías, dun acordo para realizar as obras necesarias.

Para saber máis:

• Faro de Vigo: 11, 12, 18 e 27 de setembro de 1913; 16 de xaneiro de 1914; 12 de febreiro de 1914; 15, 17 e 25 de marzo de 1914; 21 de abril de 1914
• Noticiero de Vigo: Núm. 11572 de 9 de novembro de 1913; Núm 11619 de 16 de xaneiro de 1914; Núms. 11668, 11670, 11673 e 1174 de 15, 18, 21 e 22 de marzo de 1914

O incencio da central de Vigo (1914)

19 de xullo de 1914. Principe 48.  Un incendio devasta o servizo telefónico da cidade.

Estaba de guardia a telefonista, a Srta. Ignacia Pérez desde as oito da tarde. Ás oito e cuarto, pouco despois de incorporarse, observou coma na centraliña aparecían como caídos varias das liñas. Nun primeiro momento pensou que poderían deberse ós frecuentes incidentes cos cables eléctricos, que tocaban accidentalmente aos da telefonía.

Torre incendiada na central telefónica da rúa Príncipe 48. Autor Marín. Fundación Telefónica. Ano 1928

Trala medianoite comezou a notar un forte olor a caucho queimado. Saiu ao balcón e notou que había unha gran cantidade de fume. Xusto nese terceiro andar do edificio, na parte traseira, vivía outro empregado do servizo Sr. Robustiano (referido como Salustiano, en algunhas fontes) Villalba Miguel, coa súa muller e cinco fillos, un deles impedido. Robustiano, natural de Palencia, comezara a traballar nos telégrafos de Coruña uns anos antes. Ignacia correu a avisar a Robustiano i este subiu pola escaleira que sube ao faiado e comprobou que a torre estaba chea de lapas. Chamou a un garda municipal polo balcón mentres Ignacia chamaba por teléfono aos bombeiros.

Estes chegaron e atacaron o incendio con dúas mangueiras, unha pola fachada ata o teito e outra polas escaleiras do edificio. En pouco tempo conseguiron apagar o incendio.  A propietaria do edificio era a señora viuva de Celada, que acollía a Sombrerería Colón no baixo,  a propia central telefónica e tres vivendas. No primeiro piso vivía o industrial D. Fermin Miguelez, dono do restaurante La Cueva. No segunda a modista Dª Herminia Martínez. No terceiro, además da central telefónica, estaba a vivenda de Robustiano.

Anuncio de Sobrerería Colón, a situada nos baixos da central telefónica. Publicado en El pueblo gallego- 30 de maio de 1926.

Este incendio captou a atención do alcalde Francisco Lago, os concelleiros Heraclio Botana, D. Orencio Arosa, Amador Montenegro e Ramón Arbones, o inspector de policia, o Sr. Rodríguez Araujo, así como o xuiz municipal o señor Bernárdez.

Curiosamente, para evitar problemas, decidiuse corta a luz nas dúas fábricas de luz da cidade, deixando sen servizo electrico a toda a cidade. En paralelo, o director da central telefónica interurbana, o Sr. Ardanaz, decidiu cortar os fíos para aillar a central telefónica.

A valentía e axilidade dos bombeiros para sufocar o incendio motivou que recibiran unha mención honorífica por parte do concello, a proposta da comisión de policía.

O 25 de xullo recolle a prensa que xa máis de 200 abonados recuperaran o servizo e que en poucos días xa todos os usuarios terían recuperado o servizo.

Para saber máis: 

• Faro de Vigo. 20, 23 e 25 de xullo de 1914
• El Eco de Santiago. Núm 6640, 21 de xullo de 1914
• Noticiero de Vigo. Núm 11861 de 21 de xullo de 1914
• La Correspondencia Gallega. Núm 7362 de 21 de xullo de 1914

A construcción da rede urbana de Vigo (1887-1889)

Rede cableada subindo a castelo o Castro, coloreada por IA. Autor: Marín. 1928. Fundación Telefónica

A primeira rede urbana en sair a subasta foi a de Vigo en xuño de 1887 pero, como veremos máis adiante, non foi a primeira en instalarse. As condicións eran dispoñer dunha fianza, explotar a rede por 20 anos e aportar o 10% de recadación do servizo en concepto de impostos. Os solicitantes foron os Sr. Rodríguez Arosa e Macías, dos que non existen datos adicionais. 

 

Gaceta de Madrid. 14 de xuño de 1887.

A subasta quedou deserta. Porén, facíase mención a que volvería sair publicada unha segunda poxa no mes de setembro, no que non aparecen mencións adicionais, nin na Gaceta de Madrid nin na prensa local. Cabe suponer que non habería candidaturas. 

Gaceta de Madrid. 26 de agosto de 1887.

O terceiro intento ocorrería xa en novembro de 1888, coa rede en marcha na cidade de A Coruña. Esta poxa que debía ter lugar a finais de 1888 non sería pechada ata marzo de 1889, cando se publica que Don José Álvarez de Sotomayor foi autor da única proposta e aportaría o 14% da recadación por un periodo de 20 anos. Noutras fontes menciónase a compañía concesionaria como a mesma que da servizo en Palma de Mallorca, Málaga, A Coruña, Segovia, Oviedo, San Sebastián, Jerez e Córdoba, polo que o contratista real sería I. Rebollo.

Gaceta de Madrid. 18 de novembro de 1888.

A instalación comezaría a finais de xullo de 1889.  José Álvarez de Sotomayor marca un prezo de 130 pesetas anuais (con pagos trimestrais), converténdose no servizo máis barato de España (o seguinte era A Coruña, por 150 pesetas).  A central vaise instalar na rúa Príncipe 48 (aínda que antes falábase de Velázquez Moreno 'alta') utilizando un sistema de conmutación inglés para 50 abonados por cable.  A prensa recomenda axudar á compañía cedendo o uso de faiados e fachadas para que pasen os fíos de teléfono, advertindo que non supón un risco no caso de tormenta, xa que a descarga da sobretensión faríase na central de teléfonos.

Os teléfonos serían fabricados en Francia da 'casa' Ader, de Clément Agnès Ader, de grande sona internacional tras a Feira Internacional de París de 1879 e que contaban cun tiimbre magneto-eléctrico. No teito construiron un repartidor de ferro, quedando pendente a conexión coa central telegráfica. Na central habería un locutorio público onde se pagarían 30 céntimos por conferencia de 3 minutos.

Central na rúa Príncipe 48. Arquivo Pacheco. Sen datar

A primeira lista de abonados, que se repartirá en papel mensualmente, publícase en setembro de 1889. Non se conservan copias desa listaxe, pero sí que apareceu recollida no Faro de Vigo do 21 de setembro de 1889 con 26 abonados:

• Carmelo R Seoane
• Sres. Pereira e fillo
• El Independiente
• Ferrocarril
• Eduardo Torronteras
• Gimnasio de Vigo
• Peluquería de D. Francisco Rivas
• Francisco Güenaga
• Armería Vascongada
• Joyería de D. Enrique Pérez
• Singer
• Sres. Troncoso Hermanos
• D. Eudoro Pardo
• Hotel Continental
• Farmacia del Sr. Álvarez Granada
• CEntral Volador de Vigo
• Faro de Vigo 
• Camilo Rodríguez
• Antonio Conde
• D. Joaquín Pérez
• Panadería Madrileña
• D- Pascual Serra
• Café  Colón
• Don .J. Varela
• D. Lorenzo Senprum
• Sres. Sitjá e fillos

Nesa mesma data ía instalarse o teléfono no Café Méndez Núñez e Café Suizo. O 27 de setembro xa se fala de 36 abonados e 14 en fase de instalación.

Templete da central telefónica, coloreada por IA. Autor: Marín. 1928. Fundación Telefónica

O servizo inaugurouse formalmente o 24 de novembro de 1889 ás 12h, pasando a ser un servizo permanente de 24h. No seguintes meses o Faro de Vigo publicaría listaxes de actualizacións dos abonados. Porén, estas quedan incompletas:

65	Camilo Molina (Areal)
66	Francisco Molina (Areal)
78	Gobierno Militar
79	John R. Rose
80	Oficinas cable inglés
81	Francisco Molins (almacén viño)
82	Pedro Molins (escritorio)
83	Antonio Alonso (conservas)
84	La Iberia (fábrica de xabrón)
85	Marcelino Barreras (escritorio)
86	Paulino Yañez e irmáns (escritorio)
87	General Marín
88	D. Ramón ARbones e Compañía (comercio)
89	Comisaría de guerra
90	Viuva de Villas e fillo / Enrique Davaliña (Bouzas)
91	Comandancia de artillería
92	Bennigno Barreras
93	Alonso e fillos
94	Recreo artístico
95	Marcelino Barreras (Alcabre)
96	Banco de España
97	Antonio Cano (Coruxo)
98	Bernardino Alonso (asfaltador)
99	Joaquín Acuña (farmacia)
100	Severol Vicente (Ramal 29)
101	La Aurora (gaseosas)
102	Carcel
103	Sr. Rivas Prats (Ramal)
104	Sres. Blanco e Carricarte
105	Las Delicias (gaseosas)
106	Arturo Amar de la Torre
107	Manuel Bárcena (escritorio)
108	Manuel Bárcena (Sta Cristina)
109	Manuel Bárcena (cedeira)
110	Enrique González
111	Castelo de San Sebastián
112	Antonio López de Neira (Calvario)
113	Castelo de O Castro
114	Viuva de J. Barreras e Casellas
115	Comandancia de Mariña

Para saber máis:

• Faro de Vigo. 16 de xuño de 1887; 1 de xullo de 1887; 20 de novembro de 1888; 16 de marzo de 1889; 13 de xuño de 1889; 25 e 28 de xullo de 1889; 11, 21 e 27 de setembro de 1889; 16 de outubro de 1889; 24 de novembro de 1889; 13 de decembro de 1889; 14 de marzo de 1890; 15 de maio de 1890; 29 de xuño de 1890.
• Gaceta de Madrid. 15 de xuño de 1887; 26 de agosto de 1887; 18 de novembro de 1888
• La Voz de Galicia. 13 de xuño de 1889; 28 de novembro de 1889
• El Lucense Núm. 1402. 14 de xuño de 1889
• Diario de Avisos de La Coruña. Núm 9462. 18 d exuño de 1889

Tarefas pendentes:

• Arquivo de Concello de Vigo para consultar as mencións nos plenos municipais.