Os atrasos da Compañía Peninsular en Galicia (1908 - 1913)

O 8 de xuño de 1908 adxudícase a rede telefónica do Noroeste, tras quedar en varias ocasións a poxa deserta, á Compañía Peninsular de Teléfonos do Sr. Enrique Parellada Pallás. Estaba previsto o inicio das obras no seguinte mes e a dispoñibilidade do servizo no seguinte ano, pero a realidade sería outra. Unha vez construída a rede ata León, pasarían a montar a rede a Lugo-Betanzos-Coruña e, nun posterior momento, o ramal Ourense-Vigo-Pontevedra-Santiago. Como estacións secundarias pediríase á compañía a construción das de Vilagarcía e Cortegada, que naquel momento pensábase que sería sede veraniega da familia real. 

Adxudicación publicada na Gaceta de Madrid de 29 de xullo de 1908

Toda esta rede debería estar dispoñible na primavera de 1910, pero, pola guerra de Melilla, decidiuse comezar a construír a rede do Sur, poñendo como novas datas xaneiro de 1911 para Lugo e Coruña e setembro de 1911 para Ourense, Vigo e Pontevedra. A finais de outubro de 1910 aínda non comezaran as obras e increméntase a polémica. Cansos de agardar, en outubro de 1911 o presidente da Cámara de Comercio de Santiago viaxa a Madrid para reunirse con Director Xeral de Comunicacións e conseguir o seu apoio para atopar unha solución. A demora debíase ao compromiso da Compañía Peninsular en rematar a rede do Sur, por mandato gobernamental, pero terminada esta non comezan as obras da conexión con Galicia

Isto motiva que o 27 de outubro de 1911 sexa a Cámara de Comercio de Lugo a que lidere as mobilizacións e envíe comunicacións ás cámaras e prensa pedindo que o 6 de novembro de telegrafíe reclamado a rede ao presidente do goberno (Sr Canalejas), ó ministro de gobernación (Sr. Barroso) e ao director de Correos e Telégrafos.

A resposta chega por parte do ministro Barroso, publicada o 16 de decembro de 1911, onde indica que a concesión está rescindida de fato ao non terminar os traballos a Compañía Peninsular nun prazo de 3 anos desde a concesión (vencido en xullo de 1911) e anuncia unha nova poxa, que non acaba por realizarse. Por contra, nunha entrevista da Cámara de Comercio de Santiago con Director de Comunicación comenta que foi a propia compañía a que renunciara á concesión ao non poder satisfacer as condicións da poxa gañada tres anos antes. Sorprendentemente, o 10 de marzo de 1912 apróbase no consello de ministros unha prórroga de 30 meses adicionais en favor da compañía, que levanta certo malestar na prensa local.

O intento de recuperación da rede galega 

En paralelo ás demoras, recupérase o proxecto de 1907 de Álvaro López Mora. Tras unha forte reclamación na prensa aproveitando a Exposición Rexional de Santiago en 1909, mentres non se instale o servizo da Compañía Peninsular, a Dirección de Correos e Telégrafos, por parte do Sr Francos Rodríguez, decide o 26 de novembro de 1909, reinstaurar o servizo telefónico entre Vigo, Pontevedra, Santiago, A Coruña e Ferrol, instalando un novo arame condutor para evitar os problemas causados ao servizo telegráfico. Coma no caso anterior, o político Álvaro López Mora intercede por recuperar este servizo. O 18 de xullo de 1910 noméanse dous oficiais segundos de telégrafos, D. Pedro Pérez Sánchez e D. Aurelio Álvarez Manzaneda como responsables da rede de telefonía.

Álvaro López Mora. Director Xeral de Comunicacións en 1907.

Entre Coruña en Vigo existían tres fíos para o servizo telegráfico, que non son suficientes para cursar todas as mensaxes. Ademais, o persoal do servizo tampouco resulta ser suficiente. A prensa, un dos maiores utilizadores do servizo telegráfico, é o principal afectado, e mostra as súas dúbidas sobre que ocasionará adicar un fío dos tres existentes ao novo servizo telefónico. 

O proxecto non termina por concretarse e volve reclamarse na prensa e por parte de concellos e cámaras de comercio no período entre febreiro e abril de 1911 a Bernardo Sagasta, o director de Correos e Telégrafos nese momento. En maio de 1911 serían os concesionarios de redes urbanas, con Mariano Martín Villoslada (neste momento concesionario da rede de Santiago de Compostela e director da de Vigo) como un dos máis activos, os que reclamarían esa interconexión ante a pasividade da Compañía Peninsular. En setembro de 1911 xa serían os concellos, asumindo que a Compañía Peninsular desistira da instalación, os que requirirían a dirección de Correos e Telégrafos a reactivación do servizo.  Nunca se recuperaría.

Comeza a instalación da rede interurbana

O 26 de novembro de 1912 anúnciase que están próximas a comezar,  cando termine o tendido de Madrid a Xaén (na primavera de 1913), as obras de conexión con Monforte de Lemos con Madrid, con dous circuítos escalonados e outro directo ata Madrid  Do cadro da central de Monforte sairán os fíos a Lugo-Coruña e outro a Ourense-Vigo-Pontevedra. A instalación será xestionada polo galego Aurelio Rey Mouriño (inspector da sección extremeña e xefe da estación de Cabeza del Buey).

O 30 de abril de 1913 aparece unha mención a unha entrevista co Sr. Baldebey, enxeñeiro da Compañía Pensinsular, onde comenta que unha brigada xa está a traballar na liña de León o Monforte.  D. Luis de Armiñán, director xeral de Correos e Telégrafos, envía unha carta ao Faro de Vigo o 2 de agosto de 1913, explicando os problemas que padecía a rede de telefonía activada por López Mora en 1907 e os plan da Compañía Peninsular para ter telefono en Galicia nun prazo menor de un ano.

O xefe de brigada da Compañía Peninsular, Jose Iniesta Calvo, solicita autorización aos ferrocarrís do Norte para planificar a instalación da rede desde Monforte de Lemos a Coruña. Comezan a recibirse postes e arame de cobre no porto de Vigo e a rede comeza a ser unha realidade.

Borrador do mapa de conectividade da Compañía Peninsular de Teléfono. Ano 1910. 

Para saber máis:

• El Correo gallego  diario político de la mañana Ano XXXI Número 10088 - 9 de xuño de 1908; Ano XXXIII Número 10842 - 8 de outubro de 1910; Ano XXXIV Número 11178 - 10 de novembro de 1911; Ano XXXIV Número 11212 - 20 de decembro de 1911; Ano XXXVI Número 11644 - 15 de maio de 1913
• El Noroeste Año XIII Número 4665 - 9 de xuño de 1908; Año XIII Número 4669 - 13 de xuño de 1908; Ano XVI Número 5571 - 19 de febreiro de 1911; Ano XVI Número 5576 - 24 de febreiro de 1911; Año XVI Número 5601 - 21 de marzo de 1911; Ano XVI Número 5767 - 14 de setembro de 1911; Año XVII Número 6305 - 1 de decembro de 1912
• La Voz de Galicia 9 de xuño de 1908; 26 de novembro de 1909; 9 de decembro de 1909; 27 de febreiro de 1911; 14 e 24 de setembro de 1911;11 de novembro de 1911; 12 e 20 de marzo de 1912; 30 de novembro de 1912
• La Correspondencia Gallega  diario de Pontevedra Ano XX Número 5500 - 11 xuño 1908; Ano XX Número 5502 - 13 xuño 1908; Ano XXII Número 6075 - 25 maio 1910; Ano XXIII Número 6301 - 25 febreiro 1911; Ano XXIII Número 6366 - 16 maio 1911;  Ano XXIII Número 6490 - 18 outubro 1911; Ano XXIII Número 6501 - 2 novembro 1911; Ano XXIII Número 6511 - 14 novembro 1911; Ano XXIV Número 6821 - 26 novembro 1912; Ano XXIII Número 6535 - 13 decembro 1911; Ano XXIV Número 6845 - 24 decembro 1912; Ano XXV Número 6946 - 30 abril 1913
• Faro de Vigo - 12 de xuño de 1908; 7 de febreiro de 1909; 10 de decembro de 1909; 26 de novembro de 1909; 20 de setembro de 1910; 25 de febreiro de 1911; 16 de maio de 1911; 18 de outubro de 1911; 13 e 16 de decembro de 1911; 1 e 5 de agosto de 1913; 5 e 12 de decembro de 1913
• El Correo de Galicia  Diario independiente de avisos y noticias Num. s.n.(06/03/1909); (25/11/1909); (27/11/1909); (09/12/1909); (16/05/1911); (14/09/1911); (11/03/1912); (13/12/1913)
• El Eco de Santiago  diario independiente Anno XIV Número 8576 - 7 de xuño de 1909; Ano XIV Número 8577 - 8 de xuño de 1909; Anno XIV Número 8721 - 26 de novembro de 1909; Ano XIV Número 8731 - 9 de decembro de 1909; Ano XV Número 8614 - 9 de marzo de 1910; Año XVI Número 8867 - 18 de xaneiro de 1911; Ano XVI Número 8930 - 7 de abril de 1911; Ano XVI Número 9053 - 16 de setembro de 1911; Ano XVIII Número 6106 - 17 de maio de 1913
• El norte de Galicia  diario político y de información Num. 2712 (27/11/1909); Num. 2723 (13/12/1909); Num. 2847 (17/05/1910) 
• El Eco de Galicia  diario católico é independiente Num. 903 (27/11/1909); Num. 1141 (20/05/1910), Num. 1262 (06/10/1910); Num. 1555 (14/09/1911); Num. 1591 (31/10/1911); Num. 1310 (01/12/1910); Num. 1630 (14/12/1911)
• La Libertad Num. 238 (23/04/1910)
• Galicia nueva  periódico regional, primer diario de Villagarcía Año III Número 810 - 18 de decembro de 1909
• Diario de Galicia periódico de la mañana, telegráfico, noticiero y de información general Num. 672 (24/02/1911); Num. 689 (17/03/1911); Num. 736 (14/05/1911); Num. 907 (08/12/1911);  Num. 916 (20/12/1911); Num. 1200 (30/11/1912); Num. 1445 (21/09/1913); Num. 1514 (13/12/1913
• El Diario de Pontevedra  periódico liberal Ano XXVIII Número 8106 - 18 de maio de 1911; Ano XXIX Número 8352 - 14 de marzo de 1912; Ano XXX Número 8813 - 20 de setembro de 1913; Ano XXX Número 8889 - 17 de decembro de 1813
• Gaceta de Galicia  Diario de Santiago. Decano de la prensa de Compostela Num. 262 (01/11/1911); Num. 310 (30/12/1911) 
• La voz de la verdad  diario católico con censura eclesiástica Num. 369 (23/12/1911) ; Num. 435 (13/03/1912)
• Noticiero de Vigo  diario independiente de la mañana Ano XXVI Número 11047 - 10 de novembro de 1911

Os dous proxectos de rede interurbana de 1907

22 de novembro de 1906. Reúnense no congreso representantes políticos de Galicia, Oviedo, León, Valladolid, Santander e Palencia (Sr. Miro, Rendueles, Azcárate, Lomas e Monteiro Villegas) para tratar o tema da liña de telefonía interurbana do Noroeste, que era a que faltaba por construir en España. Estímanse 2,5 millóns de pesetas como investimento necesario.

Nos políticos locais estaba todavía o recordo das limitacións de conectividade na proposta de servizo de anos antes, polo que axiña comezan a mobilizarse en Pontevedra, para non quedar fora do proxecto. Involucran aos deputados Vincenti e González Besada.

Artigo satírico sobre Eugenio Montero Ríos. La Libertad Num. 66 (29/11/1906)

O 17 de decembro comunícase que se reservou no orzamento 500.000 pesetas para a instalación da nova liña, pero se paraliza no Senado, ante a firme oposición do Sr. Allendesalazar, o Conde de Romanones.

A rede galega de 1907

O director xeral de Correos e Telégrafos Sr. Álvaro López Mora aproba en xaneiro de 1907 a creación do servizo telefónico entre Vigo, Santiago e Coruña, que se prestaría sobre os actuais cables do servizo telegráfico. Os concellos deben asumir a responsabilidade de construir os locutorios.  Pontevedra, Ferrol, Vilagarcía, Ourense e Lugo reclaman tamén sumarse a este servizo para o que fan peticións incluso ao ministro de fomento, o galego Augusto González Besada.  López Mora confirma que queda limitado ás tres cidades por ausencia de aparatos telefónicos, que se solicitan a Alemaña, e que tan pronto como estean dispoñibles se sumarían Pontevedra e Ferrol, ou Pontevedra e Vilagarcía segundo outras fontes.

Faro de Vigo. 22 de xaneiro de 1907

Os concellos comezan a traballar na construción dos locutorios, involucrando aos arquitectos municipais, incluso Pontevedra que parece xa obter a autorización. No caso de Pontevedra, dadas as reducidas dimensións do local, pénsase en cambiar a un novo. Os primeiros en estar listos son os de A Coruña e Santiago. As primeiras probas parecen ser o 22 de febreiro de 1907, cando xa dispoñen os teléfonos nas centrais.  Xa neste mes aparecen os primeiro contratempos. López Mora deixa o posto en favor do xeneral Espinosa de los Monteros, que xa non está a favor de compartir o cable do telégrafo co teléfono e aposta por unha nova instalación.

O 12 de abril constan probas de conectividade entre as cidades de A Coruña (co Sr. Ramón García López), Santiago (o Sr. Baena), Pontevedra (co Sr. Asenjo del Río) e Vigo (con Enrique Holgado). Enrique leu unha novas do Faro de Vigo, desde Pontevedra as fillas do director cantaron a melodía "Meus amores" de Baldomir e desde Santiago conectaron un gramófono con música rexional.

Ferrol comeza a reclamar a conexión, xa que vese fora desta rede galega e da rede do Noroeste que se está a publicar. O xefe da estación, o Sr Borrás, recomenda ao concello que financie o locutorio necesario.

Prezos dos telefonemas (15 palabras), bonificando nun 50% o custe se son para axendar una conferencia

• A Coruña - Santiago: 0,55 pesetas
• Vigo - Pontevedra: 0,55 pesetas
• Resto de enlaces: 1,05 pesetas

Prezos das conferencias (3 minutos)

• A Coruña - Santiago: 0,75 pesetas
• Vigo - Pontevedra: 0,55 pesetas
• Santiago - Pontevedra: 0,75 pesetas
• Resto de enlaces: 1,25 pesetas

O 10 de xuño de 1907 celébranse unha novas probas coa presenza de políticos e a prensa (Faro de Vigo, El Diario de Pontevedra, El Eco de Santiago e El Noroeste) que se saudaron, probáronse gramófonos. Desde Pontevedra Elisa Asenjo,  a filla do director, volveu actuar cantando outra peza. No caso de Santiago foron a cantante María Naveira, o pianista Antonio García Giménez e o violinsta Luisito Inquierdo. Dase por inaugurado o servizo o de 16 de xuño de 1907.

O éxito do servizo implica a súa propia morte. O teléfono entre as cidades implican grandes retrasos no servizo telegráfico e o Sr. Lacierva, ministro de gobernación, decide suspender o servio telefónico en setembro de 1907.

 El Eco de Santiago  diario independiente Ano XII Número 3576 - 30 de setembro de 1907

O proxecto de rede do Noroeste de 1907

Publícase o 4 de abril de 1907 na Gaceta de Madrid a poxa para a contrución da rede que debe unir Madrid con Galicia, Asturias e Santander, por un importe máximo de 2.522.416 pesetas. En principio selecciónanse as estacións de Lugo, A Coruña, Ourense, Pontevedra e Vigo. Esta rede estaría pensada para coexistir coa rede galega que estaba en construcción, na que xa estaban en construcción os locutorios de Coruña, Santiago e Vigo. No caso de Coruña prevé a instalación tamén dunha mesa de probas para verificar que a liña está operativa.

Gaceta de Madrid. 4 de abril de 1907

A rede será conectará Galicia con Madrid desde Ponferrada, pola vía do tren chegando ata Aranga, tras pasar por Monforte e Lugo. Desde Aranga vai ata Betanzos pola estrada e desde Betanzos a Coruña por ferrocarril. Desde Monforte a Ribadavia via Ourense por ferrocarril,. Desde Rivadavia por estrada a Redondela e desde Redondela a Vigo e Pontevedra por ferrocarril. Esta poxa quedará deserta.

Sairá publicada unha nova poxa o de 12 de novembro de 1907, cubrindo as catro capitais, Vigo, Santiago, Ferrol, Monforte e Betanzos. Nesta ocasión será Tui, que tiña conectividade na rede telegráfica polo seu carácter fronteirizo a que reclame, pola vía do deputado Ordoñez, a que se inclúa no proxecto. A poxa péchase o 3 de xaneiro de 1908. Unha nova vez, queda deserta esta subasta segundo sae publicado na prensa de abril de 1908

Gaceta de Madrid. 12 de novembro de 1907

Para saber máis:

• Noticiero de Vigo diario independiente de la mañana Ano XXII Número 9712 - 21 de novembro de 1906; Ano XXII Número 9736 - 19 de decembro de 1906
• El Correo gallego  diario político de la mañana Ano XXIX Número 9586 - 24 de novembro de 1906; Ano XXIX Número 9614 - 27 de decembro de 1906; Ano XXX Número 9666 - 26 de febreiro de 1907;  Ano XXX Número 9668 - 28 de febreiro de 1907; Ano XXX Número 9673 - 6 de marzo de 1907; Ano XXX Número 9722 - 3 de maio de 1907; Ano XXX Número 9873 - 30 de outubre de 1907; Ano XXX Número 9874 - 31 de outubro de 1907; Ano XXX Número 9888 - 16 de novembro de 1907
• Faro de Vigo. 24 de novembro de 1906; 28 de decembro de 1906; 22, 23, 26 e 27 de xaneiro de 1907; 7, 20 e 23 de febreiro de 1907; 1 e 2 de marzo de 1907; 18 de xuño de 1907
• La Voz de Galicia. 24 de novembro de 1906; 27 de decembro de 1906; 24 e 25 de xaneiro de 1907; 6 e 26 de febreiro de 1907; 16 de marzo de 1907; 6, 7 e 14 de abril de 1907; 9 de xuño de 1907; 15 de setembro de 1907; 16 de novembro de 1907; 3 de abril de 1908
• La Correspondencia Gallega  diario de Pontevedra  Ano XVIII Número 5043 - 28 novembro 1906; Ano XVIII Número 5045 - 30 novembro 1906; Ano XVIII Número 5058 - 17 decembro 1906; Ano XIX Número 5090 - 25 xaneiro 1907;  Ano XIX Número 5095 - 31 xaneiro 1907;  Ano XIX Número 5110 - 20 febreiro 1907; Ano XIX Número 5156 - 17 abril 1907; Ano XIX Número 5191 - 31 maio 1907;  Ano XIX Número 5205 - 17 xuño 1907; Ano XIX Número 5286 - 24 setembro 1907 ; Ano XIX Número 5331 - 16 novembro 1907
• El Diario de Pontevedra  periódico liberal Ano XXIII Número 6784 - 29 de novembro de 1906; Ano XXIII Número 6804 - 22 de decembro de 1906; Ano XXIII Número 6807 - 27 de decembro de 1906; Ano XXIII Número 6809 - 29 de decembro de 1906; Ano XXIV Número 6829 - 23 de xaneiro de 1907; Ano XXIV Número 6837 - 1 de febreiro de 1907; Ano XXIV Número 6840 - 5 de febreiro de 1907; Ano XXIV Número 6842 - 7 de febreiro de 1907; Ano XXIV Número 6895 - 13 de abril de 1907; Ano XXIV Número 6934 - 31 de maio de 1907; Ano XXIV Número 6943 - 11 de xuño de 1907; Ano XXIV Número 6859 - 28 de febreiro de 1907; Ano XXIV Número 7024 - 18 de setembro de 1907: Ano XXIV Número 7060 - 30 de outubro de 1907;  Ano XXIV Número 7072 - 14 de novembro de 1907
• Galicia  revista quincenal ilustrada Ano II Número 11 - 1 de xaneiro de 1907
• El Eco de Santiago  diario independiente Ano XII Número 3707 - 23 de xaneiro de 1907; Ano XII Número 3727 - 15 de febreiro de 1907;  Ano XII Número 3353 - 4 de marzo de 1907; Ano XII Número 3384 - 13 de abril de 1907; Ano XII Número 3466 - 10 de xuño de 1907; Ano XII Número 3467 - 11 de xuño de 1907; Anno XII Número 3569 - 21 de setembro de 1907; Ano XII Número 3576 - 30 de setembro de 1907
• Gaceta de Galicia  Diario de Santiago. Decano de la prensa de Compostela Num. 19 (23/01/1907); Num. 29 (05/02/1907); Num. 38 (16/02/1907); Num. 82 (13/04/1907); Num. 130 (11/06/1907); Num. 247 (31/10/1907)
• El norte de Galicia  diario político y de información Num. 1778 (25/01/1907); Num. 1889 (12/06/1907); Num. 2068 (14/11/1907) 
• Galicia  revista quincenal ilustrada Ano II Número 14 - 15 de febreiro de 1907
• El Noroeste Ano XII Número 4259 - 19 de febrero de 1907; Ano XII Número 4309 - 19 de abril de 1907; Ano XII Número 4353 -  9 de xuño de 1907; Ano XII Número 4354 - 11 de xuño de 1907; Año XII Número 4478 - 2 de novembro de 1907; Ano XII Número 4488 - 14 de novembro de 1907
• El Correo de Galicia  Diario independiente de avisos y noticias Num. s.n. (23/02/1907);  (27/02/1907); (18/03/1907); (08/04/1907); (10/06/1907); (19/06/1907)
• Boletín oficial de la provincia de La Coruña Núm. 211 - 07 Marzo 1907
• Diario Ferrolano - 14 de abril de 1907

Os primeiros proxectos de telefonía interurbana (1888-1906)

Alén do proxecto de interconexión entre A Coruña, Santiago e Ferrol de 1888 comentado nesta páxina e algunha referencias de 1889 e 1890 sobre a posibilidade de construír unha rede galega, a primeira petición de telefonía interurbana, entendendo como tal aquela que permitira chamar a Madrid, veñen de 1897. A Gaceta de Galicia recolle como na Coruña se estaba a pedir unha liña telefónica que permitise falar con Madrid e, adicionalmente mellorar o deficiente servizo telegráfico. 

Primeiros días de 1900. En Madrid chegan a un acordo a dirección xeral de telégrafos co proveedor de telefonía urbana (a Compañía Madrileña de Teléfonos), para o envío de notificación de mensaxes telegráficos via teléfonos. La Voz de Galicia reclama un servizo semellante en A Coruña polo interese que pode ter para navieiras, banca e comercio. 

Neste ano aparecen iniciativas na prensa para conectar Coruña e Santiago por teléfono, falando da posibilidade de crear unha empresa para tal fin.

Xaneiro de 1901. A prensa coruñesa volve reclamar a conexión con Madrid, xa que outras vilas 'de menor importancia' como San Sebastián ou Pamplona dispuñan deste servizo.

A proposta no congreso de 1901

A finais do 1901 os primeiros políticos galegos en defender a rede interurbana serán o deputado por Muros Sr. Eduardo Montero Villegas (fillo de Montero Ríos) e o deputado por Cambados Sr. González Besada, que pedirían en cortes a concesión dun crédito de 200.000 pesetas para traballar na construción da rede telefónica interurbana do noroeste, que conectaría Vigo, Coruña, Asturias, Santander e Valladolid con Madrid. A proposta recibe a oposición do ministro de Facenda o Sr. Urzaiz, para non aumentar o gasto público, que recibe un rechazo dos propoñentes alegando que o Sr. Urzaiz non está a representar os intereses de Galicia, polos que foi votado. O 10 de decembro de 1901 foi rechazada a proposición. Eso motivou o manifesto "A Gaita Galega" de "La Correspondencia Gallega" de 11 de decembro de 1901, recollido ao final deste artigo

Fotografía de Eduardo Montero Villegas. Las Cortes españolas. Las de 1910. Madrid, Tipografía Antonio Marzo, 1911, p. 650

O proxecto de rede do Noroeste de 1904

En abril de 1903 volve a retomarse o proxecto dunha rede do noroeste, que atenda a Coruña, Vigo, León, Oviedo, Segovia, Valladolid, Palencia e Santander, cunha extensión de 1168 quilómetros e un coste de 1.912.264 pesetas. Consígnanse 331.750 nos orzamentos de 1904 para esa rede. O deputado Sr. López Mora presiona na cámara para que siga adiante ese proxecto. En paralelo estaban en proxecto as redes de conexión de Madrid con Irún, Port-Bou, Sevilla e Málaga

En abril de 1904 faise o anuncia, via Gaceta de Madrid, do concurso para a construción das novas liñas e comezan a aparecer presións na prensa e políticos locais cara o ministerio de Gobernación para que Lugo, Pontevedra, FerrolVilagarcía ou Santiago non se vexan excluidos do servizo. Por exemplo, o presidente da deputación de Lugo, o Sr. Vázquez de Parga,  recibe unha resposta tranquilizadora do ministro de Gobernación sobre o servizo telefónico na capital provincial. Non ocorre así con Pontevedra ou Santiago, xa o o hilo non pasaría por ese puntos. 

As características técnicas detallan as liñas a construir: 

• Desde León en ferrocarril ata Astorga; dende Astorga por estrada ata Ponierrada; de Ponierrada en ferrocarril ata Aranga, pasando por Monforte e Lugo; de Aranga por estrada a Betanzos; e de Betanzos por ferrocarril ata Coruña. 
• Desde Monforte por ferrocarril ata Ribadavia e dende Ribadavia por estrada ata Vigo.

As estacións telefónicas con locutorios estaban previstas en Valladolid, Pa­lencia, Santander, León, Oviedo, Gijón, Monforte (onde non estaba previsto un locutorio), Coruña y Vigo. En Lugo figura unha estación de observación. A poxa celebraríase o 8 de xuño de 1904, pero non se presentou ningunha proposición á mesma, quedano finalmente abandonado este proxecto.

 

A conexión de Coruña, Ferrol e Santiago de 1905

Juan Fernández Latorre, fundador de La Voz de Galicia e deputado nas cortes por Ortigueira, reclama unha conexión telefónica coas cidades da provincia de A Coruña. O 27 de setembro de 1905 sae publicado na prensa que o Sr. Pedro Ferrer, o xefe do centro telegráfico da Coruña, traballa a aprobación do proxecto de conexión con Ferrol e Santiago. Betanzos se contemplaría como unha opción pero se descartaría. O proxecto inclue tres locutorios con teléfonos Cardeu e contempla utilizar a liña de teléfono preexistente. O prezo será de unha peseta e dez céntimos por unha duración de 3 minutos.

O 15 de xaneiro de 1906 chegan os teléfonos Mix Genest, procedentes de Berlín, e realizáronse as primeiras probas. Unha delas foi conectar un teléfono na estación de telegrafía sen fíos da rúa Orillamar de Coruña e outra proba entre A Coruña e Santiago. Reclámanse 2000 pesetas á dirección xeral para a construción dos locutorios que non chegarían axiña, xa que o de marzo de 1906 reclamanse na prensa e en outubro de 1906 comezan a reclamalo os políticos. A finais deste mes de Outubro decide cancelarse o proxecto, por circunstancias non aclaradas, e o Sr. Ferrer devolve os teléfonos.

La Correspondencia Gallega  diario de Pontevedra  Año XVIII Número 5017 - 27 outubro 1906

Aínda habería unha nova proposta antes da chegada da Compañía Peninsular, pero sería unha conexión na rede telegráfica, mediantes conferencias usando o sistema Hughes (que sacaba unha cinta coa transcripción) entre Ferrol e Coruña, que porían en práctica o corpo de telégrafos a finais de 1908. Os prezos do servizo son:

• Dar aviso da conferencia: 0,55 pesetas
• Cinco minutos de conferencia: 2,05 pesetas
• Por cada cinco minutos extra: 1,55 pesetas
• 5 minutos diarios a hora marcada (pensando na prensa): 50 pesetas
• 15 minutos diarios a hora marcada: 100 pesetas

A gaita galega

Varios deputados galegos asinaron unha proposta ao Congreso, para que se consigna no orzamento unha cantidade suficiente para sufragar os gastos ocasionados polo tendido dunha rede telefónica que comunique entre eles e co resto de Espalda ás localidades da comarca Noroeste.

Segundo os telegramas de onte, a proposta non prosperou. O poder central está tan afeito á nosa mansedume e modestia que nada do que Galiza pide lle preocupa nin lle interesa o máis mínimo. Para que os gobernos españois accedan á demanda dos pobos é unha condición precisa que acompañen a solicitude de manifestacións fiscais do tipo que puxo en práctica Cataluña. En caso contrario, nin a solicitude será contestada nin a reclamación nunca será satisfeita.

Nas nacións, como nos individuos, a debilidade de carácter, a honestidade de propósito e a bondade de espírito son condicións negativas para os fins que deberían vir dunha virtude tan rara. Aquí non prevalece máis esixencia que a que se fai presentando a petición legal na man dereita, e soportando na esquerda a estaca sediciosa, vingativa e terrible, que constitúe o eterno pesadelo de todos os poderes.

E isto, que é de aplicación en todos os países, ten en España un exemplo e unha sanción extraordinaria. Non debemos esquecer que vivimos no recuncho do mundo que é o centro de todas as anomalías e todas as irrazonables.

Comparemos o que fixo Cataluña e Galicia, e o que conseguiu cada unha destas dúas rexións, e veremos se a teoría que expuxemos se confirma plenamente na práctica. Cataluña, ambiciosa, soberbia, desconsiderada, egoísta, foi sumando ao seu favor, un tras outro, todos os privilexios que dentro do actual réxime de goberno e da Constitución se podían conceder. Galicia, humilde, traballadora e escrava do seu amor á terra, que é, en definitiva, amor á patria, desinteresada e nobre, aínda non conseguiu que o goberno central lle fixese caso para concederlle algún dos servizos (xa non se ocupa de privilexios ou favores), que leva moito tempo reclamando. Salvo o favor que media ducia de homes públicos puideron conceder a estas ou outras poboacións, Galicia como comarca submisa e obediente aos principios da súa nacionalidade, nada, absolutamente nada, conseguiu a favor dos seus intereses xerais, que a Galiza como rexión submisa e obediente aos principios da súa nacionalidade, non conseguiu nada, absolutamente nada. máis que ningún outro merecente de protección e axuda, polo mesmo motivo que nel reside a semente da riqueza natural que servirá de base á evolución da industria e do comercio, á rexeneración patriótica que tanto anhelamos.

Cataluña, rebelde, absorbe, case por completo, o capítulo das concesións xustas ou graciosas coas que o poder central atende a prosperidade das comarcas. Galiza, asoballada e traballadora, é algo así como a Cenicienta nacional descoidada e maltratada por todos os gobernos. O espírito avaro dunha empresa privada deunos o ferrocarril; Pois non se preocupa que a máxima autoridade se encargue de inspeccionar ese servizo para facer as comunicacións rápidas e baratas, como tería feito se fose catalán. O servizo de telégrafo, en todas partes coidado e coidado, aquí considérase unha veta de ingresos sen atenuacións nin gravames de ningún tipo. As redes telefónicas, xa estendidas de Norte a Sur e de Leste a Oeste por todo o territorio e das que, como en todo, Cataluña obtivo as primeiras, son e serán descoñecidas para nós, sabe Deus ata cando, para os galegos.

Somos maltratados, no concepto de comarca, como o son os nosos paisanos na súa natureza por quen aínda ignora o que é esta Galicia incomparable, traballadora e fiel como ningunha outra vila de España. Se polo fío se saca o balón, como di o refrán, e entendemos por fío, neste caso, o das liñas telegráficas e telefónicas que ten a nosa desgraciada comarca, ben podemos dicir que Galicia é a última bóla desa. gran tear , onde se reparten as cepas do Estado para conformar o tecido da capa nacional coa que temos que cubrirnos.

Pregunta, pídelle aos deputados galegos xustiza e privilexios legais para esta fértil terra. Mentres Cataluña ameaza co separatismo e nos vascos cántase o Guernicaco, e Zaragoza revolta e Andalucía forxa os concellos dunha segunda man negra; mentres que o Maestrazgo é o coco dun ministerio sen valor, e as Castelas acaparan o trigo co que amasarán o pan dos ministros; mentres todas as outras vilas de España se mostran enérxicas e decididas a non comprometer coa inxusta proposta e o esquecemento mortal, a nosa Galicia comedida e prudente terá que conformarse co seu miserable destino, entregado ao platonismo. Que os sons melodiosos e tristes das gaitas esperten na túa natureza espiritual e romántica.

Para saber máis: 

• La Voz de Galicia. 13 de decembro de 1889; 29 de decembro de 1890; 13 de xaneiro de 1901; 7, 8 e  10 de decembro de 1901; 16 de abril de 1903; 28 de novembro de 1903; 29 de abril de 1904; 11 de maio de 1904; 12, 13 e 28 de decembro de 1905;  10 de marzo de 1906; 24 de outubro de 1906
• Gaceta de Galicia  Diario de Santiago. Decano de la prensa de Compostela Num. 31 (09/02/1897); Num. 87 (21/04/1904); Num. 92 (27/04/1904); Num. 128 (10/06/1904)
• El Correo de Lugo  Periódico de intereses morales y materiales Num. 301 (03/08/1900)
• El eco de Galicia  revista semanal de ciencias, arte y literatura Epoca 2ª Ano XXV Número 925 - 28 de abril de 1900; año V Número 1126 -  31 de xullo de 1900
• La idea moderna  diario democrático en Lugo Num. 3292 (07/12/1901)
• Faro de Vigo. 10 de decembro de 1901; 23 e 26 de abril de 1904; 20 de maio de 1904
• El norte de Galicia  diario político y de información Num. 269 (10/12/1901); Num. 688 (16/05/1903); Num. 900 (20/02/1904);  Num. 952 (23/04/1904); Num. 954 (26/04/1904); Num. 955 (27/04/1904); Num. 958 (30/04/1904
• La Correspondencia Gallega  diario de Pontevedra  Ano XV Número 3975 - 25 abril 1903; Ano XV Número 4024 - 26 xuño 1903; Ano XVI Número 4221 - 24 febreiro 1904;  Ano XVI Número 4269 - 25 abril 1904;  Ano XVI Número 4276 - 4 maio 1904; Ano XVI Número 4452 - 7 decembro 1904;  Ano XVIII Número 4787 - 22 xaneiro 1906;  Ano XVIII Número 4811 - 16 febreiro 1906
• El Correo de Galicia  Diario independiente de avisos y noticias Num. s.n. (18/11/1903); (25/5/1904); (14/12/1905); (24/10/1906); (25/10/1906)
• El regional  diario de Lugo  Num. 7229 (20/04/1904); Num. 7786 (14/12/1905); Num. 7799 (29/12/1905); Num. 7816 (18/01/1906)
• El áncora  diario católico de Pontevedra  Num. 1986 (07/05/1904); Num. 1997 (21/05/1904)
• El Correo gallego  diario político de la mañana Ano XXVII Número 8779 - 8 de maio de 1904;  Ano XXVII Número 8785 - 14 de maio de 1904: Ano XXVII Número 8786 - 15 de maio de 1904; Ano XXVII Número 8812 - 10 de xuño de 1904; Ano XXVIII Número 9292 - 12 de decembro de 1905; Ano XXVIII Número 9294 - 14 de decembro de 1905; Ano XXVIII Número 9298 - 19 de decembro de 1905; Ano XXVIII Número 9307 - 29 de decembro de 1905; Ano XXIX Número 9543 - 5 de outubro de 1906; Ano XXIX Número 9560 -  25 de outubro de 1906;  Ano XXXI Número 10264 - 2 de decembro de 1908
• El Noroeste Año IX Número 3403 - 7 de maio de 1904
• El Diario de Pontevedra  periódico liberal Ano XXI Número 9386 - 19 de maio de 1904
• Boletín oficial Provincia de Pontevedra -  30 de abril de 1904.
• El Eco de Santiago  diario independiente Ano X Número 3355 - 14 de decembro de 1905; Ano X Número 3264 - 27 de setembro de 1905; Ano XI Número 3383 - 20 de xaneiro de 1906; Año XI Número 3403 - 14 de febreiro de 1906
• El Diario de Pontevedra  periódico liberal Ano XXII Número 3966 - 28 de setembro de 1905

Telefonía urbana en Ribadeo (1915 - 1919)

Xullo de 1915: Ribadeo obtén a concesión dun centro telefónico urbano para que fora xestionado polo corpo de telégrados. O deputado ribadense Ramón Bustelo González, futuro avó materno de Leopoldo Calvo Sotelo, intercedeu para lograr ese fin. Ramón levaría o teléfono número 1 desa rede. Esta concesión non gustou en Viveiro, que competía en importancia con Ribadeo naquel momento, que por medio de figuras locais e a prensa comezan a presionar a Jose Soto Reguera, o deputado polo distrito de Viveiro. 

Ramón Bustelo González. Las Cortes españolas. Las de 1910. 

Madrid, Tipografía Antonio Marzo, 1911

Exixíase 50 interesados e parece que pronto se alcanzou esa cifra. En outubro de 1915 consta a visita do xefe de liña da sección de telégrafos de Lugo, D. Luis López Ureta, para facer un estudo sobre a instalación do teléfono urbano. En abril de 1916 todavía non comezaran as obras, pero figura unha nova visita técnica, neste caso de D. Jose Sandoval, xefe de sección de telégrafos de Lugo.

Tras un periodo de paréntese, que pode deberse ao problema de suministros pola guerra mundial, en setembro de 1916 aparece unha referencia na prensa a que este xa se atopa en camiño. 

Neste intre a Compañía Peninsular de Teléfonos está instalando a rede interurbana en 10 cidades de Galicia, pero a Mariña parece quedar desestimada nesta primeira fase, pese as pretensións do deputado Bustelo.  En paralelo, en febreiro de 1917, o director xeral de telégrafos, o Sr. Francos Rodríguez, aproba o proxecto de instalación do servizo telefónico entre Lugo e Ribadeo, pasando por Vilalba, Mondoñedo e Vilanova de Lourenzá.

O 12 de marzo de 1917 anuncia o Sr. Francos Rodríguez a vontade de asistir a inauguración do servizo telefónico de Ribadeo, que tería lugar próximamente. Non chega a acudir nin parece haber unha celebración formal, pero a prensa recolle que o 5 de abril de 1917 o servizo xa está operativo, aínda que sería por pouco tempo. 

Postes de teléfonos en Ribadeo. Sen datar. Concello de Ribadeo

A conexión a Lugo sería levada a cabo polo xefe de sección, o Sr. Emilio Novoa. Sería unha liña nova de Lugo a Rábade e pasará por Vilalba (aínda que a falta de interese parece que motivará que non se instale unha central) e Mondoñedo, cun doble circuito de 2 mm de cobre, aproveitando os postes do telégrafo.

O 11 de agosto de 1917 sae publicado no boletín da provincia un procedimiento para o aluguer dunha casa en Ribadeo, cun prezo máximo de 1000 pesetas anuais, para o servizo telefónico urbano e vivenda do xefe da estación. O servizo telefónico urbano aparece como interrumpido neste periodo. O procedemento resulta ser ganado por Guillermo Pérez Pérez, que ofreceu unha casa na rúa San Juan de Ribadeo.

O 10 de maio de 1918 publícase na prensa que está en proceso o tendido do cable de Ribadeo a Lugo, faltando o tramo de Mondoñedo a Ribadeo. Enrique Bolaño, xefe da estación telegráfica de Lugo, comunica a apertura da conexión interurbana con o 7 de decembro de 1918, estando aberta ao público de 8 da mañá a nove da noite, sendo xestionado por oficiais do corpo de telégrafos.

Sae publicado na prensa as téoricas primeiras mulleres telefonistas de Galicia pertencentes ao corpo de telégrafos, que son destinadas á central de Ribadeo o 20 de agosto de 1918. Serían as auxiliares de terceira Dª Dolores Hernández Hilera e Dº María Antonia Murias López. 

En xaneiro de 1919 publícase como a liña que que conecta con Lugo queda suspendida polos temporais. Non se ten novas ata abril de 1921 onde se fala da recuperación do servizo con carácter permanente, atendido por un xefe, tres oficiais e unha auxiliar telefónoca. Existía en teoría comunicación con Lugo, pero un representante da Compañía Peninsular, en maio de 1921, para analizar a posibilidade de conectar esta vila coa capital.  De feito, aparece a inclusión na Real Orde de 26 de agosto de 1921 de creación de novas estacións da rede interurbana, xunto a Ortigueira, Ordes, Viveiro e Guillarei.

Para saber máis:

• La idea moderna  diario democrático en Lugo. Num. 7390 (27/07/1915);   Num. 7468 (26/10/1915); Num. 7863 (13/02/1917); Num. 7881 (06/03/1917); Num. 8061 (15/10/1917); Num. 8283 (02/07/1918); Num. 8321 (20/08/1918); Num. 8403 (07/12/1918)
• Verdad y justicia  semanario imparcial defensor de los intereses generales del distrito  Ano I Número 9 - 24 de xullo de 1915; Ano II Número 48 - 22 de abril de 1916
• El Eco de Santiago  diario independiente Año XXI Número 9051 - 15 de novembro de 1916 ; Año XXI Número 9083 - 27 de decembro de 1916; Año XXII Número 9144 - 13 de Marzo de 1917; Año XXII Número 9270 - 17 de agosto de 1917; Ano XXIII Número 10067 - 9 de decembro de 1918
• Gaceta de Galicia  Diario de Santiago. Decano de la prensa de Compostela Num. 267 (29/12/1916); Num. 42 (21/02/1917)
• La Correspondencia Gallega  diario de Pontevedra  Ano XXVIII Número 7941 - 9 marzo 1916; Ano XXVIII Número 8189 - 9 novembro 1916
• El regional  diario de Lugo Num. 10964 (19/09/1916); Num. 11022 (14/11/1916); Num. 11663 (12/03/1917); Num. 11639 (03/07/1917); Num. 11962 (01/07/1918); Num. 11974 (15/07/1918)
• Boletín Oficial de la Provincia de Lugo/ Número 241 - 17 de octubre de 1916;  Número 185 - 14 de agosto de 1917
• Diario de Galicia periódico de la mañana, telegráfico, noticiero y de información general Num. 2505 (19/10/1916); Num. 2630 (24/02/1917); Num. 3074 (18/05/1918)
• El Correo gallego  diario político de la mañana Ano XL Número 12953 - 5 de abril de 1917
• El norte de Galicia diario político y de información Num. 4477 (03/10/1916); Num. 4594 (15/02/1917); Num. 5166 (07/12/1918); Num. 5131 (07/01/1919) 
• La voz de la verdad  diario católico con censura eclesiástica Año VII Número 2336 - 20 de febreiro de 1917; Ano VII Número 2354 - 13 de marzo de 1917; Ano VII Número 2445 - 3 de xullo de 1917; Ano VIII Número 2876 - 7 de decembro de 1918; Ano VIII Número 2884 - 17 de decembro de 1918
• Faro de Vigo. 15 de marzo de 1917
• El Progreso  diario liberal Ano XI Número 3208 - 15 de maio de 1918; Ano XI Número 3288 - 20 de agosto de 1918; Ano XI Número 3379  8 de decembro de 1918; Ano XI Número 3379  8 de decembro de 1918; Año XII Número 3404 - 9 de xaneiro de 1919; Año XIV Número 4128 - 18 de maio de 1921
• El Progreso  semanario independiente Ano XII Número 2134 - 14 de decembro de 1918
• Galicia nueva  periódico regional, primer diario de Villagarcía Año XII Número 4727 - 12 de decembro de 1918
• El Correo de Galicia  Diario independiente de avisos y noticias Num. 5231 (10/05/1918); Num. 5390 (08/01/1919)
• El Orzán  diario independiente Ano I Número 150 - 3 de xullo de 1918
• La Región diario independiente, de intereses generales, de noticias y avisos Ano X Número 2684 - 10 de xaneiro de 1919
• La Voz de Mondoñedo  periódico semanal Año XVIII Número 971 - 18 de abril de 1921

A primeira centralita conectada á rede (SECN, Ferrol, 1916)

Realmente non se ten a certeza de se a Sociedad Española de Construcción Naval de Ferrol (agora Navantia) foi a primeira centralita telefónica conectada á rede, pero sí que foi a primeira empresa na que aparecía o seu directorio interno na guía telefónica, neste caso no Anuario Telefónico da Compañía Peninsular publicado en 1916.

O 1 de decembro de 1915 chegarían a Ferrol, por vía terrestre, procedentes de Estocolmo (Suecia), 25 caixas que conteñen material para o novo servizo telefónico que ía establecer a Sociedad Española de Construcción Naval.  Ericsson enviaría 2 centrais telefónicas e 80 teléfonos que se instalarían nas seguintes datas. 

Peirao da Sociedad Española de Construcción Naval. Páxina do Instituto de Historia y Cultura Naval.

Constituída en 1909 e operativa ata a Guerra Civil foi responsable da construcción dos buques da armada. A guerra contra os Estados Unidos de 1898 deixou en mala situación a frota española polo que o goberno apostou por unha empresa que contara con participación das empresas británicas John Brown e Vickers-Armstrong, contando con deseños e enxeñeiros destas compañías, o que motivou a presencia de moitos ingleses en Ferrol nestes anos.

Este enxeñeiros e técnicos ingleses deixaron vocablos na lingua galega como esmagar (de "to smash") ou filispín (de "full speed"). No directoria a maior parte dos titulares de liñas teñen orixe inglés:

Máis info: 

• El Progreso  semanario independiente Ano IX Número 1801 - 4 de decembro de 1915

As primeiras liñas privadas da provincia de Lugo (1893-1917)

Quedaba pendente unha publicación sobre ás liñas privadas da provincia de Lugo, despois de ter explorado ás outras provincias previamente. Cumpre recordar que hai varios tipos de liñas, como son:

• Liñas de edificios públicos (concellos, deputación, etc)
• Redes urbanas, que no caso de provincia de Lugo chegarían á capital, Monforte, Ribadeo, Viveiro e Mondoñedo nunha época tardía, a partires de 1916.
• Redes interurbanas, que chegaron á cidade de Lugo en 1915, antes co teléfono urbano.  Por exemplo, o Hotel Méndez Núñez se conectou a rede interurbana nesa época.
• Liñas particulares que ocupaban o espazo público (postes,...) que necesitaban de autorización da Dirección de Correos e Telégrafos e quedaron recollidas en Anuarios Telegráficos, que comentaremos a continuación
• Liñas particulares interiores (dentro de edificios de uso xeral como balnearios, etc.)
• Liñas públicas telefónicas para conexión a rede telegráfica, que se recolleron nesta publicación para os caso de  O Vicedo (1894) e Celeiro (1893)   https://telefoniagalicia.blogspot.com/2022/07/telefonia-municipal-no-mapa-telegrafico.html. A partir do século XX chegarían tamén a O Valadouro, Foz, Lourenzá, etc.
• Liñas telefónicas reconvertidas en telegráficas, como foi o caso de Chantada (orixinaria en 1894)

Nesta publicación exploraremos aqueles casos de liñas e iniciativas particulares creadas antes de 1917 á marxe das grandes redes. Partindo da información compilada, incluíndo a aportada por Emilio Borque, temos estas referencia das Estadísticas Telegráficas de España do seguintes anos:

• 1887: sen liñas particulares
• 1895: sen liñas particulares
• 1897: unha liña en Lugo e outra en Viveiro  (total: 2)
• 1904: dúas liñas máis en Lugo e outra en Monforte (total: 5)
• 1905: unha liña máis en Lugo, outra en Sargadelos e outra adicional en Viveiro (total: 8)

A tenor desta información, as primeiras liñas particulares da provincia de Lugo poderían ser as das compañías eléctricas de Lugo recollidas nesta publicación: 

https://telefoniagalicia.blogspot.com/2022/11/a-telefonia-nas-electricas-de-lugo-1897.html

se ben non sempre aparecían recollidas nos anuarios telegráficos, porque é posible que non conseguiran unha autorización expresa da dirección de correos e telégrafos ao utilizar os postes eléctricos para a montaxe da rede. 

Algunha liña, como é sería o caso da mencionada en Sargadelos, apenas ten referencias na prensa.  Neste caso parece construída en 1904, pero a primeira referencia atopada sería en 1908. Neste caso apúntase a que existía unha liña ata o salto de auga e turbina localizada á altura da alameda na antiga fundición.

1893

A compañía eléctrica que instala o servizo de alumeado público en Mondoñedo e que está instalando a turbina, está a realizar unha instalación de arames para o servizo telefónico.  A inauguración farase o 1 de marzo de 1893, sendo a segunda cidade galega despois de Pontevedra. Foi promovida por Francisco Armesto Vinuesa, contando coa colaboración de farmacéutico de Vilafranca do Bierzo Jesús Adrán, que colaborou con outros proxectos en Galicia. A liña conectaba o salto de Viloalle do río Tronceda (3 quilómetros ao norte) con Mondoñedo. Esta liña non aparecería no Anuarios Telegráficos. 

Máis tarde, en abril de 1909 presentarían un proxecto para a instalación dunha rede telefónica entre Ribadeo e Vilalba aproveitando a instalación dos cables eléctricos.

1896

Agustín Valcarce, xerente da compañía eléctrica de Monforte de Lemos, obtén autorización para a construción dunha liña telefónica particular, por un período de 10 anos, se ben non queda constancia de se uniría a sede da empresa en Monforte coa central eléctrica situada uns quilómetros, no río Cabe á altura de Ribas Altas, aproveitando o trazado eléctrico, ou sería unha nova instalación na contorna urbana. Esta debe tratarse da liña particular recollida nos anuarios de 1904 e 1905, xa que non existen referencias adicionais de liñas en Monforte.

1901

Constrúese unha liña de teléfono na nova liña do ferrocarril mineiro que se construía entre Porto Estreito (na entrada da ría de Ribadeo) e a mina de ferro de Vilaoudriz, cunha extensión de 33 quilómetros. A vía de tren entraría en servizo en 1903 e a inauguración do servizo telefónico en agosto de 1905. En 1903 construiríase tamén a liña, actualmente de FEVE, entre Viveiro e Ribadeo, que contaría tamén con teléfono.

Cargue de Porto Estreito en Ribadeo. Orixe: Ferrocarriles de España

1902 

José Díaz Gayoso en nome do enxeñeiro inglés D. Jorge Layman, veciño de Becerreá, presentou o 9 de agosto de 1902, no Goberno Civil de Lugo un proxecto para a construción dunha liña telefónica particular entre a casa do Sr. Layman e as oficinas da compañía mineira "The Lugo Goldsfields Limited" de Becerreá, da que era propietario e que quería explotar pirita de ferro, cobre e ouro. A autorización chegaría o 10 de outubro dese ano, pero non parece que se teña construído ao desistir desa empresa en 1904.

1906 

Jose Reimundo, veciño de Foz, solicita autorización para a montaxe dunha liña telefónica paralela á de transporte de enerxía entre o Pozo Capitán, no río Masma, no lugar de Cazolga, concello de Barreiros, e Ribadeo e Foz, co gallo de subministrar alumeado eléctrico en varios pobos da mariña lucense, a través de varias estradas do estado. Obtería autorización a primeiros de 1907.

1912 

Dodolino Trigo Paz solicitou permiso para a construción dunha liña particular pero non hai constancia de que puntos de Mondoñedo conectaba.  Dodolino, un dos promotores das Irmandades da Fala, era dono da eléctrica mindoniense, que era unha das primeiras liñas telefónicas construídas na provincia, e promotor dun par de xornais na cidade de Mondoñedo. Cabe pensar que esa liña conectaría a sua vivenda particular (na actual rúa Guevara) con algún destes negocios ou cunha finca da súa propiedade na parroquia de Masma.

Para saber máis: 

• El lucense  diario católico de la tarde Num. 2489 (07/02/1893)
• La Voz de Galicia. 9 de febreiro de 1893; 5 de xuño de 1895; 2 de xaneiro de 1912
• El diario de Galicia  periódico católico e independiente Ano V Número 1233 - 5 de xuño de 1895 El regional  diario de Lugo  Num. 4652 (03/03/1896); N; um. 6772 (10/08/1902); Num. 6798 (05/09/1902); Num. 6831 (11/10/1902);  Num. 6908 (08/01/1903
• La idea moderna  diario democrático en Lugo  Num. 3237 (01/10/1901)
• El norte de Galicia  diario político y de información Num. 641 (24/03/1903); Num. 1630 (02/08/1906); Num. 2585 (18/08/1909)
• El Eco de Santiago diario independiente Año XII Número 3462 - 5 de xuño de 1907
• La Correspondencia Gallega  diario de Pontevedra Ano XXI Número 5742 - 9 abril 1909; Ano XXIV Número 6551 - 3 xaneiro 1912

A subcentral urbana de Marín (1910-1912)

A primeira experiencia coa telefonía en Marín sería por parte de Eusebio Mendez, que recibiu autorización para instalar unha liña particular entre a súa casa de Marín e a fábrica de salazón que tiña en Aguete. 

Pasamos á telefonía urbana. Agosto de 1910. A prensa recolle a instalación do fío telefónico de Pontevedra a Marín, que sería o cerne da futura subestación de telefonía urbana, dependente da capital. Antes os usuarios de Marín xa podían solicitar a subscrición directa con Pontevedra, ao estar dentro do radio de servizo da concesión de Pontevedra, pero o custe era proporcional á distancia. Abrir un central local permitía reducir os custes de 19 a 8 pesetas mensuais. En 1910 Pontevedra contaba con 196 abonados, polo que, coñecendo que algúns era de Marín, deciden crear esta subcentral para 30 abonados. Cumpre salientar que Pontevedra alcanzou xa eses case 200 abonados no primeiro ano de servizo, xa que foi inaugurada en xaneiro dese ano.

A construción parece adiarse, polo que non aparece novas ata 1912, de novo en xaneiro, cando Claudio Corbal comunica a inauguración da central no grupo escolar (lugar que hoxe mantén o nome de "O grupo" na Rúa Concepción Arenal número 40). O Sr. Corbal obsequiou as presentes no acto de inauguración, celebrado o 10 de xaneiro de 1912 ás catro e media da tarde, con pastas, licores e habanos. Estaban presentes Félix Massó, alcalde de Marín; Julio Lloret, secretario de concello; Sr. Medrano, comandante de mariña; o médico Sr Coello; o xefe de telégrados e o oficial Sr. Martínez del Toro; e boa parte da prensa da vila.

Poste de teléfonos na Rúa Real. Postal. Páxina web do concello de Marín, Ano descoñecido.

O conflito de 1924

Manuel Corbal reclama o cumprimento do acordo do pleno de 26 de febreiro de 1911 sobre o pagamento dunha cota para o financiamento do servizo, que pasados 13 anos todavía non se pagara. Serían 3500 pesetas ademáis do dereito a utilizar o Grupo Escolar como central telefónica.

El pueblo gallego  rotativo de la mañana Ano I Número 209 - 1924 setembro 28

Os primeiros abonados 

A guía de teléfonos do Anuario da Compañía Peninsular de 1916 é o primeiro directorio conservado con referencia aos abonados de Marín. O primeiro abonado sería Antonio Pazos Fontela, presidente da Deputación de Pontevedra.

• 1 D. Antonio Pazos Fontenla
• 2 Concello de Marín
• 3 Colegio de la Inmaculada Concepción
• 4 D. Manuel Costa (Estribela)  
• 5 Perez y Quevedo  
• 6 D. Luis Fontán 
• 7 Lonxa de Marín
• 8 Hijos de Rocafort (Sres.), consignatarios  
• 9 D. Angel Taboada, consignatario 
• 10 D. Benito Suarez e Compañía, carbones
• 11 D. Jose Alcantara, carbones 
• 12 D. Lucas Beledo, ultramarinos  
• 13 Cochera Portuguesa  
• 14 D. Pedro Gataña, farmacia  
• 15 D. Juan Manuel Martinez, Vicecónsul de Portugal  
• 16 D. Angel Herrero y Hermanos, conservas  
• 17 Marques de Riestra (Sr.), fabrica de conservas  
• 18 D. Jose del Rio  
• 19 D. Manuel Martinez Garabal, tejidos  
• 20 Brea y Hermida  
• 21 D. Faustino Fraile, Cara parroco.  
• 22 D. Jose Sobral Portela, tejidos.  
• 23 Colegio dos Placeres  
• 24 Comandancia de Mariña  
• 25 D. Carlos Romay, Medico  
• 26 D. Jose Veiga, consignatario  
• 27 Hermitas Amor  
• 28 D. R. Castro Barreiro, drogueria  
• 29 D. Joaquin Nantes, efectos navales
• 30 D. Ezequiel Massoni  
• 31 D. Narciso Nores  
• 32 D. Jose Santiago. (Estribela)  
• 33 D. Jose Nistal Perez, almacen de raba y salvado  
• 34 Notario de Marín  
• 35 Cuartel da Garda Civil.  
• 36 D. Martin Gómez, fabrica de xelo (Placeres)   
• 37 D. Jose Sancho  
• 38 D. Julio Lloret Masse  
• 39 D. Secundino Lorenzo Tonza, Medico  
• 40 Asociación de Navieiros  
• 41 D. Jose Perez Grana, Tabacalera i efectos navais  
• 42 D. Jose Puga Alvarez (Cantoarena)

Pasa saber máis:

• La Voz de Galicia. 1 de agosto de 1910
• Faro de Vigo. 22 de novembro de 1910
• Diario de Galicia periódico de la mañana, telegráfico, noticiero y de información general Num. 593 de 23 de novembro de 1910
• El Noroeste Año XV Número 5485 - 24 de novembro de 1924
• El Eco de Santiago diario independiente Año XVII Número 4900 - 12 de xaneiro de 1912
• El Diario de Pontevedra  periódico liberal Ano XXIX Número 8299 - 10 de xaneiro de 1912
• La Correspondencia Gallega  diario de Pontevedra Ano XXIV Número 6556 - 10 de xaneiro de 1912
• El Progreso  semanario independiente Ano VI Número 597. 11 de xaneiro de 1912
• La Libertad Num. 326. 11 de xaneiro de  1912
• El Correo de Galicia Diario independiente de avisos y noticias. 12 de xaneiro de  1912
• El pueblo gallego  rotativo de la mañana Ano I Número 209 - 28 de setembro de 1924