Historia da telefonía en Galicia

domingo, 18 de decembro de 2022

Os primeiros proxectos de telefonía interurbana (1888-1906)

Alén do proxecto de interconexión entre A Coruña, Santiago e Ferrol de 1888 comentado nesta páxina e algunha referencias de 1889 e 1890 sobre a posibilidade de construír unha rede galega, a primeira petición de telefonía interurbana, entendendo como tal aquela que permitira chamar a Madrid, veñen de 1897. A Gaceta de Galicia recolle como na Coruña se estaba a pedir unha liña telefónica que permitise falar con Madrid e, adicionalmente mellorar o deficiente servizo telegráfico.

Primeiros días de 1900. En Madrid chegan a un acordo a dirección xeral de telégrafos co proveedor de telefonía urbana (a Compañía Madrileña de Teléfonos), para o envío de notificación de mensaxes telegráficos via teléfonos. La Voz de Galicia reclama un servizo semellante en A Coruña polo interese que pode ter para navieiras, banca e comercio.

Neste ano aparecen iniciativas na prensa para conectar Coruña e Santiago por teléfono, falando da posibilidade de crear unha empresa para tal fin.

Xaneiro de 1901. A prensa coruñesa volve reclamar a conexión con Madrid, xa que outras vilas 'de menor importancia' como San Sebastián ou Pamplona dispuñan deste servizo.

A proposta no congreso de 1901

A finais do 1901 os primeiros políticos galegos en defender a rede interurbana serán o deputado por Muros Sr. Eduardo Montero Villegas (fillo de Montero Ríos) e o deputado por Cambados Sr. González Besada, que pedirían en cortes a concesión dun crédito de 200.000 pesetas para traballar na construción da rede telefónica interurbana do noroeste, que conectaría Vigo, Coruña, Asturias, Santander e Valladolid con Madrid. A proposta recibe a oposición do ministro de Facenda o Sr. Urzaiz, para non aumentar o gasto público, que recibe un rechazo dos propoñentes alegando que o Sr. Urzaiz non está a representar os intereses de Galicia, polos que foi votado. O 10 de decembro de 1901 foi rechazada a proposición. Eso motivou o manifesto "A Gaita Galega" de "La Correspondencia Gallega" de 11 de decembro de 1901, recollido ao final deste artigo

Fotografía de Eduardo Montero Villegas. Las Cortes españolas. Las de 1910. Madrid, Tipografía Antonio Marzo, 1911, p. 650

O proxecto de rede do Noroeste de 1904

En abril de 1903 volve a retomarse o proxecto dunha rede do noroeste, que atenda a Coruña, Vigo, León, Oviedo, Segovia, Valladolid, Palencia e Santander, cunha extensión de 1168 quilómetros e un coste de 1.912.264 pesetas. Consígnanse 331.750 nos orzamentos de 1904 para esa rede. O deputado Sr. López Mora presiona na cámara para que siga adiante ese proxecto. En paralelo estaban en proxecto as redes de conexión de Madrid con Irún, Port-Bou, Sevilla e Málaga

En abril de 1904 faise o anuncia, via Gaceta de Madrid, do concurso para a construción das novas liñas e comezan a aparecer presións na prensa e políticos locais cara o ministerio de Gobernación para que Lugo, Pontevedra, FerrolVilagarcía ou Santiago non se vexan excluidos do servizo. Por exemplo, o presidente da deputación de Lugo, o Sr. Vázquez de Parga, recibe unha resposta tranquilizadora do ministro de Gobernación sobre o servizo telefónico na capital provincial. Non ocorre así con Pontevedra ou Santiago, xa o o hilo non pasaría por ese puntos.

As características técnicas detallan as liñas a construir:

Desde León en ferrocarril ata Astorga; dende Astorga por estrada ata Ponierrada; de Ponierrada en ferrocarril ata Aranga, pasando por Monforte e Lugo; de Aranga por estrada a Betanzos; e de Betanzos por ferrocarril ata Coruña.
Desde Monforte por ferrocarril ata Ribadavia e dende Ribadavia por estrada ata Vigo.

As estacións telefónicas con locutorios estaban previstas en Valladolid, Palencia, Santander, León, Oviedo, Gijón, Monforte (onde non estaba previsto un locutorio), Coruña y Vigo. En Lugo figura unha estación de observación. A poxa celebraríase o 8 de xuño de 1904, pero non se presentou ningunha proposición á mesma, quedano finalmente abandonado este proxecto.

A conexión de Coruña, Ferrol e Santiago de 1905

Juan Fernández Latorre, fundador de La Voz de Galicia e deputado nas cortes por Ortigueira, reclama unha conexión telefónica coas cidades da provincia de A Coruña. O 27 de setembro de 1905 sae publicado na prensa que o Sr. Pedro Ferrer, o xefe do centro telegráfico da Coruña, traballa a aprobación do proxecto de conexión con Ferrol e Santiago. Betanzos se contemplaría como unha opción pero se descartaría. O proxecto inclue tres locutorios con teléfonos Cardeu e contempla utilizar a liña de teléfono preexistente. O prezo será de unha peseta e dez céntimos por unha duración de 3 minutos.

O 15 de xaneiro de 1906 chegan os teléfonos Mix Genest, procedentes de Berlín, e realizáronse as primeiras probas. Unha delas foi conectar un teléfono na estación de telegrafía sen fíos da rúa Orillamar de Coruña e outra proba entre A Coruña e Santiago. Reclámanse 2000 pesetas á dirección xeral para a construción dos locutorios que non chegarían axiña, xa que o de marzo de 1906 reclamanse na prensa e en outubro de 1906 comezan a reclamalo os políticos. A finais deste mes de Outubro decide cancelarse o proxecto, por circunstancias non aclaradas, e o Sr. Ferrer devolve os teléfonos.

La Correspondencia Gallega diario de Pontevedra Año XVIII Número 5017 - 27 outubro 1906

Aínda habería unha nova proposta antes da chegada da Compañía Peninsular, pero sería unha conexión na rede telegráfica, mediantes conferencias usando o sistema Hughes (que sacaba unha cinta coa transcripción) entre Ferrol e Coruña, que porían en práctica o corpo de telégrafos a finais de 1908. Os prezos do servizo son:

Dar aviso da conferencia: 0,55 pesetas
Cinco minutos de conferencia: 2,05 pesetas
Por cada cinco minutos extra: 1,55 pesetas
5 minutos diarios a hora marcada (pensando na prensa): 50 pesetas
15 minutos diarios a hora marcada: 100 pesetas

A gaita galega

Varios deputados galegos asinaron unha proposta ao Congreso, para que se consigna no orzamento unha cantidade suficiente para sufragar os gastos ocasionados polo tendido dunha rede telefónica que comunique entre eles e co resto de Espalda ás localidades da comarca Noroeste.

Segundo os telegramas de onte, a proposta non prosperou. O poder central está tan afeito á nosa mansedume e modestia que nada do que Galiza pide lle preocupa nin lle interesa o máis mínimo. Para que os gobernos españois accedan á demanda dos pobos é unha condición precisa que acompañen a solicitude de manifestacións fiscais do tipo que puxo en práctica Cataluña. En caso contrario, nin a solicitude será contestada nin a reclamación nunca será satisfeita.

Nas nacións, como nos individuos, a debilidade de carácter, a honestidade de propósito e a bondade de espírito son condicións negativas para os fins que deberían vir dunha virtude tan rara. Aquí non prevalece máis esixencia que a que se fai presentando a petición legal na man dereita, e soportando na esquerda a estaca sediciosa, vingativa e terrible, que constitúe o eterno pesadelo de todos os poderes.

E isto, que é de aplicación en todos os países, ten en España un exemplo e unha sanción extraordinaria. Non debemos esquecer que vivimos no recuncho do mundo que é o centro de todas as anomalías e todas as irrazonables.

Comparemos o que fixo Cataluña e Galicia, e o que conseguiu cada unha destas dúas rexións, e veremos se a teoría que expuxemos se confirma plenamente na práctica. Cataluña, ambiciosa, soberbia, desconsiderada, egoísta, foi sumando ao seu favor, un tras outro, todos os privilexios que dentro do actual réxime de goberno e da Constitución se podían conceder. Galicia, humilde, traballadora e escrava do seu amor á terra, que é, en definitiva, amor á patria, desinteresada e nobre, aínda non conseguiu que o goberno central lle fixese caso para concederlle algún dos servizos (xa non se ocupa de privilexios ou favores), que leva moito tempo reclamando. Salvo o favor que media ducia de homes públicos puideron conceder a estas ou outras poboacións, Galicia como comarca submisa e obediente aos principios da súa nacionalidade, nada, absolutamente nada, conseguiu a favor dos seus intereses xerais, que a Galiza como rexión submisa e obediente aos principios da súa nacionalidade, non conseguiu nada, absolutamente nada. máis que ningún outro merecente de protección e axuda, polo mesmo motivo que nel reside a semente da riqueza natural que servirá de base á evolución da industria e do comercio, á rexeneración patriótica que tanto anhelamos.

Cataluña, rebelde, absorbe, case por completo, o capítulo das concesións xustas ou graciosas coas que o poder central atende a prosperidade das comarcas. Galiza, asoballada e traballadora, é algo así como a Cenicienta nacional descoidada e maltratada por todos os gobernos. O espírito avaro dunha empresa privada deunos o ferrocarril; Pois non se preocupa que a máxima autoridade se encargue de inspeccionar ese servizo para facer as comunicacións rápidas e baratas, como tería feito se fose catalán. O servizo de telégrafo, en todas partes coidado e coidado, aquí considérase unha veta de ingresos sen atenuacións nin gravames de ningún tipo. As redes telefónicas, xa estendidas de Norte a Sur e de Leste a Oeste por todo o territorio e das que, como en todo, Cataluña obtivo as primeiras, son e serán descoñecidas para nós, sabe Deus ata cando, para os galegos.

Somos maltratados, no concepto de comarca, como o son os nosos paisanos na súa natureza por quen aínda ignora o que é esta Galicia incomparable, traballadora e fiel como ningunha outra vila de España. Se polo fío se saca o balón, como di o refrán, e entendemos por fío, neste caso, o das liñas telegráficas e telefónicas que ten a nosa desgraciada comarca, ben podemos dicir que Galicia é a última bóla desa. gran tear , onde se reparten as cepas do Estado para conformar o tecido da capa nacional coa que temos que cubrirnos.

Pregunta, pídelle aos deputados galegos xustiza e privilexios legais para esta fértil terra. Mentres Cataluña ameaza co separatismo e nos vascos cántase o Guernicaco, e Zaragoza revolta e Andalucía forxa os concellos dunha segunda man negra; mentres que o Maestrazgo é o coco dun ministerio sen valor, e as Castelas acaparan o trigo co que amasarán o pan dos ministros; mentres todas as outras vilas de España se mostran enérxicas e decididas a non comprometer coa inxusta proposta e o esquecemento mortal, a nosa Galicia comedida e prudente terá que conformarse co seu miserable destino, entregado ao platonismo. Que os sons melodiosos e tristes das gaitas esperten na túa natureza espiritual e romántica.

Para saber máis:

La Voz de Galicia. 13 de decembro de 1889; 29 de decembro de 1890; 13 de xaneiro de 1901; 7, 8 e 10 de decembro de 1901; 16 de abril de 1903; 28 de novembro de 1903; 29 de abril de 1904; 11 de maio de 1904; 12, 13 e 28 de decembro de 1905; 10 de marzo de 1906; 24 de outubro de 1906
Gaceta de Galicia Diario de Santiago. Decano de la prensa de Compostela Num. 31 (09/02/1897); Num. 87 (21/04/1904); Num. 92 (27/04/1904); Num. 128 (10/06/1904)
El Correo de Lugo Periódico de intereses morales y materiales Num. 301 (03/08/1900)
El eco de Galicia revista semanal de ciencias, arte y literatura Epoca 2ª Ano XXV Número 925 - 28 de abril de 1900; año V Número 1126 - 31 de xullo de 1900
La idea moderna diario democrático en Lugo Num. 3292 (07/12/1901)
Faro de Vigo. 10 de decembro de 1901; 23 e 26 de abril de 1904; 20 de maio de 1904
El norte de Galicia diario político y de información Num. 269 (10/12/1901); Num. 688 (16/05/1903); Num. 900 (20/02/1904); Num. 952 (23/04/1904); Num. 954 (26/04/1904); Num. 955 (27/04/1904); Num. 958 (30/04/1904
La Correspondencia Gallega diario de Pontevedra Ano XV Número 3975 - 25 abril 1903; Ano XV Número 4024 - 26 xuño 1903; Ano XVI Número 4221 - 24 febreiro 1904; Ano XVI Número 4269 - 25 abril 1904; Ano XVI Número 4276 - 4 maio 1904; Ano XVI Número 4452 - 7 decembro 1904; Ano XVIII Número 4787 - 22 xaneiro 1906; Ano XVIII Número 4811 - 16 febreiro 1906
El Correo de Galicia Diario independiente de avisos y noticias Num. s.n. (18/11/1903); (25/5/1904); (14/12/1905); (24/10/1906); (25/10/1906)
El regional diario de Lugo Num. 7229 (20/04/1904); Num. 7786 (14/12/1905); Num. 7799 (29/12/1905); Num. 7816 (18/01/1906)
El áncora diario católico de Pontevedra Num. 1986 (07/05/1904); Num. 1997 (21/05/1904)
El Correo gallego diario político de la mañana Ano XXVII Número 8779 - 8 de maio de 1904; Ano XXVII Número 8785 - 14 de maio de 1904: Ano XXVII Número 8786 - 15 de maio de 1904; Ano XXVII Número 8812 - 10 de xuño de 1904; Ano XXVIII Número 9292 - 12 de decembro de 1905; Ano XXVIII Número 9294 - 14 de decembro de 1905; Ano XXVIII Número 9298 - 19 de decembro de 1905; Ano XXVIII Número 9307 - 29 de decembro de 1905; Ano XXIX Número 9543 - 5 de outubro de 1906; Ano XXIX Número 9560 - 25 de outubro de 1906; Ano XXXI Número 10264 - 2 de decembro de 1908
El Noroeste Año IX Número 3403 - 7 de maio de 1904
El Diario de Pontevedra periódico liberal Ano XXI Número 9386 - 19 de maio de 1904
Boletín oficial Provincia de Pontevedra - 30 de abril de 1904.
El Eco de Santiago diario independiente Ano X Número 3355 - 14 de decembro de 1905; Ano X Número 3264 - 27 de setembro de 1905; Ano XI Número 3383 - 20 de xaneiro de 1906; Año XI Número 3403 - 14 de febreiro de 1906
El Diario de Pontevedra periódico liberal Ano XXII Número 3966 - 28 de setembro de 1905

mércores, 14 de decembro de 2022

Telefonía urbana en Ribadeo (1915 - 1919)

Xullo de 1915: Ribadeo obtén a concesión dun centro telefónico urbano para que fora xestionado polo corpo de telégrados. O deputado ribadense Ramón Bustelo González, futuro avó materno de Leopoldo Calvo Sotelo, intercedeu para lograr ese fin. Ramón levaría o teléfono número 1 desa rede. Esta concesión non gustou en Viveiro, que competía en importancia con Ribadeo naquel momento, que por medio de figuras locais e a prensa comezan a presionar a Jose Soto Reguera, o deputado polo distrito de Viveiro.

Ramón Bustelo González. Las Cortes españolas. Las de 1910.

Madrid, Tipografía Antonio Marzo, 1911

Exixíase 50 interesados e parece que pronto se alcanzou esa cifra. En outubro de 1915 consta a visita do xefe de liña da sección de telégrafos de Lugo, D. Luis López Ureta, para facer un estudo sobre a instalación do teléfono urbano. En abril de 1916 todavía non comezaran as obras, pero figura unha nova visita técnica, neste caso de D. Jose Sandoval, xefe de sección de telégrafos de Lugo.

Tras un periodo de paréntese, que pode deberse ao problema de suministros pola guerra mundial, en setembro de 1916 aparece unha referencia na prensa a que este xa se atopa en camiño.

Neste intre a Compañía Peninsular de Teléfonos está instalando a rede interurbana en 10 cidades de Galicia, pero a Mariña parece quedar desestimada nesta primeira fase, pese as pretensións do deputado Bustelo. En paralelo, en febreiro de 1917, o director xeral de telégrafos, o Sr. Francos Rodríguez, aproba o proxecto de instalación do servizo telefónico entre Lugo e Ribadeo, pasando por Vilalba, Mondoñedo e Vilanova de Lourenzá.

O 12 de marzo de 1917 anuncia o Sr. Francos Rodríguez a vontade de asistir a inauguración do servizo telefónico de Ribadeo, que tería lugar próximamente. Non chega a acudir nin parece haber unha celebración formal, pero a prensa recolle que o 5 de abril de 1917 o servizo xa está operativo, aínda que sería por pouco tempo.

Postes de teléfonos en Ribadeo. Sen datar. Concello de Ribadeo

A conexión a Lugo sería levada a cabo polo xefe de sección, o Sr. Emilio Novoa. Sería unha liña nova de Lugo a Rábade e pasará por Vilalba (aínda que a falta de interese parece que motivará que non se instale unha central) e Mondoñedo, cun doble circuito de 2 mm de cobre, aproveitando os postes do telégrafo.

O 11 de agosto de 1917 sae publicado no boletín da provincia un procedimiento para o aluguer dunha casa en Ribadeo, cun prezo máximo de 1000 pesetas anuais, para o servizo telefónico urbano e vivenda do xefe da estación. O servizo telefónico urbano aparece como interrumpido neste periodo. O procedemento resulta ser ganado por Guillermo Pérez Pérez, que ofreceu unha casa na rúa San Juan de Ribadeo.

O 10 de maio de 1918 publícase na prensa que está en proceso o tendido do cable de Ribadeo a Lugo, faltando o tramo de Mondoñedo a Ribadeo. Enrique Bolaño, xefe da estación telegráfica de Lugo, comunica a apertura da conexión interurbana con o 7 de decembro de 1918, estando aberta ao público de 8 da mañá a nove da noite, sendo xestionado por oficiais do corpo de telégrafos.

Sae publicado na prensa as téoricas primeiras mulleres telefonistas de Galicia pertencentes ao corpo de telégrafos, que son destinadas á central de Ribadeo o 20 de agosto de 1918. Serían as auxiliares de terceira Dª Dolores Hernández Hilera e Dº María Antonia Murias López.

En xaneiro de 1919 publícase como a liña que que conecta con Lugo queda suspendida polos temporais. Non se ten novas ata abril de 1921 onde se fala da recuperación do servizo con carácter permanente, atendido por un xefe, tres oficiais e unha auxiliar telefónoca. Existía en teoría comunicación con Lugo, pero un representante da Compañía Peninsular, en maio de 1921, para analizar a posibilidade de conectar esta vila coa capital. De feito, aparece a inclusión na Real Orde de 26 de agosto de 1921 de creación de novas estacións da rede interurbana, xunto a Ortigueira, Ordes, Viveiro e Guillarei.

Para saber máis:

La idea moderna diario democrático en Lugo. Num. 7390 (27/07/1915); Num. 7468 (26/10/1915); Num. 7863 (13/02/1917); Num. 7881 (06/03/1917); Num. 8061 (15/10/1917); Num. 8283 (02/07/1918); Num. 8321 (20/08/1918); Num. 8403 (07/12/1918)
Verdad y justicia semanario imparcial defensor de los intereses generales del distrito Ano I Número 9 - 24 de xullo de 1915; Ano II Número 48 - 22 de abril de 1916
El Eco de Santiago diario independiente Año XXI Número 9051 - 15 de novembro de 1916 ; Año XXI Número 9083 - 27 de decembro de 1916; Año XXII Número 9144 - 13 de Marzo de 1917; Año XXII Número 9270 - 17 de agosto de 1917; Ano XXIII Número 10067 - 9 de decembro de 1918
Gaceta de Galicia Diario de Santiago. Decano de la prensa de Compostela Num. 267 (29/12/1916); Num. 42 (21/02/1917)
La Correspondencia Gallega diario de Pontevedra Ano XXVIII Número 7941 - 9 marzo 1916; Ano XXVIII Número 8189 - 9 novembro 1916
El regional diario de Lugo Num. 10964 (19/09/1916); Num. 11022 (14/11/1916); Num. 11663 (12/03/1917); Num. 11639 (03/07/1917); Num. 11962 (01/07/1918); Num. 11974 (15/07/1918)
Boletín Oficial de la Provincia de Lugo/ Número 241 - 17 de octubre de 1916; Número 185 - 14 de agosto de 1917
Diario de Galicia periódico de la mañana, telegráfico, noticiero y de información general Num. 2505 (19/10/1916); Num. 2630 (24/02/1917); Num. 3074 (18/05/1918)
El Correo gallego diario político de la mañana Ano XL Número 12953 - 5 de abril de 1917
El norte de Galicia diario político y de información Num. 4477 (03/10/1916); Num. 4594 (15/02/1917); Num. 5166 (07/12/1918); Num. 5131 (07/01/1919)
La voz de la verdad diario católico con censura eclesiástica Año VII Número 2336 - 20 de febreiro de 1917; Ano VII Número 2354 - 13 de marzo de 1917; Ano VII Número 2445 - 3 de xullo de 1917; Ano VIII Número 2876 - 7 de decembro de 1918; Ano VIII Número 2884 - 17 de decembro de 1918
Faro de Vigo. 15 de marzo de 1917
El Progreso diario liberal Ano XI Número 3208 - 15 de maio de 1918; Ano XI Número 3288 - 20 de agosto de 1918; Ano XI Número 3379 8 de decembro de 1918; Ano XI Número 3379 8 de decembro de 1918; Año XII Número 3404 - 9 de xaneiro de 1919; Año XIV Número 4128 - 18 de maio de 1921
El Progreso semanario independiente Ano XII Número 2134 - 14 de decembro de 1918
Galicia nueva periódico regional, primer diario de Villagarcía Año XII Número 4727 - 12 de decembro de 1918
El Correo de Galicia Diario independiente de avisos y noticias Num. 5231 (10/05/1918); Num. 5390 (08/01/1919)
El Orzán diario independiente Ano I Número 150 - 3 de xullo de 1918
La Región diario independiente, de intereses generales, de noticias y avisos Ano X Número 2684 - 10 de xaneiro de 1919
La Voz de Mondoñedo periódico semanal Año XVIII Número 971 - 18 de abril de 1921

venres, 9 de decembro de 2022

A primeira centralita conectada á rede (SECN, Ferrol, 1916)

Realmente non se ten a certeza de se a Sociedad Española de Construcción Naval de Ferrol (agora Navantia) foi a primeira centralita telefónica conectada á rede, pero sí que foi a primeira empresa na que aparecía o seu directorio interno na guía telefónica, neste caso no Anuario Telefónico da Compañía Peninsular publicado en 1916.

O 1 de decembro de 1915 chegarían a Ferrol, por vía terrestre, procedentes de Estocolmo (Suecia), 25 caixas que conteñen material para o novo servizo telefónico que ía establecer a Sociedad Española de Construcción Naval. Ericsson enviaría 2 centrais telefónicas e 80 teléfonos que se instalarían nas seguintes datas.

Peirao da Sociedad Española de Construcción Naval. Páxina do Instituto de Historia y Cultura Naval.

Constituída en 1909 e operativa ata a Guerra Civil foi responsable da construcción dos buques da armada. A guerra contra os Estados Unidos de 1898 deixou en mala situación a frota española polo que o goberno apostou por unha empresa que contara con participación das empresas británicas John Brown e Vickers-Armstrong, contando con deseños e enxeñeiros destas compañías, o que motivou a presencia de moitos ingleses en Ferrol nestes anos.

Este enxeñeiros e técnicos ingleses deixaron vocablos na lingua galega como esmagar (de "to smash") ou filispín (de "full speed"). No directoria a maior parte dos titulares de liñas teñen orixe inglés:

Máis info:

El Progreso semanario independiente Ano IX Número 1801 - 4 de decembro de 1915

sábado, 3 de decembro de 2022

As primeiras liñas privadas da provincia de Lugo (1893-1917)

Quedaba pendente unha publicación sobre ás liñas privadas da provincia de Lugo, despois de ter explorado ás outras provincias previamente. Cumpre recordar que hai varios tipos de liñas, como son:

Liñas de edificios públicos (concellos, deputación, etc)
Redes urbanas, que no caso de provincia de Lugo chegarían á capital, Monforte, Ribadeo, Viveiro e Mondoñedo nunha época tardía, a partires de 1916.
Redes interurbanas, que chegaron á cidade de Lugo en 1915, antes co teléfono urbano. Por exemplo, o Hotel Méndez Núñez se conectou a rede interurbana nesa época.
Liñas particulares que ocupaban o espazo público (postes,...) que necesitaban de autorización da Dirección de Correos e Telégrafos e quedaron recollidas en Anuarios Telegráficos, que comentaremos a continuación
Liñas particulares interiores (dentro de edificios de uso xeral como balnearios, etc.)
Liñas públicas telefónicas para conexión a rede telegráfica, que se recolleron nesta publicación para os caso de O Vicedo (1894) e Celeiro (1893) https://telefoniagalicia.blogspot.com/2022/07/telefonia-municipal-no-mapa-telegrafico.html. A partir do século XX chegarían tamén a O Valadouro, Foz, Lourenzá, etc.
Liñas telefónicas reconvertidas en telegráficas, como foi o caso de Chantada (orixinaria en 1894)

Nesta publicación exploraremos aqueles casos de liñas e iniciativas particulares creadas antes de 1917 á marxe das grandes redes. Partindo da información compilada, incluíndo a aportada por Emilio Borque, temos estas referencia das Estadísticas Telegráficas de España do seguintes anos:

1887: sen liñas particulares
1895: sen liñas particulares
1897: unha liña en Lugo e outra en Viveiro (total: 2)
1904: dúas liñas máis en Lugo e outra en Monforte (total: 5)
1905: unha liña máis en Lugo, outra en Sargadelos e outra adicional en Viveiro (total: 8)

A tenor desta información, as primeiras liñas particulares da provincia de Lugo poderían ser as das compañías eléctricas de Lugo recollidas nesta publicación:

https://telefoniagalicia.blogspot.com/2022/11/a-telefonia-nas-electricas-de-lugo-1897.html

se ben non sempre aparecían recollidas nos anuarios telegráficos, porque é posible que non conseguiran unha autorización expresa da dirección de correos e telégrafos ao utilizar os postes eléctricos para a montaxe da rede.

Algunha liña, como é sería o caso da mencionada en Sargadelos, apenas ten referencias na prensa. Neste caso parece construída en 1904, pero a primeira referencia atopada sería en 1908. Neste caso apúntase a que existía unha liña ata o salto de auga e turbina localizada á altura da alameda na antiga fundición.

1893

A compañía eléctrica que instala o servizo de alumeado público en Mondoñedo e que está instalando a turbina, está a realizar unha instalación de arames para o servizo telefónico. A inauguración farase o 1 de marzo de 1893, sendo a segunda cidade galega despois de Pontevedra. Foi promovida por Francisco Armesto Vinuesa, contando coa colaboración de farmacéutico de Vilafranca do Bierzo Jesús Adrán, que colaborou con outros proxectos en Galicia. A liña conectaba o salto de Viloalle do río Tronceda (3 quilómetros ao norte) con Mondoñedo. Esta liña non aparecería no Anuarios Telegráficos.

Máis tarde, en abril de 1909 presentarían un proxecto para a instalación dunha rede telefónica entre Ribadeo e Vilalba aproveitando a instalación dos cables eléctricos.

1896

Agustín Valcarce, xerente da compañía eléctrica de Monforte de Lemos, obtén autorización para a construción dunha liña telefónica particular, por un período de 10 anos, se ben non queda constancia de se uniría a sede da empresa en Monforte coa central eléctrica situada uns quilómetros, no río Cabe á altura de Ribas Altas, aproveitando o trazado eléctrico, ou sería unha nova instalación na contorna urbana. Esta debe tratarse da liña particular recollida nos anuarios de 1904 e 1905, xa que non existen referencias adicionais de liñas en Monforte.

1901

Constrúese unha liña de teléfono na nova liña do ferrocarril mineiro que se construía entre Porto Estreito (na entrada da ría de Ribadeo) e a mina de ferro de Vilaoudriz, cunha extensión de 33 quilómetros. A vía de tren entraría en servizo en 1903 e a inauguración do servizo telefónico en agosto de 1905. En 1903 construiríase tamén a liña, actualmente de FEVE, entre Viveiro e Ribadeo, que contaría tamén con teléfono.

Cargue de Porto Estreito en Ribadeo. Orixe: Ferrocarriles de España

1902

José Díaz Gayoso en nome do enxeñeiro inglés D. Jorge Layman, veciño de Becerreá, presentou o 9 de agosto de 1902, no Goberno Civil de Lugo un proxecto para a construción dunha liña telefónica particular entre a casa do Sr. Layman e as oficinas da compañía mineira "The Lugo Goldsfields Limited" de Becerreá, da que era propietario e que quería explotar pirita de ferro, cobre e ouro. A autorización chegaría o 10 de outubro dese ano, pero non parece que se teña construído ao desistir desa empresa en 1904.

1906

Jose Reimundo, veciño de Foz, solicita autorización para a montaxe dunha liña telefónica paralela á de transporte de enerxía entre o Pozo Capitán, no río Masma, no lugar de Cazolga, concello de Barreiros, e Ribadeo e Foz, co gallo de subministrar alumeado eléctrico en varios pobos da mariña lucense, a través de varias estradas do estado. Obtería autorización a primeiros de 1907.

1912

Dodolino Trigo Paz solicitou permiso para a construción dunha liña particular pero non hai constancia de que puntos de Mondoñedo conectaba. Dodolino, un dos promotores das Irmandades da Fala, era dono da eléctrica mindoniense, que era unha das primeiras liñas telefónicas construídas na provincia, e promotor dun par de xornais na cidade de Mondoñedo. Cabe pensar que esa liña conectaría a sua vivenda particular (na actual rúa Guevara) con algún destes negocios ou cunha finca da súa propiedade na parroquia de Masma.

Para saber máis:

El lucense diario católico de la tarde Num. 2489 (07/02/1893)
La Voz de Galicia. 9 de febreiro de 1893; 5 de xuño de 1895; 2 de xaneiro de 1912
El diario de Galicia periódico católico e independiente Ano V Número 1233 - 5 de xuño de 1895 El regional diario de Lugo Num. 4652 (03/03/1896); N; um. 6772 (10/08/1902); Num. 6798 (05/09/1902); Num. 6831 (11/10/1902); Num. 6908 (08/01/1903
La idea moderna diario democrático en Lugo Num. 3237 (01/10/1901)
El norte de Galicia diario político y de información Num. 641 (24/03/1903); Num. 1630 (02/08/1906); Num. 2585 (18/08/1909)
El Eco de Santiago diario independiente Año XII Número 3462 - 5 de xuño de 1907
La Correspondencia Gallega diario de Pontevedra Ano XXI Número 5742 - 9 abril 1909; Ano XXIV Número 6551 - 3 xaneiro 1912

martes, 29 de novembro de 2022

A subcentral urbana de Marín (1910-1912)

A primeira experiencia coa telefonía en Marín sería por parte de Eusebio Mendez, que recibiu autorización para instalar unha liña particular entre a súa casa de Marín e a fábrica de salazón que tiña en Aguete.

Pasamos á telefonía urbana. Agosto de 1910. A prensa recolle a instalación do fío telefónico de Pontevedra a Marín, que sería o cerne da futura subestación de telefonía urbana, dependente da capital. Antes os usuarios de Marín xa podían solicitar a subscrición directa con Pontevedra, ao estar dentro do radio de servizo da concesión de Pontevedra, pero o custe era proporcional á distancia. Abrir un central local permitía reducir os custes de 19 a 8 pesetas mensuais. En 1910 Pontevedra contaba con 196 abonados, polo que, coñecendo que algúns era de Marín, deciden crear esta subcentral para 30 abonados. Cumpre salientar que Pontevedra alcanzou xa eses case 200 abonados no primeiro ano de servizo, xa que foi inaugurada en xaneiro dese ano.

A construción parece adiarse, polo que non aparece novas ata 1912, de novo en xaneiro, cando Claudio Corbal comunica a inauguración da central no grupo escolar (lugar que hoxe mantén o nome de "O grupo" na Rúa Concepción Arenal número 40). O Sr. Corbal obsequiou as presentes no acto de inauguración, celebrado o 10 de xaneiro de 1912 ás catro e media da tarde, con pastas, licores e habanos. Estaban presentes Félix Massó, alcalde de Marín; Julio Lloret, secretario de concello; Sr. Medrano, comandante de mariña; o médico Sr Coello; o xefe de telégrados e o oficial Sr. Martínez del Toro; e boa parte da prensa da vila.

Poste de teléfonos na Rúa Real. Postal. Páxina web do concello de Marín, Ano descoñecido.

O conflito de 1924

Manuel Corbal reclama o cumprimento do acordo do pleno de 26 de febreiro de 1911 sobre o pagamento dunha cota para o financiamento do servizo, que pasados 13 anos todavía non se pagara. Serían 3500 pesetas ademáis do dereito a utilizar o Grupo Escolar como central telefónica.

El pueblo gallego rotativo de la mañana Ano I Número 209 - 1924 setembro 28

Os primeiros abonados

A guía de teléfonos do Anuario da Compañía Peninsular de 1916 é o primeiro directorio conservado con referencia aos abonados de Marín. O primeiro abonado sería Antonio Pazos Fontela, presidente da Deputación de Pontevedra.

1 D. Antonio Pazos Fontenla
2 Concello de Marín
3 Colegio de la Inmaculada Concepción
4 D. Manuel Costa (Estribela)
5 Perez y Quevedo
6 D. Luis Fontán
7 Lonxa de Marín
8 Hijos de Rocafort (Sres.), consignatarios
9 D. Angel Taboada, consignatario
10 D. Benito Suarez e Compañía, carbones
11 D. Jose Alcantara, carbones
12 D. Lucas Beledo, ultramarinos
13 Cochera Portuguesa
14 D. Pedro Gataña, farmacia
15 D. Juan Manuel Martinez, Vicecónsul de Portugal
16 D. Angel Herrero y Hermanos, conservas
17 Marques de Riestra (Sr.), fabrica de conservas
18 D. Jose del Rio
19 D. Manuel Martinez Garabal, tejidos
20 Brea y Hermida
21 D. Faustino Fraile, Cara parroco.
22 D. Jose Sobral Portela, tejidos.
23 Colegio dos Placeres
24 Comandancia de Mariña
25 D. Carlos Romay, Medico
26 D. Jose Veiga, consignatario
27 Hermitas Amor
28 D. R. Castro Barreiro, drogueria
29 D. Joaquin Nantes, efectos navales
30 D. Ezequiel Massoni
31 D. Narciso Nores
32 D. Jose Santiago. (Estribela)
33 D. Jose Nistal Perez, almacen de raba y salvado
34 Notario de Marín
35 Cuartel da Garda Civil.
36 D. Martin Gómez, fabrica de xelo (Placeres)
37 D. Jose Sancho
38 D. Julio Lloret Masse
39 D. Secundino Lorenzo Tonza, Medico
40 Asociación de Navieiros
41 D. Jose Perez Grana, Tabacalera i efectos navais
42 D. Jose Puga Alvarez (Cantoarena)

Pasa saber máis:

La Voz de Galicia. 1 de agosto de 1910
Faro de Vigo. 22 de novembro de 1910
Diario de Galicia periódico de la mañana, telegráfico, noticiero y de información general Num. 593 de 23 de novembro de 1910
El Noroeste Año XV Número 5485 - 24 de novembro de 1924
El Eco de Santiago diario independiente Año XVII Número 4900 - 12 de xaneiro de 1912
El Diario de Pontevedra periódico liberal Ano XXIX Número 8299 - 10 de xaneiro de 1912
La Correspondencia Gallega diario de Pontevedra Ano XXIV Número 6556 - 10 de xaneiro de 1912
El Progreso semanario independiente Ano VI Número 597. 11 de xaneiro de 1912
La Libertad Num. 326. 11 de xaneiro de 1912
El Correo de Galicia Diario independiente de avisos y noticias. 12 de xaneiro de 1912
El pueblo gallego rotativo de la mañana Ano I Número 209 - 28 de setembro de 1924

xoves, 24 de novembro de 2022

Telefonía en Monforte de Lemos (1909 - 1924)

Monforte sería a primeira poboación galega conectada a rede interurbana da Compañía Peninsular, así como a primeira cidade da provincia de Lugo en ter telefonía urbana, incluso antes da capital. Ao igual que en Betanzos, chegaría en primeiro lugar a telefonía interurbana, que daría paso a urbana por parte da mesma empresa.

A rede interurbana

O 10 de maio de 1913 chegarían a Monforte traballadores da Compañía Peninsular de Teléfonos, para facer un replanteo de proxecto de telefonía interurbana. Dúas brigadas de 30 homes entre Monforte e Astorga. Ademáis, a estación de Monforte recibiría as mercadorías para a montaxe da rede en Galicia.

Sería a primeira cidade galega en contar con este servizo. A inauguración sería o 4 de febreiro de 1914 ás 18h, estando presente o director D. Aurelio Rey Mouriño, fillo do deputado Manuel Rey Gosende. Ao evento asistiron autoridades civís e militares, comerciantes e industrais, que quedaron impresionados coas instalacións. Aproveitaron para chamar a personalidades residentes en Madrid.

As oficinas estaban situadas na Rúa Emilio Castelar nº2.

Rúa do Cardenal. Monforte de Lemos. Sen datar.

Manuel Cortés chega a estación de Monforte en Agosto de 1918, procedente da central telefónica de Santiago de Compostela. No seu lugar queda Víctor Acero. Manuel permanece de xeito interino uns meses ata que en xullo de 1919 queda oficialmente nomeado. En xullo deste ano chegaría Pedro López, procedente da estación telefónica de Santiago. Manuel Cortes permanecería no carga ata setembro de 1924, cando sería destinado a Tarancón (Cuenca), sendo reemplazado por Jacinto Bermejo, antigo xefe da central de Tui.

A rede urbana

La Voz de Galicia recolle no 2 de outubro de 1909 como Francisco Conde Balvís, que tiña a concesión de Ourense, que non chegara a montar, tiña interese tamén en prestar servizo en Monforte de Lemos. Non o consegue.

Habería que agardar seis anos. Publícase o 29 de maio de 1915 a poxa da rede de telefonía urbana no boletín oficial da provincia (antes fora aprobado o 14 de maio e publicado na Gaceta de Madrid o 25 de maio), coincidindo con de Betanzos (e outras 7 localidades do resto de España) . O servizo tería un periodo máximo de 20 anos, tendo a obriga de facilitar cinco abonos gratuitos ás entidades que designe a dirección xeral de telégrafos. A poxa xa incluía unha maior flexibilidade á hora da montaxe da rede (típicamente de 6 meses) ao ter en conta a primeira guerra mundial (guerra europea o gran guerra, naquel momento)

Anuncio da poxa para o servizo telefónico urbano de Monforte. Boletín Oficial da Provincia de Lugo. 29 de maio de 1915

Esta poxa sería ganada pola Compañía Peninsular, que sería a promotora da mesma e que tiña un dereito de tanteo sobre outras propostas que se puideran recibir. A nova da inauguración chegaría á prensa o 24 de novembro de 1915, mediante un comunicado do director D. Mariano Arturo Fuentes Zalzivar.

Os problemas no servizo

Un dos sucesos máis relevantes acontecidos foi en maio de 1919 cando unha forte tormenta ocasionou unha descarga sobre as liñas telegráficas e telefónicas. Sería no caso da central telefónica onde provocaría unha chispa e unha avaria. Ademáis , os tres empregados que se atopaban de servizo acabaron rodando polo chan, pero qeudaría todo nun susto.

O 11 de novembro de 1919 recolle a prensa como se produciron algaradas de certa importancia relacionadas co servizo telefónico que prestaba a Compañía Peninsular. Algúns grupos de persoas reclamaban á instalación do servizo público en pobos da bisbarra como Pantón, Sober, O Saviñao entre outros. Foi necesaria a aparición da benemérita para para evitar maiores incidentes.

Outro feito relevante foi en xuño de 1920 cando unha tormenta non sí afectou as centrais de telefonía urbana e interurbana da Compañía Peninsular. Varios postes foron destrozados, deixando ser servizo á poboación por un tempo

Na boletín provincial aparece tamén unha mención ao acordo municipal de non autorizar a instalación dun poste de 16m na rúa General Rubín en agosto de 1924.

Monforte na primeira guía telefónica

A primeira guía telefónica completa de España foi editada en 1916 por parte da Compañía Peninsular de Teléfonos, que operaba a rede interurbana e algunha das redes urbanas de Galicia.

Os abonados de Monforte serían:

1: Concello, Alcaldía, Rúa Comercio
2: D. Javier Rodríguez, Rúa do Cardenal
3: D. Hilario Cepeda, Juez de instrucción, Rúa Dr. Teijeiro
4: D. Manuel Banet, Notario, Rúa do Cardenal
5: Luis R. Alvarado, Rúa Comercio
6: Hotel del Comercio, Rúa Comercio
7: D. Emiliano Pérez, tejidos, Rúa Comercio
8: D. José M. Alonso, farmacia, Rúa Comercio
9; D. Tomás Sánchez, Rúa Comercio
10: D. Cayetano de la Puente, confitería, Rúa Comercio
11: D. Vicente Taboada, relojería, Rúa Comercio
12: D. Manuel Hermida, Rúa do Cardenal
13: D. José Miguez, Rúa do Cardenal
14: Hotel Español, Rúa Comercio
15: Sociedad Eléctrica de Orense, Rúa do Cardenal
16: D. Jesús Ramos, Procurador, Rúa do Cardenal
17: D. Manuel Salgueiro, Avenida Osma
18: D. Manuel F. Moreiras, ferretería, Rúa do Cardenal
19: D. Gonzalo Sánchez, Juez municipal, Rúa do Cardenal
20: Viuva de J. Andrade, ultramarinos, Praza da Constitución
21: D. Manuel Borrego, Rúa Lagares
22: D. José Parrilla, Praza da Constitución
23: Sres. Guitián Hermanos, fábrica de chocolates, Praza da Constitución
24: B. Eladio Franjo, carpintería, Costa de Santo Domingo
25: D. Ramón Martínez, cochería, Rúa Doutor Casares
26: D. Baldomero Rodríguez, almacenista, Rúa Doutor Casares
27: D. Amador López, fabricante de gaseosas, Rúa Doutor Casares
28: D. Fernando Alonso, almacenista, Rúa Ascención
29: D. Mariano Gordaliza, Estrada da estación
30: D. Jesús Coya, almacenista, Estrada da estación
31: D José Quiroga, ganadero, Rúa Ascención
32: D. Antonio Losada Curto, huevería, Rúa Ascención
33: Sociedad Liceo Artístico, Rúa Doutor Casares
34: D, Juan Casanova, Médico, Rúa Doutor Casares
35: D. José Guitián, carretero, Estrada de Lugo
36: D. Evaristo Mosquera, ganadero, Rúa Alfonso XIII
37: D. Manuel Mosquera, ganadero, Rúa Alfonso XIII
38: Centro Telégrafos, línea de servicio, Rúa Doutor Casares
39: Cuartel de la Guardia civil, Estación de tren
40: D. José M. Rubio, ganadero, Rúa Ascención
41: D. Rodrigo Somoza, ganadero, Rúa Ascención
42: D. N. N., Rúa do Cardenal
43: D, Emilio Fernández Moreiras, Rúa do Cardenal
44: D. Francisco González, (correos), Rúa do Cardenal
45: D. Francisco de las Cuevas, Estrada de Quiroga
46: RR. PP. Escolapios, Rúa Compañía
47: D. Antonio Dacal, Médico, Rúa do Cardenal
48: D. Francisco C. Artime, Estrada de Quiroga
49: D, Florencio Iglesias, Rúa Compañía
50: Dª. Dolores Rodríguez, Rúa Compañía
51: Sres. Fernández e Barreira, Almacenistas, Rúa da Barreira
52: D. Jose María Fernández, Praza da Constitución
53: Sociedad casino tertulia de Monforte, Rúa do Cardenal
54: Cárcel pública, Cuesta de Santo Domingo
55: D. Antonio Domínguez, Rúa do Cardenal
56: D. Filotero López, Rúa Dr. Teijeiro
57: D. Ramón Pérez, Estrada de Quiroga
58: Viuva de Yáñez, Dr. Casares
59: D. Manuel Franco, Abeledas
60: D. Camiño Baamonde, A Granxa
61: Viuva de Hermida, A Devesa
62: Comandancia militar,
64: D. Mariano Arias, Os Chaos
65: Cuartelillo de Policia, Praza

Para saber máis:

La Voz de Galicia. 2 de outubro de 1909; 29 de xuño de 1920
El Correo de Galicia Diario independiente de avisos y noticias; 10 de maio de 1913
La Correspondencia Gallega diario de Pontevedra Ano XXV Número 7004 de 12 de xullo de 1913; Número 7015 de 26 de xullo de 1913
El Diario de Pontevedra periódico liberal Ano XXX Número 8760 de 17 de xullo de 1913; Ano XXXI Número 8930 de 6 de febreiro de 1914; Número 8934 - 12 de febreiro de 1914; Número 8935 - 13 de febreiro de 1914; Ano XXXII Número 9477 de 25 de novembro de 1915; Ano XXXVII Número 10874 - 30 de xuño de 1920
Nova Galicia revista semanal, órgano dos gallegos é pr'os gallegos n'as Amérecas Ano XIV Número 438 de 18 de abril de 1914
La idea moderna diario democrático en Lugo Num. 6974 de 10 de febreiro de 1914
El Eco de Santiago diario independiente Año XIX Número 6511 de 13 de febreiro de 1914; Ano XXIII Número 10072 - 20 de agosto de 1918; Ano XXIV Número 10225 - 13 de novembro de 1919
El Regional. Diario de Lugo. Num. 10375 de 26 de maio de 1915; Num. 10602 de 25 de novembro de 1915
Boletín Oficial de la Provincia de Lugo. Número 123 de 29 de maio de 1915; Número 201 de 27 de agosto de 1924
El Progreso diario liberal Ano XI Número 3214 - 22 de maio de 1918; Ano XII Número 3516 - 24 de maio de 1919; Ano XII Número 3552 - 5 de xullo de 1919
La voz de la verdad diario católico con censura eclesiástica Año IX Número 3016 - 24 de maio de 1919; Ano IX Número 3051 - 7 de xullo de 1919; Ano XIV Número 4615 - 10 de agosto de 1924
Galicia nueva periódico regional, primer diario de Villagarcía Año XIII Número 4912 - 8 de xullo de 1919
El Ideal gallego diario católico, regionalista e independiente Num. 709 (23/05/1919); Num. 2089 (16/09/1924
El Compostelano diario independiente Ano I Número 115 - 30 de xuño de 1920
Faro de Vigo: 5 de xullo de 1919.

venres, 18 de novembro de 2022

Telefonía en Betanzos (1914-1916)

Curiosamente chegaría antes a telefonía interurbana, da man dos plans da Compañia Pensinsular de Teléfonos, que a urbana, como veremos máis adiante. A diferencia doutras vilas e cidades de tamaño similar, non se despertou un gran interese en anos anteriores sobre a posibilidad de construir unha rede urbana. Únicamente consta na hemeroteca un par de proxectos de telefonía particular levados a cabo na última decada do século XIX. Chegaríamos a 1914 sen tentativas de proxectos de conectividade.

A rede interurbana

Betanzos sería unha das dez cidades galegas que estrearían o servizo interurbano. O 25 de abril de 1914 aparece na prensa o reporte dun pleno urbano na que se require axuda para que a compañía telefónica consiga o aluguer da nave que ocupa o xulgado de primera instancia, aínda que non queda constancia si sería para almacenaxe dos elementos necesarios para a montaxe da rede o para construir o centro telefónico. A rede sería inaugurada o 3 de setembro de 1914

Poste telefónico na ponte das Cascas do río Mendo. Betanzos. Sen datar.

A rede urbana

A poxa pola rede urbana publícase o 1 de xuño de 1915 no boletín oficial da provincia (antes fora aprobado o 14 de maio e publicado na Gaceta de Madrid o 25 de maio), dando un prazo ata o 19 de xuño de 1915 para presentar as proposicións. O servizo tería un periodo máximo de 20 anos, tendo a obriga de facilitar cinco abonos gratuitos ás entidades que designe a dirección xeral de telégrafos. A poxa xa incluía unha maior flexibilidade á hora da montaxe da rede (típicamente de 6 meses) ao ter en conta a guerra europea.

Anuncio da poxa para o servizo telefónico urbano de Betanzos. Boletín Oficial da Provincia. 1 de xuño de 1915

Esta poxa sería ganada pola Compañía Peninsular, que sería a promotora da mesma e que tiña un dereito de tanteo sobre outras propostas que se puideran recibir. Na prensa aparece Santos Velasco como xefe de sección en 1918 e 1920. Tamén hai unha mención á necesidade de dispoñer da máis persoal coma a incorporación de D. Jesús Cabaleiro Pedreira en decembro de 1918, procedente da central de Ferrol, que padecería una suspensión de emprego e soldo en 1920 por parte do director da central que sería levantada posteriormente pola dirección da compañía. Tamén en xuño de 1920 se incorporaría Jose Cabanillas, procedente de Sevilla i en agosto de 1921 Enrique Blanco Manilo.

Betanzos na primeira guía telefónica

A primeira guía telefónica completa de España foi editada en 1916 por parte da Compañía Peninsular de Teléfonos, que operaba a rede interurbana e algunha das redes urbanas de Galicia. Naquel momento había pouco maís de 1000 abonados en Galicia, e 30.000 en todo España. O traballo de edición e impresión foi contratado á empresa Los Tiroleses, coa idea de publicar 40.000 exemplares, cos datos persoais (nome, domicilio, teléfono) de todos os abonados en poboacións que están conectadas á rede interurbana.

Neste ano os cidades e vilas galegas que están incluidas son Betanzos, Ferrol, Coruña (e O Burgo), Monforte, Ourense, Vilagarcia, Pontevedra (e Marín) e Vigo.

1: Concello, Pr. Constitución.
2: D. Valentin Puente, P. Arines.
3: D. Manuel Becaria, Sánchez Bregua.
4: D. Constantino Rodríguez, Infesta.
5: D. Victor Valderrama, Constitución.
6: D. Bernardo Carro, Valdoncel.
7: D. Manuel Loureda, Roibeira.
8: D. Eugenio Corrra1, Monjas.
9: Pastor Núñez, Sánchez Bregua.
10: D. Agustín Barros, Méndez Núñez.
11: D. Manuel Martínez, Valdoncel.
12: D. José Martín, Infesta.
13: Mapa Militar, Ribera.
14: D. Gerardo Vidal, Infesta.
15: Pita y Fernández, P. Arines
16: Sres. Núñez y Compañia, Ponte Novo
17: Sres. Hijos de Núñez, Sánchez Bregua.
18: D. Juan López, P. Arines.
19: Xulgado de Instrucción, P. Arines.
20: Cuartel de la Guardia Civil, Alhóndiga.
21: Comandancia Militar, P. Arines.
22: Hospital de San Antonio, P. Arines.
23: Cárcel del partido, Sánchez Bregua.
24: D. Luis Varela, Méndez Nuñez.
25: Dª. Teresa Arias. P. Arines.
26: Dª. Consuelo Pedreira, Rua Traviesa
27: D. Tomás Larco, Valdoncel.
28: Dª. Carmen Paez, Praza da Constitución.
29: Dª. Dolores Maristany, Sánchez Bregua, 15.
30: D. César Sánchez, Praza da Constitución.
31: D. José Teijeiro, San Francisco.
32: D. José Vázquez Leis, Rua Nueva.
33: D. Eduardo González, Avenida da Estación.
34: Concello de Bergondo, Bergondo.
35: D. Julio Linarragua, Angeles.
46: Jefe de Telégrafos. . .
47: Jefe de Teléfonos.

Para saber máis:

El Correo gallego diario político de la mañana Ano XXXVII Número 11965 de 25 de abril de 1914; Número 12046 de 19 de xuño de 1914
El Diario de Pontevedra periódico liberal Ano XXXI Número 9102 de 3 de setembro de1914
La idea moderna diario democrático en Lugo Num. 7123 de 3 de setembro de 1914
Anuario telefónico da Compañía Peninsular de Teléfonos. Editorial Los Tiroleses. 1916.
Gaceta de Madrid. 25 de maio de 1915
Boletín Oficial da Provincia da Coruña. 1 de xuño de 1915
El Correo de Galicia Diario independiente de avisos y noticias. 2 de xuño de 1915
El Noroeste Año XX Número 9444. 2 de xulo de 1915
El Orzán diario independiente Año I Número 302 - 28 de decembro de 1918
Diario de Galicia periódico de la mañana, telegráfico, noticiero y de información general Num. 3221 (01/08/1918)
El Eco de Santiago diario independiente Año XXV Número 10318 - 23 de decembro de 1920
El Progreso diario liberal Año XIII Número 3831 - 2 de xuño de 1920
La Voz de Galicia de 24 de agosto de 1921